Bahan Ajar
Aksara Nglegena-
Pasangan/Sandhangan
(Fase E / Elemen Membaca)
Kelas : X
Dening:
Anton Novi Widayanto, S.Pd.
SMA Negeri 3 Salatiga
Capaian Pembelajaran 2
Peserta didik mampu memahami kaidah penulisan teks aksara Jawa melalui kegiatan
membaca teks aksara Jawa (misalnya: nglegena-pasangan/sandhangan/
angka/swara/murda/rekan/lainnya)
Tujuan Pembelajaran
1 Melalui proses pembelajaran dengan model pembelajaran problem based
learning pendekatan TPACK, dan media Ula Sawa (kertu dolanan aksara Jawa),
peserta didik menganalisis kaidah penulisan teks aksara Jawa nglegena-
pasangan/sandhangan dengan gotong royong dan kritis. (C4)
2 Melalui proses pembelajaran dengan model pembelajaran problem based
learning pendekatan TPACK, dan media Ula Sawa (kertu dolanan aksara Jawa),
peserta didik mampu menggunakan aksara nglegena-pasangan/sandhangan
dalam membaca teks aksara Jawa dengan kreatif. (P5)
Indikator Ketercapaian Tujuan Pembelajaran
1 Setelah memainkan media Ula Sawa (kertu dolanan aksara Jawa), peserta didik
mampu menganalisis kaidah penulisan teks aksara Jawa nglegena-
pasangan/sandhangan dengan gotong royong dan kritis. (C4)
2 Setelah memainkan media Ula Sawa (kertu dolanan aksara Jawa), peserta didik
mampu menggunakan aksara nglegena-pasangan/sandhangan dalam membaca
teks aksara Jawa dengan kreatif. (P5)
PETA KONSEP
3
Faktual DUMADINE AKSARA JAWA
✘Kacarita, Prabu Dewatacengkar Ratu ing Medangkamulan. Prabu Dewatacengkar
seneng dhahar daging wong. Mula wong-wong ing Medangkamulan padha susah
atine. Malah akeh sing padha ngungsi menyang panggonan liya. Padha wedi yen
didhahar Dewatacengkar.
✘Nalika rakyat padha susah, teka satriya bagus kang aran Ajisaka. Ajisaka
mertamu marang Mbok Randha. Mbok Randha carita kadadean ing Negara
Medangkamulan. Ajisaka trenyuh atine krungu ceritane Mbok Randha. Deweke
duwe karep sesuk arep nemoni Dewatacengkar.
✘Ajisaka duwe abdi loro cacahe kang aran Dora lan Sembada. Dora lan Sembada
ditinggal ana ing Pulo Majethi. Wong loro mau didhawuhi njaga keris. Ajisaka
weling marang Dora lan Sembada. Welinge mangkene:
✘Dora lan Sembada ora kepareng nusul yen ora ditimbali
Kerise ora kepareng diwenehake sapa wae kajaba Ajisaka dewe.
Sawijining dina, Ajisaka nemoni Dewatacengkar. Ajisaka saguh didhahar
Dewatacengkar, nanging Ajisaka duwe panyuwun, yaiku lemah saambane ikete.
Dewatacengkar nyaguhi.
4
DUMADINE AKSARA JAWA
✘Ajisaka njereng ikete. Jebul ikete amba banget. Ambane nganti tekan segara
kidul. Dewatacengkar ngetutake. Nalika tekan sapinggire segara kidul,
Dewatacengkar kecemplung badar dadi baya putih.
✘Sawise nyirnaake Dewatacengkar, Ajisaka banjur diwisuda dadi ratu ana ing
Nagara Medangkamulan. Ajisaka banjur ngutus Duga lan Prayoga nusul Dora lan
Sembada. Ing dalan, wong loro iku kepethuk Dora banjur ngomongake pesen saka
Ajisaka. Dora banjur ngajak Sembada nusul Ajisaka. Sembada ora gelem amarga ora
ditimbali Ajisaka dewe. Dora njaluk kerise, nanging Sembada ora ngulungake,
amarga dudu Ajisaka dewe kang mendhet. Wusanane Dora lan Sembada padha
pasulayan.
✘Dora lan Sembada perang tanding. Loro-lorone padha digdayane banjur mati
kabeh. Kanggo pangeling-eling lelakon iku, Ajisaka nganggit aksara jawa cacahe
rong puluh (20). Aksara Jawa iku mangkene:
✘HA NA CA RA KA tegese ana utusan 5
✘DA TA SA WA LA tegese padha pasulayan
✘PA DHA JA YA NYA tegese padha digdayane ( kuwate / sektine )
✘MA GA BA THA NGA tegese padha mati kabeh
AKSARA NGLEGENA
Aksara Jawa menika cacahipun wonten 20
(kalih dasa). Saben aksara dipunucapaken
kanthi silabis utawi wanda utawa ‘suku kata’.
Wonten mriki wanda gadhahi makna gabungan
antawisipun konsonan saha sandhangan swara
/a/. Wondene urut-urutanipun inggih menika:
ha, na, ca, ra, ka, da, ta, sa, wa, la, pa, dha, ja,
ya, nya, ma, ga, ba, tha, nga.
6
WUJUDING AKSARA NGLEGENA
7
Wujuding aksara Jawa ingkang saemper
1
ha la ta
2
na ka
3
ca wa
4
ra ga
5
da sa
6
pa ya
7
dha ma
8
tha nga ba nya
9
ja 8
Tuladha Panyeratan Aksara Nglegena
Caranipun migunakaken kados dene nyerat padatan, inggih
menika kanthi nata uatwi ngrantam kados uninipun ingkang
badhe dipunserat. Panyeratan aksara Jawa kanthi cithak
kedah dipunserat jejeg, kados tuladha ngandhap menika.
9
Tuladha Panyeratan Aksara Nglegena
Panyeratan aksara Jawa kanthi sinerat asta kedah dipunserat
miring saha aksaranipun ngandhul utawi tumemplek garis ing
nginggil. Tuladha panyeratanipun aksara Jawa kanthi seratan
asta kados ngandhap menika :
10
Gladhi carakan ngandhap menika kadadosna
Tembung-tembung
aksara latin!
11
Konseptual WUJUDING AKSARA PASANGAN
12
Kelompoking aksara Jawa
miturut wujuding pasangan
1 Jejer Sepah : pasangan ingkang sejajar kalihan ..… ..…
aksara aslinipun (sa, pa, ha) …
2 Ngisore Katul : pasangan ingkang wonten ..…
ngandhap, wujuding sami kalihan aksara aslinipun
namung wingkingipun dipunbusak. (ka, ta, la)
3 Disambung Dinyawani : pasangan ingkang …… ..…. .…..
wonten ngandhap, wujuding nyambung kalihan
aksara mati wonten sanginggilipun. (da, nya, wa,
na)
4 Tetep Ragoyang : pasangan ingkang wonten ….. …… ……. ……
ngandhap, wujudipun sami. (ra, ga, ya, nga)
5 Cetha beja jodhomu …… …… …… …... …… …...
Prosedural
Pasangan menika mujudanken aksara
leliru (pengganti) ingkang mapan wonten
sawingkingipun aksara mati (konsonan)
utawi menawa wonten konsonan
rangkep, konsonan ing wingking kedah
dipungantos pasangan aksara.
14
Tuladha pasangan
15
16
Sandhangan Panyigeg Wanda
17
Sandhangan Swara
18
Sandhangan Wiyanjana
19
Aksara Khusus
20
Gladhen!
Tembung-tembung aksara jawa ngandhap menika kadadosna aksara latin!
21
Kapustakan
Gandung Widaryatmo, dkk. 2016. Prigel basa jawa SMA/MA SMK/MAK
Kelas X. Jakarta:Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan.
Setiawan Heri. 2014. Mumpuni Basa Jawa 3 Kangge SMA/MA/SMALB/
SMK/MAK. Surakarta. Tiga Serangkai.
WJS,Poerwadarminta.1939. Boesastra Djawa.J.B Wolters: Groningen Batavia.
Susilowati, G., & Setiawan, D. (2019). PENGEMBANGAN MEDIA FLASH
CARD AKSARA JAWA UNTUK MENINGKATKAN
KETERAMPILAN MEMBACA DAN MENULIS.
22
Matur Nuwun.
Mugi tansah
pinaringan ngelmu
kang mumpangati…
23