การแสดงพื้นบ้านภาคกลาง รำโทนโพหัก

ก า ร แ ส ด ง พื้ น บ้ า น ภ า ค ก ล า ง




รำ โ ท น โ พ หั ก

คำนำ

การแสดงพื้นบ้านภาคกลาง “รำโทนโพหัก” เป็นหนังสือที่จัดทำขึ้น เพื่อใช้สร้าง
ความตระหนักรู้ด้านการอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมในท้องถิ่นของชุมชนโพหัก อำเภอบางแพ
จังหวัดราชบุรี หนังสือเล่มนี้ให้ข้อมูลเกี่ยวกับ บริบทของรำโทนที่เกิดขึ้นในช่วง
สงครามโลกครั้งที่ 2 ประวัติความเป็นมาของรำโทน ประวัติความเป็นมาของรำโทนโพหัก
รวมไปถึงองค์ประกอบของการแสดงรำโทนโพหัก โดยผู้จัดทำได้รวบรวมข้อมูลและเรียบ
เรียงลำดับขั้นตอน ซึ่งง่ายต่อการศึกษา การเข้าใจ การจดจำและสามารถนำไปปฏิบัติ
ตามได้เป็นอย่างดี

ผู้จัดทำหวังเป็นอย่างยิ่งว่า หนังสือการแสดงพื้นบ้านภาคกลาง “รำโทนโพหัก”

นี้จะเป็นประโยชน์ต่อผู้ที่สนใจศึกษา เป็นตัวช่วยในการเผยแพร่และอนุรักษ์ให้รำโทนโพหัก

ให้เป็นที่รู้จักมากขึ้นและไม่สูญหายไป ขอขอบคุณผู้ให้ข้อมูลและผู้มีส่วนช่วย ในการจัดทำ

ทุกท่านมา ณ โอกาส

พัทธ์สุดา กาญจนากร

ผู้จัดทำ

สารบัญ

เรื่อง หน้า

บริบทของรำโทนในสงครามโลกครั้งที่ 2 1



2
ประวัติความเป็นมาของรำโทน

ประวัติความเป็นมาของรำโทนโพหัก 3
รูปแบบการแสดง

นักแสดง 5
เครื่องแต่งกาย

เครื่องดนตรี 5
บทเพลง

รูปแบบท่ารำ 6
โอกาสที่ใช้ในการแสดง

7


8


11


35

1

ในสมัยสงครามโลกครั้ง ที่ 2 แต่เดิมประเทศไทยได้วางตัวเป็นกลางในสงครามโลกครงั้ ที่ 2 จนกระทั่ง

กองทัพญี่ปุ่นบุกครองทำให้มีการปะทะกับทหารไทยหลังจากนั้นประเทศญี่ปุ่นก็ได้กดดัน ประเทศไทยเปิด

ทางให้ประเทศญี่ปุ่นได้เดินทัพไปยังพม่าและบรติชิมาลายา รัฐไทยที่นำด้วยจอมพล ป.พิบูลย์สงคราม ก็ได้

ยินยอมและได้ล่างสนธิสัญญาทหารระหว่างสองประเทศ ทำให้ประเทศไทยได้รับผลกระทบจาก

สงครามโลก ครั้งที่ 2 ในภาวะสงคราม ผู้คนต้องอพยบหนีภัยทางอากาศจาก กรุงเทพฯ ไปยัง ชนบทตาม

ที่ต่างๆ ภาวะสงครามในยามคำคืนทุกอย่างจะมืดไปหมด เน่ืองจากรัฐบาล ห้ามกระทำการต่างๆ เช่น ห้าม

จุดไฟ ห้ามจุดตะเกียง ห้ามชุมนุมกัน และอื่น ๆ ประชาชนจึงเกิดความเหงาและวังเวง ซึ่งการสนทนากัน

อย่างเดียวไม่สนุก จึงได้คิดรำโทนขึ้น เพื่อความสนุกสนานและเพื่อพบปะ เกี้ยวพาราสีระหว่างหนุ่มสาว

2

รำ โ ท น

รำโทน เป็นการละเล่นพื้นบ้านที่นิยมเล่นกันทั่ว ไปทุกภาคของประเทศไทย รำโทนเป็น

การละเล่นที่นิยมมาตั้งแต่ก่อนสงครามโลกครั้งที่ 2 และได้รับความนิยมมากใน ระหว่างสมัย

สงครามโลกครั้งที่ 2 เป็นช่วงเวลาที่จอมพล ป.พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี ประชาชนใน

พระนคร ธนบุรีและในชนบท โดยเฉพาะแถบจังหวัดที่อยู่ที่ราบลุ่มภาคกลางและภาคอีสาน

นิยมเล่นรำโทนกันอยู่ทั่วไป ทั้งนี้อยู่ในภาวะสงครามและประชาชนเกิดความตึงเครียดจึงได้

คิด การละเล่นที่สนุกสนานมาเล่นกัน และพบว่าการละเล่นรำโทนได้นิยมมากที่สุด จอมพล ป.

พิบูลสงคราม ได้พยายามส่งเสริมรำโทนให้เป็นศิลปะที่มีแบบแผนและถือว่ารำโทนเป็น

วัฒนธรรมอย่างหนึ่งของชาติ และมีความเห็นว่าวัฒนธรรมเป็นส่วนสำคัญในการสร้างชาติ

การปรับปรุงรำโทนเป็นการรำวงและพัฒนารำวงมาตรฐานจึงเป็นผลงานชิ้นสำคัญที่สุดใน

ด้านวัฒนธรรม

3

ประวัติความเป็นมา

ของรำโทนโพหัก

เพลงรำโทนโพหัก เป็นเพลงพื้นบ้านที่เกิดต่อจาก
เพลงโอก เพลงสงฟาง เพลงสงคอลำพรวน เพลงพานฟาง
เพลงชักกระดาน ของคนโพหัก เป็นต้น ซึ่งการละเล่นนี้มี
มาก่อนสงครามโลกครั้งที่ 2 หรือประมาณปี พ.ศ. 2479
เป็นเพลงที่ร้องเล่นกันระหว่างหนุ่มสาว เกี้ยวพาราสีกัน
โดยจะแสดงในงานรื่นเริง เช่น งานตรุษ งานสงกรานต์
และ งานประเพณี เช่นงานทอดกฐิน แข่งเรือ แสดงกัน
บริเวณวัด ซึ่งจะเป็นการพบปะกันระหว่างชายหนุ่มกับ
หญิงสาว

เนื้อเพลงและท่ารำก็จะเป็นการเกี้ยวพาราสีกัน
ระหว่างชายหนุ่มกับหญิงสาวในหมู่บ้านและต่างถิ่น
จะเริ่มแสดงในช่วงหัวค่ำจนถึงเช้าของวันรุ่งขึ้น และ
แสดงภายใต้แสงคบเพลิงหรือแสงจากตะเกียงอีด้า
(ตะเกียงเจ้าพายุ) เพราะในสมัยนั้นยังไม่มีไฟฟ้าใช้
รำโทนโพหักได้สูญหายไป 70 กว่าปีแล้ว อาจเนื่อง
มาจากความเจริญของบ้านเมืองและมีการละเล่น
อื่นๆเกิดขึ้นอีกมากมาย ทำให้ผู้คนหันไปสนใจของ
ใหม่ จึงเป็นสาเหตุทำให้รำโทนโพหักหายไป

4

ประวัติความเป็นมา

ของรำโทนโพหัก

ในปี พ.ศ.2541 อาจารย์มณฑิตย์สา มั่นฤกษ์ ครู
โรงเรียนชุมชนวัดใหญ่โพหัก ซึ่งเป็นลูกเกิดโพหัก ได้ย้าย
มาสอนที่บ้านเกิด เห็นว่าศิลปวัฒนธรรมของโพหักมี
มากมาย บางอย่างก็คงอยู่ และอีกหลายอย่างได้สูญหาย
ไปแล้วจึงคิดที่จะขุดค้นส่วนที่สูญหายให้กลับคืนมา ก็เริ่ม
ศึกษาค้นคว้าจากญาติผู้ใหญ่ให้ท่านเล่าให้ฟัง แล้วเก็บ
ข้อมูลไว้ ในปี 2543 อาจารย์มณฑิตย์สา มั่นฤกษ์
ได้ทำการขุดค้นอย่างจริงจัง โดยการเข้าถึง

คนเฒ่าคนแก่ที่ยังพอจำเรื่องราวได้ ศึกษาหาข้อมูล และรวบรวมประวัติความเป็นมาทุกวันหลัง
เวลาราชการ พูดคุยกับชาวบ้านจนดึกดื่นทุกคืนที่ออกหาข้อมูล วันละ 2-3 บ้านต่อวัน ได้ข้อมูล
และเนื้อเพลงรำโทนโพหัก แล้วนำมาฝึกร้องฝึกรำ โดยเริ่มต้นจากกลุ่มผู้สูงอายุโพหัก ทำให้เพลง
รำโทนโพหักได้กลับฟื้นคืนมา ในปี พ.ศ. 2543 และได้นำไปแสดงในงานเที่ยวราชบุรีปี 2001 เป็น
ครั้งแรก ได้รับการตอบรับจากผู้ชม นักท่องเที่ยวอย่างมากมาย เขาพูดกันว่าแปลกดีไม่เคยเห็น
บางคนชอบเนื้อเพลงที่ร้องมาขอเอาไป สถาบันการศึกษาให้ความสนใจมากเข้ามาสอบถามความ
เป็นมาสำนักวัฒนธรรมจังหวัดราชบุรีให้วิทยาลัยครูราชภัฎหมู่บ้านจอมบึง มาถ่ายทำเป็น วี.ดี.
โอ. ต่อจากนั้นก็ได้นำไปเผยแพร่ในระดับมหาวิทยาลัยอีกหลายแห่ง มหาวิทยาลัยราชภัฏ
นครปฐมก็ส่งนักศึกษา สาขา นาฎศิลป์มาเรียนรู้ รวมถึงสื่อมวลชนต่าง ๆ มาให้ความสนใจมาขอ
ถ่ายทำเป็นสารคดีออกทางโทรทัศน์ทุกช่อง (ช่อง 3 ,5 ,7, 9, 11)และได้นำไปแสดงงานวัฒนธรรม
ของอำเภอ และจังหวัดราชบุรี รวมถึงจังหวัดใกล้เคียง ตลอดมา อาจารย์มณฑิตย์สามั่นฤกษ์ ได้
เริ่มขยายการฝึกร้องฝึกรำจากผู้สูงอายุ มาถึงคนหนุ่มสาวและถึงเด็กประถมศึกษาในโรงเรียน
รวมทั้งชาวบ้านทั้ง 11 หมู่บ้านในตำบลโพหัก อำเภอบางแพ จังหวัดราชบุรี ฝึกรำโทนเป็นกันทั้ง
ตำบล

5

รูปแบบการแสดง

มีพ่อเพลงเป็นผู้ร้องนำในเพลงโต้ตอบของฝ่ายชายและมีแม่เพลงเป็นผู้ร้องนำในเพลง
โต้ตอบฝ่ายหญิงให้รำ โดยผู้แสดงชาย-หญิง มีลักษณะแถวเดินรำเป็นวง รำกันเป็นคู่ๆ
นิยมเดินวนซ้ายมือตามจังหวะเพลง ในปัจจุบันการแสดงแต่ละครั้งขึ้นอยู่กับเจ้าภาพใน
งาน สามารถปรับและยื่นหยุ่นได้ ถ้าเวทีขนาดใหญ่มีนักแสดง 7 คู่รำ ไม่ควรต่ำกว่า 5 คู่รำ

นักแสดง

นักแสดงในการเล่นรำโทนโพหักมีความสำคัญมาก เนื่องจากเป็นผู้ที่สร้างให้การละเล่น
รำโทนดูสวยงาม สนุกสนานจากการเกี้ยวพาราสีกัน โดยแสดงออกสีหน้าท่าทางให้ผู้ชม
เห็นชัดเจน ผู้รำต้องมีปฏิภาณไหวพริบเพราะท่ารำไม่ได้ตายตัวถูกควบคุมด้วยเนื้อร้อง
และทำนองจังหวะเพลง ซึ่งผู้แสดงจะต้องมีทั้งฝ่ายชายและฝ่ายหญิงเพราะเป็นการร้อง
รำเกี้ยวพาราสีหยอกล้อเล่นกันระหว่างหนุ่มสาว

6

เครื่องแต่งกาย

ฝ่ายชาย

สวมเสื้อคอกลมแขนสั้น ใส่กางเกงขายาวสีดำ ผ้าขาวม้าผูก
เอว

ฝ่ายหญิง

ใส่เสื้อคออ้อม (คล้ายเสื้อกระโปรง) ห่มทับด้วยสไบ
นุ่งโจงกระเบน ทัดดอกไม้

7

เครื่องดนตรี

ในอดีตใช้เพียงโทนเป็นเครื่องดนตรีประกอบจังหวะเพียงอย่างเดียว แต่ในปัจจุบันได้
ประยุกต์ใช้กลองทอมแทน เนื่องจากโทนลูกเล็กและเสียงไม่ดังกังวาลนัก ทำให้นักแสดง
ได้ยินจังหวะเพลงไม่ชัดเจนจึงได้ใช้กลองทอมที่มีเสียงดังกังวาลกว่า ทำให้ได้ยินจังหวะ
เพลงที่ชัดเจนมากยิ่งขึ้น แต่ในลักษณะการตีจังหวะของโทนและกลองทอมไม่แตกต่างกัน
และใช้จังหวะเดียวกันในทุกเพลง มีลักษณะการตีดังนี้

ทุกเพลงของรำโทนโพหัก ใช้จังหวะ
- ป
- ป - ท
- ท - ป
- ป - ท
- ท - ป
- ป - ท
- ท - ป
- ป - ท
- ท

หมายเหตุ ป หมายถึง ป๊ะ
ท หมายถึง โท่น

โทน

โทน เป็นเครื่องตีขึงหน้าเดียว
รูปร่างตอนต้นโต แล้วค่อยเรียวลง
ไป ตอนสุดผายออกนิดหน่อย มีสาย
โยงเร่งเสียงจากหน้ามาถึงคอ ซึ่งใน
อดีตชาวบ้านได้นำมาเป็นเครื่อง
ประกอบจังหวะที่ตีเป็นต้นเสียง ซึ่ง
สันนิษฐานว่าที่เรียกว่า รำโทน มา
จากเครื่องดนตรีประกอบจังหวะที่
เป็นหลัก คือ โทน

8

กลองทอมบ้า

กลองทอมบ้า เป็นกลองประเภทตีด้วยมือหรือไม้กลอง มีขนาดใหญ่กว่ากลองบองโก้
หนังกลองนิยมใช้หนังวัวแท้มาผลิต เสียงจะดังกังวานกว่าหนังแบบอื่น ทางผู้ควบคุมการ
แสดงจึงได้ปรับกลองทอมมาใช้แทนโทน เพื่อเสียงที่ดังกังวานกว่าและทำให้นักแสดงได้ยิน
จังหวะที่ชัดเจนมากยิ่งขึ้น แต่ลักษณะการตียังคงเป็นจังหวะแบบเดิม

บทเพลง

เพลงรำโทนโพหักจะบรรยายถึง ธรรมชาติสิ่งแวดล้อม วิถีชีวิตและภาพสะท้อนทาง
ประวัติศาสตร์ที่ได้ขึ้น เนื้อร้องทำนองจะมีความสนุกสนาน จากการรวบรวมของอาจาร
ย์มนฑิตย์สา มั่นฤกษ์ มีประมาณร้อยกว่าเพลง แต่อาจารย์มนฑิตย์สา เลือกมาแค่ 48
เพลง ต่อมาในปัจจุบันในการทำการแสดงของรำโทนโพหักจะนำมาแสดงแค่ 9 เพลง ที่
นิยมร้องรำกัน ดังนี้

9

1. เพลงไทยรงค์ธงชัย

ไทยรงค์ธงชัย..โบกไสวลอยละลิ่ว เห็นธงไทยปลิว..ห้าริ้ว..สีทอง ท้องฟ้าสีครามมองดู
งามสดใสยิ่งกว่าเกียรติใด..ของไทยนั้น เราพลีชีวิต..เอาโลหิต..เข้ามาเสริมส่ง กระดูก
แขนนั้น..ทำเป็นแท่นไตรรงค์ เอากระดูกเสริมส่ง..ธงไทยสมรภูมิ

2. เพลงพบสาวงาม

ยามเมื่อพบสาวงาม ฉันขอตามไปด้วย โอ้แม่คนสวย..ถามว่าจะไปไหนกัน (ญ) ฉันจะไป
ทางไหนมันเรื่องอะไรของเธอนั่นเล่า (ช) ฉันพูดเบาๆ ว่าฉันกระไรรักเธอ (ญ) ฉันไม่รับรัก
ประเดี่ยวเมียเธอตามมาด่า (ช) เมียพี่ไม่มา สัญญากันว่าไม่มี (ญ) ไม่มีก็ไม่รัก (ช) อกหัก
เสียแล้วคราวนี้ (ญ) ไม่รู้ไม่ชี้ ไปชิ..ฉันไม่อยากรำ ไปชิ.ฉันไม่อยากรำ

3. เพลงรำวงสุขใจ

รำไปยิ้มไป พอเข้าใกล้หัวใจเต้นแรง เขยิบนิด เขยิบนิด ถอยหน่อย (ซ้ำ)พระจันทร์ดวง
น้อยกำลังทอแสง เป็นประกายฉายลงมา(ช้ำ) พอสบสายตาใบหน้าเธอแดง

4. เพลงมองใบหน้า

มองใบหน้างามตาเสียจริงนะเออ ดอกไม้ของชาติ สวยสะอาดช่างบาดในตา ช่างตบ
แหม ช่างแต่ง ปากก็แดงแก้มก็ทา เอวก็กลมผมเป็นลอนเหมือนนางกินนรที่ร่อนลง
มา(ซ้ำ)

10

5. เพลงนอนฝัน

เมื่อคืนนอนฝัน แลเห็นพระจันทร์ลอยมาใกล้มือ(ซ้ำ) เมมหมอกมาบังไม่มีกำลังจะยึดจะ
ยื้อ เพราะบุญชายน้อย ลอยไปจากมือ ดวงจันทร์นั่นหรือคือตัวน้องนี่เอง

6.เพลงหนองปลาดุก

หนองปลาดุกนี่เอ๋ย ไม่นึกเลยจะถูกโจมตี ญี่ปุ่นเขามาเป็นมิตร ไปทิ้งอังกฤษถูกไล่ราวี
ปืนใหญ่ยิงไปก็ไม่ถึง เสียงตึงตึง ลงมาถึงนี่(ซ้ำ) เรือบินไทยขับไล่หวุดหวิด (ซ้ำ) ไปทิ้ง
อังกฤษที่สนามอินเดียอินเดียนอนตายเป็นระดะ(ซ้ำ) ยกมือ ชัยชนะก็ขึ้นแก่ไทย

7. เพลงญี่ปุ่นคนโต

ญี่ปุ่นคนโต ตี๋สิงคโปร์แตกกระจาย ญี่ปุ่นหลบภัย ไทยเรายังเฝ้าประคอง ต่อไปขอให้
ไทยเจริญ ดิ่ง ดิ๊ง ดิ่ง ดีง ดิ่ง ดิ้ง ดิ่ง ดีง ดิงแหละ ระดิ่ง ดิง ดิง

8. เพลงสาวน้อย

สาวน้อยลอยคว้าง นกกระยางบินเทียมเมมา สวยสมอารมย์สง่า(ช้ำ) มาเจอดาราอยู่ในวง
ฟ้อนรำคนสวยขอเชิญมารำ คนงามขอเชิญมาฟ้อน พระอาทิตย์ทอแสงอ่อนๆ (ซ้ำ) จวนจะ
จรลับเหลี่ยมเมมา (ซ้ำ)

9. เพลงลาที

ลาที ลาที ลาที สวัสดีคืนนี้ลาก่อน (ซ้ำ) ที่จริงนะไม่อยากจะไป (ช้ำ) เพราะบ้านอยู่ไกล
จำใจจากจร สาบานต่อหน้าเทวา(ซ้ำ) จำใจจากลาเมื่อถึงเวลาจากจร

11

รูปแบบท่ารำ

เพลงที่ 1 เพลงไทยรงค์ธงชัย

1. (ท่าโบกธง) 2. (ท่าภูมิใจ) 3. (ท่าแตะกระดูก)
ไทยรงค์ธงชัย..โบกไสวลอยละลิ้ว เราพลีชีวิต เอาโลหิตเสริมส่ง กระดูกแขนนั้น ทำเป็นแท่น
เห็นธงไทยปลิว..ห้าลิ่ว..สีธง ไตรรงค์
ท้องฟ้าสีครามมองดูงามสดใส สิ่ง
กว่าเกียรติใด ของไทยนั้น

ศรีษะ : โยกตามจังหวะเพลง ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : หน้าตรง
มือ : มือซ้ายท้าวเอว มือขวา มือ : มือซ้ายวางกลางอก มือ : มือซ้ายแตะกลางแขน

โบกธงตามจังหวะเพลง มือขวาโบกธง ข้างขวา มือขวาโบกธง
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง เท้า : ย่ำเท้าตามจังหวะ เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

12

รูปแบบท่ารำ

เพลงที่ 1 เพลงไทยรงค์ธงชัย

4. (ท่าภูมิใจ) 5. (ท่าไหว้เทิดธง)
เอาโลหิตเสริมส่ง ธงไทยสมรภูมิ

ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : หน้าตรงก้มหน้าเล็กน้อย
มือ : มือซ้ายวางกลางอก มือ ขวาโบกธง มือ : มือทั้งสองข้างพนมขึ้นเหนือศรีษะเล็กน้อย
เท้า : ย่ำเท้าตามจังหวะ เท้า : ย่ำเท้าตามจังหวะ

ปฏิบัติท่ารำ จำนวน 2 รอบ

13

เพลงที่ 2 เพลงพบสาวงาม

1. (ท่าไป) ยามเมื่อพบสาวงาม ฉัน 2. (ท่าชี้) 3. (ท่าพูด)
ขอตามไปด้วย โอ้แม่คนสวย ถาม ฉันจะไปทางไหน มันเรื่องอะไร ฉันพูดเบาเบา
ว่าจะไปไหนกัน ของเธอนั่นเล่า

ผู้ชาย ผู้ชาย ผู้ชาย
ศรีษะ : เอียงมองผู้หญิง ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : เอียงมองผู้หญิง
มือ : มือซ้ายชี้วาดออกไปด้าน มือ : มือทั้งสองข้าง จีบข้าง มือ : มือซ้ายท้าวเอว มือขวา
ข้าง มือขวาท้าวเอว ลำตัวแล้วม้วนมือเป็นมือวง ตาม ชี้ที่ปาก
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง จังหวะเพลง เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง
ผู้หญิง ผู้หญิง
ศรีษะ : หน้าตรง ผู้หญิง ศรีษะ : หน้าตรง
มือ : มือทั้งสองข้าง จีบข้างลำ ศรีษะ : เอียงมองผู้ชาย มือ : มือทั้งสองข้าง จีบข้าง
ตัวแล้วม้วนมือเป็นมือวง ตาม มือ : มือซ้ายชี้ผู้ชาย มือขวา ลำตัวแล้วม้วนมือเป็นมือวง ตาม
จังหวะเพลง ท้าวเอว จังหวะเพลง
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

14

เพลงที่ 2 เพลงพบสาวงาม

4. (ท่ารัก) 5. (ท่ารัก) 6. (ท่าชี้)
ว่าฉันกระไรรักเธอ ว่าฉันกระไรรักเธอ ประเดียวเมียเธอตามมาด่า

ผู้ชาย ผู้ชาย ผู้ชาย
ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : หน้าตรง
มือ : มือทั้งสองข้างไหว้กันที่ มือ : มือทั้งสองข้าง จีบข้าง มือ : มือทั้งสองข้าง จีบข้าง
หน้าอก ลำตัวแล้วม้วนมือเป็นมือวง ตาม ลำตัวแล้วม้วนมือเป็นมือวง ตาม
เท้า : ย่ำเท้าตามจังหวะ จังหวะเพลง จังหวะเพลง
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง
ผู้หญิง
ศรีษะ : หน้าตรง ผู้หญิง ผู้หญิง
มือ : มือทั้งสองข้าง จีบข้างลำ ศรีษะ : หันไปหาผู้ชาย ศรีษะ : หน้าตรง
ตัวแล้วม้วนมือเป็นมือวง ตาม มือ : มือซ้ายส่ายมือ มือขวา มือ : มือซ้ายท้าวเอว มือขวา
จังหวะเพลง ท้าวเอว ชี้ปาก
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง เท้า : ย่ำตามจังหวะ เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

15

เพลงที่ 2 เพลงพบสาวงาม

7. (ท่าส่ายมือ) 8. (ท่าส่ายมือ) 9. (ท่าอกหัก)
เมียพี่ไม่มา สัญญากันว่าไม่มี ไม่มีก็ไม่รัก อกหักเสียแล้วคราวนี้

ผู้ชาย ผู้ชาย ผู้ชาย
ศรีษะ : หันหน้าไปหาผู้หญิง ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : หน้าตรง
มือ : มือซ้ายท้าวเอว มือขวา มือ : มือทั้งสองข้าง จีบข้าง มือ : มือทั้งสองข้างไหว้กันที่
ส่ายแล้สลับเป็นมือขวาท้าวเอวม ลำตัวแล้วม้วนมือเป็นมือวง ตาม หน้าอก
มือซ้ายส่าย จังหวะเพลง เท้า : ย่ำเท้าตามจังหวะ
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง
ผู้หญิง
ผู้หญิง ผู้หญิง ศรีษะ : หน้าตรง
ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : เอียงมองผู้ชาย มือ : มือทั้งสองข้าง จีบข้าง
มือ : มือทั้งสองข้าง จีบข้างลำ มือ : มือซ้ายส่ายมือ มือขวา ลำตัวแล้วม้วนมือเป็นมือวง ตาม
ตัวแล้วม้วนมือเป็นมือวง ตาม เท้าเอว จังหวะเพลง
จังหวะเพลง เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

10. (ท่าส่ายมือ) 16
ไม่รู้ ไม่ชี้
เพลงที่ 2 เพลงพบสาวงาม

11. (ท่าไล่)
ไปสิ..ฉันไม่อยากรำ

ผู้ชาย ผู้ชาย
ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : หน้าตรง
มือ : มือทั้งสองข้าง จีบข้างลำตัวแล้วม้วนมือ มือ : มือทั้งสองข้าง จีบข้างลำตัวแล้วม้วน
เป็นมือวง ตามจังหวะเพลง มือเป็นมือวง ตามจังหวะเพลง
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

ผู้หญิง ผู้หญิง
ศรีษะ : เอียงมองผู้ชาย ศรีษะ : หันมองผู้ชาย
มือ : มือซ้ายส่ายมือ มือขวา มือ : ดันมือทั้งสองข้างไปทางซ้าย นักร้อง
เท้าเอว ร้องอีกรอบก็ดันมือทั้งสองข้างไปทางขวา
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

ปฏิบัติท่ารำ จำนวน 2 รอบ

17

เพลงที่ 3 เพลงรำวงสุขใจ

1. ท่ารำไปยิ้มไป) 2. (ท่าเขยิบ) 3. (ท่าชี้พระจันทร์)
รำไปยิ้มไป พอเข้าใกล้ เขยิบนิด เขยิบนิด ถอยหน่อย พระจันทร์ดวงน้อยกำลังทอแสง
หัวใจเต้นแรง

ศรีษะ : เอียงตามจังหวะเพลง ศรีษะ : เอียงมองมือวง ศรีษะ : เอียงซ้าย
มือ : มือซ้ายแทงวงลงแล้วม้วน มือ : รอบที่1 มือขวาวงบน มือ : มือซ้ายจีบส่งหลัง
ขึ้นมาตั้งวหยิบจีบ มือขวาหยิบจีบ มือซ้ายจีบหงายชายพก (ท่า มือขวาชี้แล้ววาดขึ้นไประดับวง
ม้วนขึ้นคล้ายจีบแล้วแทงมือลง สอดสร้อยมาลา) รอบที่2 มือ บน
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง ซ้ายวงบน มือขวาจีบหงายชาย เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง
พก (ท่าสอดสร้อยมาลา)
เท้า : รอบที่1 ก้าวข้างขวา 2
ก้าวแล้วก้าวข้างซ้าย กลับมา 1
ก้าว รอบที่ 2 ก้าวข้างเท้าซ้าย
2 ก้าวแล้วก้าวข้างขวา
กลับมา 1 ก้าว

แสกนQR Coed เพื่อรับชมการแสดง

เพลงที่ 3 เพลงรำวงสุขใจ 18

4. (ท่าฉายลงมา) 5. (ท่าชี้ตา) 6. (ท่าหน้าแดง)
เป็นประกายฉายลงมา พอสบสายตา ใบหน้าเธอแดง

ศรีษะ : เอียงซ้าย ศรีษะ : เอียงซ้าย ศรีษะ : หน้าตรง
มือ : มือทั้งสองข้างจีบข้างลำ มือ : มือซ้ายจีบส่งหลัง มือ : มือทั้งสองข้างแตะที่
ตัวด้านซ้าย แล้ววาดขึ้นไปตั้งวง มือขวา ชี้ตา แก้ม
ด้านขวา (ท่าบังสุริยา) เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

ปฏิบัติท่ารำ จำนวน 2 รอบ

19

เพลงที่ 4 เพลงมองใบหน้า

1. (ท่าใบหน้า) 2. (ท่าชี้ตา) 3. (ท่าตบ)
มองใบหน้างามตาเสียจริงนะเออ ดอกไม้ของชาติสวยสะอาดบาด ช่างตบ
ในตา

ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : เอียง
มือ : มือซ้ายจีบส่งหลัง มือ : มือซ้ายจีบส่งหลัง มือ : มือทั้งสองข้างแตะที่
มือขวา มือขวา จีบคว่ำตรงหน้า แก้ม
จีบคว่ำตรงหน้า เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

20

เพลงที่ 4 เพลงมองใบหน้า

1. (ท่าใบหน้า) 2. (ท่าชี้ตา) 3. (ท่าตบ)
มองใบหน้างามตาเสียจริงนะเออ ดอกไม้ของชาติสวยสะอาดบาด ช่างตบ
ในตา

ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : หน้าตรง
มือ : มือซ้ายจีบส่งหลัง มือ : มือซ้ายจีบส่งหลัง มือ : มือทั้งสองข้างไขว้กัน
มือขวา มือขวา จีบคว่ำตรงหน้า วางที่อก
จีบคว่ำตรงหน้า เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

แสกน QR Code เพื่อรับชมการแสดง

21

เพลงที่ 4 เพลงมองใบหน้า

4. (ท่าแต่ง) 5. (ท่าชี้ปาก) 6. (ท่าแตะแก้ม)
แหม ช่างแต่ง ปากก็แดง แก้มก็ทา

ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : เอียงซ้าย ศรีษะ : หน้าตรง
มือ : มือทั้งสองข้างแตะที่ มือ : มือซ้ายท้าวเอว มือขวา มือ : มือทั้งสองแตะที่แก้ม
หัวไหล่ ชี้ปาก เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

22

เพลงที่ 4 เพลงมองใบหน้า

7. (ท่าแตะเอว) 8. (ท่าแตะผม) 9. (ท่ารำส่าย)
เอวก็กลม ผมเป็นลอน เหมือนนางกินนรที่ร่อนลงมา

ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : ลักคอ
มือ : มือทั้งสองข้างถูตรงเอว มือ : มือทั้งสองข้างแตะที่ผม มือ : มือซ้ายแทงวงลง
ทั้งสองข้าง เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง มือขวาตั้งวง แล้วหมุนข้อมือขึ้น
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง ลง
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

ปฏิบัติท่ารำ จำนวน 2 รอบ

23

เพลงที่ 5 เพลงนอนฝัน

1. (ท่าชี้พระจันทร์) 2. (ท่ายึดยื้อ)

เมื่อคืนนอนฝัน แลเห็นพระจันทร์ลอยมาใกล้มือ เมฆหมอกมาบัง ไม่มีกำลังจะยึดจะยื้อ

ศรีษะ : เอียงขวา ศรีษะ : หน้าตรง
มือ : มือซ้ายจีบส่งหลัง มือขวา มือ : มือทั้งสองกำจากนั้นดึงเข้าออกสลับกัน
ชี้ด้านขวาบน ตามจังหวะ
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

24

เพลงที่ 5 เพลงนอนฝัน 4. (ท่าตัวฉัน)
ดวงจันทร์นั้นหรือ คือตัวน้องนี่เอง
3. (ท่าลอย)
เพราะบุญชาน้อย ลอยไปจากมือ

ศรีษะ : หน้าตรง ผู้ชาย ศรีษะ : เอียงมองผู้หญิง
มือ : มือทั้งสองตั้งวงข้างลำตัวแล้ววาดขึ้น มือ : มือซ้ายท้าวเอว มือขวาชี้ผู้หญิง
ระดับศรีษะ เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง ผู้หญิง ศรีษะ : เอียงมองผู้ชาย
มือ : มือซ้ายแตะที่อก มือขวาท้าวเอว
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

ปฏิบัติท่ารำ จำนวน 2 รอบ

25

เพลงที่ 6 เพลงหนองปลาดุก

1. (ท่าส่ายมือ) 2. (ท่าเป็นมิตร) 3. (ท่าราวี)
หนองปลาดุกนี่เอ่ย ไม่นึกเลยจะ ญี่ปุ่นเข้ามาเป็นมิตร แต่พวกอังกฤษเข้ามาราวี
ถูกโจมตี

ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : ตลหน้าตรง ก้มหน้า ศรีษะ : หน้าตรง
มือ : มือซ้ายท้าวเอว มือขวา เล็กน้อย มือ : มือซ้ายท้าวเอว มือขวา
ส่ายมือ มือ : มือทั้งสองข้างวางนิ้วชี้ วาดจากอกออกด้านข้างลำตัว
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง ติดกัน เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

26

เพลงที่ 6 เพลงหนองปลาดุก

4. (ท่าปืนใหญ่) 5. (ท่าเสียงตึงตึง) 6. (ท่ารำส่าย)
ปืนใหญ่ยิงไปก็ไม่ถึง เสียงตึงตึงลงมาถึงนี่ เรือบินไทยขับไล่ หวุดหวิด

ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : ลักคอ
มือ : มือทั้งสองข้างตั้ง มือ : มือทั้งสองข้างตั้งวง มือ : มือซ้ายแทงวงลง
วงด้านหน้า ด้านหน้าเยืองไปด้านข้างลำตัว มือขวาตั้งวง แล้วหมุนข้อมือขึ้น
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง แล้วตบลงตามจังหวะเพลง ลง
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

27

เพลงที่ 6 เพลงหนองปลาดุก

7. (ท่าชี้) 8. (ท่านอนตาย) 9. (ท่าชัยชนะ)
ไปทิ้งอังกฤษที่สนามอินเดีย อินเดียนอนตายเป็นระดะ ชัยชนะก็ขึ้นแก่ไทย

ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : หน้าตรง
มือ : มือซ้ายท้าวเอว มือขวาชี้ มือ : มือทั้งสองข้างตั้งวง มือ : ทำท่าพรหมสี่หน้า
ออกไปด้านข้าง ระดับศรีษะ ด้านข้าง เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

ปฏิบัติท่ารำ จำนวน 2 รอบ

28

เพลงที่ 7 เพลงญี่ปุ่นคนโต

1. (ท่าคนโต) 2. (ท่าตีแตก) 3. (ท่าหลบ)
ญี่ปุ่นคนโต ตีสิงคโปร์ แตกกระจาย ญี่ปุ่นหลบภัย ไทยเรายังเฝ้า
ประคอง

ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : เอียงขวา
มือ : ยกมือทั้งสองข้างขึ้นแล้ว มือ : ปรบมือจากนั้นหงาย มือ : มือทั้งสองข้างจีบคว่ำ
วาดออกข้างลำตัว มือ ข้างลำตัวด้านซ้าย
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง แล้ววาดออกข้างลำตัว เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

แสกน QR Coed เพื่อชมการแสดง

29

เพลงที่ 7 เพลงญี่ปุ่นคนโต

4. (ท่าเจริญ) 5. (ท่าดิ่งดิ้ง) 6. (ท่าระดิ่ง)
ต่อไปขอให้ไทยเจริญ ดิ่ง ดิ้ง ดิ่ง ดิง ดิงแหละระดิ่ง ดิง ดิง

ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : หน้าตรง
มือ : มือทั้งสองข้างจีบส่งหลัง มือ : มือซ้ายท้าวเอว มือขวา มือ : มือซ้ายท้าวเอว มือขวา
จากนั้นดึงจีบขึ้นมา เป็นท่าพรหม ยกมือขึ้นมาทำท่าดีดนิ้ว ยกมือขึ้นมาทำท่าดีดนิ้ว
สี่หน้า เท้า : เท้าขวาแตะเท้าตาม เท้า : เท้าขวาแตะเท้าตาม
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง จังหวะเพลง แล้วหมุนไป จังหวะเพลง อยู่กับที่
ทางด้านซ้ายรอบตัว

ปฏิบัติท่ารำ จำนวน 2 รอบ

30

เพลงที่ 8 เพลงสาวน้อย

1. (ท่ารำร่าย) 2. (ท่าเรียก)

สาวน้อยลอยคว้าง นกกระยางบินเทียมเมฆา คนสวยขอเชิญมารำ

สวยสมอารมณ์สง่า มาเจอดาราอยู่ในวงฟ้อนรำ คนงามขอเชิญมาฟ้อน

ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : เอียงมองมือ
มือ : มือซ้ายตั้งวงแล้วม้วน มือ : มือซ้ายท้าวเอว มือขวา
เป็นจีบ มือขวาจีบหงาย คว่ำลงแล้ววาดเข้ามาหา
แล้วม้วนมือเป็น ทำแบบนี้ ตัว จากนั้นเปลี่ยนเป็นมือ
ตามจังหวะเพลง ขวาท้าวเอว มือซ้ายคว่ำ
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง ลงวาดเข้ามาหาตัวเอง
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

31

เพลงที่ 8 เพลงสาวน้อย 4. (ท่าลับฟ้า)
จวนจะจรลับเหลี่ยมเมฆา
3. (ท่าชี้)
พระอาทิตย์ทอแสงอ่อนอ่อน

ศรีษะ : เอียงมองมือ ศรีษะ : เอียงมองมือ
มือ : มือซ้ายชี้ออกไปด้านซ้าย มือ : มือซ้ายผายออก มือขวา
มือขวาเท้าเอว จากนั้น ท้าวเอว จากนั้นเปลี่ยนมือ
เปลี่ยน มือขวาชี้ออกไป ขวาผายออก มือซ้ายท้าวเอว
ด้านขวา มือซ้ายท้าวเอว เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

ปฏิบัติท่ารำ จำนวน 2 รอบ

1. (ท่าลา) 2. (ท่าสวัสดี) 32
ลาที ลาที ลาที สวัสดี
เพลงที่ 9 เพลงลาที

3. (ท่าลา)
วันนี้ลาก่อน

ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : หน้าตรง ก้มลงเล็ก ศรีษะ : หน้าตรง
มือ : มือซ้ายเท้าเอว มือขวา น้อย มือ : มือซ้ายเท้าเอว มือขวา
ส่ายมือ มือ : ประนมมือระดับอก ส่ายมือ
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

แสกน QR Codeเพื่อรับชมการแสดง

4. (ท่าตัวฉัน) 5. (ท่าไม่) 33
ที่จริงฉัน ไม่อยากจะไป
เพลงที่ 9 เพลงลาที

6. (ท่าชี้)
เพราะบ้านอยู่ไกล จำใจจากจร

ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : หน้าตรง ศรีษะ : เอียงขวา
มือ : มือซ้ายแตะหน้าอก มือ : มือทั้งสองข้างกางออก มือ : มือซ้ายเท้าเอว มือขวา
แล้วส่ายมือ ชี้ไปด้านข้าง
มือขวาท้าวเอว เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

7. (ท่าสาบาน) 34
สาบานต่อหน้าเทวา
เพลงที่ 9 เพลงลาที

8. (ท่าชี้)
จำใจจากลา เมื่อถึงเวลาจากจร

ศรีษะ : เอียงตามมือ ศรีษะ : เอียงขวา
มือ : มือทั้งสองข้างประนมวาง มือ : มือซ้ายเท้าเอว มือขวา
ที่บ่า แล้วสลับซ้าย-ขวา ชี้ไปด้านข้าง
ตามจังหวะ เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง
เท้า : ย่ำตามจังหวะเพลง

ปฏิบัติท่ารำ จำนวน 2 รอบ

35

โอกาสที่ใช้ในการแสดง

ในอดีตการแสดงรำโทนโพหักนิยมละเล่นกันในช่วงพักจากการทำนา และตามงานมงคล
ต่างๆ แต่ในปัจจุบันมีการแสดงมหรสพที่หลากหลายมากยิ่งขึ้น จึงทำให้รำโทนไม่นิยมละเล่น
กันแต่เป็นเพียงการโชว์การแสดงรำโทนโพหักแทน ปัจจุบันสามารถรับชมได้ในงานประจำ
จังหวัดราชบุรี จะเป็นในรูปแบบอนุรักษ์และการเผยแพร่ให้เป็นที่รู้จักมากขึ้น