ปรัชญามดแดง

 
 
 
ปรัชญามดแดง 
 

ปิ ยโสภณ
วดั พระราม ๙ กาญจนาภเิ ษก

๑ 

 

คาํ อนุโมทนา

ชีวิตปลูกไดเ้ หมือนตน้ ไม้ ปลูกตน้ ไมต้ อ้ งให้มีรากแกว้ ที่มนั่ คง ปลูกชีวิตให้ดีตอ้ งมีมโนธรรม
เป็ นแก่นของชีวิต

หนังสือเร่ือง “ปรัชญามดแดง” น้ี พระศรีญาณโสภณ (สุวิทย์ ปิ ยวิชฺโช) ผูช้ ่วยเจา้ อาวาสวดั
พระราม ๙ กาญจนาภิเษก ไดต้ ้งั ใจ เขียนข้ึนประกอบแนวการฝึ กอบรมเยาวชนของชาติ โดยเนน้ ที่การอบรม
บ่มเพาะ ปลูกฝัง จริต นิสัย ใจคอ กิริยา มารยาท ชาติตระกูลอนั เป็ นตวั ชีวิตที่แทจ้ ริง เพื่อกลน่ั คุณลกั ษณะ
พเิ ศษของชนชาติไหนออกมาใหไ้ ด้ ใหเ้ ป็นดงั่ เช่นบรรพบุรุษไทยไดก้ ระทาํ มา

เนื่องจากเป็ นงานปลูกรากแกว้ ของแผ่นดิน จึงขอเชิญสถาบนั การศึกษาองคก์ รต่าง ๆ เขา้ ร่วม
รณรงคส์ ่งเสริมงานน้ีใหเ้ ป็นงานสาํ คญั ในการสร้างเยาวชนของชาติ เพราะอนาคตของชาติอยทู่ ี่คุณภาพของ
เยาวชน เมื่อไดย้ วุ ชนดีก็จะไดย้ วุ ชาติท่ีมน่ั คง ดว้ ยเหตุน้ี เราจึงจาํ เป็ นตอ้ งมาร่วมใจกนั ทาํ งานปลูกรากแกว้
ของแผ่นดินให้มนั่ คง โดยเร่ิมตน้ ที่การอบรมบ่มเพาะ ปลูกฝัง จริตนิสัย ใจคอ กิริยา มารยาท ชาติตระกูล
ปลูกลกั ษณะนิสยั อนั ดีงามของชนชาติลงไปท่ีสายเลือดและจิตวิญญาณลูกหลานไทยอยา่ งต่อเน่ืองและทวั่ ถึง
พร้อมเพรียง

ขอแนะนาํ ใหอ้ ่านประกอบหนงั สือในชุดเดียวกนั คือ เลือดรักชาติ, แม่...ชีวิตคืออะไร?, รากแกว้
การพฒั นา, ปลกู รากแกว้ ของแผน่ ดิน, รากแกว้ ของชีวิต, เสน่ห์ผา้ ข้ีริ้ว, แทนคุณศาสนา ฯลฯ

ขออนุโมทนาบุญขอบคุณทุกท่านท่ีไดส้ นบั สนุนงานปลูกรากแกว้ ของแผน่ ดินในโครงการตาม
รอยพระยคุ ลบาท บวร เพอ่ื ปลูกรากแกว้ ใหช้ ีวิต ปลูกความคิดใหส้ งั คม. ขอทุกท่านจงมีแต่ความอุดม ร่มเยน็
เป็นสุขยง่ิ ในชีวติ เทอญ.

ขออาํ นวยพร

(พระเทพญาณวศิ ิษฏ)์
เจา้ อาวาสวดั พระราม ๙ กาญจนาภิเษก

กรุงเทพมหานคร

๒ 

 

คาํ นํา

ข้าพเจ้า มีความคิดมานานแลว้ วา่ บดั น้ีถึงเวลาแห่งการปลูกรากแกว้ ของแผน่ ดินแลว้ เป็นเวลา

แห่งการเพาะพนั ธุ์มโนธรรมสาํ นึกของชนชาติ เป็นกาลเวลาอนั เหมาะสมยงิ่ นกั เพราะยงิ่ นานวนั ขา้ พเจา้ ยงิ่
มองเห็นการพฒั นาที่ผดิ ทาง ยง่ิ นานวนั ชีวติ ความเป็นอยใู่ นโลกยง่ิ จะยากลาํ บากกระทง่ั มีคนไม่นอ้ ยตอ้ งขอ
ลาไปอยใู่ นโลกอื่น

เราพฒั นาวตั ถุอย่างเดยี ว เป็ นการพฒั นาทเี่ หี่ยวเฉาเหมือนกบั แจกนั ประดบั ด้วยดอกไม้
ประดษิ ฐ์อาจดูงามแต่ไร้ชีวติ ความก้าวหน้ารวดเร็ว อาจทาํ ให้เรามีความสําเร็จทุกอย่างทป่ี รารถนาแต่อนิจจา
...ช่างหาความสงบร่มเยน็ เป็ นสุขในชีวติ ได้ยากเหลอื เกนิ .

เพราะการพฒั นาทไี่ ม่คาํ นึงถงึ มโนธรรม จงึ ทาํ ให้เราได้คนเก่งแต่ขาดแคลนคนดี เราพบแต่คน
แข่งขนั กนั เรียน แข่งขันกนั รวยและเครียดหนัก กระทง่ั ทนอยู่ในโลกนีไ้ ม่ได้ เพราะไม่มียารักษาใจครา
ผดิ หวงั นอกตากน้ันการพฒั นายงั ทาํ ให้เราขาดอปุ นิสัย คุณลกั ษณะพเิ ศษหลายประการ ทเี่ ป็ นมโนธรรมใน
การพฒั นาชนชาติและผนื แผ่นดนิ เราจึงกล้มุ ใจกบั ปัญหาคนไม่ซ่ือสัตย์ต่อแผ่นดนิ ทาํ ทุจริตคดโกง ฉ้อ
หลวงบงั ราษฎร์ กระทงั่ ต้องคดิ หามาตรการแก้ไขเป็ นการใหญ่ในเวลานี้

การวางระเบียบกฎเกณฑ์ให้เข้มงวด เป็ นวธิ ีหนึ่งและการปลูกมโนธรรมสํานึกลงไปในจิตใจของ
ชนชาติ กเ็ ป็ นอกี วธิ ีหนึ่งในการพฒั นาชนชาติ ข้าพเจ้าเชื่อว่า ยงิ่ เราช่วยกนั มากเท่าใด การทาํ งานปลกู ราก
แก้วของแผ่นดินกย็ ง่ิ จะเกดิ ผลได้มากเพยี งน้ัน

เวลาน้ีโลกพฒั นาเพอ่ื ใหค้ นพ่งึ พาสิ่งภายนอกมากเกินไป มิใช่พ่ึงสติปัญญาศรัทธาความเพยี ร
ของตน เม่ือคนพ่งึ ส่ิงใด ส่ิงน้นั กม็ ีอาํ นาจเหนือคน ในท่ีสุดเราจึงเห็นเดก็ ใชเ้ ครื่องคิดเลขแทนท่องสูตรคูณ
เม่ือไม่มีเคร่ืองคิดเลข กค็ ิดอะไรไม่ออก แมเ้ ลขจาํ นวนง่าย ๆ ในที่สุด เราไดเ้ ห็นคนเอาเงินเป็นเครื่องประกนั
ของชีวติ ท้งั ๆ ท่ีความจริงชีวิตกบั เงิน เป็นคนละอยา่ ง ชีวิตเป็นธรรมชาติ เคร่ืองประกนั ของชีวิตคอื ใจ มิใช่
เงิน ขอยาํ้ ว่า คอื ใจมใิ ช่เงนิ  

ต่อให้มีเงินหรือมอบเงินให้มากเพยี งใด หากไม่มอบใจให้ต่อกนั แล้วกย็ ากจะหาความไว้วางใจ
ใครได้ ลองถามดูคู่สามภี รรยา หรือหนุ่มสาวทรี่ ักกนั ว่าความรักอยู่ทไ่ี หน คาํ ตอบจะตรงกนั ว่าอยู่ทใ่ี จตรงกนั
มคี วามเห็นลงกนั มีความเข้าใจซึ่งกนั และกนั ล้วนแต่เกยี่ วกบั ใจท้งั สิ้น ความรักจงึ มิใช่เงินทองหรือ
ทรัพย์สินสมบตั ิแต่ความรักคอื ความเข้าใจ คอื ความเออื้ อาทรห่วงใย ความรักจงึ มิใช่เกย่ี วเน่ืองในเรื่องใหญ่โต
แต่เกย่ี วเนื่องกบั เรื่องเลก็ น้อย หากคอยเป็ นกาํ ลงั ใจกนั ความรักกเ็ กดิ ขนึ้ ได้ เครดติ ของชีวติ คอื ใจต่อใจมิใช่เงิน
ต่อเงิน. 

 

๓ 

 

แปลวา่ เวลาน้ี วตั ถุภายนอกมีค่ามากกวา่ ใจต่อใจ คนเราจึงทุกขม์ าก ดว้ ยเหตุน้ีเอง ส่ิงท่ีเขา้ ไป
อยใู่ นใจ ฝังแน่นอยใู่ นความรู้สึกในจิตวญิ ญาณ จึงเป็นส่ิงที่มีคุณคา่ แมจ้ ะไร้ราคา อยา่ งเช่น บทกลอนคติ
ธรรม คาํ คมต่าง ๆ ซ่ึงไม่ตอ้ งเสียเวลาไปเปิ ดดูตามตาํ ราใด ๆ แต่เปิ ดใจออกมาดูไดท้ นั ที 

ขอใหเ้ ราคิดวา่ ความดี อาจไม่เก่ียวกบั ตาํ รา ความดี อาจไม่มีบทเรียนสอนในท่ีใด ในตาํ ราเล่ม
ไหน แต่ทวา่ ความเก่งมีตาํ รามาก ความเก่งตอ้ งอาศยั ทฤษฎีมากมาย เพื่อใหไ้ ดส้ ดั ส่วน ขา้ พเจา้ เช่ือมน่ั วา่ ถึง
เวลาท่ีเราจะตอ้ งหนั มาปรับความสมดุลกนั ระหวา่ งความเก่งกบั ความดีใหไ้ ด้ ความดี ศึกษาไดจ้ ากธรรมชาติ
ใกลต้ วั มองทกุ อยา่ งรอบตวั ใหเ้ ห็นเป็นปรัชญาชีวิต 

ดว้ ยเหตนุ ้ีขา้ พเจา้ จึงลองคิดธรรมดา ๆ วา่ เม่ือคนสอนคนไม่ได้ มดแดงตวั นอ้ ยอาจจะสอนอะไร
บางอยา่ งแก่ลกู หลานชนชาติของเราไดก้ ระมงั เหมือนอยา่ งที่เราสอนเร่ืองความสามคั คี ดว้ ยบทดอกสร้อย
เรื่องมดเดง ซ่ึงนายทดั เปรียญเขียนเอาไว้ เม่ือ พ.ศ. ๒๔๓๓ คือ ๑๑๐ ปี มาแลว้ วา่  

  มดเอ๋ยมดแดง  แขง็ ขยนั  
เร่ียวแรง ถึงรังมนั  
เลก็ เลก็ ทาํ ร้าย มาทนั ที 
ใครกล้าํ กราย กรูกนั ใจสาหสั
กว็ ิ่งพรู ฤามิได้ ไม่ถอยหนี 
สูไ้ ด้ กน้ ต่อย มาราวี 
ปากกดั ใครกลา้ เหมือนมดเอย 
ถึงรังเรา ทรหด
ตอ้ งต่อดี

 

  คนโบราณสอนความรู้รักสามัคคี รักชาติ รักษาแผ่นดนิ ด้วยการหยบิ เอาคุณลกั ษณะพเิ ศษของ
มดแดงมาบรรยายส้ัน ๆ แต่ฝังแน่นในใจของลกู หลานตลอดมา ท่านสอนและให้เดก็ ท่องจําไว้ในดวงจิต ให้
กลายเป็ นมโนธรรมสํานึกว่าเกดิ มาชาติหนึ่งเราต้องรักชาติ รักแผ่นดิน ต้องต่อสู้ออกแรง ปกป้ องคุ้มครองภยั
ดั่งมดแดงตวั น้อยคุ้มครองรัง 

แทบไม่น่าเชื่อวา่ บทดอกสร้อยบทเดียว ที่ไม่มีคุณลกั ษณะเป็นงานวิชาการใด ๆ น้ีสามารถ
สร้างอุปนิสยั ของชนชาติไดอ้ ยา่ งมนั่ คง แต่น่าเสียดายที่บดั น้ีงานดี ๆ หลายบท ถกู มองเห็นเป็นของดอ้ ยคา่
ถกู ลืม เพราะไม่กา้ วหนา้ ไมท่ นั สมยั ไม่ใช่งานของคนมีดีดรีปริญญาสูง ๆ เขียนไวม้ ิใช่งานอนั เกิดจากการ
วิจยั อา้ งอิงสุดทา้ ย ของดี ๆ เหล่าน้ีกไ็ ดเ้ ลือนหายไปจากบทอาขยานประจาํ วนั . 

สิ่งทม่ี าแทนท่ี คอื งานวชิ าการ ทเ่ี ตม็ ไปด้วยเชิงอรรถคอื หลกั ฐานอ้างองิ จากตํารับตํารา
ต่างประเทศมากมาย กระทง่ั ความเป็ นธรรมชาติ เป็ นวถิ ชี ีวติ หายไป เดก็ เลก็ เร่ิมกลนื อาหารสมองได้ยากขนึ้

๔ 

 

ขา้ พเจา้ เชื่ออยา่ งหน่ึงวา่ โดยธรรมชาติของเดก็ เหมือนเมลด็ พนั ธุม์ ะม่วงที่ตอ้ งการอาหารอ่อน
หรือป๋ ุยธรรมชาติ น้าํ พอประมาณ ไม่ตอ้ งปรุงแต่งมากมายแต่ตอ้ งดูแลเป็นประจาํ สม่าํ เสมอไม่เร่งเร้าใหเ้ ดก็
เลก็ โตเร็ว ไม่เร่งรีบใหเ้ ขาเรียนมากเกินวยั การเร่งใหน้ ้าํ ใหป้ ๋ ุยมาก เพราะอยากใหโ้ ตเร็ว ๆ ต่างหากที่เป็น
อนั ตรายต่อตน้ ไมเ้ หมือนการยดั เยยี ดวชิ าการมาก ๆ ยอ่ มเป็นอนั ตรายแน่นอนต่อการเรียนรู้ของเดก็ ขา้ พเจา้
มองเห็นวา่ เวลานี้ เยาวชนของเราไม่ต่างอะไรกยั ต้นไม้ทถ่ี ูกเร่งดอกเร่งใบจนกรอบ โตก่อนวยั รู้เกนิ ความ
จาํ เป็ น สิ่งทคี่ วรรู้กลบั ทงิ้ สิ่งทค่ี วรทงิ้ เสียบ้าง กลบั หอบหิว้ รุงรัง 

เราให้เดก็ เรียนมากเกนิ จําเป้ น ท้งั เรียนพเิ ศษทโ่ี รงเรียนหลงั เลกิ ท้งั เรียนพเิ ศษเสาร์-อาทติ ย์
เรียนจนจติ ใจมันสมองไม่ได้ผ่อนคลาย สุดท้ายเด็กกเ็ กดิ ความเครียดกบั การแข่งขันเร่งเร้า ซึ่งวชิ าส่วนใหญ่
กเ็ ป็ นการเรียนเพอ่ื เศรษฐกจิ เรียนวชิ าหาเงนิ ให้ได้มาก ๆ ในอนาคตวชิ าประวตั ศิ าสตร์ของชนชาติ วชิ า
ศีลธรรม ไม่มใี ครสนใจจริงจงั  

แปลวา่ วิชาใดท่ีเกี่ยวกบั การหาเงินไดม้ าก ๆ ถูกเร่งใหเ้ ดก็ เรียนแต่วิชาท่ีปลูกมโนธรรมสาํ นึก
สร้างลูกใหเ้ ป็นคนดี ภูมิใจในชนชาติผนื แผน่ ดิน อยา่ งวชิ าประวตั ิศาสตร์อนั เป็นรอยเทา้ บรรพบุรุษ วชิ าวา่
ดว้ ยความรักชาติรักแผน่ ดินศีลธรรม ศาสนา หนา้ ท่ีพลเมืองดี ถือเป็นวชิ ารอง และถกู ละเลยมองขา้ ม ไม่ให้
ความสาํ คญั  

ในที่สุด เราได้คนเก่งมาสมปรารถนา แต่ขาดแคลนคนดี สังคมกระหายคนดีมีความสุจริต เรา
จงึ ต้องมาตามแก้ปัญหาคนเก่งทข่ี าดมโนธรรมสํานึกในการดาํ เนินชีวติ ตลอดเวลา ซ่ึงแกย้ ากยงิ่ กวา่ กาลไหน
ๆ อีกหลายเท่า เวลาน้ีเราประสบแต่ความสาํ เร็จ แต่หาความสุขในชีวิตไดย้ ากข้ึนทุกวนั เพราะเราดูเหมือนจะ
ได้เป็ นทุกอย่างทปี่ รารถนา แต่ไม่เป็ นตวั ของตวั เอง ที่เป็นเช่นน้ี กเ็ พราะวถิ ีชีวติ ห่างไกลจากธรรมชาติ จาก
ความจริง หากแต่เจือปรุงกบั สิ่งตกแต่งมากเกินไป 

หนงั สือเล่มเลก็ จ๋ิวน้ีเกิดข้ึนจากดวงใจอนั บริสุทธ์ิของขา้ พเจา้ และขา้ พเจา้ เองมิไดค้ ิดหวงั ผลอนั
ใดมากนกั หากแต่ตอ้ งการทาํ หนา้ ที่คนไทยคนหน่ึง ตอ้ งการใหท้ กุ คนร่วมกนั คิดร่วมกนั ทาํ เพือ่ แผน่ ดินเกิด
มากข้ึน แสดงความรับผดิ ชอบต่อผนื แผน่ ดิน แผน่ พ้นื มาตุภูมิของเรา ซ่ึงเป็นอู่ขา้ ว อ่นู ้าํ ของตนเอง 

ข้าพเจ้าดีใจว่าเวลานี้ มีคนจาํ นวนมากเริ่มคดิ เหมือนกนั และมมี โนปณธิ านอย่างเดียวกนั แล้ว ว่า
แผ่นดนิ นี้ ให้ชีวติ ให้ทอี่ ยู่อาศัย ให้กายและใจให้เลอื ดเนือ้ และชีวติ จติ วญิ ญาณทุกอนูแก่เรา ถึงเวลาทเ่ี ราจัก
ต้องทดแทนคุณแผ่นดิน เราจกั อุทศิ เวลาส่วนหนึ่ง ร่วมกนั บ่มเพาะปลกู ฝังมโนธรรมของชนชาติ อนั เป็ นงาน
ปลกู รากแก้วของแผ่นดิน ข้าพเจ้าเช่ือมนั่ ว่าเราทุกคนทาํ ได้ 

๕ 

 

เราควรสาํ นึกเสมอวา่  แผน่ ดินน้ี ถูกบาํ รุงพทิ กั ษร์ ักษาไว้ ดว้ ยหยาดเหง่ือและหยดเลือดของ
บรรพบุรุษไทย ที่พลีชีวติ ให้ มิใช่ไดม้ าโดยง่าย เราทราบกนั ดีมิใช่หรือวา่ แผน่ ดินน้ี ถูกศตั รูแยง่ ชิงไปกห็ ลาย
คร้ัง ถกู รุกรานปลน้ เผากห็ ลายหนทุกคร้ังทุกคราว กม็ ีคนกลา้ ออกมากอบกไู้ วไ้ ดเ้ สมอ 

ขา้ พเจา้ มิไดห้ มายความวา่ ขณะน้ีชาติบา้ นเมืองมีภยั ใหญ่หลวงจากภายนอก แต่ขา้ พเจา้ ตอ้ งการ
จะบอกวา่ ภยั ภายใน ภยั ร้ายในใจของเรานี่แหละร้ายยงิ่ กวา่ ภยั ภายนอก เราตอ้ งเตรีรยมพร้อม เราหลงระเริง
สนุกสนานไมไ่ ด้ เราตอ้ งตื่นตวั และรีบฝึกปรือชนชาติลกู หลานของเราใหเ้ ขม้ แขง็ ใหเ้ ขามีท้งั ความดีและ
ความเก่งควบคูก่ นั มิฉะน้นั เราจะเอาบา้ นเมืองไวไ้ ม่ไดจ้ ริง ๆ  

ขา้ พเจา้ มนั่ ใจวา่ ด้วยมโนธรรมสํานึกของเราแต่ละคนนี้ จะสามารถพฒั นาชาตบิ ้านเมอื งให้ถูก
ทางได้ จะเป็ นการพฒั นาทร่ี ากแก้วคอื มโนธรรมสํานึกตระหนักมน่ั ต่อชาตแิ ละแผ่นดนิ ชนชาติใด ถ้านึกถงึ
ชาติและแผ่นดนิ เป็ นทตี่ ้งั แล้ว แม้ชีวติ เขากย็ อมพลใี ห้ได้ 

ขอย้าํ วา่ ดว้ ยมโนธรรมสาํ นึกเพยี งส่ิงเดียวเท่าน้นั เราจึงจะสร้างชาติใหแ้ กร่งกลา้ ข้ึนมาได้ มิใช่
ดว้ ยสติปัญญาความเก่งเพียงอยา่ งเดียว เพราะกลเกมของโลก ตอ้ งปกป้ องดว้ ยมโนธรรมสาํ นึก ความเก่งที่
ปราศจากความดีเป็นอนั ตราย คนเก่งท่ีปราศจากความดีน้นั อนั ตรายยง่ิ นกั  

มโนธรรมเท่าน้ัน จะเป็ นวคั ซีนป้ องกนั และช่วยขจดั เยยี วยาโรคร้ายคอื โรคโลภ โรคทุจริตอนั
เป็ นเสมือนมะเร็งร้ายของแผ่นดินไปได้ อย่างอน่ื ข้าพเจ้ายงั มองไม่เห็น ความบริสุทธ์ิใจคุ้มครองชีวติ
ป้ องกนั ภยั ได้ดยี ง่ิ กว่าเสื้อเกราะกนั กระสุน 

ขา้ พเจา้ มีความภูมิใจและเริ่มอบอุ่นใจบา้ ง ที่ไดส้ ื่อความหมายของใจกบั ท่านผอู้ ่าน ดีใจท่ีท่าน
ท้งั หลาย ไดต้ อบสนองความคิดและปลุกเยาวชนคนไทยใหต้ ่ืนจากความลุ่มหลงท้งั หลาย ความเกยี จคร้าน
ตายใจ เป็ นยงิ่ กว่ายาเสพตดิ ชนิดใด ๆ เราต้องขยนั ขนั แขง็ เราต้องตื่นตวั ทาํ งานด้วยกนั ให้งานเป็ นยาเสพตดิ
ของชีวติ กนั เถดิ  

ส่ิงเหล่าน้ี คือกาํ ลงั ใจใหข้ า้ พเจา้ ไดท้ าํ งานร่วมกบั ท่าน ในขณะเดียวกนั กข็ อเป็นกาํ ลงั ใจแก่ทุก
ท่านที่คิดเหมือนกนั พดู เหมือนกนั ทาํ งานเหมือนกนั มีอุดมการณ์มุ่งมน่ั ต่อการปลูกรากแกว้ ของแผน่ ดิน
เดียวกนั  

จึงใคร่ขอเชิญชวนให้เราหันหน้ามาทาํ งานปลกู รากแก้วของแผ่นดินร่วมกนั เถดิ ให้ถอื ว่างานนี้
เป็ นงานหลกั ของชาติ ทร่ี วมกนั เรียกว่า “ไทย” อย่าปล่อยให้เป็ นงานรองกว่างานใด ๆ  

ข้าพเจ้าไม่ประสงค์จะเรียกว่า “โครงการ” แต่ต้ังใจให้ถอื เป็ น “งาน” คอื สิ่งทต่ี ้องทาํ ต่อเน่ือง
ตลอดไป ทาํ โดยไม่ต้องรองบประมาณจากใคร แต่มอบใจให้กบั งาน 

ขา้ พเจา้ พดู ดว้ ยความภูมิใจวา่ ขา้ พเจา้ ดีใจและปล้ืมใจทกุ ขณะที่ไดข้ ีดเขียนเรื่อง “งานปลูกราก
แก้วของแผ่นดนิ ” ขา้ พเจา้ ไม่รู้สึกเหน็ดเหน่ือยเมื่อยหลา้ ทอ้ แทอ้ ่อนแอหมดแรง ยงิ่ คิดยง่ิ ทาํ กย็ ง่ิ มีความหวงั
มีกาํ ลงั ใจมากข้ึน แมจ้ ะเป็นงานใหญ่ แต่เช่ือมน่ั วา่ คงไม่เหมือนบ่ากวา่ แรงของเรา หากเอาอยา่ งมดแดงตวั

๖ 

 

ใครมีดอี ะไร อย่าเกบ็ เอาไว้คนเดยี ว ต้องนําออกมาคนื กาํ ไรให้แผ่นดนิ ทุนคือชีวติ ที่เราไดจ้ าก
แผน่ ดินน่ีเอง จะเป็นกาํ ไรอนั งดงามของมาตุภูมิ เมื่อเรามีมโนธรรมสาํ นึกแทนคุณ ผลดีกค็ ือ เราทุกคนจะได้
แผน่ ดินอนั อุดมสมบรู ณ์พนู สุข เป็นแผน่ ดินที่จะเป็นอ่ขู า้ วอ่นู ้าํ ต่อไปในอนาคต ดง่ั ที่บรรพบุรุษของเราได้
สร้างมาแต่อดีต 

หนังสือเล่มนี้ ข้าพเจ้าไม่กล่าวอ้างคุณค่าทางวชิ าการใด ๆ หากแต่กลนั่ ออกมาจากวถิ ีชีวติ
วญิ ญาณของข้าพเจ้า วถิ ชี ีวติ และสตปิ ัญญาทไ่ี ม่อาจเป็ นอนื่ นอกจากเป็ นมโนปณธิ านเพอื่ ผนื แผ่นดนิ นี้
เท่าน้ัน 

ชีวติ ของเราส้ัน แต่ชีวติ ของแผ่นดนิ ต้องยาว ชีวิตของเราท้งั หลายเปรียบเสมือนมดแดงตวั นอ้ ย
สติปัญญาของเรา กไ็ ม่ต่างอะไรกบั มดแดง พละกาํ ลงั ของเรากเ็ ป็นพลงั มดแดง แต่ขา้ พเจา้ เช่ือวา่ ดว้ ย
เรี่ยวแรงสติปัญญา ความจงรักภกั ดี ต่อชาติและแผน่ ดินเกิดของเราทุกคน จะมาช่วยเป็นมดแดงอีกหลาย ๆ
ตวั รวมกลุ่มรวมใจ ทาํ งานปลกู รากแกว้ ของแผน่ ดินไดอ้ ยา่ งน่าช่ืนชม 

งานที่ขา้ พเจา้ ขอร้องท่านท้งั หลายใหช้ ่วยกนั ทาํ ไม่มีงบประมาณใด ๆ เขา้ มาเก่ียวขอ้ ง เพราะ
เชื่อวา่ ความศรัทธาและมโนธรรมของแต่ละชีวติ นั่นเองคอื งบประมาณอนั ยง่ิ ใหญ่ เราอาจไม่มีใครให้รางวลั
เราอาจไม่มีใครมอบโล่เกยี รตยิ ศ เราอาจไม่มแี ม้แต่ใครสักคนถามถงึ เราอาจต้องนั่งอยู่แถวหลงั สุดไม่มี
โอกาสปรากฏหน้าให้เด่นดงั แต่ขอให้เราภาคภูมใิ จเถิดว่า เกดิ มาชาติหน่ึงก่อนดนิ กลบร่าง เราได้แทนคุณ
แผ่นดนิ แล้ว มโนปณธิ านของเราเสร็จสิ้นแล้ว 

ข้าพเจ้าอยากพูดว่า ชีวติ ของเราไม่ต่างอะไรจากมดแดง แต่ส่ิงที่พวกเรามีมากกวา่ มดแดง คือ
ความภกั ดีพลีให้ ความทุ่มเทเสียสละยอมอุทิศใหป้ รารถนาใหแ้ ผน่ ดินแม่ของเรา เขม้ แขง็ แกร่งกลา้ เป็นยวุ
ชาติที่น่าภูมิใจ ท่านท้งั หลายคงรู้สึกเช่นเดียวกนั กบั ขา้ พเจา้ วา่ งานปลูกรากแก้วของแผ่นดินเป็ นงานใหญ่ ใช้
กาลเวลายาวนาน เป็ นงานทไี่ ม่สิ้นสุดหยุดไม่ได้ แต่ขอให้ระลกึ เสมอว่าชีวติ เราส้ัน แต่ชีวติ ของแผ่นดนิ ต้อง
ยาว ถา้ เราคิดไดอ้ ยา่ งน้ีแลว้ เราจะทาํ งานไดอ้ ยา่ งมีความสุข แปลวา่ ยง่ิ คิดยงิ่ ทาํ กย็ ง่ิ พอกพนู กาํ ลงั ใจมากข้ึน
ทุกขณะความเหน็ดเหนื่อยเม่ือยลา้ จะหายไปทนั ที 

ขา้ พเจา้ จึงขอเชิญชวนท่านท้งั หลาย ไดโ้ ปรดมาร่วมกนั คิดร่วมกนั ทาํ ไม่วา่ ท่านจะอยมู่ ุมใด
ของผนื แผน่ ดิน ท่านมีโอกาสทาํ หนา้ ที่ของท่านเท่าเทียมกนั เพยี งแตห่ นั หนา้ มาช่วยกนั คิด รวมพลงั กนั ลงมือ
ทาํ เพือ่ สร้างลกู ที่ดี สร้างครอบครัวท่ีอบอุ่น สร้างองคก์ รการทาํ งานใหม้ นั่ คง เพือ่ ใหเ้ กิดมีท้งั คนเก่งและคนดี
เป็นศกั ด์ิเป็นศรีของแผน่ ดิน 

ขา้ พเจา้ ขอต้งั สตั ยาธิษฐาน ใหง้ านกชู้ าติพระศาสนา งานปลกู แก่นใจไทยประชา จงงามเด่นเป็น
สง่า “คู่แผน่ ดิน” 

๗ 

 

แกร่งกลา้ ไทยเอ๋ยไทยเรา  เป็ นไหนไหน 
รวมชาติ เป็ นถิ่นไทย 
แลว้ แทนคุณ   กตญั ญู 
รักชาติ กวา่ เขา ถ่ินกาํ เนิด 
ทนู เทอด สร้างแผน่ ดิน ไม่อดสู 
สละชีพ ดว้ ยใจ เยย่ี งอยา่ งครู 
หน่ึงคือเรา รักแผน่ ดิน ชูไทยเอย 
เกียรติไทย
  พลีร่าง
จะเขา้ สู้

ปิ ยโสภณ 
๑๕ พฤศจิกายน ๒๕๔๓ 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

๘ 

 

คาํ เกริ่น 

ข้อความส้ัน ๆ ต่อไปนี้ จะบอกให้ท่านได้รู้จกั คุณลกั ษณะพเิ ศษของมดแดงอย่าลมื อ่านก่อน
นอนให้ลกู ฟังทุกวนั หรือลกู อ่านให้คุณพ่อคุณแม่ฟัง อ่านเสียงดงั ๆ อ่านแล้วเอาตวั อย่างมดแดงคอื ขยนั
ขนั แขง็ ช่วยตวั เอง รักพ่อแม่ อาสางานคล่องแคล่ว คล่องตัว หัดคดิ หัดทาํ ส่ิง ๆ ดี ด้วยสติปัญญาของตนเอง
โดยไม่ต้องให้ใครมาบีบบงั คบั จงึ ทาํ ไม่ทาํ อะไรสักแต่ว่าทาํ หากแต่ว่าทาํ ด้วยใจรักทุ่มเทเสียสละ ให้มองเห็น
คุณค่ามากกว่าราคา 

ให้สมมติว่า บ้านของเรา เป็ นเสมือนรังมดแดง เราเองคอื มดแดงตวั น้อยเมือ่ เราทาํ บ้านของเรา
ให้น่าอยู่ เช่นทน่ี อนสะอาด ครัวสะอาด ห้องนํา้ สะอาด เสื้อผ้าสะอาด เป็ นระเบยี บ หัดช่วยงานคุณพ่อคุณแม่
ตกั ข้าวใส่จานให้ท่าน เกบ็ ขยะ ทงิ้ เศษสิ่งของให้เป็ นที่ เล่านิทานให้คุณพ่อคุณแม่ฟังบ้างทาํ การบ้านให้เสร็จ
โดยไม่ต้องให้ท่านบอก หรือออกคาํ สั่ง 

หัดเป็ นคนมีวนิ ัย รักและเคารพกฎเกณฑ์ คาํ ส่ังสอนของพ่อแม่ รักสะอาด รักความเรียบง่าย ไป
ลามาบอก ทาํ อะไรให้พ่อแม่เบาใจ มัน่ ใจในตัวเรา เพยี งเท่าน้ันกไ็ ด้ชื่อว่า เราได้เร่ิมต้นเพาะพนั ธ์ุความดีแล้ว
เหมอื นปลกู ต้นไม้โดยเพาะเมลด็ พนั ธ์ุให้มรี ากแก้วมั่นคง 

คงทราบดีแลว้ วา่ ลกั ษณะเหล่าน้ี มีในมดแดงท้งั หมด และควรจะมีในตวั เราเองเช่นกนั  
ขอเชิญท่านผอู้ ่านของขา้ พเจา้ มาช่วยกนั ศึกษา ขบคิด “ปรัชญามดแดง” ต่อไป

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

๙ 

 

เกยี รตคิ อื กลน่ิ แต่เป็ นกลนิ่ ดี ชีวติ มีเกยี รตดิ  ี
เหมอื นดอกไม่มกี ลน่ิ เป็ นกลนิ่ หอมช่ืนใจ และหอมได้ทวนลม 

กลน่ิ คนดี กลน่ิ ความดี หอมได้ทวนลม 
ขณะกลน่ิ ดอกไม้ หอมได้เพยี งตามลม 

 

บทที่ ๑ 

มดแดง เป็ นตวั ของตวั เอง 

พงึ่ เร่ียวแรงของตนเอง 

แม่เล่าให้ข้าพเจ้าฟังว่า... 
“ความเป็ นตัวของตัวเอง เป็ นภาคภูมิใจของมนุษย์และสัตว์ทุกชนิด คดิ ดูเถดิ เราจะรู้สึกภูมใิ จ

เพยี งใด หากมบี ้านเป็ นของเราเอง มที ด่ี ินเป็ นของเราเอง มีภาษาวฒั นธรรมเป็ นของเราเอง มีเงินทองเป็ น
ของเราเองไม่ต้องหยบิ ยมื มวี ชิ าความรู้จากสติปัญญาของเราเอง มีความคดิ เป็ นของเราเอง 

การเป็ นตัวของเราเอง คอื การมีทุนสํารอง ใหญ่ข้นึ ไป คอื มีผืนแผ่นดนิ เป็ นของเราเอง ไม่ต้อง
อพยพไปพง่ึ พงิ ใครคนอื่น 

ความภูมใิ จและความองอาจกล้าหาญยดื อกได้ จะเกดิ ข้ึนได้กต็ ่อเม่อื เรารู้สึกว่า เป็ นตัวของ
ตัวเองได้แล้วเท่านั้น” 

มดแดง มีความเชื่อมน่ั ในตน รักษาเกียรติของตนดว้ ยชีวติ เกียรติของคน คือการรู้วา่ ตนเป็น
อะไร และกาํ ลงั ทาํ หนา้ ท่ีอะไรอยู่ เมื่อผดิ บทบาท กไ็ ร้เกียรติเหมือนนกั แสดงเดินข้นึ ผดิ เวที 

เกียรติคือกลิ่น แต่เป็นกลิ่นดี ชีวิตมีเกียรติ เหมือนดอกไมม้ ีกล่ิน เป็นกลิ่นหอมชื่นใจ และหอม
ไดท้ วนลม กล่ินคนดี กลิ่นความดี หอมไดท้ วนลม ขณะกลิ่นดอกไมห้ อมไดเ้ พยี งตามลม 

การเป็นตวั ของตวั เอง มนั่ คง มุ่งมนั่ ในชาติ ศาสนาสถาบนั วฒั นธรรมประเพณี วิถีชีวติ อนั ดีงาม
เป็นคุณลกั ษณะสาํ คญั ของชนชาติ การสร้างชาติ เริ่มตน้ ที่ปลกู ความคิดเป็นตวั ของตวั เอง พ่ึงตนเอง ภูมิใจใน
สิ่งทต่ี นคดิ ได้ทาํ ได้ มากกว่าภูมิใจในการลอกเลยี นแบบคนอนื่ ได้ คนท้งั หลาย มกั ใหเ้ กียรติคนมีคุณสมบตั ิ
เป็นตวั ของตวั เอง ศตั รูจะเกรงขามต่อชนชาติท่ีเป็นตวั ของตวั เอง มีความนิยมในชนชาติ 
  เกยี รติ ทาํ ให้ชนชาตริ วมกนั ได้ เช่น เมอื่ คาํ นึงถงึ เกยี รติของชาติคนกย็ อมสละประโยชน์สุขส่วน
คนมาบาํ รุงรักษาชาติ และแผ่นดนิ ชาตติ ้องมาก่อน มีชาตจิ ึงมีเรา ชาตติ ้องอย่ไู ด้ เราจึงจะอยู่ได้ มจี งึ มีเรา แม้
เราจะร่ํารวยเพยี งใด หากไม่มีชาติ ไม่มีแผ่นดนิ ของตนเสียแล้ว เราจะหาเกยี รติของชีวติ จากทใ่ี ด การเป็ นตวั

๑๐ 

 

ความเป็นตวั ของตวั คือ การหยง่ิ ในเกียรติ แต่มิใช่เยอ่ หยงิ่ หยง่ิ ท่ีจะไม่ยอมเอาเกียรติของชีวิตไป
แลกกบั อามิส หยง่ิ ท่ีจะไมย่ อมใหเ้ กียรติของชีวิตตอ้ งมวั หมอง เพราะความโลภอยากได้ ความโลภทาํ ลาย
เกียรติ และความโลภทาํ ลายความเป็นตวั ของตวั เอง บางคนยอมเอาเกียรติแลกกบั สินบนเป็นคนทุจริต คน
เช่นน้ีคิดส้นั และมกั มองความดีหรือคนดีท่ีการมีทรัพยส์ ินเงินทองมาก ๆ เท่าน้นั  

ในท่ีสุดจึงถือวา่ เงินคือเกียรติ เงินซ้ือเกียรติได้ คนมีเงินคือคนมีเกียรติ ซ่ึงเป็นคา่ นิยมท่ีผดิ เรา
ตอ้ งสร้างรากแกว้ ความคิดตรงน้ีข้ึนใหม่ ใหเ้ ป็นรากแกว้ อนั มนั่ คงของชนชาติ 

ขา้ พเจา้ ขอกล่าวย้าํ อีกวา่ ความหยงิ่ ในเกยี รติ คอื การสร้างเกยี รติ แต่ความเย่อหยง่ิ คอื การทาํ ลาย
เกยี รติ ความเป็ นตัวของตัวเอง จึงหมายถงึ การมีมโนธรรมสํานึกในเกยี รติยศ ศักด์ศิ รีของตระกลู วุฒิ
ตําแหน่ง และชนชาตเิ ผ่าพนั ธ์ุของตนเอง 

การพง่ึ ลาํ แข้งของตนเอง การคดิ ทจ่ี ะเป็ นต้นแบบมากกว่าการคดิ เลยี นแบบคอื สิ่งหน่ึงทแี่ สดง
ให้เห็นความเป็ นตวั ของตัวเอง 

ความเป็นตวั ของตวั เอง คิดพ่งึ ตนเอง สร้างฐานะใหต้ นเอง จากมนั สมองสติปัญญาของตนเอง
การไม่คิดหวงั แต่จะเอาบทสาํ เร็จจากความคิดของคนอื่นมาเป็นของตน เป็นคุณลกั ษณะและอุปนิสยั สาํ คญั
ยง่ิ ของการพฒั นาชนชาติ 

มดแดงได้สอนคุณลกั ษณะพิเศษนีแ้ ก่พวกเราเป็นอย่างมาก 
มดเอ๋ยมดแดง ไม่หวังพึ่ง แต่แรงใคร ให้เขาหยิบ 

พึ่งพวกพ้อง ชนชาติ เป็นญาติกัน สืบพืดพนั ธ์ุ ด้วยรู้รัก สามคั คี 
ไทยจะขลงั มีพลงั ดังมดน้อย สู้ไม่ถอย ร่วมใจ ในทุกท่ี 
หากไม่แบ่ง เขา เรา เข้าราวี ไทยจะมี ความเป็นไท จาํ ไว้เอย 

  
  คาํ ถามท้ายบท 

๑. คิดวา่ ไดข้ อ้ คิดอะไรบา้ ง? เม่ืออ่านบทน้ีแลว้  
๒. มีมโนธรรมขอ้ ใดบา้ ง? เกิดข้ึนในใจ ในฐานะพลเมืองของแผน่ ดินและในฐานะลกู ของพอ่ แม ่
๓. บรรพบุรุษไทยเรา รักษาชาติบา้ นเมืองไวไ้ ด้ เพราะมีอะไรเป็นหลกั ใจ 
๔. บทความน้ี เขา้ กนั ไดก้ บั หลกั ธรรมในพระพทุ ธศาสนาขอ้ ใดบา้ ง? 
๕. ท่านคิดวา่ ขอ้ ความประโยคใดบา้ ง? มีความหมายใหข้ อ้ คดิ ได กรุณาเขียนระบุเพยี ง ๕ ประโยค 

 

๑๑ 

 

พระบรมราโชวาท 

พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หัว 

 

“ความรักใคร่ เผ่ือแผ่ในกันและกัน จะก่อเกิดเป็นความมีสามคั คี  
เป็นปึ กแผ่นในชาติขึน้ ความมีสามคั คีเป็นปึ กแผ่นของคนทั้งชาติ คือพลงั อันยิ่งใหญ่  

ซ่ึงจะช่วยให้เราสามารถรักษาความเป็นอิสระ ความมน่ั คงของชาติไทยและ 
บ้านเมืองไทยของเรา ไว้ให้ยืนยงอย่ตู ลอดเวลา” 

 

๑ ก.ค. ๒๕๑๙ 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

๑๒ 

 

การปล่อยให้ คนดี คนเก่ง ทาํ งานคนเดียว  
คอื การทาํ ลาย มใิ ช่การสร้างคน 

ยง่ิ งานของแผ่นดนิ ด้วยแล้ว ยง่ิ ต้องช่วยกนั ออกแรง 
ดังมดแดงตัวเดียว ไม่อาจแบกหามของหนักเกนิ ตัวได้ 

 

บทท่ี ๒ 

มดแดง ทาํ งานรวมตวั  

เก่งกล่มุ ไม่เก่งเดยี่ ว 

ดรี วม ไม่ดเี ดย่ี ว 

หากแต่เหน่ือยด้วยกนั หนักด้วยกนั  

แม่เล่าให้ฟังบ่อยคร้ังว่า... 
“ความดขี องคน” คอื การยนื หยดั ทาํ ในสิ่งทถี่ ูกต้อง แม้ในภาวะคบั ขนั  
ความดีของคน คอื การรู้จักยอมให้ คนอ่ืนดีได้ และได้ดี มใิ ช่ดีเด่นเพยี งตัวคนเดียว ความดี

สูงสุด คอื การดดี ้วยกนั ดีรวมกนั เก่งด้วยกนั เก่งรวมกนั เหมือนมดแดง ถ้าแรงเดยี วกไ็ ร้ความหมาย แต่
เมื่อใดร่วมแรง ช้างตัวใหญ่กย็ งั พ่ายมดแดง 

คนเราเมอ่ื รู้ว่าแรงน้อย กต็ ้องร่วมแรงร่วมใจ สุดท้ายของหนักกเ็ บา งานยากกง็ ่าย และกลายเป็ น
งานสนุก” 

มดแดง ตวั เลก็ ๆ สามารถหามสตั วข์ นาดใหญ่ ๆ กวา่ ตวั เองหลายสิบเท่าไปถึงรังได้ เพราะเหตุ
อยา่ งเดียวคอ ทาํ พร้อมกนั ทาํ ดว้ ยกนั เหน่ือยดว้ ยกนั เสียสละเพ่ืองานที่ทาํ ไม่หาความสุขสบาย เฉพาะตวั คิด
ดูเถิด หากในสงั คมของเรา ต่างคนต่างอยู่ ต่างคนต่างคิด ต่างคนต่างทาํ แมอ้ ยอู่ งคก์ รเดียวกนั กด็ ูเหมือนอยู่
ไกลคนละขอบฟ้ า หากเป็นเช่นน้ีแลว้ เราจะแบกรับปัญหาสาํ คญั ของแผน่ ดินไดอ้ ยา่ งไร 

เราต้องฝึ กเยาวชนให้เก่งรวม และดรี วมให้ได้ ให้ถือเป็ นนโยบายหลกั ทจ่ี ะสนับสนุนให้คนเก่ง
รวม ดีรวม 

ในบางองค์กร เม่อื เห็นใครโดดเด่นเพยี งคนเดยี ว แทนทเ่ี ขาจะดใี จเขากลบั มองเห็นเป็ นอนั ตราย
จาํ ต้องปรับคนอน่ื ๆ ให้ยนื ขนึ้ มาให้ได้ หรือไม่กป็ รับคนเด่นให้ลดระดับลงบ้าง 

ถ้าเรามองในแง่จติ วทิ ยาพนื้ ฐานแล้ว กจ็ ะพบว่า ความโดดเด่นเป็ นภยั ท้งั กบั ชีวติ และการพฒั นา
ชนชาติ เพราะเป็ นทม่ี าของความอจิ ฉาริษยากลน่ั แกล้งในภายหลงั แต่เมอ่ื เก่งรวม ดีรวมทุกอย่างจะถูก

๑๓ 

 

การปล่อยให้คนดคี นเก่งทาํ งานคนเดยี ว คอื การทาํ ลา มใิ ช่การสร้างคน ยงิ่ งานของแผ่นดนิ ด้วย
แล้ว ยง่ิ ต้องช่วยกนั ออกแรงดังมดแดงตัวเดียว ไม่อาจแบกหามของหนักเกนิ ตัวได้ 

คนทาํ งานเพอื่ สร้างงาน กบั คนทาํ งานเพอื่ สร้างภาพต่างกนั มาก คนสร้างภาพ มักใช้คาํ ว่า “ผม”
แต่คนสร้างงาน นิยมใช้คาํ ว่า “พวกเรา”  

คนสร้างภาพชอบทาํ งาน ฉายเด่ียว ชอบถอื อภสิ ิทธ์ิเอาตวั เองเป็ นศูนย์กลางของงาน ชอบออก
คาํ สั่งให้คนอน่ื ทาํ ตามทต่ี นคดิ ไม่ปล่อยให้คนอน่ื คดิ แล้วทาํ อย่างอสิ ระ 

คนสร้างภาพ เร่ิมต้นทกั ทายด้วยการตาํ หนิ แต่คนสร้างงานเริ่มต้นทกั ทายด้วยการช่ืนชมเสมอ 

ความสร้างภาพ มกั ทาํ งานเพือ่ ใหต้ นเด่น และทาํ ใหค้ นอื่นดอ้ ย แต่คนสร้างงาน จะทาํ งาน

รวมกลุ่ม กลุ่มเด่น ดีดว้ ยกนั เด่นดว้ ยกนั แปลวา่ อ่ิมดว้ ยกนั เหนื่อยดว้ ยกนั ทาํ ดว้ ยกนั หยดุ พกั พร้อมกนั และ

ใชค้ าํ วา่ “พวกเรา” เสมอ 

การทาํ งานเป็นกลุ่ม เก่งรวม ดีรวม ไม่เก่งเด่ียว เด่นคนเดียว จึงถือเป็นลกั ษณะนิสยั สาํ คญั ของ

ชนชาติ ท่ีตอ้ งอบรมบ่มเพาะข้ึนมาในสายเลือดใหไ้ ด ้

มดแดง สอนคณุ ลกั ษณะพิเศษข้อนีแ้ ก่เรามาก 

มดเอ๋ยมดแดง เพียงหนึ่งแรงคงด้อย น้อยคณุ ค่า 

แต่เมื่อรวม ตวั กัน มนั่ อุรา งานนานา ร่วมด้วย เข้าช่วยกนั  

หากคนเรา เคารพกฎ เหมือนมดแดง ทุกการงาน ร่วมแรง ให้แขง็ ขนั  

ใครยแุ ยก เรา เขา รู้เท่ากัน มีจิตมน่ั สามคั คี ดีจริงเอย. 

 
คาํ ถามท้ายบท 

๑. เราจะทาํ งานเป็นกลุ่มไดอ้ ยา่ งไร ถา้ จดั กล่มุ ทาํ งาน เราจะยอมรับใครสกั คนหน่ึงใหเ้ ป็นหวั หนา้
ไดห้ รือไม่? โดยปกติท่านยอมรับฟังความคิดเห็นที่แตกต่างของคนอ่ืน ๆ ไดห้ รือไม่ 

๒. บทความน้ี ตรงกบั หลกั พระพทุ ธศาสนาขอ้ ใด? 
๓. ลกั ษณะนิสยั ของคนไทยขอ้ น้ีมีมากนอ้ ยเพยี งใด? เราจะแกป้ ัญหาอยา่ งไรในการอบรมเล้ียงลกู ? 
๔. คาํ วา่ “เหน่ือยดว้ ยกนั หนกั ดว้ ยกนั ” หมายความวา่ อยา่ งไร? 
๕. ท่านชอบขอ้ ความใดมากท่ีสุด? เพราะเหตุใด? กรุณาเขยี นระบุขอ้ ความหรือประโยคท่ีท่านชอบ

๕ ประโยค

 

๑๔ 

 

พระบรมราโชวาท  ๑๕ 

พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หัว 

 

“วินัย สามคั คี และการรู้จักหน้าที่ 
สามสิ่งนีส้ าํ คัญมาก 

มิใช่สิ่งที่จะนาํ มาพดู กันเล่น ๆ “ 

 

๑ ก.ค. ๒๕๒๖ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

คนมรี ะเบยี บวนิ ัย ทาํ อะไรกส็ ําเร็จง่าย 
คนมรี ะเบยี บ ชีวติ และความคดิ มรี ะบบ 

ขอให้สังเกตดูว่าเราจะรู้สึกยาํ เกรง 
เมอ่ื เข้าไปในสถานทซี่ ึ่งมีระเบียบวนิ ัยด ี

 
บทท่ี ๓ 

มดแดง 

สร้างระเบยี วนิ ัย 

ใจกล้าหาญ 

แม่พดู เสมอว่า...
“ลกู เอ๋ย ไม้ไผ่ทแี่ กร่ง เพราะอยู่กนั รวมกอ หากเป็ นไผ่ลาํ เดยี วกไ็ ม่อากแกร่งกล้าได้ เหมือนคน

ถ้าร่วมกนั คดิ ร่วมกนั ทาํ ไม่ขดั แข้งขดั ขาขัดความคดิ กนั งานหนักกเ็ บา งานยากกง็ ่าย ลูกของแม่ ควรสร้าง
ระเบยี บให้กบั การทาํ งานให้มากเม่ือเห็นว่าใครดีกว่า ให้ลกู ยกย่องเชิดชูเขา ไม่ตําหนิเขาเพยี งเพราะเห็น
ความผดิ เลก็ น้อย แปลว่า ลกู แม่ต้องหาดีของคนอนื่ ให้พบ แล้วนํามาเป็ นแบบอย่างแก่ตวั เราแล้วดที ้งั หลายจะ
รวมอยู่ทล่ี ูกท้ังหมด” 

ระเบยี บวนิ ัย ทาํ ใหค้ นเขม้ แขง็ และมุ่งมน่ั มุมานะเดด็ เด่ียว ไมไ้ ผล่ าํ เดียวกบั ไมไ้ ผท่ ้งั กอ ใหค้ วาม
สง่างามและเขม้ แขง็ ต่างกนั ระเบียบทาํ ใหเ้ กิดการฝึกฝนเกรงขาม มดแดงมีระเบียบ มดแดงจึงเขม้ แขง็ และ
มนั่ ใจในตนเอง ชนชาติที่ขาดระเบียบเป็นชนชาติท่ีอ่อนแอท่ีสุด 
  จุดอ่อนในการพฒั นาสิ่งใด ๆ คือการท่ีคนขาดระเบียบวนิ ยั เมื่อคนขาดวนิ ยั ทาํ อะไรกล็ าํ บาก
เพราะวนิ ยั บ่มเพาะใหค้ นมีมโนธรรมสาํ นึก คนมีระเบียบวนิ ยั จิตใจมน่ั คง คนมีระเบียบวนิ ยั ทาํ งานใหญ่ได้
สาํ เร็จ คนมีระเบียบวนิ ัย ทาํ อะไรกส็ ําเร็จง่าย คนมีระเบยี บ ชีวติ และความคดิ มีระบบ ขอให้สังเกตดูว่าเราจะ
รู้สึกยาํ เกรง เมื่อเข้าไปในสถานทซ่ี ่ึงมีระเบยี บวนิ ัยด ี

คิดดูเถิด นํา้ ยงั มีตลงิ่ คนจริงต้องมีระเบยี บเป็ นพนื้ ฐาน ไร้ตลง่ิ จะเรียกแม่นํา้ ได้อย่างไร ไร้
ระเบียบ จะเรียกหาการพฒั นาชนชาติจากทไ่ี หน อปุ กรณ์อนั ทนั สมัย งบประมาณมหาศาล กม็ ีแต่จะสร้าง
ปัญหา หากชนชาตขิ าดระเบียบปกครองใจ ระเบียบทาํ ให้เกดิ ความสามัคคี และความสามคั คคี อื พลงั  

พลงั ของแผน่ ดิน เกิดจากความร่วมแรงร่วมใจ มิใช่การอยเู่ ฉย ๆ โดยไม่ช่วยคิด ช่วยทาํ อะไร
เพียงเพราะเห็นวา่ มิใช่หนา้ ที่ ฉนั ไม่ไดร้ ัผดิ ชอบ หรือกลวั ผดิ กลวั โทษทณั ฑ์ เราคือรากแกว้ ของแผน่ ดิน เรา

๑๖ 

 

นิสยั มีระเบียบวินยั จึงเป็นลกั ษณะนิสยั สาํ คญั ของยวุ ชนยวุ ชาติท่ีควรบม่ เพาะ มดแดงไดด้ แสดง
พลงั อของกองทพั มดท่ีเขม้ แขง็ แมว้ า่ จะแรงนอ้ ย 

มดเอ๋ยมดแดง ไม่เปล่ียนแปลง หลกั วินยั ให้เสียหาย 

ไม่แตกหมู่ แตกเหล่า เอาเพียงกาย เกิดจนตาย มดแดงร่วม รวมพลงั  

ไทยจะเลิศ งามหรู อย่ทู ่ีกฎ ดูอย่างมด หลกั วินัย ใจเข้มขลงั  

ไม่แตกพวก ทาํ ให้เห็น ว่าเด่นดงั สร้างพลงั ดีด้วยกัน มนั่ ใจเอย. 

 
คาํ ถามท้ายบท 

๑. เคยเขา้ แถวรับของ ข้ึนรถ หรือรับบริการใด ๆ หรือไม่? 

๒. เคยฝึกถอดรองเทา้ เป็นระเบียบทุกคร้ังหรือไม่? 

๓. เคยเป็นคน ชอบหาอะไร ไมเ่ คยเจจ วางอะไรไม่เป็นที่ตอ้ งหาใหม่ ซ้ือใหม่อยเู่ รื่อย ท้งั ๆ ท่ีของ
น้นั มีอยู่ ใช่หรือไม่? คิดวา่ จะต้งั ตน้ บริหารตนใหม่อยา่ งไร? 

๔. บทความน้ี ตรงกบั หลกั ธรรมในพระพทุ ธศาสนาอยา่ งไร? 

๕. ท่านชอบขอ้ ความใดมากที่สุด? เพราะเหตุใด? กรุณาเขียนระบุขอ้ ความ หรือประโคที่ท่านชอบ
๕ ประโยค 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

๑๗ 

 

พระบรมราโชวาท  ๑๘ 

พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หัว 

 

“ถ้าได้ปฏิบัติดีถกู ต้องและครบถ้วน ทั้งทางวิชาการ 
และทางจิตใจแล้ว แม้ปริญญาบตั รจะสูญหายวอดวายไป 
หรือเสื้อครุยจะขาดย่ยุ กระจุยไป ผ้ทู รงคณุ วฒุ ิกย็ งั มีคณุ วฒุ ิ 

มีความดีอย่คู รบ ถึงแม้ชีวิตร่างกาย จะแตกสลายไป 
ความดีท้ังหลาย กย็ งั อยู่ คา้ํ จุนโลกตลอดกาล 
ไว้ให้ยืนยงอย่ตู ลอดเวลา” 
 

๑๒ ก.ค. ๒๕๑๘ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

บทที่ ๔ 

มดแดง 

สู้งาน ไม่หนีงาน 

ไม่เกย่ี งงาน 

แต่แข่งขนั กนั ทาํ งานให้ด ี

แม่เล่าให้ฟังว่า... 
“คนเกยี่ งงานมกั ขาดเสน่ห์ คนเกยี จคร้าน ไม่ควรได้รับรางวัลใด ๆ ในชีวิต เพราะเขาได้รับ

รางวลั มากพอแล้ว เมอื่ อยากรู้ว่าใครเป็ นอย่างไร ให้วนิ ิจแยด้วยงาน เขาจะเป็ นคนซื่อสัตย์สุจริต ชอบเอารัด
เอาเปรียบ ชอบช่วยเหลอื หรือมอี ะไรซ่อนไว้ในใจมากน้อยเพยี งใด จงดคู วามคดิ และงานทเี่ ขาทาํ ประกอบกนั  

งานจะสร้างคน และงานน่ันเองจะทาํ ลายคน หากคนนั้นไมตั้งใจทาํ งานเกยี รติยศอันแท้จริงของ
คน คอื การทาํ งาน มใิ ช่การไม่ต้องทาํ อะไรเอง เพราะมคี น่ืนทาํ ให้หมด ขอให้ภาคภูมใิ จเมอ่ื ยงั ทาํ งายได้ด้วย
ตนเอง” 

ลกั ษณะสู้งาน เห็นได้จากมดแดง มดแดงไม่เคยแสดงความยอ่ ทอ้ อ่อนแอ หรือหวนั่ ไหว ไมว่ า่
ศตั รูจะยงิ่ ใหญ่เพยี งใด แมช้ า้ งสาร ยงั พา่ ยแพค้ วามเอาจริงของมดแดงตวั เลก็ คนควรแขง่ กนั ทาํ ดี มิใช่เอาแต่
แข่งดีกนั ขอใหม้ นั่ ใจวา่ เม่ือคนทาํ งานด้วยใจเสียสละ งานรักษาคน แต่ถ้าเลอื กงานเพอื่ ให้ได้บางอย่างตอบ
แทน สุดท้าย งานจะทาํ ลายคน “คนไม่มงี านทาํ กเ็ พราะไม่ยอมทาํ งาน แต่เมอ่ื ลงมอื ทาํ งานแล้ว กม็ มี ากเกนิ
กว่าจะทาํ ” นกั ปราชญท์ ่านหน่ึงกล่าวไว ้

งานไม่เคยทาํ ลายคนทาํ งาน ขอเพยี งใหท้ ุม่ เทเอาจริง เสียสละมุมานะแน่วแน่ ทาํ ไม่หยดุ ทาํ
อยา่ งต่อเนื่อง ค่อยเป็นค่อยไป เพราะผลของงานบางอยา่ งไม่อาจปรากฏผลไดใ้ นวนั เดียว หรือคร้ังเดียว เรา
จึงไม่ควรหมดแรงใจ เมื่อทาํ สิ่งใดเห็นผลชา้ หรือยงั ไม่เห็นผล 

คิดดูเถอะ ขนาดทาํ มายาวนาน ผลงานยงั ไม่ปรากฏ เมื่อหยดุ ทาํ เสียแลว้ จะยงั หวงั ผลอะไรไดอ้ ีก
เล่า เป็นคนตอ้ งสูง้ าน ขนั อาสาและเสนอตวั รับใชด้ ว้ ยน้าํ ใจบริสุทธ์ิ 

คนเกยี จคร้าน ไม่ควรได้รับรางวลั ใด ๆ ในชีวติ คนข้ีเกียจบางคน ไม่ยอมศึกษาอะไร ไม่ยอม
เรียนรู้หดั ทาํ อะไรใหเ้ ป็นเพราะเกรงจะถกู ใชง้ าน หรือเม่ือถกู เรียกใชข้ อใหท้ าํ อะไร กอ็ า้ งวา่ ไม่รู้ ไม่เป็นทาํ
ไม่ได้ ไม่เคยทาํ ไม่เคยฝึกมาก่อน ท้งั ๆ ที่พอจะฝึกไดเ้ รียนได้ การไม่รู้อะไรกเ็ พื่อที่ตนจะไดอ้ ยสู่ บาย ๆ ไม่
ตอ้ งทาํ อะไรไม่ตอ้ งรับผดิ ชอบมาก องคก์ รใดมีคนประเภทน้ีอยมู่ าก ความเส่ือมขององคก์ รน้นั เป็นอนั หวงั
ได้ ชาติบา้ นเมืองกเ็ ช่นกนั  

๑๙ 

 

การรอคอยคาํ สั่งให้ทาํ งานจะเป็ นนายเรา แต่ถ้าทาํ เองเพราะเห็นแล้วว่าจาํ เป็ นต้องทาํ หรือควร
ทาํ เราจะเป็ นนายงาน การสง่ั ใหค้ นทาํ งานได้ ถือเป็นรากแกว้ สาํ คญั ของคน เพราะนน่ั แสดงวา่ เราคิดเป็นเรา
คิดได้ เราไมใ่ ช่มีแต่มนั สมอง แต่มีความคิดดีดว้ ย ความรู้กบั ความคิดตอ้ งสมดุลกนั เช่นกนั กบั ความเก่งกบั
ความดีตอ้ งมาคูก่ นั  

ชีวติ เร่ิมต้นทคี่ วามคดิ และตวั ชีวติ แท้ คอื ตัวความคดิ นั่นเอง คดิ ถูกกเ็ ดนิ ทางถูก คดิ ผดิ ก็
เดินทางผดิ การพฒั นาชนชาตจิ ึงต้องพฒั นาทคี่ วามคดิ มใิ ช่คดิ เพอื่ ให้ได้กาํ ไรมาก ๆ ทางวตั ถุเพยี งอย่างเดียว
เราต้องคดิ ถงึ วถิ ีความเป็ นมนุษย์ทแ่ี ท้จริงและสิ่งทชี่ ีวติ ต้องการด้วย 

นิสยั รักงาน แขง่ กนั ทาํ งานใหด้ ี ช่วยใหก้ นั ดี คือดีดว้ ยกนั เป็นอุปนิสยั สาํ คญั ยงิ่ ของยวุ ชนชาติ 

มดแดงแสดงธาตุนกั สูไ้ ม่เคยยอ่ ทอ้ ยอมแพ้ แมจ้ ะหนกั จะเหน่ือยเพียงใดกไ็ ม่ถอย 

มดเอ๋ยมดแดง สื่อแสดง สู้งาน ไม่พล่านหนี

ไม่เก่ียงงอน ก่อนหลงั ตงั้ ท่าที ใครราวี พวดมดแดง แรงรีบรุด 

เปรียบสองแขน ของเรา ต้องเฝ้ าสู้ ขาทั้งคู่ ก้าวไป อย่าให้หยดุ  
แขนจะล้า ขาจะล้ม อย่าซมทรุด สู้ให้สุด ศกั ด์ิศรี ชีวิตเอย. 

 
คาํ ถามท้ายบท 

๑. เป้ าหมายการศึกษาและทาํ งานในชีวติ ของท่านคืออะไร? ท่านคิดวา่ เท่าท่ีทาํ อยขู่ ณะน้ี ท่านได้
ทุ่มเทเสียสละความรู้ ความดี ความสามารถ เพ่ืองานมากพอแลว้ หรือยงั ? 

๒. คุณสมบตั ิของคนร่วมงานที่ สาํ คญั ท่ีสุดคืออะไร? กรุณาระบุเพยี ง ๕ ขอ้  

๓. บทความน้ี ตรงกบั หลกั ธรรมขอ้ ใดบา้ ง ในทางพระพทุ ธศาสนา? 

๔. ท่านชอบขอ้ ความใดมากที่สุดในบทที่ ๔ น้ี? เพราะเหตใุ ดกรุณาเขียนระบุขอ้ ความ หรือ
ประโยคที่ท่านชอบ ๕ ประโยค 

 

 

 

 

 

 

 

 

๒๐ 

 

พระบรมราโชวาท 

พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หัว 

 

“ทุกคนมีชาติบ้านเมืองที่เกิดท่ีอาศัย ทุกคน 
จะมีความสุขความเจริญได้ กเ็ พราะบ้านเมือง 
เป็นปรกติมนั่ คง ขอให้ทุกคนเตรียมกายเตรียมใจ 
ทาํ งานเพ่ืออนาคตของชาติไทยของเราต่อไป” 

 

๑๖ ม.ค. ๒๕๑๒ 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

๒๑ 

 

บทท่ี ๕ 

มดแดงหวงไข่ ห่วงรัง 

เป็ นคน ต้องห่วงบ้าน 

และแหนห่วงแผ่นพนื้ มาตุภูม ิ

แม่เล่าให้ฟังว่า...
“มโนธรรมของคนในบ้าน มคี ่ากว่าความรู้ทเี่ ขารํ่าเรียนมา คนมีความรู้แต่ขาดมโนธรรม จะไร้

เสน่ห์ ใคร ๆ กอ็ ยากหนีไปให้ไกลตา 
วิชาความรู้ต้องค่มู โนธรรม ไร้มโนธรรม วชิ ากเ็ ป็ นยาพษิ เกดิ เป็ นคนลกู ต้องรักนวลสงวนตัว รัก

เกยี รติ เพราะเกยี รติคอื ตัวชีวติ แท้ 
เป็ นหญงิ กร็ ักเกยี รติแห่งความเป็ นหญงิ เพราะหญงิ ทไี่ ร้เกยี รติ จะหมดค่า จะมไี ด้เพยี งราคา

เท่าน้ัน 
คนทไี่ ม่รักพ่อแม่ ไม่ห่วงพ่อแม่ ไม่ห่วงบ้าน กย็ ากทจ่ี ะให้เขารักและภักดีต่อมาตุภูมไิ ด้ เม่ือไม่มี

มาตุภูมกิ ข็ าดความภูมใิ จ และไร้เกยี รติ”
ความภักดพี ลชี ีวติ เห็นได้จากมดแดงตัวเลก็ ทม่ี อี ดุ มการณ์ แน่วแน่มนั่ คง เลือดพทิ กั ษ์ รักษา

บูชารังนอน ขา้ พเจา้ เห็นมีในวิถีชีวิตมดแดงมาก พบรังมดแดงที่ไหนขอใหส้ งั เกตคุณลกั ษณะพิเศษขอ้ น้ีดู
เถิด เพราะเมื่อเห็นวา่ มีอนั ตรายมาใกลต้ วั ส่ิงแรกท่ีมดแดงรักษาคือ “ไข่” และ “รังนอน” 
  มดแดงไม่เคยทงิ้ ไข่เอาตัวรอด เหมอื นคน ต้องไม่ทงิ้ ครอบครัว ไม่ทงิ้ บ้านและมาตุภูมขิ อง
ตนเอง เพอื่ จะเอาตวั รอด หรือสุขสบายเฉพาะตวั เมือ่ มีสตปิ ัญญาเพยี งพอแล้ว กค็ วรคดิ หาหนทางอดุ หนุน
แทนคุณผนื แผ่นดนิ ให้ได้ 

ครอบครัวท่ีแตกแยกร้าวฉาน เป็นเพราะคนไม่มีความอดทนคิดส้นั ไม่คิดยาว คดิ เพยี งแคว่ นั น้ี
ไม่คิดถึงพรุ่งน้ี มดแดงไม่เคยแตกรัง หรือทาํ ลายรังดว้ ยตนเอง เวน้ แต่มีคนใจร้ายมาทาํ ลาย ถา้ เวลาน้นั มด
แดงจะปักหลกั ต่อสู้ แหนหวง ทวงคืนจนถึงท่ีสุด การต่อสูท้ ุกอยา่ งของมดแดง เอาชีวติ เป็นเดิมพนั เสมอ
ทางเลือกมีเพยี ง สองอยา่ งเท่าน้นั คือไม่ชนะกข็ าดคอ การจะใหม้ ดแดงหนั หลงั กลบั น้นั เป็นไม่มี 

มดแดงหวงไข่ คนเราตอ้ งหวงบา้ น คือเป็นห่วงครอบครัว ดูแลคนในครอบครัวและใน
ครอบครอง พ่อแม่ดูแลลกู และลกู กห็ มน่ั ดูแลจิตใจของพอ่ แม่ ไม่ปล่อยใหด้ วงใจท่านเห่ียวเฉา เพราะแลง้ รัก
แทนค่าน้าํ นม ตอ้ งทาํ ทุกวนั ใหแ้ ม่ชื่นใจไดใ้ นคราวคิดถึง มิใช่รอวนั รวยจึงทาํ รอวนั โตแลว้ จึงคิดตอบแทน
หรือบางทีรอใหต้ ายไปแลว้ ค่อยทาํ บุญอุทิศให ้

๒๒ 

 

ครอบครัว คอื บ่อเกดิ ของอารยธรรม แม้เราจะดจี ะเก่งเพยี งใด แต่ถ้าครอบครัวไม่อบอ่นุ ไม่
มน่ั คงลงใจกนั ระหว่างพ่อแม่ลูกเสียแล้ว จะมีความหมายอะไรกบั การสร้างชีวติ นิสยั รักบา้ นรักครอบครัว จะ
ทาํ ใหค้ นมีจิตวิญญาณหวงแหนมาตภุ ูมิ ขอ้ น้ี เป็นลกั ษณะนิสยั สาํ คญั ยง่ิ ของชนชาติ 

มดแดงได้แสดงปรัชญาชีวิตสาํ คัญในการหวงและห่วงมาตภุ มู ิคือ ไข่และรังนอนอันเป็นท่ีรักย่ิง

ของตน 

มดเอ๋ยมดแดง รักแรง รังรวง และหวงไข่ 

สืบพืดพันธ์ุ พร้อมพรัก รักวินัย นานไกล ยงั เด่นดงั พลงั มด 
พลงั คน รักอย่าคาย สายโลหิต ครอบครัวติด สนิทใจ ไว้เป็นกฎ 

พ่อแม่ลกู ผกู ชีวา ไม่ราลด ชาติย่ิงยศ เพราะรักไทย ฝังใจเอย 

 
คาํ ถามท้ายบท 

๑. ความเสียสละคืออะไร? ท่านไดเ้ คยเห็นใครท่ีเป็นนกั อาสา นกั เสียสละเพ่อื ผอู้ ื่น และรู้สึก
อยา่ งไรบา้ งกบั คน ๆ น้นั ? 

๒. ท่านคิดวา่ บา้ นของท่านอบอุ่น น่าอยอู่ าศยั มากนอ้ ยเพยี งไร ขณะน้ี เพราะเหตุใดจึงเป็น
เช่นน้นั ? ควรจะปรับปรุงอะไรบา้ ง? ระหวา่ งความงามของบา้ น และความคิดของผอู้ ยอู่ าศยั
ร่วมกนั ? 

๓. หลกั ธรรมทางพระพทุ ธศาสนาในขอ้ น้ี คืออะไร? คิดมา ๓ ขอ้  

๔. ท่านชอบขอ้ ความใดมากท่ีสุด? เพราะเหตุใด? กรุณาเขยี นระบุขอ้ ความ หรือประโยคท่ีท่าน
ชอบ ๕ ประโยค 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

๒๓ 

 

พระบรมราโชวาท 

พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หัว 

 

“มาร่ วมมือกันอุทิศกาํ ลงั กาย กาํ ลงั ความคิด 
อุทิศเวลาและประโยชน์ส่วนตวั จัดกิจการลกู เสือขึน้  
ทาํ ตวั เป็นผ้นู าํ ช่วยกันฝึ กฝน อบรมเดก็ ให้มีความรู้ดี  

มีความเข้มแขง็ บึกบึน และมีความเฉลียวฉลาด” 

 

๑ ก.ค. ๒๕๑๓ 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

๒๔ 

 

บทที่ ๖ 

มดแดง 

สร้างผู้นํา และวางในใจผู้นํา 

แม่เล่าให้ฟังว่า... 

“สิ่งทห่ี ายากทส่ี ุดคอื ผ้นู ํา และยากกว่านั้นคอื ผ้ตู ามเพราะใคร ๆ กอ็ ยากเป็ นผ้นู ํา ไม่ยอมกนั ใคร
ๆ กอ็ ยากนั่งแถวหน้า ไม่มใี ครอยากนั่งแถวหลงั ใคร ๆ กอ็ ยากมีหน้าตา เพราะคดิ กนั ว่าหน้าตาคอื เกยี รติ แม้
จะไม่ต้องทาํ อะไรเลยกต็ าม ลกู คดิ ดูให้ดเี ถดิ ผ้นู ํามีได้เพยี งคนเดยี ว แต่ผ้ตู ามมีมาก ถ้าไม่มใี ครคดิ จะเป็ นผู้
ตามเสียแล้ว เราจะหาถนนทไ่ี หนเดนิ ได้ การมีผ้นู ําดี ต้องเริ่มต้นทท่ี ุกคนยอมเป็ นผ้ตู ามทด่ี ี เพราะผ้ตู าม
น่ันเอง ทจี่ ะสร้างผ้นู ําทด่ี ไี ด้” 

มดแดง ทุกรังมีผนู้ าํ มดแดงตอ้ งสร้างผนู้ าํ ตวั หน่ึงข้ึนมา มดแดงไม่เคยขาดผนู้ าํ และมดแดงจะ
ไม่ทิ้งผนู้ าํ ลกั ษณะมดแดงตวั นอ้ ย คือลกั ษณะของผตู้ ามที่ดี เม่ือเห็นวา่ ไดผ้ นู้ าํ ดีแลว้ ผนู้ าํ กน็ าํ ถูกทาง ปกปัก
รักษาใหก้ าํ ลงั ใจผตู้ าม ส่วนผตู้ ามกจ็ งรักภกั ดี 

ความพร้อมใจกนั ฉลาดเลือกสรรผนู้ าํ และเม่ือไดแ้ ลว้ กย็ อมถวายตวั และหวั ใจใหน้ ้นั มีใหเห็น
ในมดแดงอยมู่ าก 

มดแดงตวั เลก็ แต่ทาํ งานใหญ่ได้ เพราะมดแดงทาํ งานรวมกนั พร้อมใจกนั ทาํ งาน รวมตวั กนั ทาํ
ทาํ เพื่อใหผ้ นู้ าํ นาํ หมู่คณะไปได้ มิใช่ ทาํ เพอื่ ใหต้ นอยไู่ ดดแ้ ต่ผนู้ าํ หมดความหมาย 

มดแดงแบกลากของใหญ่ไดอ้ ยา่ งน่าอศั จรรย์ มิใช่เพราะมีกาํ ลงั มาก แต่เพราะมีพลงั สามคั คี
พลงั สามคั คีเกิดจากไหน กเ็ กิดจาก “แรงใจ” จากผนู้ าํ ผนู้ าํ คือท่านท่ียอมใหผ้ นู้ อ้ ยยนื พงิ ได้ และใหก้ าํ ลงั ใจ
คราอ่อนหลา้ กาํ ลงั ใจท่ีไดจ้ ากผนู้ าํ คือทิพยโอสถสาํ หรับผตู้ าม แมจ้ ะไม่มีอะไรมาก เพียงคาํ พดู สองสามคาํ
ออกจากปากผนู้ าํ ผตู้ ามกต็ ่ืนเตน้ มีแรงใจ ทุกสงั คม จึงขาดผนู้ าํ ไม่ได้ แมม้ ดตวั นอ้ ย 

คนเรากเ็ หมอื นกนั หากสังคมใดขาดผ้นู ําทดี่ ี สังคมน้ันกข็ าดทย่ี าํ เกรง ผู้นําจะดไี ด้กเ็ พราะมผี ู้
ตามทด่ี ี ปราศจากผู้ตามทดี่ แี ล้ว กไ็ ม่อาจหาผู้นําทดี่ ไี ด้ ฉะน้ัน ผ้นู ํากบั ผู้ตาม จึงต้องพง่ึ พาอาศัยกนั ปัญหา
สําคญั ของคน คอื เป็ นผ้นู ําแล้วอยากตาม อกี พวกเป็ นผ้ตู ามแล้วอยากนํา! 

เมื่อตอ้ งการผนู้ าํ จาํ เป็นตอ้ งมีคนยอมเป็นผตู้ าม แต่ทุกคนปรารถนาจะเป็นผนู้ าํ เสียท้งั หมด จะ
หาผตู้ ามไดอ้ ยา่ งไร ดว้ ยเหตุน้ี สงั คมเราทุกองคก์ ร จึงตอ้ งมีผนู้ าํ และผตู้ ามเป็นลาํ ดบั ช้นั  

ส่ิงที่หายากท่ีสุดในสงั คมหน่ึง ๆ คือการหาผนู้ าํ ไดผ้ นู้ าํ ดี มีชยั ไปแลว้ คร่ึงหน่ึง ไดผ้ นู้ าํ ไม่ดี เสีย
ไปแลว้ คร่ึงหน่ึง ผู้นําจงึ เป็ นผู้กาํ หนดชะตาชีวติ ของชุมชนหรือชนชาติ เป็ นหน้าทข่ี องทุกคน จะต้องสรรหา
ผู้นําทดี่ ี มลี กั ษณะนําคนหมู่ใหญ่ได้ 

๒๕ 

 

เมื่อไดผ้ นู้ าํ ท่ีดีกใ็ หเ้ ราวางใจ เทหวั ใจให้ เพอื่ ช่วยกนั แกป้ ัญหาอุปสรรคต่าง ๆ ในองคก์ รน้นั ๆ
การเปล่ียนผนู้ าํ บ่อย ๆ ถือเป็นจุดเสื่อมของสงั คม เพราะหน่ึง ขาดความต่อเน่ือง สอง ขาดความเคารพยาํ เกรง

ต่อกนั  

ผู้นําสําคญั อย่างไร ผู้ตามกส็ ําคญั อย่างน้ัน เราไม่อาจเรียกใครว่า “ผู้นํา” ได้เลย หากปราศจากผู้

ตาม การนําทไ่ี ม่มใี ครตามน้ัน ผู้นําต้องกลบั มาถามตนเองว่านําถูกทางหรือไม่ มใิ ช่คอยจะกล่าวโทษผู้ตาม

ผู้นําต้องต้ังมนั่ ในหลกั การและรอบรู้ในวธิ ีการ จริงอยู่ ไม่มีใครจะรู้อะไรไปหมด แต่ความสามารถในการ

เลอื กใช้คนให้เหมาะกบั งาน ถือเป็ นหัวใจของผู้นํา 

ใช้คนผดิ งาน งานอาจฆ่าท้งั ผู้นําและผ้ตู ามทนั ที การวนิ ิจฉัยงานเป็ นจุดสําคญั ของผู้นํา ผู้นําท่ี

ไม่วนิ ิจฉัยถูก-ผดิ ควร-ไม่ควร ด-ี ชั่ว ปล่อยให้ปัญหาแก้ปัญหา สังคมจะยุ่งเหยงิ องค์กรจะยุ่งยาก 

พึงระลึกเสมอวา่ การได้ผู้ตามดี ทาํ ให้ผู้นํามีแขนขา หู ตา สมอง ไม่พกิ ลพกิ าร ภาวะผนู้ าํ จึง
สาํ คญั ต่อผตู้ ามและหนา้ ท่ีผนู้ าํ เป็นหนา้ ท่ียงิ่ ใหญ่ ท้งั สองตอ้ งอิงอาศยั ซ่ึงกนั และกนั เหนือสิ่งอื่นใดการอยใู่ น
สงั คม ตอ้ งสร้างผนู้ าํ ข้ึนมาคนหน่ึงใหไ้ ด้ และเมื่อสร้างข้ึนมาแลว้ ตอ้ งยอมรับผนู้ ้นั ดว้ ยหวั ใจจริง ๆ มิใช่

พดู จาใหเ้ สียหาย แอบแทง แท้จริงแล้ว ผู้ตามนั่นเอง คอื ผู้สร้างภาวะผู้นํา เพราะผู้ตามเป็ นคนกลุ่มใหญ่ 

การแสวงหาผนู้ าํ ที่ดี และยอมรับผนู้ าํ ที่เลือกสรรแลว้ ไม่เปล่ียนแปลงบ่อย ๆ จนขาดความ

ต่อเน่ือง เป็นลกั ษณะสาํ คญั อยา่ งหน่ึงที่ควรปลกู ฝังในนิสยั ของชนชาติ 

มดแดงมี มดราชินี และมดงาน ตามลาํ ดบั แต่ละชนิดกร็ ับผดิ ชอบหนา้ ท่ีของของตนเตม็ กาํ ลงั

เราควรเอาอยา่ งมดแดงในขอ้ น้ีใหม้ าก 

มดเอ๋ยมดแดง ยิ่งแจกแจง ยิ่งเห็นความ งามคมขาํ  

ผกู กมล ล้นเหลือ เชื่อผ้นู าํ ทุกกิจทาํ ไม่แตกแถว แนวเดียวกัน 

ถ้าคนเรา ได้ผ้นู าํ ทาํ ทางถกู ต่างคนต่าง พนั ผกู ไม่เหหัน 

เรียนรู้รัก สามคั คี มองดีกัน รู้เท่าทัน ดี-ช่ัว ในตวั เอย 

คาํ ถามท้ายบท 

๑. ในชีวติ ของท่าน ท่านไดร้ ับมอบหมายใหเ้ ป็นผนู้ าํ ในดา้ นใดบา้ ง? 

๒. สิ่งท่ียากท่ีสุดในการนาํ คนคอื อะไร? แลว้ เราจะแกไ้ ขขอ้ น้นั อยา่ งไร? 

๓. ระหวา่ งการเป็นผนู้ าํ กบั การเป็นผตู้ าม ท่านตอ้ งการเป็นอะไร? 

๔. ท่านตอ้ งการผนู้ าํ ในครอบครัวของท่าน ใหม้ ีคุณลกั ษณะพิเศษอยา่ งไร? ระบุเพียง ๕ ขอ้  

๕. ขอ้ น้ี พระพทุ ธศาสนาสอนอยา่ งไร? 

๖. ท่านชอบขอ้ ความใดมากท่ีสุด เพราะเหตุใด? กรุณาเขยี นระบุขอ้ ความหรือประโยคท่ีท่านชอบ
๕ ประโยค  

๒๖ 

 

พระบรมราโชวาท  ๒๗ 

พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หัว 

 

“การเล่าเรียนหรือทาํ การใด ๆ  
ให้สาํ เร็จได้ด้วยดีโดยตลอดนั้น 
ขึน้ อย่กู ับความตง้ั ใจจริงเป็นใหญ่” 

 

๓๑ พ.ค. ๒๕๑๗ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

คนรักงานกบั คนเกยี่ งงาน สังเกตได้จาก  

ความคล่องแคล่วทางกายและความคดิ ความทุ่มเท เสียสละ 

คนเราแต่ละคนมีเวลาทเ่ี ท่ากนั  

แต่ทที่ าํ งานได้ผลต่างกนั เพราะความคล่องตวั  

 

บทที่ ๗ 

มดแดง 

มคี วามคล่องตวั  

ไม่กลวั อปุ สรรค 

แม่เล่าให้ฟังว่า... 
“โลกสมัยใหม่ ต้องการความเร็ว แข่งขันความเร็วกนั แปลว่า ต้องการความคล่องตัว เทคโนโลยี

ทุกอย่าง ถูกคดิ ผลติ ข้ึนมา เพอื่ สนองความคล่องตัว เพอ่ื เอาชนะกาลเวลา แข่งกบั เวลา ความเร็วทง้ั หลาย
เหล่านั้น ยงั ช้ากว่าความคดิ ของคน ความคดิ ไม่อาจกาํ หนดได้ด้วยเวลา แม้ความเร็วแสง เสียงกย็ งั
กาํ หนดเวลาได้ แต่ความคดิ ของคนเร็วยงิ่ กว่า 

ความคล่องตัวของคนเรา ต้องมที ง้ั ทางความคดิ และการกระทาํ เราต้องไม่เป็ นคนอืดอาด เรา
ต้องรู้จกั วางแผนล่วงหน้า ไม่ว่าจะทาํ อะไรเพราะแผนล่วงหน้าจะช่วยให้เรามคี วามคล่องตัวทง้ั การงานและ
ความคดิ และจําทาํ ให้เราไม่กลวั อปุ สรรคปัญหาใด ๆ ในชีวติ ” 

องค์กรใด คล่องตวั องคก์ รน้นั กอ็ ยไู่ ด้ โลกปัจจุบนั เป็นโลก แห่งความเร็วน้นั กห็ มายถึงความ
คล่องตวั ความคล่องแคล่ว วอ่ งไว เอางานเอาการ ไม่อืดอาด คร่าเวลา เราจะสงั เกตเห็นคุณลกั ษณะพิเศษขอ้
น้ีในมดแดงเสมอ ลกั ษณะเช่นน้ีจะเกิดได้ เมื่อคนไม่กลวั อุปสรรคแต่ถา้ กลวั จะมีอุปนิสยั ลงั เล เช่นกลวั
เพราะรัก กลวั เพราะชงั กลวั เพราะเกลียด ในที่สุดกท็ าํ อะไรไม่ได้ กลายเป็นคนมีอุปนิสยั ลงั เลไป 

คนกเ็ ช่นกนั คนรักงานกบั คนเก่ียงงาน สงั เกตไดจ้ ากความคล่องแคล่วทางกายและความคิด
ความทุ่มเท เสียสละ คนเรา แต่ละคนมีเวลาเท่ากนั แต่ที่ทาํ งานไดผ้ ลตา่ งกนั เพราะความคล่องตวั ความ
คล่องแคล่ว คล่องตวั จึงเป็นบุคลิกสาํ คญั ของชนชาติ 

เราจะเห็นคนบางชาติเดินเหมือนวงิ่ ทาํ อะไรเสร็จเร็ว มีแผนงานล่วงหนา้ ไม่ปล่อยใหค้ งั่ คา้ ง
คนเช่นน้ี ยอ่ มสามารถสงั่ ตนเองใหท้ าํ งานได้ โดยไม่ตอ้ งรอคอยคาํ สง่ั จากใครก่อนจึงทาํ  

คนพูดเพอื่ จะไม่ต้องทาํ หาง่าย ง่ายกว่าคนพดู เพอื่ จะต้องทาํ ให้ได้ คนส่วนมากมกั พดู เพอ่ื ไม่
ต้องทาํ เพราะง่ายกว่า แต่คนพูดเพอื่ จะทาํ พูดเพอื่ แก้ปัญหาน้ัน หายาก เมอ่ื พบคนเช่นนีข้ อให้เง่ียโสตฟัง 

๒๘ 

 

เมื่อตอ้ งการความสาํ เร็จในงานใด ส่ิงสาํ คญั สูงสุดคือ ใหม้ ีความคล่องตวั ท้งั ในการบริหาร
องคก์ ร ไม่ใหอ้ ุย้ อา้ ย บริหารความคิดและคนทาํ งานร่วมกนั เช่น ใชค้ นใหถ้ ูกกบั งาน แต่มิใช่ใชค้ น ๆ เดียวให้
ทาํ ทุกอยา่ ง เพยี งเพราะเห็นวา่ เขาทาํ งานคล่อง 

ความคล่องแคล่วจะเกดิ เมื่อใช้คนถูกกบั งาน โบราณว่าอยากรู้ว่าใครเป็ นอย่างไร จงมอบหมาย
งานให้เขาทาํ ก่อน อย่างเพงิ่ วนิ ิจฉัยว่าใครเป็ นอย่างไร จนกว่าจะรู้ว่าเขาทาํ อะไรและได้ทาํ อะไรมาแล้วบ้าง
ส่ิงทเี่ ขาทาํ น้ันเองจะบอกว่าเขาเป็ นคนเช่นไร อยากรู้ว่าใครมีอุปนิสัยอย่างไร จงดูว่าเขาอ่านหนังสือประเภท
ไหน และคบคนเช่นไร 

ถา้ มีสิทธ์ิเลือกใชค้ นได้ ใหถ้ ามวา่ เขาทาํ อะไรสาํ เร็จและลม้ เหลวมาบา้ ง ความลม้ เหลวมิใช่ส่ิง
เลวร้านเสมอไป อาจมีคา่ กวา่ ความสาํ เร็จหลายเท่า หากนาํ ความลม้ เหลวน้นั มาเป็นบทเรียน แกไ้ ขความคิด
และการกระทาํ เสียใหม่ ถา้ เชื่อเพียงวฒุ ิปริญญา อาจไม่ไดค้ วามจริงของผนู้ ้นั ท้งั หมด ความคล่องแคล่ว
คล่องตวั จึงเป็นลกั ษณะนิสยั สาํ คญั ในการพฒั นาชาติที่ควรปลกู สร้าง 

มดแดงมีความขยนั แคล่วคล่องว่องไว ห้าวหาญต่องานในหน้าท่ีเสมอ ไม่เฉ่ือยชาอ้างเหตหุ ลบ
เลี่ยงเพราะเกียจคร้ าน 

มดเอ๋ยมดแดง รวมแรง ว่องไว ใจห้าวหาญ 

รวมพลงั ไม่บ่ายเบี่ยง เกี่ยงการงาน ไม่เน่ินนาน งานสาํ เร็จ เสร็จดังใจ 

คนเราต้อง ไวว่อง และคล่องแคล่ว ตัง้ ใจแน่ว ไม่ทาํ งาน เหมือนลานไข 

ค่าของคน คือผลงาน เช่ียวชาญชัย ทาํ ด้วยใจ ไทยด้วยกนั ฉันญาติเอย. 

 
คาํ ถามท้ายบท 

๑. คนที่ไดร้ ับความร่วมมือในการทาํ งานส่วนรวมดี เพราะเหตุใด? จุดเด่นของผนู้ ้นั คืออะไร? 

๒. คนท่ีถูกเรียกใหท้ าํ งาน และมกั ถกู มอบหมายใหท้ าํ งานยาก ๆ เพราะเขามีคุณลกั ษณะพิเศษขอ้
ใด? 

๓. ท่านเป็นคนประเภทใด 

ก. ชอบคนที่พดู ใหค้ ิด และปล่อยใหห้ าวธิ ีแกป้ ัญหาเอง 

ข. ชอบคนท่ีสง่ั ใหท้ าํ พร้อมบอกวธิ ี แกป้ ัญหาได ้

๔. ท่านคิดวา่ หลกั ฝึกอบรมบทท่ี ๗ น้ีตรงกบั หลกั ธรรมทางพระพทุ ธศาสนาขอ้ ใดบา้ ง? 

๕. ท่านชอบขอ้ ความใดมากที่สุด? เพราะเหตุใด? กรุณาเขยี นระบุขอ้ ความหรือประโยคท่ีท่านชอบ
๕ ประโยค 

 

๒๙ 

 

พระบรมราโชวาท 

พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หัว 

 

“เดก็ ต้องหัดทาํ ตวั ให้สุภาพอ่อนโยน หมนั่ ขยนั  
เอาการเอางาน เอือ้ เฟื้อช่วยเหลือผ้อู ่ืน ด้วยความเตม็ ใด 
อย่เู สมอ ให้ติดเป็นนิสัย เติบโตขึน้ จะได้เป็นคนดี” (๒๕๒๙) 

 
“ความซ่ือสัตย์สุจริต เป็นพืน้ ฐานของ ความดีทุกอย่าง” (๒๕๓๑) 

 
“ถ้าทาํ ตวั ดี มีความอ่อนน้อมเคารพเช่ือฟังครู เอาใจใส่ 
ช่วยเหลือครูในกิจการต่าง ๆ แม้เลก็ น้อยกไ็ ม่นิ่งดูดาย 
หรือเฉยเมย ครูย่อมมองเห็นความดี ในกายในใจของตวั  

จะรักใคร่ เหมือนเป็นท้ังลกู ท้ังศิษย์” 

 

๗ มิ.ย. ๒๕๒๑ 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 

๓๐ 

 

คนทอ่ี าสางาน คอื คนแสดงนํา้ ใจไมตรี 

บางคน ไม่เรียกไม่ขาน ไม่วาน ไม่ช่วย 

บางคน ถงึ เรียกกไ็ ม่ขาน ถงึ วานกไ็ ม่ช่วย 

แต่บางคน ไม่เรียกกข็ าน ไม่วานกอ็ าสาช่วย 

 

บทที่ ๘ 

มดแดง 

อาสางาน 

แม่สอนว่า... 
“เม่อื ลกู โตขนึ้ มา ต้องเกย่ี วข้องกบั คน ต้องทาํ งานใหญ่ รับผิดชอบมาก ลกู จะรักคนที่มจี ติ ใจ
อาสาทาํ งาน ยง่ิ เมือ่ ลกู ต้องเป็ นหัวหน้าคน เป็ นผ้นู ํา ผ้บู ริหาร ลกู ยง่ิ ต้องการคนอาสางานเพราะคนทมี่ ีจิตใจ
อาสางาน จะมีจติ ใจเสียสละ 
การอย่ใู นสังคม คนทไ่ี ด้รับการยกย่อง คอื คนเสียสละและอาสาทาํ งาน โดยไม่คดิ หวงั สิ่งใดตอบ
แทน” 
ขอให้ลกู แม่ อทุ ศิ ความคดิ ความรู้ ทรัพย์สิน และเวลาส่วนหน่ึงให้กบั องค์กรทเ่ี ราเกยี่ วข้อง
เพราะเราอย่คู นเดยี วไม่ได้ เราทุกคนต้องคดิ พร้อมกนั อาสากนั แบกหาม อย่าปล่อยให้คนใดคนหนึ่งทาํ งาน
หนักคนเดยี ว นั่นเป็ นความบกพร่อง 
เมื่อลกู เป็ นผ้ใู หญ่ข้ึน ต้องปกครองคน ลกู แม่อย่าปล่อยให้คน ๆ เดียวทาํ งานทุกอย่าง แม้เขาจะ
อาสากต็ าม ควรเฉลยี่ นํ้าหนักความรับผิดชอบไปให้ทว่ั ถงึ คนอาสางาน คอื คนทม่ี ีเสน่ห์ทสี่ ุด ขอให้จําคาํ แม่
ไว้ให้ด ี
การอาสางาน มีใหเ้ ห็นมากในมดแดง มดแดงแสดงลกั ษณะเป็นนกั ทาํ งานใหเ้ ห็นตลอดเวลา ไม่
วา่ ฝนตกแดดออกหรือลมแรง มดแดง จะแกร่งกลา้ ทา้ ทาย ต่องานเสมอ คนทาํ งานเก่งท่ีวา่ หายากน้นั ยงั ไม่
ยากเท่าหาคนอาสางาน 
คนทอ่ี าสางาน คอื คนแสดงนํา้ ใจไมตรี บางคน ไม่เรียกไม่ขาน ไม่วานไม่ช่วย บางคน ถงึ เรียกก็
ไม่ขาน ถงึ วานกไ็ ม่ช่วย แต่บางคน ไม่เรียกกข็ าน ไม่วานกอ็ าสาช่วย 

ปราศจากนํา้ ใจไมตรี โลกนีไ้ ม่อาจดํารงอย่ไู ด้อย่างสุขสงบ 
  ความเก่ง เพยี งอยา่ งเดียว พยงุ โลกไวไ้ ม่ได้ เพราะมีคนจาํ พวกหน่ึง คอยอาสางาน คือทาํ งานดว้ ย
น้าํ ใจเสียสละ ทาํ ตนเป็นเหมือนผา้ ขีริ้ว เป็นนายอินผปู้ ิ ดทองหลงั พระ เพราะการทาํ งานเช่นน้ี มีความภูมิใจ

๓๑ 

 

คนเราทาํ งานตามหน้าทอี่ ย่างเดยี วไม่พอ จําต้องมนี ํา้ ใจอาสางานด้วยการเอ่ยปากอาสางาน เป็ น
เสน่ห์อย่างหนึ่งของชีวติ  

มีบางท่านกล่าววา่ ธรรมะคือหนา้ ท่ี แต่ขา้ พเจา้ เห็นวา่ มีคนไม่นอ้ ยทาํ งานเพียงตามหนา้ ท่ี ตาม
เวลาเท่าน้นั ทาํ เพ่อื ใหห้ มดเวลาไปวนั ๆ ไม่ทุ่มเทชีวติ จิตใจเพอ่ื งานท่ีตนทาํ  

ควรจะไดก้ ล่าวเพิ่มเติมวา่ ธรรมะคือการเขา้ ใจรับท้งั ผดิ และชอบต่อหนา้ ที่มากกวา่ สกั แตว่ า่ ทาํ
ตามหนา้ ที่ ซ่ึงแสดงใหเ้ ห็นถึงความเป็นผทู้ าํ งานดว้ ยใจ มิใช่เพียงเพราะฉนั มีหนา้ ท่ีตรงน้ีเท่าน้นั การทาํ งาน
ตามหนา้ ท่ี กบั การทาํ งานดว้ ยความรับผดิ ชอบต่อหนา้ ที่น้นั ใชห้ ลกั ธรรมต่าง ๆ  

ข้าพเจ้าพบความจริงอย่างหนึ่งว่า คนทม่ี นี ิสัยอาสางานต้องการคนพดู ให้คดิ มากกว่าคนสั่งให้
ทาํ บางคนต้องส่ังจงึ ทาํ ไม่สั่งไม่ทาํ แต่บางคนไม่ส่ังกท็ าํ เพยี งขอให้เข้าใจ หรือพจิ ารณาเห็นว่าควรทาํ คน
อาสางาน ต้องการคาํ วนิ ิจฉัย แต่มิใช่คาํ สั่งให้ต้องทาํ เพราะคนเช่นนี้ สามารถสั่งตนเองได้อยู่แล้ว 

คนทาํ ตามหนา้ ท่ี กบั คนทาํ งานดว้ ยน้าํ ใจอาสาน้นั มีบุคลิกลกั ษณะและความสุขใจต่างกนั มาก
ลกั ษณะนิสยั อาสางาน เป็นคุณลกั ษณะพเิ ศษท่ีควรบ่มเพาะข้ึนมาในจิตวญิ ญาณของชนชาติใหไ้ ด ้

มดแดง แสดงลกั ษณะพิเศษในการอาสาแบกหาม ลากดึงโดยไม่รอคาํ สั่งจากใคร 

มดเอ๋ยมดแดง ไม่คลางแคลง ว่าหนาวร้อน นอนหดหู่

อาสางาน การกิจ คิดเชิดชู เราจงดู ประพฤติงาม ตามมดแดง 

อย่าเช้าชาม เยน็ ชาม ให้ตามจี้ เก่ียงโน่นนี่ ไม่ทาํ ใจ ให้ขนั แขง็  

ต้องอาสา ทุ่มเทใจ ให้เตม็ แรง ไม่แสดง ความเมื่อยหล้า หลบลาเอย. 

 
คาํ ถามท้ายบท 

๑. เราจะปลูกนิสยั อาสางานกบั ลูกหลานเยาวชนไดอ้ ยา่ งไร? 

๒. ถา้ เราจะเลือกใครสกั คน มาทาํ งานแทนเรา เราควรจะเลือกคนเช่นไร? ระบคุ ุณสมบตั ิ ๕ ข้อ
เรียงตามสาํ คัญ 

๓. พระพทุ ธเจ้า ทรงแสดงหน้าที่คนท่ีอย่รู ่วมกนั ไว้อย่างไรบ้าง? 

๔. ท่านชอบข้อความใดมากที่สุด เพราะเหตใุ ด? กรุณาเขียนระบขุ ้อความหรือประโยคท่ีท่านชอบ
๕ ประโยค 

 

 

๓๒ 

 

พระบรมราโชวาท 

พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หัว 

 

“การรู้จักรับผิด หรือยอมรับรู้ว่า 
อะไรผิดพลาดเสียหาย และเสียหาย 
เพราะอะไร เพียงใดนั้น มีประโยชน์ 
ทาํ ให้บคุ คลรู้จักพิจารณาตนเอง 

จะช่ วยให้ แก้ ไขความผิดได้ ” 

 

๑๖ ก.ค. ๒๕๑๙ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

๓๓ 

 

มโนธรรมสํานึก คอื บ่อเกดิ ของความดที ้งั ปวง 
มโนธรรมสํานึกเกดิ ได้จากใจ 
รู้สึกแทนคุณคอื แทนคุณแผ่นดิน 

แทนคุณศาสนา แทนคุณกษตั รา และแทนค่านํา้ นม 

 

บทที่ ๙ 

มดแดง 
ต่อสู้ศัตรู แม้ขาดคอ 

แม่เล่าให้ฟังว่า...
  “ชีวติ เราเร่ิมต่อสู้ต้ังแต่แรกเกดิ ผ้แู ขง็ แรงกว่ากอ็ ย่ไู ด้ อ่อนแอกพ็ ่ายแพ้ แม้ว่านักต่อสู้ จะเป็ นผู้
ควรได้รับคาํ สรรเสริญแต่กต็ ้องอย่ใู นกฎกติกา การทาํ ให้คนอื่นแพ้ เพยี งเพอื่ จะชนะ โดยไม่คาํ นึงถงึ กฎเกณฑ์
แม้จะชนะใครมากมายเพยี งใดกต็ าม เขากค็ คอื ผ้แู พ้อย่นู ั่นเอง 

นักต่อสู้ ต้องเอาชนะใจตนให้ได้ก่อน นักต่อสู้ต้องสร้างมโนธรรมให้ได้ก่อน จงึ จะไม่หลงอํานาจ
ในชัยชนะ 

การต่อสู้เป็ นส่ิงจําเป็ นสําหรับการดาํ เนินชีวิต ยงิ่ การปกปักรักษาผืนแผ่นดนิ เกดิ ยง่ิ มี
ความสําคญั ขอให้ลกู คดิ เสมอว่า เราเกดิ มาชาติหนึ่งเราต้องหาทางแทนคณุ แผ่นดนิ ให้ได้ 

การแทนคณุ คอื การคดิ เพอ่ื ให้ มิใช่คดิ เพอื่ รับ การเป็ นนักต่อสู้ อย่าหวงั เพยี งชัยชนะของตน
โดยไม่คาํ นึงความพ่ายแพ้ของแผ่นดนิ เราขาดทุนได้ แต่แผ่นดนิ ต้องมกี าํ ไรเท่าน้ัน เราอาจแพ้ได้ แต่แผ่นดนิ
ต้องชนะเท่าน้ัน เพราะหากไร้แผ่นดนิ เสียแล้ว แม้เราจะชนะใครสักกค่ี น กช็ ่ือว่าเป็ นผ้แู พ้พ่ายอย่นู ่ันเอง” 

หลายท่านคงเห็นพอ้ งตอ้ งกนั วา่ มดแดงน้นั มีเลือดนกั สู้ ยากจะหาสตั วช์ นิดใดเทียบได้ ขณะที่
มดแดงกดั ใคร ปากมดแดงจะเป็นคีมปากตาย กดั ติด ฝังแน่น เป็นการกดั ไม่ปล่อย จะหลุดไดก้ แ็ ต่ตวั ส่วนหวั
ยงั สูต้ ่อ ขอ้ น้ี แสดงใหเ้ ห็นความเอาจริงไมว่ างส่ิงใดง่าย ๆ เมื่อพบปัญหา 

มดแดงสู้กบั ทุกสิ่งทจี่ ะมาทาํ ร้าย หรือทาํ ลายรังนอน เพอื่ ปกปักรักษารังนอนอนั เป็ นมาตุภูมิ
ของมัน มนุษย์แท้ ๆ ยงั พ่ายแพ้มดแดง ช้างตัวใหญ่ยงั ล้มตงึ ได้เพราะพ่ายแรงต่อสู้ร่วมกนั ของมดแดงตัว
น้อยนิด 

มดแดงมีเลือดนกั สู้ มดแดงมีเลือดรักชาติ รักเผา่ พนั ธุ์ และมดแดงมีสญั ชาตญาณรักท่ีอยอู่ าศยั
เหมือนนกรักรังนอน เหมือนคนรักบา้ น รักครอบครัว รักองคก์ ร 

๓๔ 

 

มดแดง เป็นนกั สู้ นกั ปกป้ องคุม้ ครอง มดแดงปรองดองรวมตวั มีความเสียสละ ภกั ดีและพลี
ชีวติ เอาหวั เป็นเดิมพนั ทุกการต่อสูแ้ ปลวา่ มดแดงสูแ้ มข้ าดคอ 

มดแดงไม่เคยยอ่ ทอ้ ปัญหาและอุปสรรคใด ๆ ในชีวิต ไม่วา่ ใหญ่หรือเลก็ มดแดงมองเห็นปัญหา
บ่อเกิดแห่งสามคั คีธรรม คือกรูกนั ออกมาเพื่อปกป้ อง 

เราเป็นมนุษย์ ชนชาติอนั ประเสริฐ ตอ้ งปลกู และปลุกเลือดนกั สูข้ ้ึนมาในจิตวิญญาณของชน
ชาติใหไ้ ด้ อยา่ ใหต้ อ้ งอายมด ทุกการต่อสูต้ อ้ งมีศตั รู ศตั รูของชนชาติไทยเวลาน้ี อาจไม่เหมือนก่อนเพราะ
เป็นศตั รูอนั เกิดข้ึนภายในตวั เราเองนน่ั เอง ความละโมภโลภมากกระทงั่ ตอ้ งทาํ ทุจริตคดโกง คนโกง คือ คน
ที่พา่ ยแพย้ บั เยนิ ต่อตนเอง 

แปลวา่ ต่อไปน้ี เราตอ้ งต่อสูก้ บั จิตใจตนเอง อะไรเล่าคอื เครื่องมอื ในการต่อสู้ ขอตอบว่า “มโน
ธรรมสํานึก” ตัวเดียว จะช่วยต่อสู้ กอบก้คู วามเป็ นไทคนื มาได้ มโนธรรมสํานึก คอื บ่อเกดิ ของความดที ้งั
ปวง มโนธรรมสํานึก เกดิ ได้จากใจรู้สึกแทนคุณคอื แทนคุณแผ่นดิน แทนคุณศาสนา แทนคุณกษตั ราและ
แทนค่านํา้ นม 

ขา้ พเจา้ เห็นวา่ ผใู้ หญ่ตอ้ งเป็นผทู้ ่ีสร้างบรรทดั ฐาน แต่เมื่อผใู้ หญ่ไดเ้ ป็นใหญ่แลว้ กย็ งั เป็น
ผใู้ หญ่ท่ีเดินนาํ หนา้ ไม่ได้ เดก็ กจ็ าํ เป็นตอ้ งออกเดินนาํ หนา้ เพ่ือใหก้ าํ ลงั ใจ ใหก้ าํ ลงั ความคิด แก่ผใู้ หญ่ในบาง
โอกาส แปลวา่ เราตอ้ งใหโ้ อกาสยวุ ชนเป็นผนู้ าํ ในการสร้างยุวชาติ ขณะที่ผใู้ หญ่คอยช่วยหนุน 

ชนชาติใดมองเห็นตนเป็ นทหี่ นึ่ง มองเห็นพรรคพวกเป็ นทส่ี อง ส่วนชาตแิ ละแผ่นดนิ มาทหี ลงั

เขาจะไม่มีนิสัยเป็ นนักต่อสู้ทแี่ น่วแน่ แต่จะพลกิ แพลงไปตามผลประโยชน์ ส่วนชนชาตใิ ดมองเห็น

ประโยชน์ของชาติและแผ่นดนิ เป็ นทห่ี นึ่งเขาจะสู้เอาชีวติ เป็ นเดิมพนั เสียสละภักดี พลชี ีวติ ให้ เหมือนมด

แดงตัวน้อยทเี่ อาคอของตนเป็ นเดมิ พนั ในการต่อสู้ปกป้ องแปลว่า สู้แค่ขาดคอ 

จิตใจที่เสียสละไดถ้ ึงปานน้ี จะตอ้ งเป็นจิตใจของชนชาติท่ีไดอ้ บรมบ่มเพาะมาดว้ ยสายเลือด

สายชีวติ จิตวญิ ญาณจริง ๆ ลกั ษณะนิสยั ภกั ดีพลีชีวิตอุทิศให้ สูข้ าดคอ จึงเป็นอุปนิสยั สาํ คญั ท่ีควรปลูกฝังให้

เกิดมีแก่ชนชาติของเราใหม้ าก 

มดเอ๋ยมดแดง ควรแจกแจง ว่าดเุ ดือด เลือดนักสู้ 

ถึงขาดตวั หัวยืนหยดั กัดศัตรู สมควรดู เย่ียงอย่างไว้ อย่าให้อาย 

เราคนไทย ต้องรักชาติ ศาสน์กษตั ริย์ พร้อมยืนหยดั คิดร่วมกัน ม่งุ มน่ั หมาย 

สู้ด้วยคิด สู้ด้วยคาํ ทาํ ด้วยกาย แม้นตวั ตาย ขอไทยอยู่ คู่ไทยเอย 

 
 
 
 

๓๕ 

 

คาํ ถามท้ายบท 
๑. มโนธรรมในการต่อสูเ้ พ่ือรักษาแผน่ ดินคืออะไร? 
๒. เราจะปลูกความคิดน้ีลงในสายเลือดลกู หลาน หรือตวั เราไดอ้ ยา่ งไร? 
๓. ถา้ ไร้แผน่ ดินอยอู่ าศยั เสียแลว้ เราจะเป็นสุขอยไู่ ดห้ รือไม่ เราจะช่วยกนั อยา่ งไร? 
๔. คาํ วา่ “เราคือรากแกว้ ของแผน่ ดิน, เกิดมาชาติหน่ึง เราตอ้ งแทนคุณแผน่ ดิน” หมายความวา่

อยา่ งไร? 
๕. ท่านชอบขอ้ ความใดมากท่ีสุด? เพราะเหตุใด? กรุณาเขียนระบุขอ้ ความหรือประโยคท่ีท่านชอบ

๕ ประโยค 
 
 
 
 

เก่ง (I.Q) 
ดี (E.Q)
ความสมดุลระหว่างดกี บั เก่ง
คอื บ่อเกดิ แห่งความสุข
มโนธรรม คอื ตาชั่ง สําหรับชั่งชีวติ

 

 

 

๓๖ 

 

ยวุ ชาตไิ ทย 

ข้าพเจ้า ขอเชิญชวน เยาวชน คนดี ยวุ ชนคนเก่งของชาติทุกท่าน ไดห้ นั มาบาํ รุงแผน่ ดิน สร้าง
ชาติ แปลงเมืองใหง้ ดงาม สร้างบา้ นใหป้ ลอดภยั มน่ั คง ใหแ้ ผน่ ดินของเราเป็นยวุ ชาติตามยคุ สมยั โดยเฉพาะ
ขอให้ช่วยกนั อบรมบ่มเพาะ ปลกู ฝัง จริต นิสัย ใจคอ กริ ิยา มารยาท บุคลกิ ลกั ษณะ อุปนิสัยสําคญั ของชน
ชาติ อนั เป็ นพลงั แห่งการพฒั นาชาตไิ ทยเรา ขอให้เริ่มต้นทพ่ี วกเราเหล่าเยาวชน เร่ิมต้นจากจุดเลก็ คอื
ครอบครัว ชุมชน สิ่งแวดล้อมใกล้ตวั ใหค้ ุณลกั ษณะพิเศษท้งั ๙ ประการน้ี ติดแน่นเขา้ ไปในสายเลือด ในจิต
วญิ ญาณของชนชาติ ใหเ้ ป็นลกั ษณะอนั มนั่ คงถาวรของไทยเราใหไ้ ด้ เพราะน่ีคือวิธีสาํ คญั ในการปลูกราก
แกว้ ของแผน่ ดิน 

ขา้ พเจา้ อยากใหเ้ ห็นเป็นเด่นชดั วา่ ชนชาติเรา มีอุปนิสยั ทีเด่นชดั อยา่ งท่ีมดแดงมี เพอื่ พฒั นาผนื
แผน่ ดินของเราใหอ้ ุดมสมบรู ณ์และมน่ั คงดว้ ยพละกาํ ลงั และเร่ียวแรงแห่งสติปัญญาของเรา 

ในขณะเดียวกนั เราตอ้ งรักษาคุณลกั ษณะพเิ ศษหลาย ๆ อยา่ งซ่ึงเรามีดีอยแู่ ลว้ เช่น ความกตญั ญู
ความอ่อนนอ้ มถ่อมตน ความเคารพในผใู้ หญ่ ความจงรักภกั ดีในสถาบนั พระมหากษตั ริย์ ความละอายชว่ั
กลวั บาป เป็นตน้  

ขา้ พเจา้ ขอเชิญชวนท่านผอู้ า่ นของขา้ พเจา้ ใหห้ นั มาเพมิ่ พนู ลกั ษณะดี ๆ ท่ีเป็นรากแกว้ ของใจ
ขอ้ อื่น ๆ เพ่มิ ข้ึนมาอีก เช่น 

การมีระเบียบวนิ ยั การเคารพกฎเกณฑข์ องสงั คม การตรงเวลา การรู้จกั จดบนั ทึก วางแผนการ
งานล่วงหนา้ ท้งั ระยะส้นั และระยะยาว 

การไม่แสดงความเป็นอภิสิทธ์ิชนในสงั คม เพอ่ื หกั ลา้ งความผดิ ใหเ้ ป็นถกู การมีนิสยั เรียบง่าย
ไม่เก่งซ้ือ การไม่เอาส่ิงที่มีราคาเป็นคุณค่าของชีวติ  

การนิยมชมชื่น และภาคภูมิใจในความเป็นชนชาติไทย และในรอยเทา้ บรรพบุรุษ คือ
ประวตั ิศาสตร์ เป็นตน้  

ส่ิงเหล่านี้ จะเป็ นอปุ นิสัยสําคญั ในการพฒั นาประเทศชาตเิ พราะเป็ นการพฒั นาจติ วญิ ญาณของ
แผ่นดนิ จริง ๆ 

ข้าพเจ้าเห็นว่า มโนธรรมสํานึกทเ่ี รียบง่ายเหล่านี้ มีความสําคญั ยง่ิ กว่าเงนิ งบประมาณแผ่นดนิ
จาํ นวนมหาศาล ทเี่ ราทุ่มเทลงไปเพอ่ื พฒั นาประเทศหลายร้อยเท่า 

งานปลูกรากแกว้ ของแผน่ ดิน ปลูกมโนธรรมสาํ นึก เป็นงานที่ไม่ตอ้ งลงทุนหรือรัฐไม่ตอ้ ง
จดั หางบประมาณมาอุดหนุน เพราะทกุ คนพร้อมที่จะเสียสละบาํ รุงอยแู่ ลว้ เพยี งแตข่ อใหม้ ีคนช้ีนาํ ใหถ้ ูกทาง
เท่าน้นั  

๓๗ 

 

ขา้ พเจา้ เชื่อวา่ ยง่ิ เราปลูกฝัง อบรม บ่มเพาะลกั ษณะนิสยั ดี ๆ ข้ึนมาในจิตวญิ ญาณของเยาวชน
ไดม้ ากเท่าใด มน่ั คงเพียงไร ต่อเน่ืองยาวนานเพียงใด กแ็ สดงใหเ้ ห็นวา่ “รากแกว้ ของแผน่ ดิน” ไดถ้ ูกบาํ รุง
เล้ียง ดูแลรักษาใหเ้ จริญมน่ั คงพฒั นากา้ วหนา้ ไดถ้ กู ทางมากเพียงน้นั  

เมื่อน้นั แล ท่านท้งั หลาย ความปล้ืมปิ ติยนิ ดี จะเป็นของพวกเราทุกคน คิดดูเถิดวา่ ลกู หลานของ
เราในอนาคต จะมีความสุข บา้ นเมืองจะมีความสงบ มนั่ คงเพยี งใด เพยี งแต่นึกเท่าน้ี ขา้ พเจา้ กด็ ีใจ อิ่มใจ คือ
นึกวา่ วนั หน่ึงขา้ งหนา้ เราจะไดย้ นื กอดอกยมิ้ ได้ และทะนงตนไดว้ า่ แผน่ ดินของเรามีรากแกว้ ท่ีมนั่ คงแลว้
ผนื แผน่ ดินของเรา พฒั นากา้ วหนา้ ไปถูกทาง เพราะคนผอู้ ยอู่ าศยั มีมโนธรรมสาํ นึกรักแผน่ ดินร่วมกนั ทุกคน
เสียสละเก้ือกลู ไม่เอาเปรียบแผน่ ดินแม่แมแ้ ต่นอ้ ยนิด 

ขา้ พเจา้ ขอกล่าวย้าํ วา่ เหล่าชน คือผกู้ าํ หนดอนาคตของชาติและพลงั แห่งชนชาตินนั่ เอง คือราก
แกว้ อนั แทจ้ ริงของแผน่ ดิน 

ยุวชนคอื รากแก้วแห่ง ยุวชาต ิ
งานปลูกรากแก้วของแผ่นดนิ เป็ นหน้าทขี่ องเราทุกคน งานปลูกมโนธรรมสํานึก ต้องนับหนึ่งท่ี
ตัวเรา

Dhammaintrend ร่วมเผยแพร่และแบง่ ปันเปน็ ธรรมทาน

๓๘