อจท.วิทยาศาสตร์ ม.1 เล่ม 1 หน่วยที่ 1

รายวชิ าพ้นื ฐาน

กลุ่มสาระการเรียนรู้ วิทยาศาสตร์

วชิ า วทิ ยาศาสตร์ ม.1 เล่ม 1

1

หน่วยการเรียนรู้ท่ี 1

หน่วยพนื้ ฐานของส่ิงมชี ีวติ

หน่วยพนื้ ฐานของสิ่งมชี ีวติ

เซลล์ของส่ิงมีชีวติ กล้องจุลทรรศน์
ส่ิงมีชีวติ เซลล์เดยี ว โครงสร้างและ
และส่ิงมชี ีวติ หลายเซลล์ หน้าทข่ี องเซลล์



เซลล์ (cell)

• หน่วยเลก็ ท่ีสุดที่ทาํ หนา้ ที่ของส่ิงมีชีวิตได้
• รอเบิร์ต ฮุค (Robert hooke) ใชก้ ลอ้ งจุลทรรศน์

ชนิดเลนส์ประกอบส่องดูส่ิงต่างๆ ท่ีสนใจ

• นาํ เปลือกตน้ โอค๊ มาตดั เป็นชิ้นบางๆ
แลว้ ส่องดจู ึงเห็นเป็นช่องสี่เหลี่ยมเลก็ ๆ
เรียงติดตอ่ กนั ซ่ึงเรียกช่องเลก็ ๆ น้ีวา่
เซลล์



ส่ิงมชี ีวติ เซลล์เดยี ว (unicellular organism)

• ร่างกายประกอบดว้ ยเซลลเ์ พยี งเซลลเ์ ดียว
• กิจกรรมตา่ งๆ ท่ีเก่ียวขอ้ งกบั การดาํ รงชีวิตจะเกิดข้ึนภายในเซลลเ์ ดียวน้ี
• ตวั อยา่ งเช่น สาหร่ายเซลลเ์ ดียว อะมีบา ยสี ต์ แบคทีเรีย เป็นตน้

อะมีบา พารามีเซียม ไดอะตอม
แบคทีเรีย ยสี ต์

ส่ิงมชี ีวติ หลายเซลล์ (multicellular organism)

• ร่างกายประกอบดว้ ยเซลลม์ ากมายหลายลา้ นเซลล์
• เซลลแ์ ตล่ ะชนิดจะมีขนาด รูปร่าง และหนา้ ท่ีแตกตา่ งกนั ไป
• เซลลจ์ ะรวมกลุ่มกนั เพื่อทาํ หนา้ ท่ีเฉพาะ ซ่ึงเรียกวา่ เน้ือเยอ่ื (tissue)
• ไดแ้ ก่ พชื และสตั วท์ ุกชนิด

เซลล์คุม อย่บู ริเวณใต้ใบ เซลล์ขนราก มีลกั ษณะยาว เซลล์ประสาท มีแขนง เซลล์กล้ามเนือ้ มีลกั ษณะ
ของพืชทุกชนิด ยกเว้น และบาง เพ่ือเพิ่มพืน้ ที่ผิว ช่วยเพิ่มพืน้ ที่ในการส่ง ยาว หัวท้ายแหลม และ
พืชท่ีอย่ใู นนา้ํ ในการดูดซึมนา้ํ และแร่ธาตุ สัญญาณประสาท มีนิวเคลียสอย่กู ลางเซลล์



กล้องจุลทรรศน์

ส่ วนประกอบของกล้องจุลทรรศน์

เลนส์ ใกล้ตา ป่ มุ ปรับภาพหยาบ (coarse
(eyepiece lens) ทาํ
หนา้ ท่ีขยายภาพที่ adjustment knob) ใชห้ มุนเพ่อื
เลื่อนตาํ แหน่งของแท่นวาง
หเ(ไวใลoหดตนbันjจถ้ญeา้สcาทุใt์่ขใiกหv่ีขก้ึนeเม้ลลยle้าวีนขnยsตันส)ภถา์ใทาดุกพาํ ล้ วป่ตัุมถปุขร้ึนับลภงาใพนลกะาเรอหยี าดภ(าfพine
แขทอ่นงววตัาถงวุ ตั ถุ (stage) adjustment knob) ใชห้ มุนเพือ่ ทาํ
ใชส้ าํ หรับวางสไลด์ ใหเ้ ห็นภาพไดช้ ดั เจนยง่ิ ข้ึน
แขนกล้อง (arm) ใชจ้ บั เวลา
เคล่ือนยา้ ยกลอ้ งจุลทรรศน์
ฐาน (base) ทาํ หนา้ ที่รับ

วธิ ีใช้กล้องจุลทรรศน์

• วางกลอ้ งจุลทรรศนบ์ นพ้นื ท่ีเรียบสม่าํ เสมอ
• หมุนเลนส์ใกลว้ ตั ถุที่มีกาํ ลงั ขยายต่าํ สุดมาอยู่ตรง

กบั ลาํ กลอ้ ง และปรับกระจกเงาหรือเปิ ดสวิตชไ์ ฟ
• นาํ สไลด์วางลงบนแท่นวางวตั ถุ แลว้ จึงหมุนป่ ุม

ปรับภาพหยาบ ให้ลาํ กลอ้ งเล่ือนลงมาอยใู่ กลว้ ตั ถุ
มากท่ีสุด
• มองผ่านเลนส์ใกลต้ า แลว้ หมุนป่ ุมปรับภาพหยาบ
ข้ึนช้าๆ จนมองเห็นวตั ถุค่อนข้างชัดเจน จากน้ัน
หมุนป่ ุมปรับภาพละเอียด เพื่อปรับภาพให้คมชัด
มากข้ึน
• ถา้ ต้องการขยายภาพให้มีขนาดใหญ่ข้ึน ให้หมุน
เ ล น ส์ ใ ก ล้ว ัต ถุ ท่ี มี กํา ลัง ข ย า ย สู ง เ ข้า ม า ใ น แ น ว
ลาํ กลอ้ ง แลว้ หมุนป่ ุมปรับภาพละเอียดเพื่อให้เห็น
ภาพชดั เจนข้ึน



โครงสร้างและหน้าที่ของเซลล์พชื และเซลล์สัตว์

• เซลลพ์ ืชมีรูปร่างเหล่ียม มีผนงั เซลล์ • เซลลส์ ตั วม์ ีรูปร่างไม่แน่นอน
ห่อหุม้ อยดู่ า้ นนอก ซ่ึงช่วยใหเ้ ซลล์ ไม่มีผนงั เซลล์ ซ่ึงมีเยอ่ื หุม้ เซลล์
คงรูปอยไู่ ด้ ห่อหุม้ อยดู่ า้ นนอก

ส่ วนที่ห่ อหุ้มเซลล์

เป็นโครงสร้างที่ห่อหุม้ ไซโทพลาซึม และแสดงขอบเขตของเซลล์

ผนังเซลล์ (cell wall)

• ประกอบดว้ ยสารพวกเซลลโู ลส
(cellulose) เรียงตวั ไขวก้ นั

• ทาํ หนา้ ท่ีใหค้ วามแขง็ แรงแก่เซลล์
ซ่ึงช่วยใหเ้ ซลลค์ งรูปอยไู่ ด้

• พบเฉพาะในเซลลพ์ ืชเท่าน้นั

เยอื่ หุ้มเซลล์ (cell membrane)

• ประกอบดว้ ยสารพวกโปรตีนและไขมนั
• ลกั ษณะเป็นเยอ่ื บางๆ ที่ห่อหุม้ ส่วนต่างๆ ของเซลลไ์ ว้
• มีคุณสมบตั ิยอมใหส้ ารบางชนิดผา่ นได้ เรียกวา่ เยอ่ื เลือกผา่ น

(semipermeable membrane)
• พบในเซลลท์ ุกชนิด

ไซโทพลาซึม (cytoplasm)

เป็นของเหลวที่อยภู่ ายในเยอ่ื หุม้ เซลล์ ประกอบดว้ ยสารเคมีและออร์แกเนลลต์ า่ งๆ
ที่ทาํ หนา้ ท่ีเก่ียวกบั กิจกรรมของเซลล์

ร่างแหเอนโดพลาซึม (endoplasmic reticulum)

• เป็นท่อแบนซ่ึงมีบางส่วนโป่ งพองออกเป็นถุง
เรียงขนานซอ้ นกนั เป็นช้นั ๆ เชื่อมต่อกนั และ
เชื่อมตอ่ กบั เยอื่ หุม้ นิวเคลียสดว้ ย

• มีหนา้ ที่สังเคราะห์โปรตีนและเอนไซม์

กอลจิบอดี (golgi body)

• เป็นถุงกลมแบนท่ีบริเวณขอบโป่ งพองออก ซ่ึงมีลกั ษณะ
คลา้ ยจานเรียงซอ้ นกนั เป็นช้นั ๆ

• พบอยใู่ กลก้ บั ร่างแหเอนโดพลาซึม
• ทาํ หนา้ ท่ีเกบ็ สารที่ร่างแหเอนโดพลาซึมสร้างข้ึน

ไมโทคอนเดรีย (mitochondria)

• มีรูปร่างหลายแบบข้ึนอยกู่ บั ชนิดของเซลล์ ส่วนใหญ่จะมีรูปร่างกลม
ท่อนส้นั ท่อนยาว หรือกลมรีคลา้ ยรูปไข่

• มีเยอ่ื หุม้ 2 ช้นั โดยเยอื่ ช้นั นอกมีลกั ษณะเรียบ ทาํ หนา้ ท่ีควบคุมการ
ผา่ นเขา้ ออกของสารต่างๆ ส่วนเยอ่ื ช้นั ในจะพบั ทบไปมา

• เป็นแหลง่ สร้างพลงั งานใหแ้ ก่เซลล์

คลอโรพลาสต์ (chloroplast)

• มีเยอื่ หุม้ 2 ช้นั ภายในมีรงควตั ถุสีเขียว เรียกวา่ คลอโรฟิ ลล์ (chlorophyll)
• ทาํ หนา้ ท่ีสร้างสารอาหารใหแ้ ก่เซลล์
• พบเฉพาะในเซลลพ์ ชื และสาหร่ายบางชนิด

แวควิ โอล (vacuole)

• มีลกั ษณะเป็นถุงใสๆ
• ในเซลลพ์ ชื จะมีขนาดใหญ่กวา่ ในเซลลส์ ัตวม์ าก ซ่ึงเป็นแหล่งสะสมน้าํ

และสารสีตา่ งๆ ที่ทาํ ใหพ้ ืชมีสีสนั แตกต่างกนั

นิวเคลยี ส (nucleus)

• โดยทวั่ ไปมีรูปร่างค่อนขา้ งกลม อยกู่ ลางเซลลห์ รือค่อนไปขา้ งใดขา้ งหน่ึงของเซลล์
• ทาํ หนา้ ท่ีควบคุมการทาํ งานของเซลล์
• เป็นท่ีอยขู่ องสารพนั ธุกรรมซ่ึงควบคุมลกั ษณะต่างๆ ของสิ่งมีชีวติ



สรุปทบทวนประจําหน่วยการเรียนรู้ท่ี 1

• รอเบิร์ต ฮุค เป็นคนแรกท่ีคน้ พบโครงสร้างพ้ืนฐานท่ีเลก็ ท่ีสุดของสิ่งมีชีวิต ซ่ึงเรียกวา่
เซลล์

• เซลลเ์ ป็นหน่วยเลก็ ที่สุดท่ีทาํ หนา้ ที่ของสิ่งมีชีวติ ได้
• เซลลม์ ีขนาดเลก็ มาก การศึกษาเกี่ยวกบั เซลลจ์ ึงตอ้ งใชก้ ลอ้ งจุลทรรศน์
• เซลลข์ องสิ่งมีชีวติ ประกอบดว้ ยโครงสร้างพ้ืนฐาน 3 ส่วน ไดแ้ ก่ ส่วนห่อหุม้ เซลล์

ไซโทพลาซึม และนิวเคลียส
• ผนงั เซลลเ์ ป็นโครงสร้างท่ีอยดู่ า้ นนอกสุดของเซลลพ์ ืช ช่วยใหเ้ ซลลค์ งรูปอยไู่ ด้
• เยอื่ หุม้ เซลล์ เป็นส่วนที่ห่อหุม้ ไซโทพลาซึม ทาํ หนา้ ที่เป็นเยอ่ื เลือกผา่ น
• นิวเคลียส ทาํ หนา้ ที่ควบคุมการทาํ งานของเซลล์ และเป็นท่ีอยขู่ องสารพนั ธุกรรม
• เซลลพ์ ชื กบั เซลลส์ ัตวม์ ีความแตกตา่ งกนั ท่ีรูปร่างและออร์แกเนลลบ์ างชนิด โดยใน

เซลลพ์ ืชมีผนงั เซลล์ และคลอโรพลาสต์ ส่วนในเซลลส์ ตั วไ์ ม่มี