NOTA SEJARAH TINGKATAN 2. KEUNIKAN MASYARAKAT BUMIPUTERA SARAWAK DAN SABAH

BAB 10. SARAWAK DAN SABAH

10.4. KEUNIKAN MASYARAKAT BUMIPUTERA SARAWAK DAN SABAH

MASYARAKAT BUMIPUTERA SARAWAK

Kaum Iban Kaum Bidayuh

 Berasal dari sungai Kapuas.  Berasal dari Sungkung,
 Berhijrah dan menetap di kawasan Kalimantan.

hulu Sungai Batang Lupar dan Sungai  Berhijrah ke Selatan Sarawak.
Rajang hingga Sungai Baram.

Orang Ulu Kaum Melanau Kaum Melayu

 terdiri daripada pelbagai kaum  Sejak dari dahulu  Bermula dengan
yang mendiami kawasan kaum Melanau kemunculan kerajaan
pedalaman Sarawak. mendiami awal di Sarawak
kawasan tengah seawal abad ke-6.
 Antaranya, kaum Kayan, Kenyah, Sarawak
Kelabit, Penan dan Punan.  Menetap di kawasan
pesisir pantai
 Kaum Kayan dan Kenyah berasal Sarawak.
dari Sungai Kayan dan berhijrah ke
kawasan hulu Sungai Rajang, Balui,
Baram dan Hulu Kemena.

MASYARAKAT BUMIPUTERA SABAH

Kaum Kadazandusun Kaum Bajau

 Kaum Kadazandusun mendiami  Asal usul kaum Bajau/ Sama, iaitu dari
kawasan Penampang, Papar, Tuaran,
Tambunan dan Ranau. Sambaungan (Zamboanga) dan Johor.
 Kaum Bajau/Sama menetap di kawasan
 Menurut catatan sejarah, nama Dusun
diberi oleh orang Brunei yang pantai timur dan pantai barat Sabah.
bermaksud petani pedalaman.  Keunikan kaum Bajau/Sama yang tinggal di

kawasan pantai barat Sabah ialah budaya

menunggang kuda.

Kaum Murut Orang Sungai Kaum Suluk

 Kaum Murut tinggal di  Orang Sungai tinggal di  Kaum Suluk berasal
kawasan Tenom hingga Sungai Kinabatangan, dari Kepulauan Sulu
Kalabakan. Sungai Sugut, Sungai dan ramai yang
Paitan dan Sungai Labuk. menetap di kawasan
 Nama Murut diberikan oleh pantai timur Sabah.
orang Brunei yang  Dikenali dengan
bermaksud orang bukit atau pelbagai nama mengikut
orang dari pedalaman tempat tinggal seperti
pergunungan yang terpencil. Dumpas dan Buludupi.

1

KEPENTINGAN SUNGAI

Kegunaan Harian  Sungai menjadi sumber bekalan air untuk minum, mandi
Pengangkutan dan membasuh pakaian serta pinggan mangkuk
Petempatan
Sumber Rezeki  Sampan dan bot menjadi pengangkutan utama untuk
Perdagangan membawa penumpang dan barang melalui sungai.

 Sungai menjadi kawasan petempatan yang dikenali
sebagai kampung air.

 Sungai merupakan sumber rezeki kepada penduduk di
kawasan sekitar sungai.

 Masyarakat menjalankan kegiatan perdagangan dan
jual beli di sungai sejak zaman-berzaman.

KESENIAN Kesenian Masyarakat Sarawak

 Penghasilan barang kesenian Sarawak
merupakan salah satu keunikan
masyarakat di Sarawak dan Tenuan Kain
Sabah.
Pua Kumbu Keringkam
 Barangan yang dihasilkan
mempunyai pelbagai kegunaan  hasil kerja kaum  hasil kerja kaum
dan dihiasi dengan pelbagai motif
yang menarik. Iban yang dibuat Melayu yang

 Pada peringkat awal, barangan daripada kain dibuat
kesenian yang dihasilkan adalah
untuk kegunaan sendiri dan dijual kapas. daripada kain
secara kecil-kecilan untuk sara diri.  digunakan kapas dan kain

 Apabila terdapat lebihan dan dalam pelbagai sutera.
permintaan, barangan kesenian
ini dikomersialkan dan majlis seperti  kain tersebut
didagangkan.
kelahiran, disulam dengan
 Secara tidak langsung, kegiatan
ini menambahkan pendapatan perkahwinan benang emas,
masyarakat.
dan kematian. perak dan

tembaga.

Sintung Duduk Kraf Tangan
 dihasilkan oleh kaum Iban
Orang Ulu
untuk membawa benih padi.  menghiasi bakul mereka dengan manik. Simbol-

Basong simbol naga, manusia, burung kenyalang dan
 untuk memburu. harimau yang dihiasi pada bakulnya digunakan
oleh golongan atasan.
Lanji
 untuk membawa hasil padi. Kaum Melanau
 menghasilkan penutup kepala, iaitu terendak.

Terendak digunakan semasa kerja-kerja harian
dan adat tertentu, termasuk Pesta Kaul.

2

Tiang Totem Pertukangan
 dihasilkan oleh Orang Ulu yang
Patung Burung Kenyalang
melambangkan status  Patung Burung Kenyalang merupakan

masyarakat. lambang kepahlawanan kaum Iban.
 Hanya mayat golongan  Ukiran patung ini digunakan sebagai pemberi

atasan boleh diletak tinggi di semangat kepada pahlawan Iban.
 Patung ini juga menjadi penjaga rumah
atas tiang ini.
panjang daripada semangat jahat dan
penyakit.

Kesenian Masyarakat Sabah

Tenuan Kain

Inavol Dastar
 Kaum Rungus menggubah Inavol  Kaum Iranun menghasilkan kain

dan menghasilkan selendang dastar yang biasa digunakan

yang berwarna-warni. sebagai tanjak.

Kraf Tangan
Masyarakat kawasan pedalaman menghasilkan bakul untuk pelbagai kegunaan

Wakid Tayen Buan
 membawa barang  tayen untuk membawa  sebagai tempat

yang besar hasil dari kebun dan barang menyimpan barang.

hantaran perkahwinan

Kaum Bajau/Sama menghasilkan pelbagai barangan yang berwarna-warni
daripada daun serdang seperti tikar pandan dan duang (tudung saji).

Pertukangan
Kaum Bajau/Sama masih mewarisi cara pembuatan barangan besi

 Guuk, Badi' untuk memotong  Pida' untuk upacara perkahwinan.
rumput

Jaket kulit kayu merupakan hasil kesenian yang dihasilkan oleh penduduk di
pedalaman Sabah seperti kaum Murut.

3

PERAYAAN Pesta Babulang
Masyarakat Sarawak Kaum bisaya mengadakan yang
merupakan pesta Menuai.
Pesta Menuai/Gawai Dayak.
Kaum Kadayan
 Disambut oleh Kaum Iban, Bidayuh Majlis Makan Tahun sebagai tanda
dan Orang Ulu. kesyukuran atas hasil yang diperoleh oleh
petani
 Masyarakat Iban mengadakan
upacara Miring diadakan semasa pesta Kaul
Gawai Dayak untuk menyatakan rasa Kaum Melanau mengadakan yang
terima kasih kepada petara atau bertujuan untuk mengelak malapetaka
tuhan. buruk oleh roh jahat yang dipanggil
sebagai Ipok
 Keunikan Gawai Dayak ialah acara
Kumang dan Keling Gawai, iaitu
pemilihan ratu cantik dan jejaka
tampan.

Masyarakat Sabah
Pesta Kaamatan

 Pesta Regata Lepa merupakan

 Perayaan ini merupakan simbol perayaan memperingati peranan lepa
kesyukuran untuk meraikan semangat dalam kehidupan kaum Bajau/Sama di
padi atau Bambaazon atau pantai timur Sabah. Dalam perayaan ini,
Bambarayon. kaum Bajau/Sama menghiasi lepa. Selain
itu, pelbagai acara lain diadakan seperti
 upacara kesyukuran kepada semangat perlumbaan perahu.’
padi ini dijalankan oleh

Bobohizan/Bobolian.

 Dengan melakukan upacara

kesyukuran ini, penduduk berharap

agar tahun hadapan mereka akan  Menurut kepercayaan kaum
mendapat lebih banyak hasil tuaian
Kadazandusun, Huminodun merupakan
padi.
seorang puteri, iaitu anak Kinoingan atau
 Antara acara yang diadakan dalam
pesta ini termasuklah pertandingan ratu  Minamangun (pencipta) yang
mengorbankan dirinya untuk membantu
cantik atau Unduk Ngadau. Acara ini
manusia dalam kesusahan semasa
berkaitan dengan asal usul
musim
pengorbanan Huminodun.  kemarau

4

TARIAN
Masyarakat Sarawak

Ngajat Bermukam

 ini ialah gendangnya yang dipalu oleh wanita

dan penarinya hanya lelaki. Tarian ini biasa

 Tarian Ngajat ditarikan oleh ditarikan semasa majlis perkahwinan. Semasa
bermukun, para pemukul gendang akan berbalas
kaum Iban dan Orang Ulu. pantun.
 Terdapat beberapa jenis tarian

Ngajat Iban Tarian Datun Julud

 seperti Ngajat Indu dan Ngajat,  Tarian ini berasal daripada kaum Orang Ulu.
 Tarian ini sebagai lambang kegembiraan dan
Lesung.
 Tarian Ngajat ditarikan sebagai terima kasih. Penarinya ialah wanita yang

pemberi semangat kepada para memakai pakaian berwarna-warni dengan

pejuang yang hendak pergi perhiasan kepala.
 Bulu burung kenyalang digunakan semasa menari.
berperang

Tarian ini diiringi oleh alat muzik tradisional, iaitu

sape.

Masyarakat Sabah Magunatip
Sumazau

 Tarian kaum Kadazandusun.  Tarian ini ditarikan oleh kaum Murut di kawasan

Terdapat variasi tarian ini pedalaman. Tarian yang menggunakan dua

mengikut kawasan seperti di batang buluh ini ditarikan semasa majlis
Penampang dan Papar. keramaian

 Tarian ini ditarikan semasa Pesta Limbai
Kaamatan dan majlis keramaian.

 Perkataan Sumazau diambil  Tarian kaum Bajau/Sama dari pantai barat Sabah
daripada perkataan “sazau”
yang merujuk pergerakan ini ditarikan secara berpasangan.
tangan penari seperti seekor  Pasangan wanita akan memakai sarimpak (hiasan
burung helang
kepala).
 Tarian ini ditarikan semasa majlis perkahwinan dan

majlis keramaian.

SENI BINA Fungsi Bahan Buatan
Masyarakat Sarawak  Kayu keras digunakan
 Selain menjadi tempat
Rumah Panjang tinggal, rumah panjang terutama kayu belian.
ini merupakan tempat Atapnya dibuat
 Rumah panjang berinteraksi dan daripada daun tebal
merupakan seni bina mengadakan acara- seperti daun rumbia..
kaum Iban, Bidayuh dan acara perayaan.
Orang Ulu.

5

Rumah Tinggi Fungsi Bahan Buatan

 hasil binaan unik kaum  Rumah ini dibina tinggi,  Kayu keras dan bulat
Melanau.
iaitu 10 meter dari aras seperti belian menjadi

tanah untuk mengelak bahan utama dalam

serangan musuh. pembuatan rumah ini.

Rumah Baruk Fungsi Bahan Buatan

 Seni bina tersendiri yang  Rumah ini menjadi  Kayu keras, iaitu belian
dihasilkan oleh kaum
Bidayuh tempat menyimpan digunakan untuk membina

 Berbentuk kon dan bulat tengkorak, baruk.
dengan puncaknya
dihiasi dengan lambang menyimpan senjata,  Atapnya akan ditutup
burung kenyalang
pusat ritual, mesyuarat dengan daun rumbia.
dan majlis sosial yang  dinding pula diperbuat

lain. daripada buluh.

Masyarakat Sabah Fungsi Bahan Buatan

Rumah Panjang Rangus  Rumah panjang ini  Bahan Pembuatan: Kayu bulat,
menjadi kediaman dan buluh, kulit kayu dan daun
 Kaum Rungus juga kubu pertahanan nipah.
membina rumah panjang daripada Kaum Rungus
yang dikenali sebagai membina rumah ini
Vinatang. untuk mewujudkan
semangat bekerjasama
 Keistimewaan rumah dan melindungi ahli-
panjang Rungus ini ialah ahlinya,.
bilik tidurnya dibina
dengan kedudukan kepala
pada sudut tepat arah
Gunung Kinabalu.
serangan musuh..

Rumah Panjang Murut Fungsi Bahan Buatan

 Kaum Murut juga  Dibina atas faktor keselamatan dan  Kayu bulat,
membina rumah pertahanan. kulit kayu
panjang. Terdapat dan daun
pelbagai nama  Keunikan rumah panjang ini boleh dilihat tolidus.
yang merujuk dengan pintu rumahnya yang dibina di
rumah panjang tepi rumah dan terdapat ruang
Murut seperti Tulus memanjang yang memisahkan bilik-bilik
dan Pahun keluarga.

 Di bahagian tengah pula, terdapat
tempat pertemuan dan lantai untuk tarian
atau lansaran.

6

Lepa Fungsi Bahan Buatan

 Lepa merupakan perahu  Berfungsi bukan  Lepa diperbuat daripada
yang dibuat oleh kaum sahaja untuk pelbagai jenis kayu seperti kayu
Bajau/Sama di pantai mengangkut obasuluk, seraya, mata-mata
timur Sabah. barang tetapi dan gagir.
dijadikan tempat
 Apabila lepa hendak kediaman.  Bahagian atapnya pula
dibuat beberapa perkara diperbuat daripada daun
perlu diberi perhatian nipah
seperti hari dan bulan
untuk mengambil kayu
dan bahan lain untuk
membuatnya

SELAMAT MENGULANGKAJI

DISEDIAKAN OLEH
HJ. MD.IDRIS BIN HJ. JUSOH
SMK DUSAJ

7