เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ ชุดพระรามตามกวาง

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 2 เอกสารประกอบการเรียน รายวิชารำเดี่ยว รำคู่ หลักสูตรนาฏศิลป์ เรื่อง พระรามตามกวาง นักเรียนมัธยมศึกษาปีที่2 นายอนาวิล จันทร์เกิด รหัส 6311120016 นวัตกรรมทางการศึกษาเอกสารประกอบการเรียนพระรามตามกวาง หลักสูตรนาฏศิลป์ มหาวิทยาลัยราชภัฏนครศรีธรรมราช 2565

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 3 คำนำ เอกสารประกอบการเรียน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ สาระนาฏศิลป์วิชาเพิ่มเติม ชื่อวิชา การรำ คู่ เรื่อง พระรามตามกวาง สำหรับนักศึกษาชั้นปีที่2 ฉบับนี้พัฒนาขึ้นมีจุดประสงค์เพื่อจะร่วมอนุรักษ์และ สืบสานนาฏศิลป์ไทยให้คงอยู่เป็นวัฒนธรรมที่งดงามของเยาวชนไทย เข้าใจ และแสดงออกทางนาฏศิลป์ อย่างสร้างสรรค์ วิเคราะห์ วิพากษ์วิจารณ์คุณค่าด้านนาฏศิลป์ ถ่ายทอดความรู้สึก ความคิดอย่างอิสระ ชื่นชม และประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวัน สาระสำคัญของเอกสารประกอบกอบการเรียนเรื่อง นาฏศิลป์ไทยรำคู่ (พระรามตามกวาง) ประกอบด้วย ประวัติชุดการแสดงพระรามตามกวาง องค์ประกอบของชุดการแสดงพระรามตามกวาง ได้แก่ เครื่องแต่งกาย บทร้อง และท่ารำประกอบการแสดง ขอขอบคุณผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ธีรวัฒน์ ช่างสาน อาจารย์ประจำวิชาการแสดงรำเดี่ยว รำคู่ ที่ ชี้แนะการพัฒนาเอกสารจนสมบูรณ์เป็นสื่อที่ดีมีประโยชน์และต่อท่ารำที่ถูกต้องตามแบบแผน ขอบคุณ ครอบครัวและเพื่อน ๆ น้อง ๆ สาขาวิชานาฏศิลป์ทุกคนที่เป็นกำลังใจในการพัฒนาสร้างผลสัมฤทธิ์ที่ดีของ งานเอกสารครั้งนี้ จึงขอขอบคุณมา ณ โอกาสนี้ นายอนาวิล จันทร์เกิด

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 4 สารบัญ หน้า คำนำ............................................................................................................................. .. 1 สารบัญ ...................................................................................................................... .... 2 สารบัญภาพ..................................................................................................................... 4 คำชี้แจงการใช้เอกสารประกอบการเรียนสำหรับครู........................................................ 7 คำชี้แจงการใช้เอกสารประกอบการเรียนสำหรับนักเรียน............................................... 8 กระดาษคำตอบ............................................................................................................... 9 สาระการเรียนรู้.............................................................................................................. . 10 จุดประสงค์การเรียนรู้...................................................................................................... 10 แบบทดสอบก่อนเรียน..................................................................................................... วิธีสอนและกิจกรรมการจัดการเรียนรู้............................................................................. 11 14 สื่อการจัดการเรียนรู้........................................................................................................ 14 การวัดผลและประเมินผล................................................................................................ 15 ความรู้เบื้องต้นพระรามตามกวาง.................................................................................... 16 ประวัติของพระรามตามกวาง.......................................................................................... 16 องค์ประกอบของพระรามตามกวาง......................................................................................... 16 ผู้แสดง……....................................................................................................... 16 เครื่องดนตรี...................................................................................................... 17 การแต่งกาย..................................................................................................... 20 ท่ารำพระรามตามกวาง..................................................................................................... 24

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 5 สารบัญ (ต่อ) แบบทดสอบหลังเรียน.......................................................................................................................................... หน้า 55 กระดาษคำตอบแบบทดสอบหลังเรียน.............................................................................. 58 แนวการตอบแบบฝึกหัด.................................................................................................... เฉลยแบบทดสอบก่อนเรียน/หลังเรียน.............................................................................. บรรณานุกรม..................................................................................................................... 59 61 62

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 6 สารบัญภาพ ภาพที่ หน้า 1 วงดนตรีที่ใช้ในการแสดง………………………………………………………......................... 18 2 วงดนตรีที่ใช้ในการแสดง………………………………………………………......................... 18 3 วงดนตรีที่ใช้ในการแสดง………………………………………………………......................... 19 4 เครื่องแต่งกายพระราม.......................................................................................... 21 5 เครื่องแต่งกายกวางทอง.......................................................................................... 22

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 7 คำชี้แจง การใช้เอกสารประกอบการเรียนสำหรับครู กรณีที่ครูผู้สอนประจำวิชาไม่อยู่ หรือไม่สามารถปฏิบัติการสอนได้ ในชั่วโมงนั้น ๆ และเพื่อให้ครู ที่สอนแทนมีความมั่นใจในการสอน และใช้นวัตกรรมได้อย่างมีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น ควรปฏิบัติตามขั้นตอน การใช้เอกสารประกอบการเรียน ดังนี้ 1. ศึกษาเอกสารประกอบการเรียนเล่มนี้ และทำความเข้าใจเนื้อหาสาระตั้งแต่ต้นจนจบเล่มก่อน ล่วงหน้า 2. ศึกษาองค์ประกอบของเอกสาร ให้เข้าใจก่อนปฏิบัติการสอน 3. อ่านคำชี้แจงการใช้เอกสารประกอบการเรียน สำหรับนักเรียนทุกข้อ และทำความเข้าใจให้ ถ่องแท้ ในแต่ละข้อ เพื่อปฏิบัติการสอนได้ตามขั้นตอน 4. ครูควรดูแลนักเรียนอย่างใกล้ชิด ในขณะที่นักเรียนศึกษาเอกสารประกอบการเรียน และทำ กิจกรรมคำถามทบทวน เพื่อคอยให้คำแนะนำ และเป็นที่ปรึกษา 5. ควรกำกับ ติดตามการใช้เอกสารประกอบเรียน เป็นระยะๆ และคอยกำชับปลูกฝังคุณธรรม เรื่องความซื่อสัตย์ และการตรงต่อเวลาของนักเรียน ในขณะที่ทำแบบทดสอบก่อนและหลังเรียนและ คำถามทบทวน / แบบฝึกหัดท้ายบทเรียน ของแต่ละเรื่อง โดยไม่อนุญาตให้เปิดดูเฉลยก่อน

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 8 คำชี้แจง การใช้เอกสารประกอบการเรียนสำหรับนักเรียน เพื่อให้การใช้เอกสารประกอบการเรียนเล่มนี้ได้ผลตามจุดประสงค์และเจตนารมณ์ของครูผู้สอน ให้นักเรียนทำความเข้าใจโดยอ่านคำชี้แจง และปฏิบัติตามข้อกำหนดข้างล่างนี้อย่างเคร่งครัด ดังนี้ 1. ให้นักเรียนใช้เอกสารประกอบการเรียน 1 เล่ม ต่อนักเรียน 1 คน 2. นักเรียนต้องมีความซื่อสัตย์ต่อตนเอง โดยไม่เปิดดูเฉลยก่อนและตรงต่อเวลา 3. นักเรียนต้องปฏิบัติตามขั้นตอนของคำสั่งอย่างเคร่งครัด และตั้งใจจริง 4. ห้ามมิให้ขีดเขียน หรือทำเครื่องหมายใด ๆ ลงในเอกสารประกอบการเรียน 5. ให้นักเรียนศึกษาเอกสารประกอบการเรียนตามที่ครูกำหนดทีละเรื่องและกิจกรรมท้ายเล่ม ควบคู่กันไปตามเวลาที่กำหนดไว้ โดยใช้สมุดของนักเรียน หรือกระดาษที่ครูแจกให้ 6. ก่อนลงมือศึกษาเอกสารประกอบการเรียน ให้นักเรียนทำแบบทดสอบวัดผลสัมฤทธิ์ ก่อน เรียน จำนวน 30 ข้อและทำแบบทดสอบก่อนเรียนแต่ละหน่วย หน่วยการเรียนละ 10 ข้อ 7. เมื่อศึกษาเอกสารประกอบการเรียน ต้องทำแบบทดสอบหลังเรียน หน่วยการเรียนละ 10 ข้อ เมื่อเรียนจบทุกหน่วยการเรียน และให้ทำแบบทดสอบวัดผลสัมฤทธิ์หลังเรียน 30 ข้ออีกครั้งหนึ่ง เพื่อ ตรวจสอบว่ามีความรู้ผ่านจุดประสงค์ทุกข้อหรือไม่ 8. หากนักเรียนไม่ผ่านจุดประสงค์ใด ให้กลับไปศึกษาเรื่องนั้น ๆ อีกครั้งหนึ่ง

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 9 พระรามตามกวาง กระดาษคำตอบ โรงเรียน......................................................................ปีการศึกษา........................... ชื่อ..........................................................................ชั้น...................เลขที่................ กลุ่มสาระการเรียนรู้.....................วันที่..............เดือน...................พ.ศ.................. ข้อ ก ข ค ง จ ข้อ ก ข ค ง จ 1 6 2 7 3 8 4 9 5 10 ประเมินผล เต็ม ได้

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 10 มาตรฐาน ศ 3.2 เข้าใจความสัมพันธ์ระหว่างนาฏศิลป์ ประวัติศาสตร์และวัฒนธรรม เห็นคุณค่าของ นาฏศิลป์ที่เป็นมรดกทางวัฒนธรรม ภูมิปัญญาท้องถิ่น ภูมิปัญญาท้องถิ่น ภูมิปัญญาไทยและสากล ผลการเรียนรู้ 1. นักเรียนรู้ความหมาย ประวัติความเป็นมาและองค์ประกอบของรำพระรามตามกวางได้ 2. นักเรียนเห็นคุณค่าของของรำพลายบัวเกี้ยวนางตานีได้ที่เป็นมรดกทางวัฒนธรรมไทย สาระการเรียนรู้ สาระการเรียนรู้มีดังนี้ 1. ประวัติชุดการแสดง 2. บทร้อง 3. ลักษณะการแต่งกาย 4. คำอธิบายท่ารำ จุดประสงค์การเรียนรู้ เมื่อศึกษานวัตกรรมฉบับนี้แล้วจะมีความรู้ ดังนี้ 1. นักเรียนมีความรู้ มีความเข้าใจ ประวัติและความหมายชุดการแสดงได้อย่างถูกต้อง 2. นักเรียนมีเข้าใจถึงองค์ประกอบของชุดการแสดงได้อย่างถูกต้อง 3. นักเรียนสามารถจำบทร้องและร้องบทเพลงชุดพระรามตามกวางได้

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 11 แบบทดสอบก่อนเรียน วิชารำเดี่ยวรำคู่ สาขานาฏศิลป์ มหาวิทยาลัยราชภัฏนครศรีธรรมราช เรื่อง รำพระรามตามกวาง เวลา 15 นาที คะแนน 10 คะแนน ********************************************************************************************* คำชี้แจง โปรดตรวจสอบและเลือกคำตอบที่ถูกต้องเพียงคำตอบเดียวทำเครื่อง (X) ลงในกระดาษคำตอบ ********************************************************************************* คำชี้แจง : ให้นักเรียนเลือกคำตอบที่ถูกที่สุดแล้วทำเครื่องหมาย (×) ลงในกระดาษคำตอบ 1. พระรามตามกวางเป็นศิลปะการรำแบบใด ก. รำเดี่ยว ข. รำคู่ ค. รำหมู่ ง. รำวง จ. รำละคร 2. พระรามตามกวางอยู่ในบทโขนรามเกียรติ์ตอนใด ก. ศึกไมยราพ ข. นารายณ์ปราบนนทก ค. ลักสีดา ง. พระเคลื่อนทัพ. จ. สืบมรรคา 3. พระรามตามกวางมีกระบวนท่ารำแบบใด ก. การไล่ล่าติดตามระหว่างมนุษย์กับสัตว์ ข. การไล่ล่าติดตามระหว่างมนุษย์กับมนุษย์ ค. การไล่ล่าติดตามระหว่างเทวดากับมนุษย์ ง. การเกี้ยวพาราสีหรือการเข้าพระนาง จ. การไล่ล่าระหว่างมนุษย์กับนางฟ้า 4.การแสดงชุดพระรามตามกวาง ผู้แสดงเป็นพระรามใส่ชฎายอดอะไร ก. ยอดหางไก่ ข. ยอดบวช ค. ยอดจีบ ง. ยอดน้ำเต้า จ. ยอดชัย

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 12 5. ในการแสดงรำคู่ ชุดพระรามตามกวาง ใช่วงดนตรีอะไรในการแสดง ก. วงมโหรี ข. วงเครื่องสาย ค. วงมโหรีเครื่องใหญ่ ง. วงปี่พาทย์ จ. วงเครื่องสายผสม 6. ในการแสดงชุดพระรามตามกวางมีผู้แสดงกี่คน ก. 2 คน ข. 3 คน ค. 4 คน ง. 5 คน จ. 1 คน 7. รูปทรงกุมภัณฑ์ก็พลันหาย กลายเป็นกวางทองผ่องศรี เรืองรองผ่องสิ้นทั้งอินทรีย์…………………………………ควรเติมข้อความใด ก. ตรงไปยังบรรณศาลา ข. ถูกกวางดิ้นวางวายกลายเป็นมาร ค. สองเนตรนิลรัตน์จัดสาน ง. โลดลำพองเหยาะย่อล่อรามินทร์ จ. ทั้งมีด่างขาวพราวหิรัญ 8. “สองเขามุกดาดูวิเศษ…………..” บทต่อไปคือตัวเลือกใด ก.เรืองรองผ่องสิ้นทั้งอินทร์ ข.รูปทรงกุมภัณฑ์ก็พลันหาย ค.สองเนตรนิลรัตน์จัดสาน ง.ตรงไปยังบรรณศาลา จ.โลดลำพองเหยาะย่อล่อรามินทร์ 9. .”กลายเป็นกวางทองผ่องศรี” บทร้องนี้ควรร้องในทำนองใด ก.ลาวจอย ข.เขมรไล่ควาย ค.แขกไทร ง.แขกระเริง จ.แขกต่อยหม้อ

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 13 10.ในบทพระรามตามกวางนักเรียนกำลังรำเชิดฉานต่อไปจะต้องรำบทร้องเพลงใด ก.ลาวกระทบไม้ ข.ทะเลบ้า ค.ม้าย่อง ง.ค้างคาวกินกล้วย จ.ไทรโยก

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 14 วิธีสอนและกิจกรรมการจัดการเรียนรู้ 1. วิธีสอน ใช้วิธีสอนแบบบรรยายเนื้อหา การศึกษาด้วยตนเอง การทำแบบทดสอบ ก่อนเรียน/หลัง เรียน และการทำแบบฝึกหัดท้ายบท 2. กิจกรรมการจัดการเรียนรู้ เอกสารฉบับนี้จะใช้สอน ….. ชั่วโมง ดังนี้ ชั่วโมงที่ 1 1. ครูกล่าวทักทายนักเรียนและแนะนำตนเองเพื่อสร้างความคุ้นเคยกับนักเรียน พร้อมทั้ง แนะนำเกี่ยวกับการเรียน จุดประสงค์การเรียนรู้ กระบวนการเรียนการสอน วิธีการวัดผลและประเมินผล 2. ครูให้นักเรียนทำแบบทดสอบก่อนเรียน โดยให้เวลาทำแบบทดสอบเป็นเวลา 5 นาที 3. ครูแนะนำเรื่องรำพระรามตามกวางว่ามีประวัติความเป็นมาอย่างไร 4. นักเรียนศึกษารายละเอียดจากเอกสารประกอบการเรียน 5. ให้นักเรียนทำแบบฝึกหัดที่1 ในคำถามทบทวน ชั่วโมงที่ 2 1. ครูกล่าวทักทายนักเรียนและทบทวนสาระการเรียน เรื่องความหมาย ประวัติและ องค์ประกอบของการแสดงพระรามตามกวาง 2. ครูให้นักเรียนศึกษาเอกสารประกอบการเรียนเรื่องพระรามตามกวาง 3. ให้นักเรียนทำแบบฝึกหัดที่2 ในคำถามทบทวน 4. ครูและนักเรียนร่วมสนทนาสรุปเนื้อหาการเรียนในเอกสารเล่มที่ 1 อีกครั้ง 5. ครูให้นักเรียนทำแบบทดสอบหลังเรียน โดยให้เวลาทำแบบทดสอบเป็นเวลา 5 นาที สื่อการจัดการเรียนรู้ 1. คู่มือการใช้บทเรียนสำเร็จรูปพระรามตามกวาง 2. บทเรียนสำเร็จรูปรำพระรามตามกวาง 3. แบบทดสอบก่อนเรียน-หลังเรียน 4. ภาพการแสดงพระรามตามกวาง การวัดและประเมินผล 1. วิธีการวัดผล 1.1 ตรวจงานแบบฝึกหัดท้ายบท 1.2 ตรวจงานที่มอบหมายเพิ่มเติม 1.3 ตรวจแบบทดสอบก่อนเรียนและหลังเรียน 1.4 สังเกตพฤติกรรม 2. เครื่องมือวัดผล

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 15 2.1 คำถามทบทวน / แบบฝึกหัด 2.2 แบบตรวจสอบงานเพิ่มเติม 2.3 แบบทดสอบก่อนเรียนและหลังเรียน 2.4 แบบสังเกตพฤติกรรม 3. เกณฑ์การประเมิน 3.1 แบบฝึกหัด คะแนนอย่างน้อยร้อยละ 80 คะแนน 3.2 แบบทดสอบ คะแนนอย่างน้อยร้อยละ 80 คะแนน 3.3 การปฏิบัติท่ารำ รวมคะแนนเฉลี่ยอย่างน้อยร้อยละ 80 คะแนน 3.4 สังเกตพฤติกรรมคุณลักษณะอันพึงประสงค์ มีคุณภาพเฉลี่ยไม่ต่ำกว่าระดับ 1 3.5 สังเกตพฤติกรรมสมรรถนะสำคัญของผู้เรียน มีคุณภาพเฉลี่ยไม่ต่ำกว่าระดับ 1

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 16 รำพระรามตามกวาง พระรามตามกวาง ศิลปะการรำคู่อยู่ในบทโขนรามเกียรติ์ตอนสีดาหาย เป็นฉากที่ม้ารีศแปลงร่าง เป็นกวางทองตามบัญชาของทศกัณฐ์มาหลอกล่อนางสีดาที่บรรณศาลา นางสีดาหลงรักกวางทองจึง วิงวอนให้พระรามออกติดตามกระบวนการรำ เป็นการไล่ล่าติดตามระหว่างมนุษย์กับสัตว์คือพระรามกับ กวางทองโดยใช้ทำนองเพลงเชิดฉาน สาระสำคัญที่จะนำเสนอ ประกอบด้วย ประวัติชุดการแสดง บท ร้อง ลักษณะการแต่งกาย เพราะจะทำให้เกิดความตระหนัก และเข้าใจแนวคิดปรัชญาชุดการแสดงได้ อย่างลึกซึ้ง เพื่อให้เกิดอารมณ์ร่วมขณะปฏิบัติท่ารำ สาระสำคัญที่จะนำเสนอมีดังต่อไปนี้ ประวัติชุดการแสดง พระรามตามกวาง เป็นตอนหนึ่งของการแสดงโขนชุดรามเกียรติ์ กล่าวถึง กวางทอง คือ มารีจ พระยายักษ์เป็นลูกของนางกากนาสูร ซึ่งรับพระราชบัญชาของทศกัณฐ์แปลงกายเป็นกวางทอง มา ล่อหลอกให้นางสีดาเกิดความรักใคร่อยากได้ มารีศไม่อยากทำเพราะรู้ว่าพระรามคือนารายณ์อวตาร แม้ ทูลทัดทานแต่ทศกัณฐ์ก็ไม่ฟัง และประกาศว่า ถ้าไม่ไปทำตามคำสั่งก็จะต้องถูกประหารชีวิตพร้อมทั้งลูก เมียด้วย ดังนั้นมารีศจึงยอมทำตามทั้งที่รู้ว่าต้องไปตาย จึงได้ฝากฝังลูกเมียไว้กับทศกัณฐ์ วันรุ่งขึ้น ทศกัณฐ์ก็ดำเนินการตามแผนที่คิดไว้ ทศกัณฐ์และมารีศทรงรถแล้วขับข้ามสมุทรไปจน ใกล้อาศรมพระราม ที่แม่น้ำโคทาวารี จึงบอกให้มารีศแปลงเป็นกวางทองไปล่อพระราม นางสีดาเห็น กวางทองสวยงามก็อยากได้จึงให้พระรามไปตามจับกวางทองมาเลี้ยงไว้ที่ศาลา พระรามให้นางสีดากลับไป รออยู่ที่อาศรมแล้วตนรีบตามกวางไป เมื่อตามทันก็รู้ว่าเป็นกวางปลอมจึงแผลงศรสังหาร ก่อนตาย มารีศ ร้องเลียนเสียงพระรามเพื่อล่อพระลักษณ์ให้ออกมาช่วยพระลักษณ์แม้จะรู้ว่ามิใช่เสียงพระรามแต่ก็ถูกนาง สีดาผลักไสให้ออกไปช่วย จำใจต้องทิ้งนาง สีดาไว้ที่อาศรมเพียงลำพัง องค์ประกอบของชุดการแสดง องค์ประกอบของชุดการแสดงพระรามตามกวาง คือ สิ่งที่ทำให้ชุดการแสดงพระรามตามกวาง มี ความสมบูรณ์มากยิ่งขึ้น ประกอบด้วย ผู้แสดง เพลงและดนตรี เครื่องแต่งกาย และท่ารำ ดังนี้ 1.ผู้แสดง 1.1 พระราม คือ พระนารายณ์อวตาร (แบ่งภาค) ลงมา ถือกำเนิดเป็นพระราชโอรสของท้าวทศ รถกับนางเกาสุริยา แห่งกรุงอยุธยา เพื่อจะปราบปรามทศกัณฐ์ พระรามมีพระอนุชาต่างพระมารดา 3 พระองค์ คือ พระพรต พระลักษมณ์ และพระสัตรุต พระมเหสีของพระราม คือ นางสีดา พระรามมีกายสี เขียว สามารถปรากฎร่างเป็นพระนารายณ์มีสี่กรได้ อาวุธประจำพระองค์ คือ ศร ซึ่งเป็นอาวุธวิเศษที่ได้ ประทานมาจากพระอิศวร (ฉัตรชุมพล,2560)

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 17 การคัดเลือกผู้แสดงบทบาทพระรามนั้นนอกจากต้องเป็นผู้ที่มีบุคลิกภาพดีมีความสง่างามใบหน้า สวยสุขุม แล้วนอกจากนี้ต้องเป็นผู้ที่มีพื้นฐานในการรำเป็นอย่างดีผ่านการรำเพลงช้าเพลงเร็ว เพลงช้าปี่ และฝึกกระบวนการ รบรำสง่างาม มีความขยันหมั่นเพียร อดทนในการฝึกซ้อมสามารถจดจำท่ารำได้อย่าง รวดเร็วแม่นยำ เป็นคนที่มีความละเอียดสามารถจดจำท่ารำและเทคนิคต่าง ๆ จากครูผู้สอนได้เป็นอย่างดี มีความชำนาญในการใช้อาวุธ ประกอบการแสดง มีทักษะในการฟังทำนองเพลงและจังหวะหน้าทับเพลง หน้าพาทย์ที่สำคัญต้องเคยได้รับบทบาท การแสดงเป็นตัวเอกมาก่อน (ศุภชัย จันทร์สุวรรณ์;2547) 1.2 กวางทอง คือ มารีศพระยายักษ์เป็นลูกของนางกากนาสูร ซึ่งรับพระราชบัญชาของทศกัณฐ์ แปลงกายเป็นกวางทอง มาล่อหลอกให้นางสีดาเกิดความรักใคร่อยากได้ พระรามจึงเสด็จตามกวางทองไป ในป่า (ณัฐสัมพันธ์;2559) การคัดเลือกสำหรับนักแสดงจะคัดเลือกผู้ที่ลักษณะใบหน้ารูปไข่สวยงามขนาดลำตัวเล็กกว่าตัว พระ จะใช้ผู้ชายหรือผู้หญิงก็ได้แต่ต้องรูปร่างเล็กกว่าพระราม 2.เครื่องดนตรีและเพลงใช้ประกอบการแสดง 2.1 ดนตรีหมายถึง เสียงที่ประกอบกันเป็นทํานองเพลง เครื่องบรรเลงซึ่งมีเสียงดังทําให้รู้สึก เพลิดเพลินหรือเกิดอารมณ์รัก โศก หรือรื่นเริง เป็นต้น ได้ตามทํานองเพลง (พจนานุกรม ฉบับ ราชบัณฑิตยสถาน,2554) เครื่องดนตรีที่ใช้ในการบรรเลงประกอบการแสดงโขน เรื่องรามเกียรติ์ชุดพระรามตามกวาง จะใช้ วงดนตรีปี่พาทย์บรรเลงประกอบ อาจจะเป็นเครื่องห้าเครื่องคู่หรือเครื่องใหญ่ก็ได้ขึ้นอยู่กับความเหมาะสม ระหว่างงานนั้นๆ ดังมีรายละเอียดดังต่อไปนี้(จรูญศรี วีระวานิช,2526: 22).

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 18 1.วงดนตรีปี่พาทย์เครื่องห้า ภาพที่ 1 วงดนตรีที่ใช้ในการแสดง ที่มา:https://som3737np.wordpress.com 2.วงปี่พาทย์เครื่องคู่ ภาพที่ 2 วงดนตรีที่ใช้ในการแสดง ที่มา:https://som3737np.wordpress.com

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 19 3.วงปี่พาทย์เครื่องใหญ่ ภาพที่ 3 วงดนตรีที่ใช้ในการแสดง ที่มา:https://som3737np.wordpress.com 2.2 เพลง หมายถึง ถ้อยคำที่นักประพันธ์เรียงร้อยหรือเรียบเรียงขึ้น ซึ่งประกอบด้วย เนื้อร้อง ทำนอง จังหวะ ทำให้เกิดความไพเราะสร้างความเพลิดเพลินให้แก่ผู้ฟัง เพลงที่ใช้ประกอบการแสดงรำพระรามตามกวาง ได้แก่ เพลงหน้าพาทย์ รัว เชิดฉาน เพลงที่ขับ ร้องตามบทร้อง ได้แก่ เพลงแขกไทร และเพลงทะเลบ้า ในการขับร้องโขน ตอน พระรามตามกวาง ผู้ขับร้องต้องสื่อความหมายและแสดงอารมณ์ของตัว ละคร ได้แก่ วิธีการขับร้องเพลงแขกไทรผู้ขับร้องต้องร้องเพื่อสื่อความหมายอารมณ์ชมความงามของกวาง และเพลง ทะเลบ้า ผู้ขับร้องต้องร้องเพื่อสื่อความหมายอารมณ์รุกเร้าด้วย (จรูญศรี วีระวานิ,2526: 22) 2.2.1 เพลงหน้าพาทย์ คือ เพลงที่ใช้บรรเลงประกอบกิริยา อารมณ์ของตัวละครในการแสดงต่างๆ และใช้บรรเลงประกอบพิธีไหว้ครู ครอบครูดนตรีไทยและนาฏศิลป์(มนตรี ตราโมท,2543: 396) 2.2.2 เพลงรัว คือ เพลงที่ใช้ประกอบกิริยาที่สำเร็จด้วยคาถาที่ร่ายมนต์มาแล้ว หรือใช้เป็นหน้า พาทย์ประกอบกิริยานิมิตสิ่งต่างๆให้เกิดขึ้น 2.2.3 เพลงเชิดฉาน คือ เพลงที่ใช้สำหรับตัวละครที่เป็นมนุษย์ไล่ตามสัตว์ 2.2.4 แขกไทร คือ เพลงไทยเดิมอัตราสองชั้น ใช้ร้องเป็นเพลงประกอบละคร (สำเนียง มณี กาญจน์,2539). 2.2.5 ทะเลบ้า คือ เพลงอัตราสองชั้นของเก่า ประเภทหน้าทับสองไม้ มี 2 ท่อน มีมาตั้งแต่สมัย อยุธยา นิยมนำมารวมไว้ในเพลงเรื่องฉิ่งใหญ่

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 20 ในการขับร้องโขน ตอน พระรามตามกวาง ผู้ขับร้องต้องสื่อความหมายและแสดงอารมณ์ของตัว ละคร ได้แก่ วิธีการขับร้องเพลงแขกไทรผู้ขับร้องต้องร้องเพื่อสื่อความหมายอารมณ์ชมความงามของกวาง และเพลง ทะเลบ้า ผู้ขับร้องต้องร้องเพื่อสื่อความหมายอารมณ์รุกเร้าด้วย บทร้อง - รัว - - ร้องแขกไทร - รูปทรงกุมภัณฑ์ก็พลันหาย กลายเป็นกวางทองผ่องศรี เรืองรองผ่องสิ้นทั้งอินทรีย์ ทั้งมีด่างขาวพราวหิรัญ สองเขามุกดาดูวิเศษ สองเนตรนิลรัตน์จัดสาน ทำทีเยื้องกรายพรายพรรณ ตรงไปยังบรรณศาลา - เชิดฉาน – - ร้องทะเลบ้า - ราเมศร์ตามติดชิดกระชั้น กวางผันล่อเล่นเผ่นผยอง ธ ยั้ง กวางเยื้องชำเลืองมอง โลดลำพองเหยาะย่อล่อรามินทร์ พระแลเล็งเพ่งพิศผิดสังเกต ทรงเดชจับศรศาสตร์พาดคันศิลป์ น้าวเหนี่ยวด้วยพลังทั้งกายิน ถูกกวางดิ้นวางวายกลายเป็นมาร - รัว - 3.เครื่องแต่งกาย ราชบัณฑิตยสภา, (2545) “เครื่อง” คือ สิ่งสำหรับประกอบกันหรือเป็นพวกเดียวกัน “แต่ง” คือ จัดให้งาม “กาย”คือตัว ดังนั้น “เครื่องแต่งกาย” จึงหมายถึง สิ่งสำหรับประกันจัดให้งามที่เกี่ยวกับตัวของ นักแสดง ในการแสดงชุดพระรามตามกวาง ประกอบด้วยตัวละคร 1 ตัว ได้แก่ พระรามและกวางทอง 1.ลักษณะเครื่องแต่งกายของพระราม แต่งกายยืนเครื่องพระ สีเขียวขลิบแดงแขนยาว สไบกรองสี ทองห่มทับเสื้อ สวมชฎายอดบวช มีลักษณะดังรูปนี้

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 21 ภาพที่ 3 การแต่งกายพระราม ที่มา : ไอเฟิสโปรดักชั่น, ถ่ายภาพ

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 22 2.ลักษณะเครื่องแต่งกายของกวางทอง แต่งกายยืนเครื่องพระ สีเหลืองทองมีทั้งเสื้อแขนสั้นและ แขนยาว สวมศีรษะกวางประดับเขา อุบะดอกไม้ทัดขวา มีลักษณะดังรูปนี้ ภาพที่ 2 การแต่งกายกวางทอง ที่มา : ไอเฟิสโปรดักชั่น, ถ่ายภาพ

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 23 ท่ารำพระรามตามกวาง 1. ท่ารำเพลงรัว (ออกกวางทอง) ท่าที่ อธิบายการปฏิบัติ ภาพประกอบ 1 ท่า ออก ท่า ที่1 เบี่ยงหน้าทางขวา เท้าซ้ายวางหน้า มือ ขวาตั้งวงบน มือซ้ายจีบหงายชายพก เอียงซ้าย 2. ท่า ออกท่า ที่ 2 ยืดยุบ วิ่งซอยเท้า มือทั้งสองปฏิบัติท่า สอดสร้อยมาลา จบจังหวะมือซ้ายตั้งวงบน มือขวาจีบหงายชายพก เอียงขวา 3. ท่า ออกท่า ที่ 3 เบี่ยงตัวทางซ้าย ถอนเท้าซ้าย ก้าวหน้า เท้าขวา มือขวาตั้งวงบน มือซ้ายจีบหงาย ชายพก เอียงซ้าย หมุนตัวทางขวา

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 24 4. ท่า ออกท่า ที่ 4 เบี่ยงตัวทางขวา กระทุ้งเท้าซ้าย มือซ้าย ปล่อยเป็นป้องหน้า มือขวาแบลาด เอียง ขวา 2. ท่ารำเพลงแขกไทร ท่าที่ อธิบายการปฏิบัติ ภาพประกอบ 1 ท่าดนตรี รับ ยืนพักท่า(เท้าซ้าย) มือขวาจับ สะเอวมือซ้ายแตะหน้าขา เอียง ขวา 2. ท่า รูปทรง กุมภัณฑ์ “รูปทรง” เบี่ยงตัวทางขวา ก้าวหน้าเท้าซ้าย พร้อมกับยกมือ ทั้งสองเป็นวงบน แล้ววาดมือทั้ง สองผ่านลำตัว หันตัวมาหน้าตรง “กุมภัณฑ์” ก้าวข้างเท้าขวา มือ ทั้งสองล่อแก้ววงล่าง หน้าตรง

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 25 3. ท่าดนตรี รับ2 สืบเท้าซ้าย ขวา จากนั้นยกเท้า ขวา พักเท้า มือปฏิบัติเช่นเดิม หน้าตรง

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 26 4. ท่าก็พลัน ปาย “ก็พลัน” เบี่ยงตัวทางขวา ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบ คว่ำระดับสะเอว เอียงซ้าย “หาย” หมุนตัวทางขวา 1 รอบ มือทั้งสองปล่อยเป็นวงบัวบาน หน้าตรง

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 27 5. ท่าดนตรี รับ3 ขยับเท้าซ้าย ก้าวข้างเท้าขวา มือ ทั้งสองคว่ำมือข้างลำตัว เอียงขวา 6.ท่า กลายเป็น กวางทอง “กลายเป็น” ก้าวเท้าซ้าย ลงข้าง เท้าขวา มือทั้งสองจับจีบมือกวาง มือซ้ายอยู่ระดับวงล่าง มือขวาอยู่ ข้างลำตัว เอียงขวา “ดนตรีรับ” พลิกขากลับข้าง พร้อมกลับมืออีกข้างด้วย 7. ท่าผ่อง ศรี “ผ่อง” ก้าวหน้าเท้าขวา มือทั้ง สองจีบรวมระดับอก เอียงซ้าย “ศรี” กระดกเท้าซ้าย มือซ้าย ปล่อยจีบเป็นวงบน มือขวา เหยียดแขนตึงระดับไหล่ (พิสมัย เรียงหมอน) เอียงขวา

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 28 8. ท่าดนตรี รับ 4 ปฏิบัติมือเหมือนเดิม เล่นเท้าตาม จังหวะ โดยเริ่มแตะจมูกเท้าซ้าย ก่อน แล้วจึงแตะจมูกเท้าขวา 9. ท่า เรืองรอง ผ่องสิ้น “เรืองรอง” เบี่ยงตัวทางขวา ก้าวหน้าเท้าขวา ยกหน้าเท้าซ้าย มือซ้ายจีบคว่ำงอแขน ระดับอก มือขวาเหยียดแขนตึงระดับไหล่ เอียงขวา “ผ่องสิ้น” เบี่ยงตัวทางซ้าย ก้าวหน้าเท้าซ้าย ยกหน้าเท้าขวา มือขวาจีบคว่ำงอแขน ระดับอก

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 29 มือซ้ายเหยียดแขนตึงระดับไหล่ เอียงซ้าย 10. ท่า ดนตรีรับ5 เบี่ยงตัวมาหน้าตรง ปฏิบัติมือ เช่นเดิม เล่นเท้าตามจังหวะเพลง เริ่มเท้าขวาก่อน แล้วต่อด้วยเท้า ซ้าย 11. ท่าทั้ง อินทรีย์ “ทั้งอินทรีย์” ก้าวเท้าซ้าย ลงข้าง เท้าขวา มือทั้งสองจับจีบมือกวาง มือซ้ายอยู่ระดับวงล่าง มือขวาอยู่ ข้างลำตัว เอียงขวา “ดนตรีรับ” พลิกขากลับข้าง พร้อมกลับมืออีกข้างด้วย

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 30 12. ท่าทั้งมี ด่างขาว “ทั้งมี” เบี่ยงตัวทางซ้าย ก้าว ข้างเท้าซ้าย มือซ้ายตั้งวงบน มือ ขวาจีบปรกข้างม้วนมือจีบ พร้อม กับซอยเท้าหมุนตัวทางซ้าย “ด่างขาว” เบี่ยงตัวทางขวา ก้าว ข้างเท้าขวา มือขวาตั้งวงบน มือ ซ้ายจีบปรกข้างม้วนมือจีบ พร้อม กับซอยเท้าหมุนตัวทางขวา 13. ท่า พราวหิรัญ “เอื้อน” ก้าวหน้าเท้าขวา มือซ้าย ตั้งวงระดับใบหน้า มือขวาจีบปรก หน้า เอียงซ้าย “พราวหิรัญ” กระดกเท้าซ้าย มือ ขวาส่งจีบหลัง มือซ้ายม้วนมือจีบ ปรกหน้า เอียงขวา

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 31 14. ท่า ดนตรีรับ6 เบี่ยงหน้าทางขวา จังหวะที่1ประเท้าซ้าย มือทั้งสอง รวมไว้ระดับเอว โดยมือซ้ายจีบ หงายมือขวาตั้งวง เอียงซ้าย จังหวะที่2 โบกมือซ้ายเป็นตั้งวง บน มือขวาส่งจีบหลัง จรดส้นเท้า ซ้าย เอียงขวา

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 32 15. ท่าสอง เขา มุกดา “สองเขา” ก้าวเท้าซ้าย ลงข้าง เท้าขวา มือทั้งสองจับจีบมือกวาง มือซ้ายอยู่ระดับวงล่าง มือขวาอยู่ ข้างลำตัว เอียงขวา “มุกดา” พลิกขากลับข้าง พร้อม กลับมืออีกข้างด้วย 16. ท่าดู วิเศษ “ดู” สะดุดเท้าขวา มือซ้ายจีบ คว่ำงอแขนระดับสะเอว มือขวา แบลาด เอียงขวา “วิเศษ” ยกหน้าเท้าขวา มือซ้าย ปล่อยเป็นบัวชูฝัก มือขวาตั้งวง ล่าง เอียงซ้าย

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 33 17. ท่าสอง เนตร “สอง” ก้าวข้างเท้าขวา มือขวา จีบปรกข้าง มือซ้ายจีบหงายแขน งอระดับวงกลาง เอียงซ้าย “นิลรัตน์” ก้าวข้างเท้าซ้าย มือ ซ้ายจีบปรกข้าง มือขวาจีบหงาย แขนงอระดับวงกลาง เอียงขวา 18. ท่า นิลรัตน์ “นิล” สะดุดเท้าซ้าย มือทั้งสอง จับจีบหน้าตรง “รัตน์” แตะจมูกเท้าซ้าย มือทั้ง สองเป็นจีบหงายแขนตึง (ช้าง ประสานงา) เอียงขวา

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 34 19. ท่า ดนตรีรับ7 ปฏิบัติมือเหมือนเดิม เล่นเท้าตาม จังหวะ โดยเริ่มแตะจมูกเท้าซ้าย ก่อน แล้วจึงแตะจมูกเท้าขวา 20. ท่าจัก สาน เบี่ยงตัวทางขวา ก้าวหน้าเท้าขวา กระดกเท้าซ้าย มือซ้ายม้วนมือ จีบปล่อยเป็นวงหน้า มือขวาตั้งวง บัวชูฝัก (ท่าสวยงาม) เอียงขวา 21. ท่า ดนตรีรับ ปฏิบัติมือเหมือนเดิม เล่นเท้าตาม จังหวะ โดยเริ่มแตะจมูกเท้าซ้าย ก่อน แล้วจึงแตะจมูกเท้าขวา

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 35 22. ท่าทำที “ทำ” ก้าวข้างเท้าขวา มือทั้งสอง เดินมือกวางไว้ข้างสะเอวขวา ลัก คอขวา “ที” ก้างข้างเท้าซ้าย มือทั้งสอง เดิมนมือกวางไว้ข้างสะเอวซ้าย ลักคอซ้าย 23. ท่าเยื้อง กราย “เยื้องกราย” เบี่ยงตัวทางขวา ก้าวหน้าเท้าขวาขยั่นเท้า เอียง ขวา “เอื้อน” เบี่ยงตัวทางซ้าย ก้าว เท้าซ้ายขยั่นเท้า เอียงซ้าย

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 36 24. ท่า พราย พรรณ เบี่ยงตัวทางซ้าย ก้าวหน้าเท้า ซ้าย กระดกเท้าขวา มือทั้งสอง จับจีบมือกวาง โดยมือซ้ายระดับ วงกลาง มือขวาตั้งวงล่าง เอียง ขวา หมุนตัวทางขวา 25. ท่าเดิน ไปยังบรรณ “เดินไป” ยักตัว แล้วก้าวหน้าเท้า ขวา เอียงซ้าย “ยังบรรณ” ก้าวหน้าเท้าซ้าย เอียงซ้าย เอียงซ้าย

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 37 26. ท่า ดนตรีรับ8 กระโดด แล้วขโยกขา มือทั้งสอง จับจีบมือกวาง ลักษณะวงล่าง หน้าตรง 27. ท่าณ ศาลา เบี่ยงตัวทางซ้าย ยืนด้วยเท้าซ้าย ยกหน้าเท้าขวา จากนั้นกระทบ ส้นเท้าซ้าย ก้าวหน้าเท้าขวา มือ ทั้งสองจับจีบมือกวาง มือขวา เยื้องไปด้านหน้า มือซ้ายตั้งวงล่าง 3. ท่ารำเชิดฉาน ท่าที่ อธิบายการปฏิบัติ ภาพประกอบ 1 ท่าออก กวาง เคาะเท้าขวา แล้วซอยเท้านำ พระราม มือทั้งสองจับจีบมือกวาง โดย มือซายวางเยื้องไปด้านหน้า มือซ้ายตั้ง วงล่าง เอียงขวา พระราม เก็บเท้า มือขวาจับศรระดับ จีบปรกข้าง มือซ้ายตั้งวงหน้า เอียงขวา (ท่าชักแป้งผัดหน้า)

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 38 2. ท่า เชิดฉาน ท่าเงื้อ อาวุธ จังหวะที่1 กวาง ก้าวเท้าขวา กระทบส้นแล้ว ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือเดินกวาง มือซ้าย นำมือขวา เอียงขวา พระราม ก้าวเท้าขวา ลงหน้าเท้าซ้าย มือซ้ายตั้งวงล่าง มือขวาจับศรแขนตึง เอียงขวา 3 ท่า เชิด ฉานท่า เงื้ออาวุธ จังหวะที่2 กวาง จังหวะที่1 ย้อนตัวกดไหล่ซ้าย จังหวะที่2 คืนตัวกดไหล่ขวา ยักไหล่ ซ้ายแล้วก้าวเท้าขวา นับ1 เดิน 8 จังหวะ พระราม จังหวะที่1 ย้อนตัวกดไหล่ ซ้าย จังหวะที่2 คืนตัวกดไหล่ขวา ยัก ไหล่ซ้ายแล้วก้าวเท้าขวา นับ1 เดิน 8 จังหวะ 4 ท่า เชิด ฉานท่า ผาลา จังหวะที่3 กวาง เบี่ยงหน้าทางขวา ขยับเท้าขวา ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือเดินกวาง มือขวา นำมือซ้าย เอียงขวา นับ1 จากนั้นเดิน เปลี่ยนเท้าเปลี่ยนมืออีก 8 จังหวะ นำ พระราม พระราม เบี่ยงหน้าทางขวา ขยับเท้า ขวา ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือซ้ายจีบปรก ข้าง เอียงขวา มือจับศรวงกลาง จากนั้นก้าวหน้าเท้าซ้าย มือซ้ายปล่อย เป็นวงลน มือขวาแบลาดจับศร นับ1

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 39 จากนั้นเดินตามจังหวะ ตามกวางอีก 8 จังหวะ 5 ท่า เชิด ฉานท่า สอดสูง จังหวะที่4 กวาง เบี่ยงหน้าทางซ้าย ขยับเท้าซ้าย ก้าวหน้าเท้าขวา มือเดินกวาง มือซ้าย นำมือขวา เอียงซ้าย นับ1 จากนั้นเดิน เปลี่ยนเท้าเปลี่ยนมืออีก 8 จังหวะ นำ พระราม พระราม เบี่ยงหน้าทางซ้าย ขยับเท้า ซ้าย ก้าวหน้าเท้าขวา มือซ้ายส่งบัวชู ฝัก มือขวาจับศรระดับไหล่ เอียงขวา จากนั้นก้าวหน้าเท้าซ้าย นับ1 จากนั้น เดินตามจังหวะ ตามกวางอีก 8 จังหวะ 6 ท่า เชิด ฉานท่า มอง จังหวะที่4 กวาง วิ่งวนทางซ้าย 1รอบ เบี่ยงหน้า ทางซ้าย ก้าวเท้าซ้าย กระทบส้นแล้ว ก้าวหน้าเท้าขวา มือเดินกวาง มือขวา นำมือซ้าย เอียงซ้าย พระราม เบี่ยงหน้าทางซ้าย ก้าวเท้า ซ้ายลงหน้าเท้าขวา มือซ้ายจีบส่งหลัง มือขวาจับศรหงายท้องแขนระดับ สะเอว เอียงขวา แล้วก้าวเท้าขวาลง พร้อมกลับมือจับศรลักษณะวงล่าง เอียงซ้าย

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 40 7 ท่า เชิด ฉานท่า มอง จังหวะที่5 กวาง จังหวะที่1 ย้อนตัวกดไหล่ขวา จังหวะที่2 คืนตัวกดไหล่ซ้าย ยักไหล่ ขวาแล้วก้าวเท้าซ้าย นับ1 เดิน 8 จังหวะ พระราม จังหวะที่1 ย้อนตัวกดไหล่ ขวา จังหวะที่2 คืนตัวกดไหล่ซ้าย ยัก ไหล่ขวาแล้วก้าวเท้าซ้าย นับ1 เดิน 8 จังหวะ (เดินท่าส่ายแขนซ้าย) 8 ท่า เชิด ฉานท่า มอง จังหวะที่6 กวาง เดินมากลางเวที กลับตัวเบี่ยง ซ้าย เดินกวางตามจังหวะเพลง 8 จังหวะ (ขึ้นหน้าเวที) พระราม กลับตัวเบี่ยงซ้าย มือซ้าย เหยียดแขนตึงระดับไหล่ มือขวาจับศร เหยียดแขนตึงระดับไหล่ (ท่ากัน) เดิน ขึ้นหน้าเวที 8 จังหวะ

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 41 9 ท่า เชิด ฉานท่า มอง จังหวะที่7 กวาง เดินขึ้นหน้าเวที 4 จังหวะ จังหวะที่ 6 หลบเบี่ยงตัวทางซ้าย จังหวะที่7 หลบเบี่ยงตัวทางขวา จังหวะที่8 กระโดดหลบทางซ้ายมือ ของพระราม พระราม เดินขึ้นหน้าเวที 4 จังหวะ จังหวะที่ 6 ก้าวข้างเท้าซ้าย มือซ้ายถือ ศร มือขวาจับกวางพลาด เอียงซ้าย จังหวะที่7 ก้าวข้างเท้าขวา มือขวาถือ ศร มือซ้ายจับกวางพลาด เอียงขวา จังหวะที่8 จับพลาด หลงหน้ากับกวาง 10 ท่า เชิดฉาน ท่ามอง จังหวะที่8 กวาง เคาะเท้าขวา (ให้สัญญานพระ ราม) วิ่งวนลักษณะเลขแปด(8)นำหน้า พระราม ไปทางซ้ายของเวที พระราม เบี่ยงหน้ามองกวาง ชักแป้ง ไล่กวางลักษณะเลขแปดอาราบิค อยู่ ทางขวาของเวที

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 42 11 ท่า เชิดฉาน ท่ามอง จังหวะที่9 กวาง เดินหันหน้าเข้าหาพระราม เดิน ถอยหลัง เริ่มที่เท้าขวา 8 จังหวะ พระราม เดินหันหน้าเข้าหากวาง เดิน บุกกวาง เริ่มที่เท้าซ้าย 8 จังหวะ มือ ขวาจับศรระดับวงล่าง มือซ้ายม้วนมือ จีบปล่อยเป็นแบลาด สลับกับการกลับ มือตั้งปลายนิ้วขึ้น 12. ท่า เชิดฉาน ท่ามอง จังหวะที่ 10 กวาง เดินหันหน้าเข้าหาพระราม เดิน บุก เริ่มที่เท้าขวา 8 จังหวะ พระราม เดินหันหน้าเข้าหากวาง เดิน ถอยหลัง เริ่มที่เท้าซ้าย 8 จังหวะ มือ ขวาจับศรระดับวงล่าง มือซ้ายม้วนมือ จีบปล่อยเป็นแบลาด สลับกับการกลับ มือตั้งปลายนิ้วขึ้น

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 43 13. ท่า เชิดฉาน ท่ามอง จังหวะที่ 11 กวาง เดินหันหน้าเข้าหาพระราม เดิน ขึ้นหน้าเวที 4 จังหวะ แล้วเดินลงหลัง เวที4 จังหวะ พระราม เดินหันหน้าเข้าหากวาง เดิน กันกวางขึ้นหน้าเวที 4 จังหวะ แล้วเดิน กันกวางลงหลังเวที 4 จังหวะ 14. ท่า เชิดฉาน ท่ามอง จังหวะที่ 12 กวาง จังหวะสุดท้าย หลบเบี่ยงตัว ทางซ้าย หลบเบี่ยงตัวทางขวา แล้ว กระโดดหลบทางซ้ายมือของพระราม พระราม จังหวะสุดท้าย ก้าวข้างเท้า ซ้าย มือซ้ายถือศร มือขวาจับกวาง พลาด เอียงซ้าย ก้าวข้างเท้าขวา มือ ขวาถือศร มือซ้ายจับกวางพลาด เอียง ขวา

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 44 4. ท่ารำทะเลบ้า ท่าที่ อธิบายการปฏิบัติ ภาพประกอบ 1. ท่ารา เมศร์ตาม ติดชิด กระชั้น กวาง “ราเมศร์ตามติด” วิ่งวน ลักษณะเลขแปด (8) นำหน้า พระราม ไปทางซ้ายของเวที “ชิดกระชั้น ” วิ่งวน ลักษณะเลขแปด (8) นำหน้า พระราม ไปทางขวาของเวที พระราม “ราเมศร์ตามติด” ซอย เท้าลักษณะเลขแปด (8) ตาม กวาง มือขวาถือศร มือซ้ายตั้งวง หน้า เอียงขวา “ชิดกระชั้น” ซอยเท้า ลักษณะเลขแปด (8) ตามกวาง มือขวาถือศรระดับวงล่าง มือซ้าย แบมือจะแตะกวาง เอียงซ้าย

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 45 2. ท่า กวางผัน ล่อเล่น เผ่นผยอง กวาง “กวางผันล่อเล่น” หันหน้า เข้าหาพระราม หนักตัวทางขวา มือทั้งสองเดินมือกวาง พลิกกลับ ตัวหนักตัวทางซ้าย โขยกเท้า “เผ่นผยอง” กระโดด สองเท้าเข้าหาพระราม พระราม “กวางผันล่อเล่น” ก้าว ข้างเท้าขวา มือฉายศร เอียงขวา “เผ่นผยอง” ยืนพักท่า เท้าซ้าย มือทั้งสองจับศรระดับวง ล่าง หน้าตรง 3. ท่า ธ ยั้ง กวาง เยื้อง กวาง “ธ ยั้ง” หันหน้าตรงหน้า เวที ก้าวข้างเท้าซ้าย มือทั้งสอง จีบมือกวางระดับวงล่าง มือซ้าย อยู่หน้า “กวางเยื้อง” ก้าวไขว้เท้า ซ้าย ขยั่นเท้า มือจีบมือกวาง ระดับวงล่าง เอียงซ้าย พระราม “ธ ยั้ง” หันหน้า ตรงหน้าเวที แตะจมูกเท้าขวา มือ ขวาถือศรระดับวงล่าง มือซ้ายส่ง จีบหลัง เอียงขวา “กวางเยื้อง” ยืนพักท่า เหมือนเดิม

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 46 4. ท่า ชำเลือง มอง กวาง หันหลังให้เวที ก้าวข้างเท้า ซ้าย มือจับจีบมือกวางระดับวง ล่าง มือซ้ายอยู่หน้า เอียงขวา พระราม เบี่ยงหน้าทางขวา เท้า ขวาก้าวข้าง มือทั้งสองฉายศร เอียงขวา 5. ท่า โลด ล ำพอง เหยำะย่อ กวาง “โลดลำพอง” หันหน้าตรง กับเวที โขยกเท้า มือทั้งสองจับจีบ วงล่าง จากนั้นกระโดดสองเท้าเข้า หาพระราม “เหยาะย่อ” หันหน้าเข้า หาพระราม แตะเท้าขวาลักคอ ซ้าย จากนั้นแตะเท้าซ้ายลักคอ ขวา พระราม เบี่ยงหน้าทางขวา ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือขวาเงื้อศร มือซ้ายตั้งวงล่าง เอียงขวา 6. ท่า ล่อ รำมินทร์ เอย กวาง “ล่อรา” หันหน้าเข้าหา พระรามก้าวข้างซ้ายหลบ มือทั้ง สองจีบมือกวางวงล่าง เอียงขวา “มินทร์เอย” ก้าวข้างขวา หลบ มือทั้งสองจีบมือกวางวงล่าง เอียงซ้าย พระราม “ล่อรา” หันหน้าเข้า หากวางก้าวข้างซ้ายหลบ มือซ้าย จับศรวงล่าง มือขวาปาดจีบ เอียง ซ้าย

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 47 “มินทร์เอย” ก้าวข้างขวา หลบ มือขวาจับศรวงล่าง มือซ้าย ปาดจีบ เอียงขวา 7. ท่า ธ แลเล็งเพ่ง พินิจผิด สังเกต กวาง เดินกวางไปเรื่อย ๆ พระราม “ธ แลเล็งเพ่งพินิจ” ก้าวเท้าขวา กระดกซ้าย มือซ้าย ป้องหน้า มือขวาจับศรแบลาด เอียงขวา “ผิดสังเกต” ก้าวข้าง เท้าซ้าย มือซ้ายแทงมือตั้งวงบน มือขวาจับศรแบลาด (ท่าผาลา) เอียงซ้าย 8. ท่า ทรงเดช จับศรศักดิ์ พาดคัน ศิลป์ กวาง หันหน้าตรงกับเวที ก้าว ข้างเท้าขวา มือทั้งสองจับจีบมือ กวาง ระดับวงล่าง มือขวาอยู่หน้า เอียงซ้าย พระราม “ทรงเดชจับศรศักดิ์” ก้าวข้างเท้าขวา มือซ้ายจับศร ระดับวงล่าง มือขวาเอื้อมหยิบ ลูกศร เอียงซ้าย “พาดคันศิลป์” ยก หน้าเท้าขวา มือซ้ายจับศรขัดขา ขัดไหล่ มือขวาจับลูกศรระดับจีบ ปรกข้าง เอียงขวา

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 48 9. ท่า น้าว เหนี่ยว ด้วยพลัง ทั้งกายิน กวาง เดินกวางไปเรื่อย ๆ พระราม “หน้าวเหนี่ยวด้วย พลัง” ก้าวข้างเท้าขวา มือซ้ายจับ ศรระดับวงกลาง มือขวาจับลูกศร วาดมือไปทางขวา “ทั้งกายิน” ยกหน้า เท้าขวา มือซ้ายจับคันศรแขนตึง ระดับไหล่ มือขวาจับลูกศรระดับ จีบปรกข้าง (ท่าแผลงศร) เอียง ขวา 10. ท่า ดนตรีรับ กวาง เดินกวางไปเรื่อย ๆ พระราม ก้าวข้างเท้าขวา มือซ้าย ถือศรระดับวงล่าง มือขวาจับท้าย ลูกศร ระดับวงล่าง เอียงขวา

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 49 11. ท่าถูก กวางดิ้น วางวาย กวาง หันหน้าตรงกับเวที ก้าว ข้างเท้าซ้าย มือทั้งสองจับจีบมือ กวาง ระดับวงล่าง มือซ้ายอยู่หน้า เอียงขวา พระราม หันหลังให้เวที ก้าวหน้า เท้าขวา มือซ้ายจับศรระดับวงบน มือขวาจับลูกศรแขนตึง ชี้ปลาย ลูกศรไปที่กวาง เอียงซ้าย 12. ท่า กลายเป็น มาร กวาง หันหน้าตรงกับเวที ก้าว ข้างเท้าขวา มือทั้งสองจับจีบมือ กวาง ระดับวงล่าง มือขวาอยู่หน้า เอียงซ้าย พระราม “กลาย” หมุนตัว ทางซ้าย (หันหน้าออกเวที) “เป็นมาร” ยกหน้า เท้าขวา มือซ้ายจับคันศรแขนตึง ระดับไหล่ มือขวาจับลูกศรระดับ จีบปรกข้าง (ท่าแผลงศร) เอียง ขวา จากนั้นยืนรวมเท้า มือปฏิบัติ ลักษณะเดิมหน้าตรง

เอกสารประกอบการเรียนรำคู่ รำพระรามตามกวาง 50 5. ท่ารำเพลงรัว ท่าที่ อธิบายการปฏิบัติ ภาพประกอบ 1. เพลง รัวท่าที่1 กวาง ยืนมองพระราม พระราม ก้าวข้างเท้าขวา มือซ้าย จับศรระดับวงกลาง มือขวาจับ ลูกศรวาดมือไปทางขวา จากนั้นยก หน้าเท้าขวา มือซ้ายจับคันศรแขน ตึงระดับไหล่ มือขวาโยนลูกศรเข้า ปักอกกวาง 2. เพลง รัวท่าที่2 กวาง รับลูกศรปักอก กระแทก ลูกศรทางซ้าย กระแทกลูกศร ทางขวา แล้วโขยกตัวถอยหลังเข้า เวที พระราม เปลี่ยนมือขวาจับศรมือ ซ้ายตั้งวงหน้า วิ่งวนทางขวา 1 รอบ 3. เพลง รัวท่าที่3 พระราม ก้าวเท้าขวา วางส้นเท้า ซ้าย มือขวาโบกศรระดับวงบน มือ ซ้ายส่งจีบหลัง เอียงซ้าย