The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by Punjab Times, 2019-07-08 00:25:17

Punjab Times July 2019 Edition

FOR
gzikp NkJhwz
gzikp NkJhw
gzikp NkJhw BETTER RESPONSE,
gzikp NkJhw
gzikp NkJhw
gzikp NkJhw
gzikp NkJhw
gzikp NkJhw
gzikp NkJhw
gzikp NkJhwz ADVERTISE
PUNJAB TIMES
s[jkB{z fej'
s[jkB{z fej' IN
s[jkB{z fej'
s[jkB{z fej'
s[jkB{z fej'
fijk bZfrnk.
fijk bZfrnk.
fijk bZfrnk. Monthly
fijk bZfrnk.
fijk bZfrnk.
f;vBh s'A gqekf s gfjbk gzikph i[bkJhBktkoh nypko
f;vBh s'A gqekf s gfjbk gzikph i[bkJhBktkoh nypkos gfjbk gzikph i[bkJhBktkoh nypko
f;vBh s'A gqekf PUNJAB TIMES
f;vBh s'A gqekf
f;vBh s'A gqekfSs gfjbk gzikph i[bkJhBktkoh nypkos gfjbk gzikph i[bkJhBktkoh nypko
THE FIRST PUNJABI INDIAN MONTHLY PUBLISHED FROM SYDNEY, AUSTRALIA
nkgD/ ;[MkU
nkgD/ ;[MkU
nkgD/ ;[MkU
nkgD/ ;[MkU
nkgD/ ;[MkU
P O Box 8055, Glenmore Park, NSW 2745, Sydney, Australia This is its 19th successful
MOBILE: 0431 377 716 www.punjabtimes.com.au
;kB{z io{o G/i' year in the market
;kB{z io{o G/i'
;kB{z io{o G/i'
;kB{z io{o G/i'
;kB{z io{o G/i'
Editor: Harpreet Singh, E-mail: [email protected]
Year 19, Edition 1, Australia's Top Leading, Most Popular, Reliable & Successful free copy
Sydney, July 2019 Punjabi Indian Newspaper
fw; :{Bhto; nk;Nq/bhnk pDh Gkosh w{b dh fgqnk ;/okt
fw; :{Bhto; nk;Nq/bhnk pDh Gkosh w{b dh fgqnk ;/okt
fw; :{Bhto; nk;Nq/bhnk pDh Gkosh w{b dh fgqnk ;/okt
fw; :{Bhto; nk;Nq/bhnk pDh Gkosh w{b dh fgqnk ;/okt
fw; :{Bhto; nk;Nq/bhnk pDh Gkosh w{b dh fgqnk ;/okt















































































;pzXs ypo gzBk 25 s/
;pzXs ypo gzBk 25 s/
;pzXs ypo gzBk 25 s/
;pzXs ypo gzBk 25 s/
;pzXs ypo gzBk 25 s/
Punjab Times Pty Ltd. Trading as Punjab Times ACN No. 110 708 579

2 2 2 2 2 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh , f;vBh, i[bkJh 2019
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh , f;vBh, i[bkJh
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
gzikp NkJhw

3 3 3 3 3 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
gzikp NkJhw

4 4 4 4 4 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
gzikp NkJhw
feq;Nh Bhbkwh L ekch T[Zuh ehws Bhbkwh L ekch T[Zuh ehws
feq;Nh
feq;Nh Bhbkwh L ekch T[Zuh ehws
feq;Nhz Bhbkwh L ekch T[Zuh ehws Bhbkwh L ekch T[Zuh ehws 'uu uu u
feq;Nh
nwohek ukj[zd? GkoshnK
nwohek ukj[zd? GkoshnK
nwohek ukj[zd? GkoshnK
nwohek ukj[zd? GkoshnK
nwohek ukj[zd? GkoshnK
fte/ Gkosh Skjh rfjD/kjh rfjD/
fte/ Gkosh kjh rfjD/
fte/ Gkosh
fte/ Gkosh
fte/ Gkosh kjh rfjD/kjh rfjD/
bJh n?u1ph th
u eN"sh
bJh n?u1ph th u eN"sh
bJh n?u1ph th
u eN"sh
bJh n?u1ph th
bJh n?u1ph thzk k k k k 'u eN"shu eN"sh
nwoheh :'iBk pko/ dZf;nk frnk. fJ;
ftu fejk frnk ;h fe GkoshnK B{z jo
;kb 10 ftu'A 15 ch;dh e'Nk jh fwb/
rk. dZ; dJhJ/ fe nwohek jo ;kb
85,000 b'eK B{z n?u1ph thzk fdzdk j?,
fi; ftu'A 70 ch;dh thzk Gkos d/ b'eK
B{z fdZsk iKdk j?. go j[D fJ; ftu
eN"sh ehsh ik ;edh j?.
fJj edw nfij/ ;w/A u[Zfenk ik
fojk j?, id'A nwoheh ftd/S wzsoh wkJhe
g'AghU e[M jh fdBK pknd Gkos d"o/ 's/
nk oj/ jB. dZf;nk ik fojk j? fe N?foc
ns/ Nq/v tko d/ uZbd/ nfijk j' fojk
j?. don;b jkb d/ fdBK ftu N?foc
tko d/ uZbd/ Gkos ns/ nwohek ftukb/
foSfsnK ftu e[VZsD nk rJh j?.
n?stko B{z Gkos B/ nwoheh t;sK 's/
tkX{ N?e; brkT[D dk n?bkB ehsk.
fJj edw T[d'A u[Zfenk frnk, id'A
fgSb/ fdBhA nwohek B/ Gkos B{z tgko
ftu fwbD tkbh e[M S'N B{z ysw eo
tkfSzrNB (fpT{o') nwohek ftu Gkosh Skjh rfjfDnK d/ ;zrqfj bJh 10H9
fdZsk ;h. fzeo:'r j? fe n?u1ph thzk
eo'V vkbo s'A fznkdk dh p'bh brkJh rJh. rb'pb Bhbkwh xo 'feq;Nhz' w[skpe
tkfSzrNB (fpT{o') nwohek B/ Gkos ikt/rk, i' ftd/Sh ezgBhnK B{z nkgD/ nfij/ ftd/Sh g/S/toK B{z fdZsk iKdk j?,
fJj fe;/ th Gkosh ebk iK rfjfDnK ;pzXh t;sK bJh bZrD tkbh j[D sZe dh
B{z fejk j? fe T[j n?u-1ph thzk dh fJE/ vkNk fJeZmk eoB bJh pkT[Av i' fe;/ yk; ezw ftu wkjo j[zd/ jB.
;G s'A tZvh p'bh j?. fJBQK ;wZrohnK ftu 17 e?o/N dk r'be[zvk jhok 'noekN 2'
frDsh ;hws eoB 's/ ftuko eo fojk eodh j?. d' u'Nh d/ Gkosh nfXekohnK nwohek ikD d/ ukjtkB GkoshnK B{z
th Skwb j? i' 3,37,500 vkbo (23H5 eo'V o[gJ/) dh ehws ftu ftfenk.
j?. fJj fB:w T[BQK d/SK 's/ bkr{ ehsk B/ dZf;nk fe T[BQK B{z fgSb/ jcs/ fJ; ;j{bs Bkb ekch T[whd ofjzdh j?.
fJ; jho/ dh wbehns fe;/ ;w/A noekN d/ Btkp e'b ;h. fJ; d/ fJbktk fJe
j'o gqkuhB jho/ dh p'bh bZrh, fi; 's/ ed/ j?dokpkd d/ fBzkw dh wbehns ;h.
fJj jhok eohp 2,415,000 vkbo (17 eo'V o[gJ/) ftu ftfenk.
gkfe;skB d/ ;G s'A Gkoh ftnesh B{z
gkfe;skB d/ ;G s'A Gkoh ftnesh B{z
gkfe;skB d/ ;G s'A Gkoh ftnesh B{z
feq;Nhz B/ NftZNo 's/ dZf;nk fe 22 jhfonK tkb/ jko d/ 15,00,000 vkbo gkfe;skB d/ ;G s'A Gkoh ftnesh B{z
gkfe;skB d/ ;G s'A Gkoh ftnesh B{z
(10H5 eo'V o[gJ/) ftu fteD dh nk; ;h. fJzd"o d/ wjkokik :Stzs okU j'beo
d{i/ Bkb ;pzXs fJe jko 1H44 eo'V o[gJ/ ftu ftfenk. fJ; d/ fJbktk i?g{o dh
ezX s'V e/ c"i B/ gj[zukfJnk j;gskb
ezX s'V e/ c"i B/ gj[zukfJnk j;gskb
ezX s'V e/ c"i B/ gj[zukfJnk j;gskb
okiwksk rk:soh d/th d/ jho/ dh ekch g[okDh w[zdoh 4H45 eo'V o[gJ/ ftu fteh. ezX s'V e/ c"i B/ gj[zukfJnk j;gskbezX s'V e/ c"i B/ gj[zukfJnk j;gskb
Bhbkwh xo B/ fJe fpnkB ftu fejk,''fJ; d[obZG ;zrqfj ns/ ftS/S o{g Bkb
fsnko fBT{:koe gqdoSBh Maharaja and Mughal Magnificence Bhbkwh ftu bkj"o (fpT{o') gkfe;skB d/ ;G s'A
10,92,71,875 vkbo dh fteoh j'Jh i' Gkosh ebk iK rfjfDnK dh Bhbkwh ftu fznkdk Gko tkb/ ftnesh dk c"i dh
bZrD tkbh ;G s'A T[Zuh p'bh j?. fJ; d/ Bkb jh fe;/ fBZih rfjfDnK d/ ;zrqfj ftu wdd Bkb fJbki eotkfJnk ik fojk
bZrh d{ih ;G s'A tZvh p'bh j?.'' toswkB ftu fJj foekov 'dh e[b?eSB nkc j?. p[ZXtko B{z c"i d/ j?bhekgNo dh
n?bhzkp/E N/bo' d/ Bkw j? i' 2011 ftu j'Jh Bhbkwh ftu e[Zb 14H4 eo'V vkbo wdd Bkb 55 ;kb d/ B[o{b j;B B{z
ftu ftfenk ;h. j;gskb ftu dkyb eotkfJnk frnk.
B{o j;B dk 330 feb' Gko j?. T[; B{z
s[oB-fcoB ftu th ekch gq/SkBh nkT[Adh
nk;Nq/bhnk d/ fJ; ;{p/ u p?B j'u p?B j'
nk;Nq/bhnk d/ fJ; ;{p/ j?. j[D c"i tb'A T[; B{z gzikp ;{p/ d/
nk;Nq/bhnk d/ fJ; ;{p/ 'u p?B j'u p?B j'
nk;Nq/bhnk d/ fJ; ;{p/ u p?B j'
nk;Nq/bhnk d/ fJ; ;{p/
;kfdekpkd fzb/ s'A seohpB 400
feb'whNo dh d{oh 's/ ;fEs bkj"o d/
ikDr/ gbk;fNe d/ fbckc/
ikDr/ gbk;fNe d/ fbckc/ c"ih j;gskb ftu dkyb eotkfJnk
ikDr/ gbk;fNe d/ fbckc/
ikDr/ gbk;fNe d/ fbckc/
ikDr/ gbk;fNe d/ fbckc/
frnk j?. B{o j;B B{z id'A xo'A pkjo
eZfYnk frnk sK c"ihnK B{z fJ; ftu
ekch g;hBk tjkT[Dk fgnk feT[Afe j;B
d/ xo dk dotkzk S'Nk j'D ekoB j;B
B{z xo'A eZYDk ekch n"yk j't/rk. fi;
ekoB ezX s'V e/ j;B B{z xo ftu'A pkjo
eZfYnk frnk. j;B tb'A ;'Sb whvhnk
's/ wdd dh nghb ehsh rJh ;h, fi;
wro'A gkfe;skBh c"i B/ fJ; dk fzzwk
u[Zfenk ;h. fJ; s'A gfjbK c"i w[yh
iBob ewo ikt/d pkitk B/ j;B d/
fJbki bJh zo{oh fJzszkw ehs/ ikD d/
j[ew fdZs/ ;B.
gkfe;skB B/ d' ftd/ h gotsko'jhnKh gotsko'jhnK
gkfe;skB B/ d' ftd/
gkfe;skB B/ d' ftd/Sh gotsko'jhnKh gotsko'jhnK
gkfe;skB B/ d' ftd/ h gotsko'jhnK
gkfe;skB B/ d' ftd/
dhnK bk
dhnK bkSK dh ehsh gSkDK dh ehsh gSkD
dhnK bk K dh ehsh gSkD
dhnK bk
dhnK bk K dh ehsh gSkDK dh ehsh gSkD
fJ;bkwkpkd (fpT{o') gkfe;skB d/
gotsko'jD nfXekohnK B/ fejk j? fe
fJe y'ih Nhw B/ d' ftd/Sh gotsko'jhnK
dhnK bkSK B{z d/fynk j?, fiBQK ftu'A
fJe gotsko'jh uhB ns/ fJe jKreKr
dk j?. d't/A gotsko'jh phs/ jcs/ T[Zsoh
gkfe;skB ftu fJe u'Nh 's/ uVQkJh
d"okB bkgsk j' rJ/ ;B. nfXekohnK
fteN'ohnk (fpT{o') Btzpo wjhB/ se nk;Nq/bhnk d/ ;{p/ fteN'ohnk 'u gbk;fNe
B/ fejk fe d'jK gotsko'jhnK dh
d/ fbckc/ p?B j' ikDr/. jbe/ ns/ f;zrb tos'A tkb/ fbckc/ tosD 's/ ;{pk g{oh
eVke/ dh mzv ekoB w"s j' rJh ;h.
soQK o'e fJ; bJh brk fojk j? sK fe BdhnK ns/ ;w[zdoK B{z ;kc oZfynk ik ;edk
T[BQK dhnK bkSK B{z p[ZXtko B{z T[Zso
j? ns/ tksktoD B{z pukfJnk ik ;e/. ;{pk ;oeko B/ p[ZXtko B{z fJ; ;pzXh fpZb
ftu fbfbr' rb/Shno ftu d/fynk frnk
g/S ehsk sK fe ;[gowkofeN, c?SB p[Nhe, ck;N-c{v, ;N'o ns/ j'o ;oft; ;N/
;h. c"i d/ fJe j?bhekgNo B/ shi/ w?Apo
SBK 's/ fJ; dh tos'A o'eh ik ;e/.
B{z puk fbnk. T[j th jKreKr s'A j?.
fteN'ohnk ;{pk jo ;kb fJe fpbhnB s'A t/X/o/ gbk;fNe p?rz dh tos'A eodk
fJ; s'A gfjbK wzrbtko B{z gkfe;skBh
j?. fJ; s'A fJbktk j'o th gbk;fNe ekoB tksktoD B{z gqd{fSs eo ojh j?. b'eK
c"i d/ j?bhekgNo B/ uko fJNkbhnB
B{z ikro{e eoB bJh f;Zfynk nXkfonK dh th wdd bJh ik ojh j?. ;pzhnK, cb
ns/ d' gkfe;skBh gotsko'jhnK B{z
ns/ whN nkfd yohd e/ xo b? ikD bJh b'eK B{z fbckc/ yohdD/ g?Ad/ jB go pknd
pukfJnk ;h, i' T[Zsoh fzb/ friko ftu
'u fJBQK B{z e{V/ d/ o{g 'u ;[ZN fdZsk iKdk j?. fJ; bJh e'fSS ehsh ik ojh j? fe fJ;
;fEs fJSe'w?B xkNh s'A T[sod/ ;w/A
soQK d/ e{V/ s'A pukn ehsk ik ;e/.
zwhB fy;eD s'A pknd cZ; rJ/ ;B.

5 5 5 5 5 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
gzikp NkJhw
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
Bk;k dk fJj ijk
Bk;k dk fJj ijk 3 xzN/ 3 xzN/ u gj[zukJ/rk fBT{:koe s'A bzvBu gj[zukJ/rk fBT{:koe s'A bzvB
Bk;k dk fJj ijkz 3 xzN/ 3 xzN/ 'u gj[zukJ/rk fBT{:koe s'A bzvBu gj[zukJ/rk fBT{:koe s'A bzvB
Bk;k dk fJj ijk 3 xzN/ u gj[zukJ/rk fBT{:koe s'A bzvB
Bk;k dk fJj ijk
o'wK; BjhA w[cs ykD bJh v/N s/
o'wK; BjhA w[cs ykD bJh v/N s/
o'wK; BjhA w[cs ykD bJh v/N s/
o'wK; BjhA w[cs ykD bJh v/N
o'wK; BjhA w[cs ykD bJh v/N 's/s/
;EkB dk ftnkge ne; pDkT[D bJh
fJbkek vkNk ns/ fdqS fJBg[ZN B{z fwbkJ/
iKdhnK jB fJe fsjkJh n"osK
iKdhnK jB fJe fsjkJh n"osK rk. o;wh o{g ftu fJ; B{z n?e;-59
iKdhnK jB fJe fsjkJh n"osK
iKdhnK jB fJe fsjkJh n"osK
iKdhnK jB fJe fsjkJh n"osK
etkJhN ;[go;'fBe NoK;g'oN
(QueST) d/ o{g ftu ikfDnk iKdk
j?. fJ; B{z ';B nkc e"Be"ov' T[gBkw
fdZsk frnk j?.
Bk;k B/ fJe fpnkB ftu fvzkJhB
etheo dk y[bk;k ehsk. fJ; ftu fejk
frnk fe 4k wkBhNo ijkz dh
n?e;NoBb ftzhfpbNh f;;Nw iK XVS
dk fjZ;k j?. fJj pkjo bZr/ d' e?wfonK
s'A fwbD tkb/ vkNk B{z fJe n?vtK;
ezfgT{fNzr f;;Nw Bkb i'V e/ pkjo dk
Bzkok g/S eo/rk. Gkt/Afe fJ; d/ ;kJhv
tkfSzrNB (fpT{o') toswkB ftu fyVeh d/ fJ; B{z fet/A T[vkJ/rk< ftu d' n;bh fyVehynK bZrhnK
Bk;k fJe g?ZBf;b nkeko tkb/ nk;wkB ftu fJj B?thr/N fet/A eo/rk< j'DrhnK, fi; Bkb gkfJbN pkjo d/
;[go;'fBe ijkz 's/ ezw eo fojk j?. fJBQK ;tkbK dk itkp j? fe fJ; Bzko/ B{z d/y ;e/rk.
fJ; ftu gkfJbN d/ d/yD bJh ;kjwD/ bJh ijkz ftu nZr/ d' e?wo/ bZr/ XVS d/ j/mK dhnK uhzK B{z d/yD
tZb fyVeh BjhA j't/rh. fJj ijkz j'Dr/. fJBQK zohJ/ bkJht chv fdZsh bJh ns/ gkfJbNK B{z ;[oZfyns o{g Bkb
1,760 feb'whNo gqsh xzN/ dh rsh Bkb ikt/rh i' 4K nbNqk jkJh o?i'b{SB Nhth T[vkD GoB bJh tZy-tZy soQK dh ijkz
T[vkD Go ;edk j? ns/ bzvB s'A ;eqhB 's/ gkfJbN B{z fdZ;/rh. wzfBnk gqDkbh dh tos'A ehsh ikt/rh. ;'fBe
fBT{:koe dh d{oh f;oc 3 xzN/ ftu g{oh ik fojk j? fe fJ; ijkz dh N?;N p{w (zwhB 's/ gj[zuD tkbh s/z nktkz)
eo bt/rk. fJj gVQ e/ s[jkv/ wB ftu cbkJhN ;kb 2021 ftu j't/rh. f;;Nw B{z xZN eoB bJh fJ; d/ fvzkJhB ftu
;tkb T[Zm oj/ j'Dr/ eh fJ; ijkz ftu B{z n?e;NoBb ftzhfpbNh f;;Nw tZvhnK spdhbhnK ehshnK rJhnK
tkfSzrNB (fpT{o') b'e v/N 's/ feT[A iKd/ jB< i/ fJj ;tkb fe;/ s'A th g[ZfSnk
p?mDk ;[oZfyns j'trk< gkfJbN fpBK (XVS) fejk iKdk j?. fJj ijkz d/ jB.
ikt/ sK T[; dk itkp j't/rk fe gkoNBo Bkb e[nkfbNh NkJhw fpskT[D ns/
o'wK; eoB go iBkp nfijk BjhA j?. s[jkB{z ikD e/ j?okBh j't/rh fe e[M b'e
g[Zs dh w"s d/ 8 ;kb pknd Gkosh wfjbk B{z fwbh T[; dh ikfJdkd
g[Zs dh w"s d/ 8 ;kb pknd Gkosh wfjbk B{z fwbh T[; dh ikfJdkd
f;oc w[cs ykD d/ uZeo 'u jh v/N 's/ iKd/ jB. jkb jh 'u ehsh rJh fJe ;NZvh g[Zs dh w"s d/ 8 ;kb pknd Gkosh wfjbk B{z fwbh T[; dh ikfJdkdg[Zs dh w"s d/ 8 ;kb pknd Gkosh wfjbk B{z fwbh T[; dh ikfJdkd
g[Zs dh w"s d/ 8 ;kb pknd Gkosh wfjbk B{z fwbh T[; dh ikfJdkd
'u fJj dkntk ehsk frnk j?. fJj ;NZvh dZ;dh j? fe fJe fsjkJh n"osK f;oc
w[cs ykD/ bJh jh v/N 's/ iKdhnK jB. fJ; ;NZvh B{z ni{;k g?;hfce :{Bhtof;Nh d[pJh (fpT{o') ;z:[es nop nwhoks ftu fJe Gkosh wfjbk B{z
d/ y'iekoK B/ ehsk j? ns/ fJj ;';kfJNh cko gq;B?fbNh n?Av ;'Sb ;kfJekb'ih T[; d/ nDftnkj/ g[Zs dh w"s d/ 8 ;kb pknd T[; dh ikfJdkd fwbh
iBob 'u gqekfSs j'Jh. fJ; ;NZvh sfjs n"osK d/ d' tZy-tZy ro[Zg Skwb ehs/ j?. w/ohe[ZNh Ekw; dk 35 ;kbk g[Zs fSB' d[pJh ftu uzrh sBykj 's/
rJ/ ns/ 'c{vh ekb;' B{z fo;ou dk zohnk pDkfJnk frnk. fJ; 'u brGr 23 ezw eodk ;h. fSB' dh w"s d/ pknd T[; dh pus okSh e/ob ftu T[;
ch;dh n"osK B/ ep{b ehsk fe y[d e'b g?;/ Bk j'D dh ;fEsh 'u T[BQK B/ eJh tko d/ tZv/ Gok ns/ wK B{z fwbD tkbh ;h.
'c{vh ekb;' bJh :kBh T[j gkoNBo Bkb v/N 's/ f;oc ykDk ykD bJh rJhnK, fJe ;wkuko J/iz;h w[skpe fSB' dk tZvk Gok ezgBh Bkb ;zgoe
T[E/ jh d{ih ;NZvh 'u fJj nzeVk 33 ch;dh ;h. ftu ;h ns/ fgSb/ ;kb id'A T[; dh w"s j' rJh sK Ekw; ;dw/ ftu
y'iekoK w[skpe ;NZvh 'u n"osK B/ fJj th dZf;nk fe v/N 's/ iKd/ ;w/A T[BQK ;h ns/ zo{oh ekrzh ekotkJh th BjhA eotk gkJh. d[pJh ftu t;hns
dh fdbu;gh wodK s'A fznkdk w[cs ykD/ 'u ;h. gfjbh ;NZvh 'u 820 n"osK B{z fbyD tkbh fJe ezgBh B/ Ekw; B{z c'B eo e/ dZf;nk fe T[BQK dk
Skwb ehsk frnk ns/ T[BQK s'A T[BQK d/ fob/SBfSg ;N/N;, fBZih ftS/Ssk ns/ w[zvk T[BQK bJh ikfJdkd SZv frnk j?. e[Zb okSh 75 bZy j? fi; ftu
i?Avo o'b B{z b? e/ ;tkb g[ZS/ rJ/. fJ; s'A pknd T[BQK s'A g[ZfSnk frnk fe eh T[j T[BQK dk fjZ;k 33 bZy j?. foNkfJov Bo; Ekw; B/ fejk,''rZb f;oc
edh c{vh ckb; 'u Skwb j'JhnK jB. :kBh eh T[j f;oc w[cs ykD/ bJh v/N 's/ fJj BjhA j? fe okSh fJzBh tZvh j? ;r'A fJj w/o/ g[Zs dh fwjBs dh
rJhnK jB< T[E/ jh d{ih ;NZvh 'u th fJjh ;tkb g[ZS/ rJ/ ns/ fJj 357 n"osK 's/ ewkJh j?.'' Ekw; B/ fejk fe T[BQK B{z nkgD/ g[Zso dh pus okSh pko/
ehsh rJh ;h. gsk ;h go T[; B{z jk;b eoB d/ sohe/ pko/ gsk BjhA ;h.
















111 ACCOUNTING

6 6 6 6 6 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
gzikp NkJhw
fpb r/N; B/ dZ;h nkgDh j[D
fpb r/N; B/ dZ;h nkgDh j[D
fpb r/N; B/ dZ;h nkgDh j[D
fpb r/N; B/ dZ;h nkgDh j[D
o{;h, T[Zsoh nwoheh g[bkV
o{;h, T[Zsoh nwoheh g[bkV fpb r/N; B/ dZ;h nkgDh j[D
o{;h, T[Zsoh nwoheh g[bkV
o{;h, T[Zsoh nwoheh g[bkV
o{;h, T[Zsoh nwoheh g[bkV
se dh ;G s'A tZvh rbsh
se dh ;G s'A tZvh rbsh
se dh ;G s'A tZvh rbsh
se dh ;G s'A tZvh rbsh
se dh ;G s'A tZvh rbsh
:ksoh Xosh
:ksoh Xosh s/ gos/s/ gos/
:ksoh Xosh
:ksoh Xosh 's/ gos/s/ gos/
:ksoh Xosh s/ gos/
bkJht gq;koD ehsk frnk. fi; ftu
fszB/ e[o;h 's/ p?m/ fdZ; oj/ ;B. Ub/r
e'B'B/oe' B/ fJZE/ gj[zuD d/ pknd
wzkehnk nzdki ftu fejk fe ;g/; s'A
gosB d/ pknd j[D T[j fe;/ th soQK
d/ w";w dk ;kjwDk eoB bJh fsnko
jB. fcbjkb ezkfy;skB ftu w";w
row j?.
nes{po ftu o{; d/ J/b?e;/
UtfufBB ns/ nwoheh g[bkV :ksoh
fBe j/r B{z fbik oj/ ;':[i oke/N ftu
bKu d/ e[M fwzNK pknd jh rVpVh
nkT[D ekoB T[BQK B{z n?woi?A;h ;fEsh
ftu T[skoBk fgnk ;h. fJ; wro'A 3
tkfSzrNB (fpT{o') bKu d"okB jkb Bk;k d/ g[bkV :ksoh n?Bh w?eb/B, d;zpo B{z gfjbh tko fszB :ksohnK B{z
jh ftu j'J/ jkd;/ d/ pknd nzsookSNoh o";e";w'; d/ Ub/r e'B'B/oe' ns/ e?B/vk ;g/; ftu G/fink frnk. ;':[i oke/N
g[bkV ;N/SB s'A gfjbk ukbe db g[bkV J/iz;h d/ foekov j'bvo v/ftv ftu nkJh rVpVh ftu e'Jh zywh BjhA
wzrbtko B{z Xosh 's/ gos nkfJnk. ;?AN-i?e; nzsookSNoh ;w/A w[skpe d/ j'fJnk ;h ns/ ;'thns :{BhnB d/ d"o
jkd;/ d/ pknd o{;h g[bkV gq'rokw dh o oks 2L47 's/ ezkfy;skB gj[zu/. d/ pknd fJj o{;h g[bkV w[fjzw Bkb
tkg;h B{z b? e/ SZe pfDnk j'fJnk ;h. Bk;k Nhth 's/ fJBQK d/ T[soB dk ;pzXs gfjbk jkd;k ;h.
wkJheq';kcN d/ e'-ckT{Avo fpb r/N; B/ wzfBnk j? fe r{rb B{z n?AvokfJv
nkgo/fNzr f;;Nw fvt?Zbg eoB dk w"ek d/Dk T[BQK dh ;G s'A tZvh rbsh ;h. 63
15 bZy n"osK T[sohnK ;Ve 's/,s/, s/,s/,
15 bZy n"osK T[sohnK ;Ve
15 bZy n"osK T[sohnK ;Ve
15 bZy n"osK T[sohnK ;Ve ;kbk fpb r/N; dk efjDk j? fe wkJheq';kcN dh j[D th ekch wip{s gSkD j?.
15 bZy n"osK T[sohnK ;Ve s/,
T[BQK fejk fe i/eo T[j r{rb dh n?AvokfJv B{z b? e/ ehsh ikD tkbh gbkfBzr B{z
T[j S[o{nks 'u gSkD gkT[Ad/ sK T[; ;w/A wkJheq';kcN d[Bhnk dh ;G s'A tZvh ezgBh
j[zdh. r/N; B/ fJj ;kohnK rZbK nobh ;N/i t?Auo e?fgNb cow ftb/i rb'pb d/
;kV fdZs/ nzvo rkow?AN;
;kV fdZs/ nzvo rkow?AN; fJe Jht?AN 'u ejhnK.
;kV fdZs/ nzvo rkow?AN;
;kV fdZs/ nzvo rkow?AN;
;kV fdZs/ nzvo rkow?AN;
w'pkfJb gb/Nckow 'u fiZsD tkbk jh eodk j? wkoehN 's/ oki
pokpo sBykj ns/ w"fenK dh wzr B{z fpb r/N; efjzd/ jB fe ;kcNt/no dh d[Bhnk 'u yk; s"o 's/ w'pkfJb gb/
b? e/ gqdoSB eo ojhnK ;B. fJe Nckow 'u fiZsD tkbk jh wkoehN 's/ oki eodk j?. fJ; bJh w/oh ;G s'A tZvh
fogo'N; w[skpe ;ftNzob?Av 'u n"osK rbsh j? fe T[; ;w/A w?A uhzK B{z ;jh Yzr Bkb ;zGkb BjhA gkfJnk. fJjh ;G s'A tZvk
B{z wodK d/ w[ekpb/ seohpB 20 ch;dh ekoB j? fe wkJheq';kcN nZi T[; ;EkB 's/ BjhA gj[zu ;eh fiE/ n?AvokfJv j?.
xZN sBykj fwbdh j?. n?AvokfJv Bk yohdD 's/ nopK o[gJ/ dk B[e;kB
fzeo:'r j? fe Gkos ;w/s r/N; B/ fJj th wzfBnk fe n?gb s'A fJbktk T[; ;w/A pkzko 'u f;oc fJe j'o
d[BhnkGo d/ eJh nfij/ d/SK 'u n"osK nkgo/fNzr f;;Nw dk ;e'g ;h. fJ; ykbQh EK B{z r{rb B/ fpBK ;wK r[nkJ/ nk;kBh
B{z eJh soQK dhnK gq/SkBhnK 'u' bzxDk Bkb Go fdZsk i' fe wkJheq';kcN th eo ;edh ;h. N?Ze eozu dh fJe fog'oN
g? fojk j?. fJBQK d/SK ftu'A fJe w[skpe, r/N; B/ fejk fe T[; ;w/A f;oc fJe jh BkB-n?gb nkgo/fNzr f;;Nw dh
;ftNzob?Av dk BK th Skwb j?. nkgD/ EK ;h ns/ T[; dh ehws ;h 400 fpbhnB vkbo (eohp 27,76,500 eo'V o[gJ/).
nfXekoK ns/ nkgD/ T[Zgo j' ojh fjz;k n?AvokfJv Bk yohdD 's/ fpb r/N; B{z nopK o[gJ/ dk B[e;kB j'fJnk ns/ r{rb
d/ fybkc fJE/ bZrGr 15 bZy n"osK B/ pkzh wko bJh.
;Ve 's/ T[sohnK jB. g{o/ d[Bhnk Go fJe xzN/ dh fJzNoftT{ 'u r/N; B/ wkJheq';kcN dhnK ;cbsktK dk th fzeo
'u n"osK ;?e; fjz;k ns/ r?o-pokpoh ehsk. T[BQK fejk fe ftzv'z ns/ nkch; tor/ gq'veN dh pd"bs ezgBh B/ BthnK
d/ wkwb/ 'u ;ftNzob?Av dk d[Bhnk 'u T[ukJhnK B{z S[fjnk j?. jkbKfe r/N; B/ fJ; rZb dk ekch nc;'; j? fe T[; w"e/ B{z
9tK ;EkB j?. ;ftNzb?Av dhnK n"osK i/eo T[BQK nkgD/ jZE'A ikD Bk fdZsk j[zdk sK nZi n?AvokfJv okjhA wkJheq';kcN
B/ nkgD/ T[Zgo j' oj/ ;?e; S'SD ns/ d[Bhnk dh ;G s'A tZvh ezgBh j[zdh.
fjz;k d/ fybkc wkou eZfYnk. j[D T[j
;ftNzob?Av (fpT{o') ;ftNzob?Av ;kVe/ nkgD/ fybkc j' oj/ efEs G/ nkgD/ T[Zgo j' ojh fjz;k B{z b? e/ iho'
ftfrnkBhnK B/ nktk
ftfrnkBhnK B/ nktk dh ;jh dh ;jh
ftfrnkBhnK B/ nktkz dh ;jh dh ;jh
ftfrnkBhnK B/ nktk dh ;jh
ftfrnkBhnK B/ nktk
'u fJeZmhnK 15 bZy n"osK B/ ;Ve dGkt s/ nfsnkuko dk fto'X Nkbo?A; ukj[zdhnK jB. fJE/ bZrGr 12
's/ T[Zso e/ nB'yk o'; gqdoSB ehsk gqrNkfJnk j?. b?Afre n;wkBsk, nkgD/ Sfjo dhnK n"osK nkgDh wzr B{z b? e/
gSkD eoB :'r pDkfJnk ;?A;o
gSkD eoB :'r pDkfJnk ;?A;o
gSkD eoB :'r pDkfJnk ;?A;o
gSkD eoB :'r pDkfJnk ;?A;o
j?. fJBQK n"osK B/ nkgD/ nzvo rkow?AN; dcso 'u j' oj/ G/dGkt ns/ dcso 'u ;Ve 's/ T[sohnK jB. gSkD eoB :'r pDkfJnk ;?A;o
nwohek
nwohek u ;Ve jkd;/ wro'A fdb dku ;Ve jkd;/ wro'A fdb dk
nwohek u ;Ve jkd;/ wro'A fdb dk
nwohek
nwohek 'u ;Ve jkd;/ wro'A fdb dku ;Ve jkd;/ wro'A fdb dk
d"ok g?D ekoB Gkosh B"itkB dh w"s
d"ok g?D ekoB Gkosh B"itkB dh w"s
d"ok g?D ekoB Gkosh B"itkB dh w"s
d"ok g?D ekoB Gkosh B"itkB dh w"s
d"ok g?D ekoB Gkosh B"itkB dh w"s
tkfSzrNB (fpT{o') ;Ve jkd;/ vokT[D tkb/
j[zd/ jB ns/ ed/-ed/ T[BQK dk vo fJzBk fznkdk
jkth j[zdk j? fe jkd;/ 'u ;ZN s'A pu ikD d/
pkti{d ikB bJh ysok g?dk j' iKdk j?. nwohek
d/ ;?B coKf;;e' 'u ofjD tkb/ j?dokpkd d/ fJe
B"itkB Bkb th nfijk jh j'fJnk. T[j ;Ve
jkd;/ 'u sK pu frnk go fdb dk d"ok g?D
ekoB T[; dh w"s j' rJh.
fJ; jkd;/ 'u d' j'o b'e zywh j' rJ/, fiBQK
B{z j;gskb 'u Gosh eotkfJnk frnk j?. Gkosh
B"itkB dh rZvh 'u rZvh wkoB tkb/ d'Sh B{z
bZfGnk ik fojk j?. T[; 's/ 'fjN n?Av oB' dk d'S
brkfJnk frnk j?. f;Ub (fpT{o') dZyDh e'ohnk d/ ftfrnkBhnK B/ nfijk buhbk ns/ gfjBD
ypoK w[skpe B"itkB dh gSkD ;?:d t;hw :'r ;?A;o ftef;s ehsk j? i' rodB dh ;feB ftu j'D tkb/ tkJhpq/SB d/ nkXko
nbh d/ o{g 'u j'Jh j? i' tkbBN nt?fBT{ 'u 's/ s[jkvh nktkz dh ;jh gSkD eo ;edk j?. T[AM sK nktkz dh gSkD eoB
ofjzdk ;h. t;hw d/ Gok w[phB B/ dZf;nk, '';?:d tkbk chuo nZi-ebQ fznkdkso ;wkoN c'B ftu nkT[Adk j? go T[; dh gSkD
t;hw nbh n?stko B{z fJe j'o ftnesh Bkb ;woZEk ;jh BjhA j[zdh.
eko 'u ;co eo fojk ;hHHHid T[j ;kB coKf;;e' eJh tko c'B dk fJj chuo fpBK b'V d/ th ezw eoB bZrdk j? ns/ eJh tko
dh p/ ftT{ fv;fNqeN 'u u"okj/ 's/ g[Zi/ sK d{i/ ;kohnK e'fSSK d/ pkti{d ezw BjhA eodk. ;wkoN c'B ftu fJj w[Seb fJ; bJh
gkf;UA p/jZd s/z ;ghv s'A nk ojh fJe eko B/ nkT[Adh j? feT[Afe T[j nktkz dh gSkD bJh T[; 's/ g?D tkb/ dpkn dh tos'A
T[BQK dh eko B{z NZeo wkohHHHNZeo d/ pknd t;hw eodk j?. fJ; 's/ nkb/-d[nkb/ d/ S'o ns/ j'o uhzK dk pj[s nk;kBh Bkb gqGkt
eko 'u'A T[Zso frnk go fdb dk d"ok g?D ekoB g?Adk j?.
fvZr frnk.'' dZyDh e'ohnk dh g'jKr :{Bhtof;Nh nkc ;kfJz; n?Av seBkb'ih d/ y'i eosktK
;?:d t;hw nbh dk gfotko T[; dk nzfsw B/ ;cbskg{ote fJj buhbk, gfjBD:'r ns/ tkJhpq/SB nkXkfos ;?A;o ftef;s
;z;eko eoB bJh nwohek g[ZiD 'u ;oeko dh ehsk. fJ; ;?A;o B{z i/eo rodB ftu gkfJnk ikt/ sK T[j T[ZE'A dh ;feB d/ tkJhpq/
wdd b? fojk j? feT[Afe bkS B{z Gkos bkT[D 'u SB Bkb nktkz dh ;jh gSkD eo bt/rk ns/ nkb/-d[nkb/ d/ S'o ns/ nktkz d/
eJh fdB bZr ;ed/ jB. j"bh s/ s/z j'D dk fJ; 's/ e'Jh n;o BjhA gt/rk.

7 7 7 7 7 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
gzikp NkJhw
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh































DYNAMIC LEARNING

8 8 8 8 8 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
gzikp NkJhw
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh


















TEEYAN MELA

9 9 9 9 9 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
gzikp NkJhw
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh

fJNbh u ftnesh B/ eko dku ftnesh B/ eko dk
Gkos u xZN ojh j? gfotko dh
fJNbh Gkos u xZN ojh j? gfotko dh
fJNbh u ftnesh B/ eko dk
fJNbh 'u ftnesh B/ eko dku ftnesh B/ eko dk
Gkos 'u xZN ojh j? gfotko dhu xZN ojh j? gfotko dh
Gkos u xZN ojh j? gfotko dh
fJNbh
Gkos
pDk sk ijksk ijk , bkfJz;; , bkfJz;;
pDk
pDk
pDk sk ijk , bkfJz;;
pDk 'sk ijksk ijkz, bkfJz;; , bkfJz;; zpsps psps ps
oikwzdh Bkb o;wh ftnkj dh ohs
oikwzdh Bkb o;wh ftnkj dh ohs
oikwzdh Bkb o;wh ftnkj dh ohs
oikwzdh Bkb o;wh ftnkj dh ohs
oikwzdh Bkb o;wh ftnkj dh ohs
jB. c{wfib/ B/ fejk fe d[Bhnk Go 'u
n;hA fJ; rZb dh e'fSS d/ rtkj pD
oj/ jK fe wfjbk J/iz;h B{z ykfoi ehsk
ikt/. fog'oN 'u fejk frnk j? fe dZyDh
s/ g{oph J/Shnk, T[g-;jkok ncohek s/
T[Zsoh ncohsk ns/ gZSwh J/Shnk 'u
ftnkj ftnkge rb'pb s/ ;wkfie
zo{os j?. fog'oN 'u fejk frnk j? fe
eJh d/SK 'u nkgDk ;kEh u[DBk
ftneshrs c?;bk BjhA j[zdk pbfe fJj
g{o/ gfotko s/ ;wkfie B?ZNtoe tb'A
fbnk iKdk j?. fJ; 'u fejk frnk j?
fe T[dkjoB bJh Gkos 'u o;wh ftnkj
ni/ th nkw pfDnk j'fJnk j?. wksk-
fgsk tb'A s?n o;wh ftnkj 'u n"osK
dh nkgDk ;kEh u[DB 'u G{fwek p/jZd
;hws j[zdh j? s/ fJj th j' ;edk j? fe
T[j nkgD/ ;kEh Bkb ftnkj dh oks
gfjbh tko fwbh j't/.
fog'oN 'u fejk frnk j? fe ;wK
phsD d/ Bkb fJ; o;w dh EK jkbKeh
fJNbh (fpT{o') fJe ftnesh B/ Nq?fce fB:wK dhnK XZihnK T[vkT[DhnK wfjzrhnK
;?wh no/Ai w?foi b? ojh j? go n"osK
g? rJhnK, fi; ekoB T[; B{z nkgD/ bkfJ;?A; ns/ eko s'A jZE X'D/ gJ/. fJ; s'A
fiB/tk (fpT{o') ;z:[es okSNo dh Afizr tobv' 'u fdZbh rJh j?. fJj u[DdhnK jB fe ftnkj eoBk j? iK
fJbktk T[; fybkc ekB{zBh ekotkJh th j' ojh j?. ikDekoh w[skpe w'oke' Bkrfoe
fJe fog'oN w[skpe Gkos d/ Sfjoh fog'oN ikoh ehsh rJh j?. ;z:[es okSNo BjhA s/ fe; B{z ;kEh pDkT[Dk j?. fog'oN
B/ nkgDh eko okjhA fJNbh d/ Sfjo pkoh s'A ;kt'Bk sZe dk ;co eoBk ;h. T[j
fJbkfenK 'u gfotkoe ;fjwsh Bkb wfjbk dh okiekoh fBod/Se c{wfib/ 'u fejk frnk j? fe w[zv/-e[VhnK dh
nkgD/ xo dk ;kok ;wkB th eko ftZu bZd e/ fbik fojk ;h go ;wkB pj[s
o;wh ftnkj (no/Ai w?foi) dh EK w[zv/- wbKp' Br{ek B/ fejk fe fJj fog'oN gfjb 's/ j'D tkb/ ftnkj 'u o;wh
fznkdk ;h, fi; bJh T[; dh tZvh eko th S'Nh bZr ojh ;h.
e[Vh dh gfjb 's/ gfotko dh ozkwzdh fdykT[Adh j? fe gfotko nkgDh ;zg{oB ftnkj d/ w[ekpb/ n"osK d/ e'b youk
eko dk ijkz pDk rZvh B{z pkoh s'A jtk pDke/ s/zh Bkb nkgDh wzfzb tZb
Bkb j'D tkb/ ftnkj (;?wh no/Ai w?foi) ftfGzBsk 'u b?Afre ;wkBsk 'u nfjw eoB, pZu/ g?dk eoB s/ roGfBo'Xe
tZXD bZrk. id'A fJNbh d/ Sfjo ekogh s'A T[; ftnesh B/ J/ 22 o'v B{z SZfvnk sK
b?Ad/ ik oj/ jB. fJ; d/ ekoB ftnkj fBoXkoe, c?;bk b?D tkfbnK B{z nZi r'bhnK fij/ c?;b/ b? e/ nkgDh rZb
w{jo/ fJNbh g[b; d/ XZe/ uVQ frnk. g[b; B/ T[; dh eko 'u bZd/ ;kwkB B{z d/fynk
s'A pknd dh fjz;k 'u ewh nk ojh j? s/ d/ b'eK dh fzzdrh dh jehes B{z d/yd/ oZyD dk fszB r[Dk w"ek j[zdk j?. nfij/
sK ftu'A nbwkoh, ikb, rZd/, w'No ;kJheb d/ NkfJo, uko ;kJheb, e[M o;'Jh dk
nkofEe s/ gfotko fB:'iB fij/ nfjw j'J/ zwhBh gZXo 's/ BhshnK B{z gj[zukT[D ftnkj 'u n"osK fpBK fe;/ gfotkoe
;wkB, eZgV/ ns/ ykD-ghD dk ;wkB ;h. g[b; nB[;ko fizBk ;wkB T[j ftnesh
c?;fbnK 'u n"osK d/ ftukoK B{z fznkdk 'u wdd eod/ jB, fi; d/ w{b 'u wfjbk w?Apo d/ y[d jh d';sK iK foSs/dkoK d/
nkgDh eko 's/ bZd e/ ik fojk ;h T[; Bkb e'Jh tZvk jkd;k j' ;edk ;h. g[b;
stZi' fdZsh ik ojh j?. nfXeko jB. e'b ikD dk d' r[Dk w"ek oZydhnK jB.
B/ w'oke' Bkrfoe tZb'A So/nkw Nq?fce fB:wK dhnK XZihnK T[vkT[D d/ wZd/Bzo
fJj ikDekoh ;z:[es okSNo wfjbk T[BQK fejk fe gfotko wZsG/dK, fog'oN d/ w[skpe bVe/-bVeh dh gfjb
T[; dk bkfJ;?A; b? fbnk ns/ eko B{z epz/ 'u b? e/ T[; fybkc ekB{zBh ekotkJh S[o{
dh BthA fog'oN 'gq'rokw nkc d tobv n;wkBsktK s/ pj[s jZd sZe fjz;k 's/ j'D tkb/ ftnkj 'u fjz;k dh
eo fdZsh j?.
t{wB 2019-2020L c?wbhz fJB dk u/ bJh th zwhB fsnko eoB tkb/ j' ;ed/ ;zGktBk th xZN j[zdh j?.
JhokB nwohek nZr/ BjhA M[e/rkL ykwB/Jh
JhokB nwohek nZr/ BjhA M[e/rkL ykwB/Jh
JhokB nwohek nZr/ BjhA M[e/rkL ykwB/Jh
JhokB nwohek nZr/ BjhA M[e/rkL ykwB/Jh
JhokB nwohek nZr/ BjhA M[e/rkL ykwB/Jh



































sfjokB (fpT{o') JhokB d/ ;[gohw B/sk n:ks[Zbk nbh ykwB/Jh B/ p[ZXtko B{z fejk fe T[BQK dk d/S
nwohek d/ dpkn s/ ngwkB d/ w[jo/ M[e/rk BjhA. sfjokB 'u b'eK B{z ;zp'XB eofdnK ykwB/Jh B/ fejk fe
JhokBh b'e rfowk, ;[szsosk s/ gqrsh ukj[zd/ jB. fJ; bJh ysoBke d[SwDK d/ dpkn s'A JhokBhnK B{z
coe BjhA g?Adk.
ykwB/Jh d/ dcso B/ T[BQK d/ jtkb/ Bkb fejk fe d[Bhnk dk ;G s'A d[SN nwoheh Sk;B ofjwfdb
JhokBh okSNo 's/ d'S bkT[Adk j? s/ ngwkB eodk j? i' y[d izrK, ;zxoSK s/ b[ZN dk ;o's j?. T[BQK B/ fejk
fe JhokBh b'e nfij/ ngwkBK w[jo/ M[eD tkb/ BjhA jB. JhokB B/ fgSb/ jcs/ nwohek d/ vo'B B{z Y/o eo
fdZsk ;h, fi; s'A pknd s'A d'tK w[beK 'u z[pkBh izr uZb ojh j?. fJ; jcs/ nwoheh okSNogsh v'Bkbv
Nozg B/ ykwB/Jh s/ j'o JhokBh nfXekohnK 's/ gkpzdh dk n?bkB ehsk.

1 1 1 1 10 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
gzikp NkJhw
fJzv'B/Shnk B/ th e?B/vk s'A oZdh d/ BK hnk B/ th e?B/vk s'A oZdh d/ BK 's/s/ s/s/
fJzv'B/
fJzv'B/
fJzv'B/ hnk B/ th e?B/vk s'A oZdh d/ BK s/
27 se Gkos uhB B{z gSkV ;G s'A tX
27 se Gkos uhB B{z gSkV ;G s'A tX
2 2 2 2 2027 se Gkos uhB B{z gSkV ;G s'A tX27 se Gkos uhB B{z gSkV ;G s'A tX fJzv'B/ hnk B/ th e?B/vk s'A oZdh d/ BK hnk B/ th e?B/vk s'A oZdh d/ BK
27 se Gkos uhB B{z gSkV ;G s'A tX
nkfJnk 1 NB e{Vk G/fink tkg; NB e{Vk G/fink tkg;
nkfJnk 1
nkfJnk 1 NB e{Vk G/fink tkg;
nkfJnk 100 NB e{Vk G/fink tkg; NB e{Vk G/fink tkg;
nkfJnk 1
nkpkdh tkbk d/ j't/rk L
nkpkdh tkbk d/ j't/rk L j't/rk L fog'oN
nkpkdh tkbk d/
nkpkdh tkbk d/
fog'oN
fog'oN
nkpkdh tkbk d/S j't/rk L j't/rk L UN fog'oNfog'oN
;z:[es okSNo (fpT{o') ;z:[es
okSNo B/ fejk fe Gkos nkpkdh d/
wkwb/ 'u ;kb 2027 se uhB B{z fgZS/
SZvd/ j'J/ ftSt dk ;G s'A tX
iB;zfynk tkbk d/S pD ikt/rk ns/
2050 'u d[Bhnk dh nkpkdh eohp 2
nop tX ikt/rh s/ ;dh d/ nzs se
fJ; d/ eohp 11 nop se gj[zuD dh
;zGktBk j?. ;z:[es okSNo d/ nkofEe
ns/ ;kwkfie wkwfbnk d/ nto ;eZso
n?b M/BfwB B/ ;'wtko B{z ikoh d' ;kbK
dh ftSt iB;zfynk 2019 dh fog'oN
'u fJj rZb ejh.
fog'oN 'u fejk frnk j? fe nrb/
30 ;kbK 'u d' nop d/ tkX/ Bkb d[Bhnk
dh nkpkdh 7H7 nop Bkb 9H7 nop d/
nzeV/ B{z gko eo bt/rh s/ Gkos,
iekosk (fpT{o') fJzv'B/Shnk B/ e?B/vk s'A oZdh d/ BK 's/ G/fink frnk 100 NB
BkfJihohnk, gkfe;skB eKr',
dk e{Vk tkg; G/i fdZsk j?. tksktoD wzsokb/ w[skpe, nwohek d/ ok;s/ G/i/ rJ/
fJE'ghnk, szikBhnk, fJzv'B/Shnk, fw;o
e{V/ 'u Gkoh wksok 'u gbk;fNe, opV fij/ jkBhekoe gdkoE ;B. wzsokb/ B/
s/ ;z:[es nop nwhoks dh e[b
nkfynk fe e?B/vk s'A oZdh nkT[Dh ;h go T[; dh EK gbk;fNe dhnK p'sbK ns/
iB;zfynk ;kb 2050 se d/ ftSt Go
jkBhekoe gdkoE nkJ/. fJ; bJh T[; B{z tkg; e?B/vk G/i fdZsk frnk j?. n;hA
dh eohp 7H9 nkpkdh dh nZXh s'A
;gZSN eoBk ukj[zd/ jK fe fJzv'B/;hnk e{V/ dk nk:ks BjhA eodk.
fznkdk j' ikt/rh.
fJzv'B/Shnk fe;/ d/S s'A nkfJnk e{Vk tkg; G/iD tkbk gfjbk dZyDh-J/
ShnkJh d/S BjhA j?. fJ; s'A gfjbK wb/Shnk B/ nwho d/SK s'A nkfJnk eohp 3
nwohek L jzko NB gbk;fNe e{Vk tkg; G/iD dk n?bkB ehsk ;h. fcbhghA; d/ okSNogsh
nwohek L n;bk n?eNn;bk n?eN
nwohek L n;bk n?eN
nwohek L 'n;bk n?eNn;bk n?eN' 'uu uu u
nwohek L
o'vqhr' d[s/sq/ B/ th nkgDh ;oeko B{z 69 ezN/Bo e{Vk tkg; e?B/vk G/iD dk nkd/
S fdZsk j?. don;b, uhB B/ gbk;fNe e{V/ d/ nk:ks 's/ gkpzdh bk fdZsh j?. fJ;
gkpzdh d/ uZbd/ ;kbkBk eJh bZy NB e{V/ B{z b? e/ ;wZf;nk yVh j' rJh j?. fJ;
pdbkn bJh fpZb g/S
pdbkn bJh fpZb g/
pdbkn bJh fpZb g/ ekoB eJh d/S nkgDk e{Vk fNekD/ brkT[D bJh EK dh Gkb eo oj/ jB.
pdbkn bJh fpZb g/
pdbkn bJh fpZb g/
fjZ;/dko d/ s"o 's/ Gkos jh jkb jh dh gkfe e[VhnK dk co h ftnkjh ftnkj
gkfe e[VhnK dk co
gkfe e[VhnK dk co h ftnkj
gkfe e[VhnK dk co
wkBsk B{z ;z;EkBe nkXko fwb ikt/ gkfe e[VhnK dk cozh ftnkjh ftnkj
rk.
fJj etkfJd nfij/ ;w/A j'Jh j?, id'A
eotk e/ uhB u j[zdh j? s;eohu j[zdh j? s;eoh
eotk e/ uhB
eotk e/ uhB
eotk e/ uhB u j[zdh j? s;eoh
fJe ;kb gfjbK Gkos ns/ nwohek B/ eotk e/ uhB 'u j[zdh j? s;eohu j[zdh j? s;eoh
fgSb/ ;kb ekwek;k (;zuko ns/
;[oZfynk ;wM"s/) 's/ dybnzdkzh ehsh
;h. d'jK d/SK 'u p/;k (p[fBnkdh
nkdkB-gqdkB ;fj:'r ;wM"sk) d/
p[fBnkdh eoko 's/ j;skyo bJh th
rZbpks j' ojh j?. fJ; soQK d/ ekB{zBh
pdbknK 's/ j'o ;w{jK d/ Bkb ezw eoB
tkb/ g?o'eko ;w{j nwohek fJzvhnk
;Nq?Nhfze n?Av gkoNBofSg c'ow (:{H
n?Z;H nkJhH n?Z;H ghH n?ZcH) d/ gqXkB
w[e/S nxh B/ nkfynk fe fJj nfjw
xNBk j?. g?o'eko ;w{j ekB{zBh pdbknK
tkfSzrNB (fpT{o') ;hB/N 'u 2 T[Zu bhnk, fBT{zhb?Av ns/ dZyDh e'ohnk dh d/ fjwkfJsh jB, fi; Bkb Gkos B{z
nwoheh ;z;dh w?ApoK B/ fJe fpZb g/S soQK eoB B{z nkfynk frnk j?. v?w'eq/ nkX[fBe oZfynk T[geoD d/ fBo:ks
eo d/S d/ n;bk ezNo'b fBo:ks n?eN fNe gkoNh d/ ;z;dh w?Apo gkoe tkoBo 'u w"i{dk ekB{zBh o[ektNK ysw
'u pdbkn eoB dh wzr ehsh j?. fJ; fogpfbeB gkoNh d/ ikB ekfBoB B/ j'DrhnK. fJ; soQK d/ T[geoD nkw
d/ sfjs nkX[fBe c"ih ;wZroh dh nwoheh jfEnko ezNo'b ekB{zB 'u ;'X s"o 's/ e[M jh d/SK B{z fdZs/ iKd/ jB.
fteoh d/ wkwfbnK dk doik nwohek dh wzr ehsh. i/eo B{z fJ; wBz{oh T[BQK B/ nkfynk fe fJj ;'X gk; j'D
d/ BkN' ;fj:'rhnK- fJzokfJb, nk;Nq/ fwbdh j? sK nwohek d/ tZv/ oZfynk Bkb o'eK B{z jNkT[D 'u wdd fwb/rh.
nwohek
nwohek u r'bhpkoh, fJeu r'bhpkoh, fJe
nwohek
nwohek 'u r'bhpkoh, fJeu r'bhpkoh, fJe
nwohek u r'bhpkoh, fJe
dh w"s eJh
dh w"s eJh ywh
dh w"s eJh
dh w"s eJh ywhywh c?;bkpkd (fpT{o') gkfe;skB d/ c?;bkpkd Sfjo dh 19 ;kb dh BskSk w;hj
dh w"s eJh zywhywh
d/ rohp wK-fgU B/ e[M o[fgnK d/ bkbu ftu nkgDh Xh dk ftnkj fJe uhBh Bkb
eotk fdZsk ;h. T[BQK B{z bZrk ;h fe ftd/S ik e/ ;kvh e[Vh oki eo/rh go j'fJnk
tkfSzrNB (fpT{o') nwohek d/
fpbe[b fJ; dk T[bN. w;hj dk gsh T[; Bkb e[ZNwko th eodk ;h ns/ T[; B{z t/
fcbkv/bchnk ftu ftfdnkoEhnK dh
;tkg[Dk th eoB bJh wip{o eodk ;h. fJj ;G ;fjD tkbh BskSk fJeZbh BjhA
fJe gkoNh ftu r'bhpkoh j'Jh. fJ;
j?. T[; torhnK eJh e[VhnK gkfe;skB dhnK jB fiBQK B{z ftnkj d/ BK 's/ uhB
r'bhpkoh ftu fJe ftnesh dh w"s j'
ftu G/fink dk fojk j?. fJBQK ftu fznkdkso e[VhnK gkfe;skB d/ rohp spe/
rJh ns/ eJh j'o zywh j' rJ/.
dhnK jB.
nfXekohnK B/ fJj ikDekoh fdZsh.
gkfe;skB ns/ uhB d/ dbkb nkg;h fwbhG[rs eoe/ d/S ftu wB[Zyh s;eoh
fJe ;EkBe NhHthH dh fog'oN w[skpe
dk fro'j ubk oj/ jB. T[j rohp gfotkoK B{z o[fgnK dk bkbu d/ e/ T[BQK dhnK
r'bhpkoh n?stko oks ohv pov gb/;
XhnK B{z uhBh BkrfoeK Bkb ftnkj fdZsk iKdk j?. fco T[BQK e[VhnK B{z uhB G/i
ns/ ;kT{E 70thA ;NqhN B/V/ oks eohp
fdZsk iKdk j? fiE/ T[BQK d/ gsh zpod;sh T[BQK B{z rbs ezw eoB bJh wip{o
10L30 ti/ j'Jh.
eod/ jB. jkb jh ftu g[b; tb'A wko/ rJ/ SkfgnK ftu fJj wkwbk ;kjwD/
nfXekohnK w[skpe fJ; xNBk
nkfJnk j?. gzikp ;{p/ d/ wB[Zyh s;eoh ns/ xZN frDsh wkwfbnK d/ wzsoh J/ikz
ftu 4 B"itkB (15 s'A 17 ;kb) g?oK
nkbw w[skpe j[D sZe 500 e[VhnK B{z uhB ftu s;eoh eoe/ G/fink ik u[Zek j?.
ftu r'bh bZr ikD ekoB zywh j' rJ/
e[M ekoe[zBK w[skpe fJj nzeVk jzko sZe gj[zu frnk j?.
. idfe 20 ;kb d/ eohp 4 B"itkBK B{z
Bedh ;zeN Bkb i{M oj/ gkfe;skB B{z uhB s'A Gkoh nkofEe wdd fwb ojh
r'bh bZrh j?. woB tkb/ th jkb/ sZe
j?. gkfe ;oeko d'jK d/SK d/ nkofEe ;pzX yokp BjhA eoBk ukj[zdh. fJ; d/ uZbd/
gSkD BjhA j' gkJh j? ns/ r'bhpkoh d/
;hBhno nfXekohnK B/ iKueosktK B{z fJ; wkwb/ ftu u[Zg ofjD dk j[ew fdZsk
ekoB th ;kc BjhA j' ;e/ jB. fJ;
j?. gkfe;skB ftu uhB d/ okid{s B/ bVehnK dh s;eoh j'D d/ d'S s'A BKj ehsh
wkwb/ ftu jkb/ sZe fe;/ dh frqcskoh
j?. fJ; wjhB/ gkfe;skB nkJ/ uhB d/ T[g okSNogsh tKr ethSB B/ th fJBQK
BjhA j'Jh j?.
d'SK B{z oZd eo fdZsk ;h.

11
11
11 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
11 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
11 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
7 eo'V s'A tZX b'e nkgD/ xo-xkN
7 eo'V s'A tZX b'e nkgD/ xo-xkN
7 eo'V s'A tZX b'e nkgD/ xo-xkN nk;Nq/bhnk u tXh GkoshnK dh frDsh, ftd/ u you oj/ B/ y[ZbQk g?;k
nk;Nq/bhnk u tXh GkoshnK dh frDsh, ftd/u tXh GkoshnK dh frDsh, ftd/ u you oj/ B/ y[ZbQk g?;ku you oj/ B/ y[ZbQk g?;k
nk;Nq/bhnk
7 eo'V s'A tZX b'e nkgD/ xo-xkN
nk;Nq/bhnk
7 eo'V s'A tZX b'e nkgD/ xo-xkN
nk;Nq/bhnk 'u tXh GkoshnK dh frDsh, ftd/u tXh GkoshnK dh frDsh, ftd/S 'u you oj/ B/ y[ZbQk g?;ku you oj/ B/ y[ZbQk g?;k
SZvD bJh j'J/ wip{o L fog'oN
SZvD bJh j'J/ wip{o L fog'oN j? fe ;N{v?AN thz/ 's/ rJ/ ftfdnkoEh
SZvD bJh j'J/ wip{o L fog'oN
SZvD bJh j'J/ wip{o L fog'oN
SZvD bJh j'J/ wip{o L fog'oN
nk;Nq/bhnk 'u jh gZe/ j'D bJh e'fSS
eod/ jB s/ fco id T[j gZe/ j' iKd/
jB sK nkgD/ gfotko B{z th fJZE/ jh
;Zd b?Ad/ jB. pj[s/ b'e sK fJZE/ x[zwD-
fcoB bJh th nkT[Ad/ jB. fJZE'A d/
e"wKsoh ;?bkBh ftGkr w[skpe T[BQK
b'eK tb'A i' you ehsk iKdk j?, T[j
j[D gfjbK s'A fes/ tX/o/ j?. ;ot/yD
dh fog'oN w[skpe Gkosh ;?bkBh d{i/ d/
SK d/ ;?bkBhnK s'A tX/o/ ;wK ns/ g?;k
you eod/ jB.
fJe j'o o"ue rZb fJj j? fe
fznkdkso ftd/Sh nk;Nq/bhnk 'u 32
oksK jh pshs eod/ jB ns/ tkg;
nkgD/ d/SK B{z ub/ iKd/ jB go fJ;
wkwb/ 'u Gkosh tZyo/ jB. ikDekoh
w[skpe Gkosh fJZE/ j'oK ftd/ShnK Bkb'A
d'r[DhnK oksK ofjzd/ jB Gkt tX/o/
f;vBh (fpT{o') 'nk;Nq/bhnkJh fpT{o' tX/o/ j?. T[BQK dZf;nk fe fgSb/ gzi
nkc ;N?fN;fNe;' B/ fJe fog'oN g/S ;kbK 'u fJZE/ Gkosh b'eK dh nkpkdh Gkosh 61 oksK ofj e/ iKd/ jB. fJ;/
bJh T[j fJZE/ y[ZbQk g?;k youd/ jB ns/
eofdnK fejk fe i{B 2018 'u fJZE/ ns/ ;?bkBhnK dh frDsh 'u ekch tkXk
nk;Nq/bhnk dh noE ftt;Ek wzp{s
GkoshnK dh frDsh 5,92,000 j' rJh j'fJnk j?.
j[zdh j?.
j?. fJj 2016 dh frDsh s'A 30 ch;dh fJ; dk ekoB fJj th wzfBnk iKdk
;z:[es okSNo (fpT{o') ;z:[es okSNo SoBkoEh J/iz;h dh fJe fog'oN w[skpe
nk;Nq/bhnk L
nk;Nq/bhnk L
;oeko w?No' bkJhB bJh you/rh w'Nh oew
d[Bhnk Go ftu fjz;k, :[ZX ns/ go/SkBh ekoB 7 eo'V s'A tZX b'e nkgD/ xo nk;Nq/bhnk L nk;Nq/bhnk L NSW ;oeko w?No' bkJhB bJh you/rh w'Nh oew ;oeko w?No' bkJhB bJh you/rh w'Nh oew
nk;Nq/bhnk L
;oeko w?No' bkJhB bJh you/rh w'Nh oew
;oeko w?No' bkJhB bJh you/rh w'Nh oew
SZvD bJh wip{o j'J/. J/iz;h B/ p[ZXtko B{z ;bkBk 'rb'pb Nq?Av;' fog'oN ikoh
f;vBh (fpT{o') nk;Nq/bhnk d/ ;{p/ fBT{ ;kT{E t/bz B{z w?No' bkJhB
ehsh. fJ; w[skpe 37 jzko b'e o'zkBk xo SZvD bJh wip{o jB. fJ; w[skpe
dk s'jck fwbD ik fojk j?. w[Zy wzsoh rb/vh; p/o/ihebhnB B/ nkgDk
Xosh 's/ fiZE/108 b'eK ftu'A fJe ftnesh ft;Ekfgs j?. T[ZE/ jo d{ik SoBkoEh
gfjbk piN g/S ehsk j?. ;{pk ;oeko tb'A fejk frnk j? fe T[j
pZuk j?.
p[fBnkdh YKu/ bJh 93 fpbhnB vkbo dk you eo/rh. T[BQK fejk fe
fJe djke/ gfjbK d[Bhnk ftu 160 b'eK ftu'A fJe ft;Ekfgs ;h ns/ fgSb/
T[j e/Ado ;oeko e'b'A th wdd b?Dr/ sK fe j'o gq'i?eN S[o{ ehs/ ik
;kb fJj frDsh 110 ftu'A fJe ;h go j[D xZN e/ 108 j' rJh. T[ZE/ 2018 ftu
;eD.
1H36 eo'V b'e xo SZvD bJh wip{o j'J/. fJj 2017 dh s[bBk ftu 23 bZy s'A
piN g/S eofdnK ftZs wzsoh v'whBhe g?o/No B/ fejk fe ;{pk eJh
fznkdk j?. fJ; ftu 2H59 eo'V SoBkoEh th jB. fJj j[D sZe dh ;G s'A tZX
BthAnK u[D"shnK dk ;kjwDk eo fojk j?. ;oeko fJBQK ;G u[D"shnK
SoBkoEh frDsh j?.
B{z ysw eoB bJh e'fSSK eo ojh j?. T[BQK dZf;nk fe ibdh jh f;vBh
2018 'u f;oc gzi d/SK s'A d'-fsjkJh s'A fznkdk SoBkoEh
bkJhN o/b ns/ t?Z;N e'B?e; w'Not/n dh UgfBzr ibdh jh ehsh ikt/
fog'oN w[skpe d[Bhnk ftu ;hohnk s'A 67 bZy, ncrkfB;skB s'A 27 bZy,
rh. ;{pk ;oeko fJ; s'A gfjbK vokJhtob?Z; No/BK bJh ezw eo ojh j?.
dZyDh ;{vkB s'A 23 bZy, fwnKwko s'A 11 bZy, ;'wkbhnk s'A 0H90 bZy ns/ j'o
T[BQK fejk fe fijVk th e'Jh nk;Nq/bhnk nkT[Adk j?, T[j n?vhb/v BjhA
pkeh d/SK ftu'A 67 bZy SoBkoEh d{i/ d/SK ftu rJ/. T[AM jh s[oeh ftu 37 bZy,
iKdk ;r'A f;vBh ns/ w?bp"oB tZb jh iKdk j?. T[BQK fejk fe n;hA ;{p/
gkfe;skB ftu 14 bZy , :[rKvk ftu 12 bZy, ;{vkB ns/ iowBh ftu 11-11
d/ ;ot gZyh ftek; eoKr/. fJ; s'A fJbktk ;oeko tb'A j;gskb,
bZy SoBkoEh gj[zu/. fJBQK SoBkoEhnK ftu 50 ch;dh frDsh pZfunK dh j?. SoB
tksktoD ns/ bZeV d/ g[bK 's/ th ezw eoB bJh piN g/S ehsk
wzrD tkfbnK ftu 20 ch;dh t?B/z[J/bk s'A jB.
frnk j?.
fBT{ hb?Av ;oeko B/hb?Av ;oeko B/
fBT{
fBT{zhb?Av ;oeko B/hb?Av ;oeko B/
fBT{
fBT{ hb?Av ;oeko B/
jfEnko ekB{zB B{z ehsk ;ys
jfEnko ekB{zB B{z ehsk ;ys
jfEnko ekB{zB B{z ehsk ;ys
jfEnko ekB{zB B{z ehsk ;ys
jfEnko ekB{zB B{z ehsk ;ys
G D & ASSOCIATES


















tfbzrNB (fpT{o') fBT{zhb?Av dh ;oeko B/ eqkJh;Nuou 'u w;fid 's/ j'J/ jwfbnK d/ pknd d/S 'u
ysoBke jfEnkoK 's/ brkw brkT[D d/ we;d Bkb thotko B{z pzd{eK B{z tkg; yohdD dh :'iBk S[o{ eo
fdZsh. eqkJh;Nuou jwfbnK 'u 51 BwkzhnK dk esb eo fdZsk frnk ;h. gqXkB wzsoh i?f;zvk novB B/
15 wkou B{z j'J/ jwfbnK wro'A fBT{zhb?Av d/ jfEnko ekB{zB B{z ;ys pDkT[D dk ;zebg fbnk ;h ns/ T[BQK
dh ;oeko B/ fJBQK fszB wjhfBnK d"okB fJ; 's/ ekch s/zh Bkb ezw ehsk j?.
g[b; wzsoh ;N[noN B?S B/ fejk,''jfEnko tkg; yohdD dh fJ; :'iBk dk fJe'-fJe T[d/S nbB{o
ns/ fbe[v w;fidK 'u j'JhnK w"sK d/ pknd ysoBke jfEnkoK d/ gq;ko B{z o'eDk j?.''
bkfJ;?A;h jfEnko oZyD tkfbnK e'b nkgD/ jfEnko iwQK eokT[D bJh 6 wjhB/ dk ;wK j?. BthA
:'iBk sfjs j[D jfEnko oZyDk r?o-ekB{zBh j? ns/ fJ; ;w/A d"okB jfEnko iwQK eokT[D tkfbnK 's/ fe;/
soQK dh ekotkJh BjhA j't/rh. fJj w'jbs ysw j'D d/ pknd p?B ehs/ jfEnko oZyD 's/ 5 ;kb e?d se
dh ;zk j' ;edh j?.

12
12
12 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
12 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
12 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
Gkosh B{zj-g[Zs 's/ wK d/ esb dk d's/ wK d/ esb dk d'S,, ,, ,
Gkosh B{zj-g[Zs
Gkosh B{zj-g[Zs
Gkosh B{zj-g[Zs s/ wK d/ esb dk d'
nk;Nq/bhnk u e{V/ Bkb
nk;Nq/bhnk
nk;Nq/bhnk u e{V/ Bkbu e{V/ Bkb Gkosh B{zj-g[Zs s/ wK d/ esb dk d's/ wK d/ esb dk d'
nk;Nq/bhnk
nk;Nq/bhnk 'u e{V/ Bkbu e{V/ Bkb
;VeK pDkT[D bJh gq:'r
;VeK pDkT[D bJh gq:'r
;VeK pDkT[D bJh gq:'r S[o{[o{ [o{[o{ [o{
;VeK pDkT[D bJh gq:'r e[ZN-e[ZN e/ eZYh ;h nZy dh g[sbh
;VeK pDkT[D bJh gq:'r
e[ZN-e[ZN e/ eZYh ;h nZy dh g[sbh
e[ZN-e[ZN e/ eZYh ;h nZy dh g[sbh
e[ZN-e[ZN e/ eZYh ;h nZy dh g[sbh
e[ZN-e[ZN e/ eZYh ;h nZy dh g[sbh
Gkos s'A nkJh j? go T[j T[; dh Xh dk
fynkb BjhA oZydh.
r[nKYD B/ dZf;nk fe fJe fdB
T[; B/ pz[or n"os B{z cb?N dh pkbeBh
'u fgnk d/fynk. T[; d/ ;oho 's/ eZgV/
se BjhA ;B ns/ T[; d/ ;oho 's/ ;kV/
ikD d/ eJh fBSkB ;B ns/ T[j dod
Bkb sVc ojh ;h. fJ; dh ypo T[; B/
;[oZfynk rkovK B{z fdZsh. fJ; d/ pknd
n?Ap{b?A; B{z ;Zfdnk frnk. g[Zs s/ B{zj
n?Ap{b?A; 'u BjhA rJ/ ns/ vkeNo d/
;ZdD 's/ g[Zs j;gskb 'u frnk.
pz[or n"os dh fJZE/ jh w"s j' rJh.
fog'oN 'u sSZdd pko/ y[bQk;k
vkeNo B/ dZf;nk fe pz[or n"os
dhnK eJh jZvhnK N[ZNhnK ;B. fog'oN
'u gsk bZrk j? fe tZy-tZy uhzK Bkb
T[; B{z e[ZfNnk frnk. T[; d/ ;oho d/
nzdo{Bh fjZf;nK 'u y{B trD dh rZb
d[pJh (fpT{o') d[pJh 'u ofj oj/ fJe ofjDk gt/rk. th fog'oN 'u ejh rJh. vkeNoK B/
Gkosh ftnesh B/ nkgDh gsBh Bkb g[b; B{z r[nKYD B/ fdZsh ikDekoh dZf;nk fe T[; B{z brksko G[Zyh th
fwb e/ nkgDh wK B{z fJzBk e[ e[ZfNnk g[b; B{z pz[or 's/ sSZdd eoB dh oZfynk frnk, fJ;/ ekoB T[; dk Gko
fe T[; B{z w"s d/ xkN T[sko fdZsk. ;{uBk i'V/ d/ cb?N e'b ofjD tkbh 54 fJzBk xZN ofj frnk ;h.
c"oKf;e fog'oN 'u dZf;nk frnk fe w"s ;kbk n"os B/ fdZsh. i'V/ fybkc nb j;gskb gqSk;B dk efjDk j? fe
;w/A pz[or n"os dk Gko f;oc 29 feb' e[;kfJ; g[b; ;N/SB 'u e/; doi ehsk pz[or n"os B{z i[bkJh s'A nes{po 2018
;h. B{zj-g[Zs B/ pz[or n"os dh ;Zih frnk j?. jkbKfe 29 ;kbk Gkosh se p[oh soQK Bkb e[ZfNnk-wkfonk
nZy dh g[sbh se eZY fdZsh ;h. ftnesh B/ d'SK B{z ykoi ehsk j?. frnk s/ 31 nes{po B{z T[; dh w"s j'
fcbjkb g[b; B/ d'jK B{z fjok;s 'u b? r[nKYD dk efjDk j? fe Gkosh rJh. g[Zs dk dkntk j? fe T[; dh wK
w?bpoB (fpT{o') nk;Nq/bhnk dk ;G s'A fznkdk nkpkdh tkbk Sfjo f;vBh
fbnk j? ns/ T[j i/b 'u jB. ndkbs ftnesh dh B"eohg/Sk gsBh T[BQK d/ T[Zgo row gkDh o[V frnk ;h. fcbjkb
d[Bhnk 'u gfjbh tko e'b/ Bkb uZbD tkb/ fpibh e/AdoK ns/ ;Nhb gbKNK d/
dh ;[DtkJh 3 i[bkJh se Nb rJh j? cb?N 'u nkgDh Xh B{z SZv e/ iKdh ;h . 3 i[bkJh B{z ndkbs fJ; e/; 's/ w[V
T[d:'fre euo/ dk fJ;s/wkb eod/ j'J/ ;Ve fBowkD dk fJ;s/wkb eo fojk j?.
ns/ sd se d'jK d'ShnK B{z i/b 'u T[j T[BQK B{z efjzdh ;h fe T[; dh ;Z; ;[DtkJh eo/rh.
fJ; gfjb Bkb gqd{SD xN/rk ns/ ;VeK d/ fBowkD bJh ezeqhN d/ T[sgkdB
d"okB rqhB jkT{; r?;K dk fBek; xZN j't/rk.
;'X eowhnK w[skpe ;ko/ rqhB jkT{; r?;K d/ fBek; 'u ezeqhN dk :'rdkB 7
fpqN/B L g[o
fpqN/B L g[o K-n"osK K-n"osK u G/dGkt do;kT[D tkb/ ftfrnkgBK u G/dGkt do;kT[D tkb/ ftfrnkgBK s/ gkpzdhs/ gkpzdh
fpqN/B L g[o K-n"osK u G/dGkt do;kT[D tkb/ ftfrnkgBK s/ gkpzdh
fpqN/B L g[o
fpqN/B L g[oSK-n"osK K-n"osK 'u G/dGkt do;kT[D tkb/ ftfrnkgBK u G/dGkt do;kT[D tkb/ ftfrnkgBK 's/ gkpzdhs/ gkpzdh
ch;dh j[zdk j? ns/ 2018 'u d[Bhnk Go 'u 4H1 nop NB ;hw?AN dk T[sgkdB
j'fJnk fi; B/ 3H5 nop NB ekopB vkJh nke;kJhv dk :'rdkB fdZsk. T[BQK
j?. J/Hn?Z;HJ/H d/ gqw[Zy rkJh gkoeo B/
dZf;nk fe cbkJh J/S ns/ j'o uhzK Bkb pfDnk fiUgkbhwo gqsh NB ;hw?AN Bkb
fpnkB ftu fejk fe tZy-tZy ;NZvhz
300 feb'rqkw ekopB vkJh nke;kJhv g?dk eodk j? idfe ;hw?AN T[sgkdB d/
s'A gsk uZbdk j? fe ftfrnkgBK ftu
o;wh sohe/ Bkb 900 feb'rqkw ekopB vkJh nke;kJhv dk fBek; j[zdk j?. N?;N
fbzrh G/dGkt fdykT[D Bkb ;wki ftu
;cb j'D 's/ fBT{ ;kT{E t/b; :{Bhtof;Nh (:{H n?ZBH n?Z;H vpb:{H) f;vBh ns/ e'-
n;wkBsk c?b ;edh j?. fJ; dh ehws
nkgo/fNt fo;ou ;?ANo cko b'n ekopB bhftzr (;hH nkoH ;hH n?Z;H ;hH n?ZbH) d/
;kB{z ;kfonK B{z u[ekT[Dh gt/rh. gkoeo
wkfjo fiU gkbhwo ezeqhN bJh fdSk-fBod/S fsnko eoBr/.
B/ fejk fe ;z;Ek dk ;ko/ ftfrnkgBK
's/ gkpzdh brkT[D dk fJokdk BjhA j?
ibtk:{ pdbkn Gkos
ibtk:{ pdbkn Gkos
ibtk:{ pdbkn Gkos go fiBQK dk p[ok n;o g?Adk j? T[BQK 's/
ibtk:{ pdbkn Gkos
ibtk:{ pdbkn Gkos 'uu uu u
gkpzdh brkT[Dh bkzwh j?.
gkoeo B/ fejk fe pZu/ dhnK
gqw[Zy c;bK B{z eod? gqGkfts
gqw[Zy c;bK B{z eod? gqGkfts ;zGktBktK 's/ pDB tkb/ n?v fit/A w[zv/
gqw[Zy c;bK B{z eod? gqGkfts
gqw[Zy c;bK B{z eod? gqGkfts
gqw[Zy c;bK B{z eod? gqGkfts
sK fJzihBhno jh pDBr/ iK e[VhnK
vK; jh uzrk eo ;edhnK jB fijh
wkBf;esk do;kT[Dk th wBz{o BjhA
j't/rk.
nkBbkJhB ns/ ;'Sb whvhnk 's/
th fJj gkpzdh bkr{
bzvB (fpT{o') fpqN/B ftu j[D g[oSK- nEkfoNh (J/Hn?Z;HJ/H) w[skpe Bt/A fB:wK J/Hn?Z;HJ/H dk soe j? fe nZiebQ
n"osK ftu G/dGkt do;kT[D tkb/ d/ bkr{ j'D d/ pknd n"osK dk uzrh b'e nkBbkJhB ns/ ;'Sb whvhnk 's/
ftfrnkgBK 's/ gkpzdh brk fdZsh rJh soQK vokJhftzr Bk eo gkT[Dk iK th pokpo ;orow jB. fJ; bJh fJBQK
j?. fJBQK ftu n"osK B{z ezw eofdnK s/ n"osK tZb'A ;kc-;ckJh eod/ ofjDk B{z th dkfJo/ ftu fbnKdk frnk j?. fJ;
g[oSK B{z nkokw eofdnK fdykT[Dk ns/ ns/ g[oSK dk ;'c/ 's/ p?m e/ nkokw bJh J/Hn?Z;HJ/H B/ n"osK ns/ g[oSK d/
n"osK tZb'A eko gkoe Bk eo gkT[Dk eoBk fij/ ftfrnkgBK ftu ewh nkt/ ;w{j B{z ftfrnkgB fdyk e/ g[ZfSnk ;h
s/ g[oSK tZb'A pZu/ dh B?gh Bk pdb rh. fJ;/ soQK n"osK d/ ne; B{z yokp fe g[oSK ns/ n"osK dh G{fwek B{z d/y
;eD fij/ ftfrnkgB Skwb jB. wkjoK eoB tkb/ n?v fdykT[Dk j[D fB:w e/ T[j fej' fijk wfj;{; eod/ jB. fJ;
w[skpe n"osK ns/ g[oSK ftu pokpoh fto[ZX wzfBnk ikt/rk. nfijk eoB 's/ d"okB e[M wksk-fgsk B/ T[BQK
fbnkT[D dh fdSk ftu fJj tZvk edw ekotkJh ehsh ikt/rh. ftfrnkgBK 's/ fJsokz zkjo ehsk ;h,
j?. J/Hn?Z;HJ/H B/ fJSfsjko d/D tkfbnK fiBQK ftu pZfunK d/ GftZy iK gq'c?SB
fpqN/B d/ n?vtoNkJhfizr ;N?Avovz B{z spdhbh bJh 6 wjhB/ dk ;wK fdZsk ;pzXh fzeo ;h.
bZyK r?o ekB{zBh oBkoEhnK B{z ibdh pkjo eZY/rk nwohek L Nozg
bZyK r?o ekB{zBh
bZyK r?o ekB{zBh oBkoEhnK B{z ibdh pkjo eZY/rk nwohek L NozgoBkoEhnK B{z ibdh pkjo eZY/rk nwohek L Nozg
bZyK r?o ekB{zBh
bZyK r?o ekB{zBh SoBkoEhnK B{z ibdh pkjo eZY/rk nwohek L NozgoBkoEhnK B{z ibdh pkjo eZY/rk nwohek L Nozg
tkfSzrNB (fpT{o') nwoheh okSNogsh v'Bkbv Nozg
B/ fejk fe nwohek nrb/ jcs/ s'A bZyK r?o ekB{zBh
SoBkoEhnK B{z pkjo eZYDk S[o{ eo/rk. Nozg B/ fJwhrq/
SB ns/ e;Nw bkr{ eoB tkbh J/iz;h dk fzeo eofdnK
fBT{:koe (fpT{o') ftfrnkBhnK dk wzBDk j? fe ibtk:{ pdbkn Gkos 'u
NftZNo 's/ fejk,''nrb/ jcs/ nkJhH;hHJhH bZyK r?o
nBki g?dktko B{z pj[s jZd sZe gqGkfts eo ;edk j? ns/ p/jZd yokp w";wh
ekB{zBh ftd/ShnK B{z pkjo eZYD dh gqfefonk S[o{ eo/
jkbks ekoB d/S 'u M'B/ dh g?dktko 's/ ekch n;o g? ;edk j?. nwohek 'u
rk, i' r?o ekB{zBh sohe/ Bkb nwohek ftu dkyb j'J/
e'bzphnk :{Bhtof;Nh d/ y'iekoK B/ Gkos dhnK gzi gqw[Zy c;bK okrh, wZek,
;B. fizBh ibdh T[j dkyb j'J/ ;B T[Bh jh c[osh Bkb
pkiok, itko ns/ M'B/ 's/ ibtk:{ pdbkn d/ gqGktK dk nfXn?B ehsk. T[BQK B{z pkjo eZY fdZsk ikt/rk.''
i{B s'A ;szpo dofwnkB wkB;{B d/ w";w 'u j'D tkbhnK fJBQK c;bK dk Gkos Nozg B/ Bkb jh fejk fe T[j rtkN/wkbk ';/c Eov'
d/ nBki T[sgkdB 'u nfjw :'rdkB j?. fzeo:'r j? fe Gkos 'u oZph d/ w[ekpb/
;wM"s/ 's/ d;sys eoB bJh fsnko jB. fJ; ;wM"s/
yohc c;bK dh g?dktko fznkdk j[zdh j?. y'iekoK B/ fejk fe Gkos dhnK g'SD
d/ sfjs rtkN/wkbk y/so ftu dkyb j' oj/ SoBkoEhnK
;pzXh b'VK B{z g{ok eoB bJh fJj gzi nBki zo{oh jB. 'n?BtkfJow?AN fo;ou
B{z SoBkoEh dk doik gkT[D bJh T[ZE/ n?gbhe/SB d/Dh
b?No;' ftu gqekfSs nfXn?B w[skpe pkiok, itko ns/ wZek dhnK c;bK 's/ p/ j't/rh Bk fe nwohek ftu. nwohek ftu rtkN/wkbk
jZd yokp w";wh jkbks dk gqGkt ;G s'A xZN g?Adk j?. jo ;kb ibtk:{ 'u j'D
ns/ j'o wZX nwoheh d/SK s'A tZvh frDsh ftu SoBkoEh
tkb/ pdbkn dk fJBQK dh g?dktko 's/ e[M yk; n;o BjhA j[zdk. ;'e/ d"okB th fJBQK
nk oj/ jB. fJj d/S fro'jK dh fjz;k d/ fSeko jB.
dh g?dktko 'u fznkdk coe BjhA g?Adk go Gkos dh w[Zy c;b M'B/ dh g?dktko 's/
Nozg B/ r?o ekB{zBh SoBkoEhnK fto[ZX bVkJh B{z nkgD/
yokp w";wh jkbks dk wkVk gqGkt fznkdk j[zdk j?.
gqSk;B dk w[Zy e/Ado fpzd{ pDkfJnk j?.

13
13
13 gzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
13 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
13 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
fJ;
;?bkBhnK bJh nkeo fJ; y; B/ g{ok ;kb ykX/y; B/ g{ok ;kb ykX/
;?bkBhnK bJh nkeo
;?bkBhnK bJh nkeoSD dk e/AdoD dk e/Ado
fJ; y; B/ g{ok ;kb ykX/
fJ; Sy; B/ g{ok ;kb ykX/y; B/ g{ok ;kb ykX/
;?bkBhnK bJh nkeo D dk e/AdoD dk e/Ado
;?bkBhnK bJh nkeo D dk e/Ado
fJ;
pDh EkJhb?Av dh Ekw b[nKrEkw b[nKr r[ck r[ck
pDh EkJhb?Av dh Ekw b[nKr r[ck
pDh EkJhb?Av dh
pDh EkJhb?Av dh 'Ekw b[nKrEkw b[nKr' r[ck r[ck
pDh EkJhb?Av dh
n?e;gkfJoh v/N tkb/ ykX gdkoE
n?e;gkfJoh v/N tkb/ ykX gdkoE
n?e;gkfJoh v/N tkb/ ykX gdkoE
n?e;gkfJoh v/N tkb/ ykX gdkoE
n?e;gkfJoh v/N tkb/ ykX gdkoE
jcfsnK iK wjhfBnK d/ pknd th T[BQK
B{z ykXk.
n;b ftu B?S fdykT[Dk ukj[zd/ ;B
fe ykD-ghD dhnK uhzK ftu fbyh
n?e;gkfJoh v/N dk e'Jh wsbp BjhA
j[zdk. T[AM jo ykD-ghD tkbh uhz 's/
T[; dh n?e;gkfJoh v/N fbyh j[zdh j?,
fi; B{z d/y e/ b'e fJj gsk eod/ jB
fe fJ; ;kwkB fezB/ fdBK pknd ykD
d/ bkfJe BjhA oj/rk. B?S B/ fejk fe
fJ; gq:'r d/ pknd w?A ;wM frnk jK
fe ykX gdkoEK 's/ bZr/ b/pb 's/ fbyh
sohe dk ykX gdkoE d/ Bkb pj[s xZN
b?Dk-d/Dk j[zdk j?.
eJh wkwfbnK ftu n?e;gkfJoh v/
N fJj BjhA do;kT[Adh fe T[j G'iB ykD
bJh ed'A ;[oZfyns BjhA oj/rk ;r'A fJ;
ftu T[j sohe fdZsh iKdh j? id'A
fBowksk B{z fJj bZrdk j? fe fJ; sohe
d/ pknd T[j uzrk ;[nkd BjhA d/ ;e/
rh. T[BQK w[skpe e[M ykX gdkoE
p?Aeke (fpT{o') ed/ fyvkohnK dh ikB dh w[;hps pDh EkJhb?Av dh r[ck j[D
fit/A v/bh whN, nBg/;N[okJhzv d[ZX,
;?bkBh ;Eb ftu spdhb j' rJh j?. c[ZNpkb Nhw 'tkJhbv p'no;' dh ikB
gBho ns/ nkb{ fij/ gfjbK s'A fsnko
pukT[D tkb/ r'sky'o dh eK;h dh w{osh fJZE/ ;?bkBhnK bJh nkeoSD dk e/Ado
c{v (prepared food) fiBQK B{z s[;hA
pDh j'Jh j?. fyvkohnK dh ikB pukT[D dh e'fSS eofdnK r'sky'o ;wB r[nkB
row BjhA eod/ j', T[BQK B{z ;[oZfynk
dh w"s j' rJh ;h. EkJhb?Av dh Ekw b[nKr r[ck 23 i{B 2018 B{z T[; ;w/A uouk
ekoBK ekoB T[BQK dh tos'A dh sohe
ftu nkJh id'A jVQ dk gkDh Go ikD ekoB c[ZNpkb Nhw d/ 11 s'A 16 ;kb dh
fBeb ikD d/ pknd ;[ZN fdZsk ikDk
T[wo d/ 12 fyvkoh e'u ;w/s nzdo c; rJ/ ;B.
ukjhdk j?.
nZi fJj r[ck ;?bkBhnK d/ nkeoSD dk e/Ado pD u[Zeh j?. fJe ;kb d/ nzdo
B?S B/ dZf;nk fe b?Avfcb ;kJhN;
fJZE/ eohp 5,000 ;?bkBh nk u[Ze/ jB. ;kJhN gqpzXe e?th gq;'wc'b B/ J/Hn?ZcHghH B{z
ftu G'iB dh popkdh whE/B r?; g?dk
dZf;nk fe ftd/Sh ;?bkBhnK dhnK BzoK s'A jw/Sk d{o oj/ w/Jh ;kJh fzb/ ftu
eodh j? i' fJe rqhB jkT{; r?; j?. fJj
nes{po 2018 s'A ngq?b 2019 d/ ftu 13 bZZy b'e nkJ/. r[ck fJ;/ fzb/ ftu
ekopBvkJhnke;kJhv dh s[bBk ftu
;fEs j?. e[M vkbo ftu jh ;?bkBh ;kJhN 's/ co/w ehshnK s;thoK, c[ZNpkboK d/
tk:{wzvb ftu rowh g?dk eoB ftu
g';No b? ;ed/ jB. nfijhnK Nh-SoN th fJZE/ w"i{d jB fiBQK 's/ r'sky'o ;wB
tkfSzrNB (fpT{o') fgSb/ ;kb w"w; fJ; d/ pknd T[BQK B/ N'oNhbk; ykXk, 28 s'A 36 r[Dk fznkdk gqGkth j?. fJ;
r[nkB dk fujok pfDnk j'fJnk j?.
Uor/fBe wkoehN d/ pkBh ns/ ;hHJhHUH fi; dh n?e;gkfJoh v/N fJe ;kb soQK G'iB dh popkdh eo e/ s[;hA f;oc
e?th B/ fejk fe ;oeko dh r[ck B{z b? e/ tZvhnK :'iBktK jB. okSNoh pkr d/
;e"N B?S B/ e[M nfijk ehsk fi; B{z gfjbK ysw j' rJh ;h. B?S dk efjDk e?b'oh ns/ g?;/ dh popkdh BjhA eod/
pkjo e?fgzr dh irQk Skfgzr ezgb?e;, o?;N'o?AN, j'Nb nkfd d/ fBowkD bJh 5
eoB ftu fznkdkso b'e vod/ jB. j? fe T[BQK B/ g{ok ;kb fJj gq:'r ;r'A T[BQK ;ko/ ;o'sK B{z popkd eod/ j'
eo'V GZsk tzfvnk frnk j?. ;?bkBh i"B w/er'tB B/ J/iz;h B{z fejk,''i' j'fJnk T[j
T[BQK B/ djh dh n?e;gkfJoh v/N ysw (experiment) ehsk, fi; ftu ykD- i' T[; G'iB B{z T[rkT[D, g?e/fizr eoB
ewkb ;h. w?A nk;Nq/bhnk ftu ;kohnK ypoK d/yhnK ;B. w?A fJ; B{z nkgD/ nZyhA d/
yDk ukj[zdk ;h.'' j'D d/ wjhfBnK pknd T[; B{z ykXk. ghD dhnK uhzK dh v/N fBebD d/ eJh ns/ NoK;g'oN eoB ftu tos/ rJ/ ;B.
fwqse n?bkBD d/ 2 fwzN pknd B"itkB
fwqse n?bkBD d/ 2
fwqse n?bkBD d/ 2
fwqse n?bkBD d/ 2 fwzN pknd B"itkB fwzN pknd B"itkB
fwqse n?bkBD d/ 20 fwzN pknd B"itkB fwzN pknd B"itkB
nkfJnk j'
nkfJnk j' u, vkeNo j'J/ j?okB
nkfJnk j' u, vkeNo j'J/ j?okBu, vkeNo j'J/ j?okB
nkfJnk j'
nkfJnk j'S 'u, vkeNo j'J/ j?okBu, vkeNo j'J/ j?okB










tkfSzrNB (fpT{o') nwohek d/ fwShrB dk fJe j?okB eo d/D tkbk wkwbk ;kjwD/ nkfJnk j?. fJZE/
20 ;kbk B"itkB fi; B{z vkeNoK B/ fwqse n?bkfBnk ;h, woB d/ 20 fwzN pknd d[pkok fzzdk j' frnk.
n;b ftu fbt'Bhnk dk ofjD tkbk fJj B"itkB id'A Xks dh g"Vh b? e/ ik fojk ;h T[d'A g"Vh Bzrh sko
Bkb Neok rJh. eozN bZrD Bkb wkJheb go{N dh w"s j' rJh. T[; d/ fdb dh XVeD pzd j' rJh ;h go
eohp 20 fwzN pknd uwsekoh Yzr Bkb T[j d[pkok fzzdk j' frnk.
uzrh rZb fJj ojh fe fJ; jkd;/ ftu wkJheb d/ fdwkr B{z e'Jh B[e;kB BjhA gj[zfunk. 30 ngq?b B{z
wkJheb xo d/ ezw ftu nkgD/ wso/J/ fgsk dh wdd eo fojk ;h. T[d'A eozN bZrD ekoB T[; d/ fdb dh
XVeD o[Ze rJh. fJ; d"okB T[; B{z Bk sK dod wfj;{; j'fJnk ns/ Bk jh fJj :kd j? fe T[j eozN bZrD
d/ pknd zwhB 's/ fvZr fgnk ;h. wkJheb B{z f;oc fJzBk :kd j? fe T[j s[o fojk ;h ns/ pknd ftu T[;
B/ y[d B{z fpT{w'AN j;gskb ftu fp;so 's/ gkfJnk. T[; ;w/A vkeNo uko/ gk;hA T[; B{z x/o/ j'J/ ;h.
id'A wkJheb B{z d[pkok j'S nkfJnk sK T[j y[d B{z jbe tKr wfj;{; eo fojk ;h. T[j p?Zv dh o?fbzr
cVh g{oh skes Bkb T[; B{z fjbk fojk ;h. T[; dh d/yGkb eoB tkbh Nhw T[; B{z cV/ j'J/ ;h. wkJheb d/
zwhB 's/ fvZrD d/ pknd g?ok w?vheb nfXekohnK B{z T[; e'b gj[zuD bJh 4 fwzN dk ;wK bZrk. id'A
nfXekoh gj[zu/ sK T[BQK B{z wkJheb d/ puD dh ;zGktBk xZN jh bZr ojh ;h. T[; d/ fdb dh XVeD pzd
j' rJh ;h. j;gskb ftu fvchfpqb/No d/ Bkb pko-pko e'fSS eoB d/ pkti{d fdb d[pkok BjhA XVe fojk
;h. nyho ftu eohp 20 fwzN pknd wkJheb B{z d[pkok j'S nkfJnk.
T[; B{z g?o d/ nzr{m/ ftu e[M wfj;{; BjhA ;h j' fojk, fiZE/ eozN bZrk ;h. go fdb dk XVeDk pzd j'D
sZe fdwkr sZe eohp 20 fwzN sZe y{B ns/ nke;hiB Bk gj[zuD d/ pkti{d T[; dk fdwkr mhe sohe/
Bkb ezw eo fojk ;h. fpT{w'AN ftu Nqkwk ;oft; dh fBd/Se pkopok ;fwE B/ fejk,''i/eo nke;hiB
fdwkr sZe BjhA gj[zudh j? sK 5 fwzN s'A th xZN ;w/A ftu fdwkr d/ ;?Zb woBk S[o{ eo fdzd/ jB. fJ; wkwb/
ftu wkJheb B{z d[pkok fzzdrh fwbDk fe;/ uwseko s'A xZN BjhA.''

14
14
14 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
14 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
14 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
fBT{
fBT{ hb?Av hb?Av u gbk;fNe p?r Bkb cV/ ikDu gbk;fNe p?r Bkb cV/ ikD
fBT{ hb?Av u gbk;fNe p?r Bkb cV/ ikD
fBT{
gkfe f;Zy B/sk tZb'A oXkb{nK B{z d'jokoXkb{nK B{z d'jok fBT{zhb?Av hb?Av 'u gbk;fNe p?r Bkb cV/ ikDu gbk;fNe p?r Bkb cV/ ikD
gkfe f;Zy B/sk tZb'A
gkfe f;Zy B/sk tZb'A oXkb{nK B{z d'jok
gkfe f;Zy B/sk tZb'A
gkfe f;Zy B/sk tZb'A SoXkb{nK B{z d'jokoXkb{nK B{z d'jok
s/ d/Dk j't/rk 1 bZy vkbo dk i[owkBk
s/ d/Dk j't/rk 1 bZy vkbo dk i[owkBk
s/ d/Dk j't/rk 1 bZy vkbo dk i[owkBk
k d/D d/ c?;b/ dh skohc
k d/D d/ c?;b/ dh skohc
gqt/ gqt/ gqt/ gqt/ gqt/S th th th th thzk d/D d/ c?;b/ dh skohck d/D d/ c?;b/ dh skohc 's/ d/Dk j't/rk 1 bZy vkbo dk i[owkBks/ d/Dk j't/rk 1 bZy vkbo dk i[owkBk
k d/D d/ c?;b/ dh skohc
65 jzko BkrfoeK dh nozh d/ itkp
'u u[Zfenk j?. i?f;zvk B/ fejk Bhsh
j"bh-j"bh bkr{ ehsh ikt/rh sKfe
fBT{zhb?Av d/ b'e pdbkn d/ nkdh j'
;eDr/. ;kr/ B/ fejk fe d[Bhnk Go d/
eJh d/SK B/ gbk;fNe gqd{SD 's/
;cbskg{ote ekotkJh ehsh j?. T[BQK
B/ gbk;fNe p?r B{z uZbD s'A jNkT[D
bJh 6 wjhfBnK dh fwnkd dk gq;skt
fdZsk j?. i?f;zvk B/ fJe fJzNoftT{ 'u
fejk fe n;hA nkgDh nkT[D tkbh ghVQh
bJh fJj ;wZf;nk SZvDk BjhA ukj[zd/.
fJe nB[wkB w[skpe fBT{zhb?Av 'u jo
;kb 7500 bZy gbk;fNe p?r dh tos'A
eodk j?. T[BQÃŽ K dZf;nk fe T[BQK dh
;oeko B/ eko'pkohnK B{z gbk;fNe p?r;
ysw eoB bJh 6 wjhfBnK dk ;wK
fdZsk ;h. fJ; d/ pknd cV/ ikD 's/ 1
bZy vkbo dk i[owkBk j' ;edk j?.
gbk;fNe p?B d/ fgZS/ d/ we;d 's/
fJzNoftT{ 'u gqXkB wzsoh i?f;zvk novB
fJ;bkwkpkd (fpT{o') gkfe;skB d/ fJe f;Zy B/sk B/ ;qh r[o{ BkBe d/t ih dh
B/ fejk fe gbk;fNe gfbT{SB pko/
550thA i:zsh d/ w"e/ 's/ eoskog[o ftu fJfsjkf;e r[od[nko/ dh :ksok bJh
T[BQK B/ fBT{zhb?Av d/ pZfunK dh ;[Dh
GkJhuko/ d/ 10,000 SoXkb{nK B{z d'jok gqt/S thzk dh ;j{bs d/D d/ ;oeko d/
fBT{zhb?Av (fpT{o') 3 i[bkJh B{z ;cbsk fwbh j?. b'eK dh bkgotkjh fJ; j?. T[BQK B/ d'jokfJnk fe gbk;fNe ;kv/
c?;b/ dh gqSz;k ehsh. fgSb/ jcs/ gkfe;skB ;oeko B/ pj[gZyh e'ohv'o d/ ftek; 'e"wKsoh gbk;fNe p?r w[es fdt;' ;wZf;nk B{z ysw BjhA j'D fdzdh. ehwsh sZN ns/ ;w[zdoh tksktoD B{z
bJh 2019-20 d/ c?vob piN ftu 100 eo'V o[gJ/ dk gqpzX ehsk. wBkfJnk ik fojk j?. jo ;kb tQkJhN pzrbk d/S B/ ;G s'A gfjbK brkJh gqd{fSs eo fojk j? ns/ ;w[zdoh ihtB
fJe ;wkuko J/iz;h w[skpe gzikp d/ ;{pkJh ;z;dh ;eZso ;odko wj/Ado gkb
gfbT{SB 's/ gkpzdh bJh ;ys edw u[Ze/ ;h gkpzdh B{z th rzGho B[e;kB gj[zuk fojk j?. fJ;
f;zx B/ fejk fe ;qh r[o{ BkBe d/t ih dh i:zsh 6 Btzpo B{z wBkJh ikt/rh.
ikD dh rZb T[Zmdh j?. ekB{zB sK pDkJ/ fJeZb/ fBT{zhb?Av jh gfjbk d/S BjhA dk wB[Zyh ihtB 's/ rzGho n;o g? fojk
eoskog[o e'ohv'o gkfe;skB d/ eosko[go B{z Gkos d/ r[odk;g[o fzb/ ftu v/ok
rJ/ go id'A gfjok d/D dh rZb nkJh j? i' gbk;fNe 's/ gkpzdh brkT[D ik j?.
pkpk BkBe r[od[nko/ Bkb i'V/rk ns/ fJ; Bkb Gkos d/ f;Zy SoXkb{nK B{z fpBK sK e[M fdB pknd ;oekoK 50 wkJheq'B fojk j?. fJ; s'A gfjbK pzrbkd/S B/ ;G fezB/ d/SK B/ eh edw u[Ze/
thzk d/ T[ZE/ ikD ftu wdd fwb/rh. T[BQK B{z f;oc eoskog[o ;kfjp ikD bJh sZe gbk;fNe p?r dh tos'A eoB dh s'A gfjbK 2002 'u gbk;fNe p?B ehsh T[Zgo fdZs/ rJ/ d/SK s'A fJbktk e[M
fJikzs b?Dh j't/rh. ;h. fJ; s'A pknd j[D sZe 14 j'o d/S
fJikzs d/ fdzdhnK jB. nfijk f;oc d/S nfij/ jB, fiBQK B/ gbk;fNe p?r
fzeo:'r j? fe eosko[go ;kfjp r[od[nko/ dh ;EkgBk ;qh r[o{ BkBe d/t ih
Gkos 'u jh BjhA j?. gbk;fNe dh gkpzdh brk u[Ze/ jB ns/ fBT{zhb?Av SZvD dh fzzw/tkoh nkgD/ BkrfoeK 's/
B/ ;kb 1522 ftu ehsh ;h. yk; eo e/ thzk ;j{bs, nkBbkJhB thzk ns/
;wZf;nk g{o/ ftSt dh ;wZf;nk j? ns/ 15tK d/S pDB ik fojk j?. uhB, SZv oZyh j? ns/ e'Jh fJ; dh tos'A eodk
nkT[D 's/ thzk bJh ;oeko dh jkb ftu jh ehsh gfjb dk fzeo eofdnK wj/Ado jo d/S fJ; ;wZf;nk Bkb bV fojk j?. fJzokJhb, ;kT{E ncohek, Bhdob?Av, j? sK T[; B{z xZN'-xZN e[M ukoi ;oeko
B/ fejk fe fJBQK edw Bkb jzkoK f;ZyK B{z ckfJdk j't/rk ns/ XowK ftukb/ fJ; ;wZf;nk dk ;kjwDk eo ojh w'oZe', ehBhnk, otKvk, w"ohNkBhnk, B{z d/Dk g?Adk j?. fJ; 'u :{H e/H 'u fJj
;dGktBk tX/rh.
fBT{zhb?Av ;oeko B/ 10 nr;s s'A Sqhbzek, gkg{nk fBT{ frfBnk, tBks{, zo{oh j? fe i/eo e'Jh gbk;fNe p?r dh
fBT{zhb?Av f;zrb :{z gbk;fNe p?r nbpkBhnk ns/ ikoihnk th fJ; soQK tos'A eodk j? sK T[; B{z gqsh gbk;fNe
w[es d/S pDkT[D dk c?;bk ehsk j?. dh gkpzdh brk u[Ze/ jB. p?r 5 g?;/ ndk eoB bZr/. T[E/ jh nk;Nq/
fBT{zhb?Av ;oeko B/ fJj c?;bk fgSb/ n;hA nrbh ghVQh B{z ;wZf;nk BjhA bhnk 'u e[M ;[go wkoehN B/ gbk;fNe
e?B/vk L gzikph NoZe vokJhto dh w"s dk
e?B/vk L gzikph NoZe vokJhto dh w"s dk ;kb fbnk ;h ns/ eko'pkohnK B{z 6 d/Dk ukj[zd/L i?f;zvk novB pzd eo fdZsk j?. fJ;/ soQK ehBhnk 'u
e?B/vk L gzikph NoZe vokJhto dh w"s dk
e?B/vk L gzikph NoZe vokJhto dh w"s dk
e?B/vk L gzikph NoZe vokJhto dh w"s dk
wjhfBnK dk ;wK fdZsk ;h. fcbjkb fBT{zhb?Av dh gqXkB wzsoh i?f;zvk gbk;fNe dh tos'A 's/ 19 jzko vkbo
fizB/ th d/SK 'u gbk;fNe p?r 's/ gkpzdh novB ns/ ;jkfJe tksktoD wzsoh sZe i[owkBk ns/ 4 ;kb dh ;zk dh
brkJh j?, T[BQK 'u 80 ch;dh sZe jh :{r'Bh ;kr/ B/ fJj edw fBT{zhb?Av d/ ftt;Ek j?.
n;b ;Zu nkfJnk ;kjwD/
n;b ;Zu nkfJnk ;kjwD/
n;b ;Zu nkfJnk ;kjwD/
n;b ;Zu nkfJnk ;kjwD/
n;b ;Zu nkfJnk ;kjwD/
nwohek
nwohek u 7 ;kbK u 7 ;kbK u Gkosh w{b d/u Gkosh w{b d/
nwohek u 7 ;kbK u Gkosh w{b d/
nwohek
nwohek 'u 7 ;kbK u 7 ;kbK 'u Gkosh w{b d/u Gkosh w{b d/
b'eK dh frDsh 38 ch;dh tXh
b'eK dh frDsh 38 ch;dh tXh
b'eK dh frDsh 38 ch;dh tXh
b'eK dh frDsh 38 ch;dh tXh
b'eK dh frDsh 38 ch;dh tXh
fejk fe ;kb 2016 ftu eohp
2,50,000 Gkosh nkgDh thzk fwnkd
ysw j'D d/ pknd th fJZE/ o[e/ j'J/ ;B.
;XkoB s"o 's/ dZyDh J/ShnkJh w{b d/
nwoheh t;BheK dh nkpkdh 40 ch;dh
sZe tXh j?. ;jh noEK ftu fJj 2010
ftu 35 bZy s'A tZX e/ ;kb 2017 ftu
54 bZy sZe j' rJh.
;kb 2010 d/ pknd s'A B/gkbh
GkJhuko/ ftu 206H6 ch;dh, Gkosh
GkJhuko/ ftu 38 ch;dh, G{NkBh
BkrfoeK ftu 38 ch;dh,
gkfe;skBhnK ftu 33 ch;dh, pzrbkd/
Sh BkrfoeK ftu 26 ch;dh ns/
SqhbzekJh nkpkdh ftu 15 ch;dh dk
tkXk j'fJnk j?. fog'oN w[skpe J/
ShnkJh nwoheh BkrfoeK dh nkwdB
fteN'ohnk (fpT{o') phs/ fdBhA e?B/vk fty/ j'Jh d' NoZeK ftueko fGnkBe
ftu n;wkBsk ;G s'A tZX j?. nwohek
NZeo ftu fJe NoZe vokJhto dh w"s j' rJh ;h, id'A fe d{i/ NoZe vokJhto B{z
ftu ofj oj/ seohpB 50 bZy dZyDh
wkw{bh ;ZNK bZrhnK ;B. NZeo fJzBh fGnkBe ;h fe NoZe B{z nZr bZr rJh. g[b;
J/ShnkJh BkrfoeK ftu eohp fJe
tb'A jkd;/ s'A pknd jkJht/ B{z e[M xzfNnK bJh pzd eo fdZsk. fJj jkd;k ;t/o/
ch;dh rohph ftu ofj oj/ jB.
9L45 ti/ j'fJnk dZf;nk ik fojk j?. fJj jkd;k v?bNk g'oN bkr/ d' NoZeK
toswkB nkpkdh ;ot/ w[skpe
ftueko j'fJnk, NoZe vokJhto dh gSkD okiftzdo f;ZX{ ti'A j'Jh j?. okiftzdo
2016 dhnK nwoheh u'DK ftu J/
nkgD/ fgZS/ 6 ;kb dh p/Nh s/ 3 ;kb dk p/Nk ns/ nkgDh gsBh B{z SZv frnk j?.
ShnkJh d/SK d/ 49H9 ch;dh b'eK B/
f;ZX{ Ubzghnk NoK;g'N/SB ftu ezw eodk ;h. :{BkJhfNv NoZeoz n?;';hJ/SB tb'A
tkfSzrNB (fpT{o') nwohek ftu fiBQK dk d;skt/zK ftu foekov BjhA t'fNzr ehsh ;h. ;kb 2001 ftu fiZE/
rrB f;zx B/ dZf;nk fe fJ; jkd;/ ekoB ;kv/ GkJhuko/ B{z v{zxk XZek tZik j? Gkosh w{b d/ b'eK dh nkpkdh ;kb j?. fJj 2010 d/ pknd 72 ch;dh tkXk dZyDh J/ShnkJh w{b d/ t'NoK dh frDsh
feT[Afe ;kvk fJe gzikph tho i' o'zh o'Nh bJh ezw 's/ fBefbnk ;h s/ fJ; jkd;/ 2010-17 d"okB 38 ch;dh sZe tXh j?. 20 bZy ;h T[ZE/ 2018 ftu tZX e/ 50
ftu T[; dh ;VD ekoB w"s j' rJh. rrB dk wzBDk j? fe okiftzdo NoZe dh ;hN j?. dZyDh J/ShnkJh g?o'eko ;w{j ;kT{E T[; B/ fejk fe r?o ekB{zBh Gkosh- bZZy sZe gj[zu rJh. fJBQK ftu 15 bZy
'u cZ; frnk ;h, fi; ekoB T[j NoZe ftu'A pkjo BjhA fBeb ;fenk. g[b; B/ fJ; J/ShnB nw/foeBz bhfvzr N[r/do nwoheh b'eK ftu tkXk thzk fwnkd Gkosh jB. gkfe;skBh w{b d/ t'NoK
pko/ ghVs d/ gfotko Bkb okpsk ehsk j?, idfe jkd;/ s'A pknd NoZe B{z fJe
(;kbN) B/ nkgDh fog'oN ftu fejk fe d/ pknd th fJZE/ ofj oj/ Gkosh dh frDsh 2,22,252 j? idfe pzrbkd/
dZw nZr bZrD d/ jkbks B/ eJh ;[nkb yV/ eo fdZs/ jB. xZN'-xZN 6,30,00 Gkosh nfij/ jB gqtk;hnK d/ ekoB j' ;edk j?. T[; B/ Sh 69,825 jB.

15
15
15 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
15 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
15 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
B?Dk d/th-;qh nkBzdg[o ;kfjp ikD
B?Dk d/th-;qh nkBzdg[o ;kfjp ikD
B?Dk d/th-;qh nkBzdg[o ;kfjp ikD
B?Dk d/th-;qh nkBzdg[o ;kfjp ikD
Y/;h tb'A bzvB-nzfwqs;obzvB-nzfwqs;o T[vkD bJh T[vkD bJh B?Dk d/th-;qh nkBzdg[o ;kfjp ikD
Y/;h tb'A
Y/;h tb'A
Y/;h tb'A bzvB-nzfwqs;o T[vkD bJh
Y/;h tb'A 'bzvB-nzfwqs;obzvB-nzfwqs;o' T[vkD bJh T[vkD bJh
:{H e/H dh NoK;g'oN wzsoh Bkb w[bkeks
:{H e/H dh NoK;g'oN wzsoh Bkb w[bkeks
:{H e/H dh NoK;g'oN wzsoh Bkb w[bkeks
:{H e/H dh NoK;g'oN wzsoh Bkb w[bkeks
:{H e/H dh NoK;g'oN wzsoh Bkb w[bkeks
tkb/
tkb/
tkb/ oXkb{nK bJh uzrh ypooXkb{nK bJh uzrh ypo
tkb/ oXkb{nK bJh uzrh ypo
tkb/ SoXkb{nK bJh uzrh ypooXkb{nK bJh uzrh ypo
;oeko tZb'A czv d/D s'A BKj eoB
T[gozs ehsk j?. fJ; ;Veh w[ozws d/
ekoi bJh e[Zb 25 eo'V o[gJ/ wBz{o
ehs/ rJ/ jB.
fJ; ;pzXh ikDekoh fdzfdnK b'e
fBowkD wzsoh fti/ fJzdo f;zrbk B/
dZf;nk fe b'e ;Gk u'DK s'A gfjbK
nkBzdg[o ;kfjp b'e ;Gk jbe/ s'A
;kpek ;z;d w?Apo gq/w f;zx uzd{wkiok
B/ b'eK dk Go';k fiZsD dh e'fSS sfjs
e/Ado d/ sZsekbh o'v NoK;g'oN s/
jkJht/z wzsoh fBfsB rveoh B{z
;Zfdnk ;h ns/ e/Adoh o'v NoK;g'oN s/
jkJht/z wzsokb/ (n?ZwH UH nkoH NhH ns/
uzvhrVQ (fpT{o') :{H e/H d/ ;z;d w?Apo sBwBihs f;zx Y/;h B/ bzdB fty/ n?Zu) s'A fpBK b'VhAdh gqSk;eh gqtkBrh
poskBth ;z;d 'u jtkpkzh s/ e"wKsoh NoK;g'oN wzsoh p?o'B?; t/no Bkb w[bkeks
bJ/ ekjbh 'u BhAj gZEo oytk fbnk
ehsh. fJ; whfNzr d"okB Y/;h B/ bzvB-nzfwqs;o dh f;ZXh T[vkD dh wzr eofdnK ;h. fJ; eo e/ o'v NoK;g'oN s/ jkJht/
fejk fe fJ; Bkb poskBhnk B{z ;?o-;gkN/, ;ZfGnkukoe rshftXhnK ns/ tgkoe i wzsokb/ B/ nkBzdg[o ;kfjp-rVQSzeo,
s"o 's/ ekch bkG j't/rk. T[BQK B/ wzsoh B{z dZf;nk fe wJh, 2019 'u Gkos d/ ;?ANo 16H77 feH whH ns/ nkBzdg[o ;kfjp-
cko J/Shnk g?;hfce J/thJ/SB (;hH J/H ghH J/H) B/ n?bkB ehsk ;h fe Gkos ns/ :{og B?Dk d/th 4H77 feHwhH bzpkJh tkbh
ftueko f;ZXh jtkJh ;/tk bJh fJzNoB?N 's/ ;G s'A tZX nzfwqs;o-jhEo' o{N bJh
;Ve dh w[ozws bJh czv ikoh eoB s'A
Gkb ehsh rJh. g?o fgZS/ fyZu bJ/ ;B.
Y/;h B/ fejk fe 2018 s'A poskBhnk 'u bzvB-nzfwqs;o f;ZXh jtkJh T[vkD fJBQK ;VeK dh y;sk jkbs Bk e/
bJh w[fjzw S[o{ ehs/ ikD s'A pknd j'oBK s'A fJbktk :{H e/ d/ ;z;d w?ApoK s'A th tb ;EkBe b'eK bJh go/SkBh dk ;pZp
jwkfJs jk;b j'Jh j?. fJ; jtkJh o{N B{z w[V S[o{ eotkT[D ;pzXh fJ; gfjb edwh j?, ;r'A SoXkb{nK bJh th ;co d"okB
B{z gkoNh gZXo s'A T[Zgo T[m e/ ;woEB fwfbnk j? ns/ e"wKsoh whvhnk tZb'A th
;[oZfynk dk ysok pfDnk ofjzdk j?.
uzrk j[zrkok gqkgs j'fJnk j?. fJ; ;Ve 's/ 60 NB s'A th tZX Gko
fJ; whfNzr d"okB poskBth ;z;d w?Apo B/ wzsoh B{z dZf;nk fe ;z;ko Go ftZu'A Bkb bZd/ fNZgo bzxd/ jB, fi; eoe/
o'zkBk fJZe bZy s'A tZX :ksoh ;qh jfowzdo ;kfjp, nzfwqs;o d/ doSBK bJh ;Ve 'u tZv/ s'A v{zx/ N'J/ g? rJ/ jB.
nkT[Ad/ jB.bzvB fJe rb'pb X[ok j? ns/ :{H e/H s'A nzfwqs;o nkT[D-ikD tkb/ fJj ;VeK d' fJfsjk;e ;EkBK ;qh
SoXkb{nK u'A fznkdkso gzikph bzvB 'u ofjzd/ jB. T[BQK nZr/ fejk fe nzfwqs;o
nkBzdg[o ;kfjp s/ wksk B?Dk d/th
fty/ :ksohnK dh frDsh brksko tX ojh j?. Bkb i'VdhnK jB. fJ; bJh b'eK B{z
jkb jh ftu fJj gsk bZrk j? fe nzfwqs;o jtkJh nZvk Gkos dk ;kb 2018 c"oh okjs d/D d/ wZd/Bzo ;{pk ;oeko
ftu ;G s'A tZX :ksohnK dh nkwd tkbk jtkJh nZvk pD frnk j?, i' fJE/ ;qh nkBzdg[o ;kfjp (fpT{o') ;qh eod/ j'J/ nkBzdg[o ;kfjp-rVQSzeo ns/ B/ nkgD/ you/ 's/ jh w[ozws dk ezw
nkT[D tkb/ tZX oj/ w[;kcoK dh frDsh s'A gsk brdk j?.Y/;h B/ ekch fuoK s'A fJj nkBzdg[o ;kfjp s/ wksk B?Dk d/th nkBzdg[o ;kfjp-B?Dk d/th o'v dh nkozG fdZsk j?, fi; dh S[o{nks 21
w[fjzw ikoh oZyfdnK fJ; w[Zd/ ;pzXh :{H e/H dh ;z;d 'u th uouk ehsh fe jtkJh w[ozws dh fzzw/tkoh nkgD/ w'fYnK 's/ b?
ikD tkb/ SoXkb{nK bJh uzrh ypo j?. i{B, 2019 B{z N?Avo ikoh eo e/ ehsh
nZfvnK ns/ e"wKsoh J/nobkJhBK bJh fJj o{N y'bQDk :ehBh pDkfJnk ikt/. gzikp ;oeko B/ SoXkb{nK B{z okjs bJh j?. ;{pk ;oeko B/ fJj c?;bk e/Ado ik ojh j?.

jfonkDk dh Xh gzikp
jfonkDk dh Xh gzikp
jfonkDk dh Xh gzikp u ubk
jfonkDk dh Xh gzikp u ubku ubk
jfonkDk dh Xh gzikp 'u ubku ubk
ojh fwSB B B B B 'pkp/ BkBe dh UNpkp/ BkBe dh UN'
pkp/ BkBe dh UN
ojh fw
ojh fw pkp/ BkBe dh UN
pkp/ BkBe dh UN
ojh fw
ojh fw



































pfmzvk (fpT{o') jfonkDk d/ fgzv oshnk dh ofjD tkbh btgqhs e"o pfmzvk ftu rohp pZfunK B{z w[cs
gVQkT[D bJh fwSB 'pkp/ BkBe dh UN' ubk ojh j?. btgqhs e"o B/ dZf;nk fe T[; B{z pugD s'A jh S"e ;h
fe T[j rohpK dh wdd eo/ ns/ nkgD/ fJ;/ S"e d/ uZbd/ T[j fgSb/ 6 ;kbK s'A pZfunK B{z w[cs gVQk ojh j?.
T[j fiZE/ th gVQkJh eoB iKdh ;h T[E/ ;wK eZY e/ rohp pZfunK B{z zo{o gVQkT[Adh ;h. fJ; s'A gfjbK btgqhs
gfNnkbk, cfsjrVQ ;kfjp ftu th rohp pZfunK B{z w[cs gVQkJh eokT[Adh ;h ns/ 100 d/ eohp pZfunK B{z
gVQk u[Zeh j?.
j[D fgSb/ 2 ;kbK s'A btgqhs pfmzvk ftu ofj e/ B"eoh eoB d/ Bkb-Bkb Skw d/ ;w/A fJe gkoe ftu
pZfunK B{z gVQkT[Adh j? ns/ pZfunK dh gVQkJh dk youk th T[j nkgDh sBykj ftu'A eodh j?. T[BQK B/ nkgDh
fJe ;';kfJNh th pDk bJh j?, fi; dk BK 'pkp/ BkBe dh UN' oZfynk j?. fJ; bVeh d/ ezw B{z d/yd/ j'J/
fJbke/ d/ b'eK B/ th T[; dk ;kE d/Dk S[o{ eo fdZsk j?.

16
16
16 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
16 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
16 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
e?B/vk d/ gqtk;hnK B{z 'fwZm/fwZm/'
r[odk;g[o cfsj eoB s'A pknd
r[odk;g[o cfsj eoB s'A pknd e?B/vk d/ gqtk;hnK B{z fwZm/fwZm/
r[odk;g[o cfsj eoB s'A pknd
r[odk;g[o cfsj eoB s'A pknd
r[odk;g[o cfsj eoB s'A pknd
e?B/vk d/ gqtk;hnK B{z
e?B/vk d/ gqtk;hnK B{z
e?B/vk d/ gqtk;hnK B{z fwZm/
Bt/A gzr/
Bt/A gzr/ u c;/ ;zBh fdUbu c;/ ;zBh fdUb
Bt/A gzr/
Bt/A gzr/ u c;/ ;zBh fdUb
Bt/A gzr/ 'u c;/ ;zBh fdUbu c;/ ;zBh fdUb
gqtk;h j[D bZrD bZr/ 'zfjohfjoh'
gqtk;h j[D bZrD bZr/
gqtk;h j[D bZrD bZr/ fjohfjoh
gqtk;h j[D bZrD bZr/ fjoh
gqtk;h j[D bZrD bZr/
e/ Bt/A gqtk;hnK dh nkwd s'A fuzss
jB go nfijh fe;/ ;wZf;nk dk itkp
gqtk;hnK dh nkwd ftu eN"sh BjhA j'
;edk. ;ot/yD d/ BshfinK w[skpe
fJwhrq/SB dk fto'X eoB tkfbnK 'u
ezzot/fNt gkoNh d/ jwkfJshnK dh
frDsh fznkdk doi ehsh rJh. 7 i{B
s'A 10 i{B dofwnkB ehs/ rJ/
nkBbkJhB ;ot/yD d"okB 1528
ifDnK dh ;bkj doi ehsh rJh.
;ot/yD wkfjoK dk nkyDk j? fe
nkBbkJhB okJ/S[wkoh 'u so[Nh j'D dk
;jh nB[wkB BjhA brkfJnk ik ;edk,
feT[Afe fJj nkpkdh d/ p/soshp Bw{B/
B{z g/S BjhA eod/. ;ot/yD d"okB fiZE/
ezzot/fNt gkoNh d/ jwkfJshnK B/
fJwhrq/SB dk fto'X ehsk, T[E/ jh
fbpob gkoNh d/ jwkfJshnK 'u'A 59
ch;dh B/ nkfynk fe T[j fJwhrq/SB dk
gZXo tXkJ/ ikD d/ jZe 'u jB.
r[odk;g[o (fpT{o') r[odk;g[o dh b'e ;Gk ;hN tZv/ coe Bkb cfsj eoB
N'oKN' (fpT{o') e?B/vk p/SZe SB wzsoh nfjwd j[;?B B/ fejk fe fJe n?ZBH vhH ghH w?ApoK tZb'A 56 ch;dh
tkb/ Gkigk d/ ;z;d w?Apo ;zBh fdUb fJe Bt/A fttkd 'u fxo rJ/ jB. fJj
gqtk;hnK dk w[be j? go fJE/ t; u[Ze/ gk;/ d/S Go 'u eko'pkohnK B{z ekw/ BjhA B/ gqtk;hnK dh nkwd tXkJ/ ikD dh
fttkd u'DK 's/ ehs/ rJ/ tkX{ you B{z b? e/ g?dk j'fJnk j?. don;b u'D efwSB
b'eK B{z Bt/A gqtk;hnK dh nkwd g;zd fwb oj/ ns/ d{i/ gk;/ fJ; fe;w d/ ;ot/ tekbs ehsh idfe rqhB gkoNh d/ 43
B/ b'e ;Gk u'DK bVB tkb/ T[whdtkoK bJh e[Zb you dh jZd 70 bZy o[gJ/ s?n
BjhA nk ojh. dZ; dJhJ/ fe skzk ;ot/ yD fuzsk g?dk eod/ jB. nkofEe wkfjo ch;dh ;woEe gqtk;hnK d/ gZy 'u Bzo
ehsh ;h. fejk frnk ;h fe 70 bZy s'A tkX{ you ;kps j'D 's/ ;zpzXs T[whdtko
yD 'u 63 ch;dh e?B/vhnBK B/ nkfynk brksko dkntk eo oj/ jB fe ekfwnK nkJ/. ezzot/fNt gkoNh d/ jwkfJshnK
fybkc ;ys ekotkJh j't/rh. fJE'A se fiZs/ j'J/ T[whdtko dh w?ApofSg th oZd
fe fJwhrq/SB dh jZd ;hws j'Dh ukjhdh dh ewh Bkb BfiZmD bJh fJwhrq/SB 'u'A f;oc 19 ch;dh B/ fJwhrq/SB dk
eoe/ d{i/ Bzpo 's/ ofjD tkb/ T[whdtko B{z i/s{ n?bkfBnk ik ;edk j?. r[odk;g[o
j?. rb'pb fBT{z tZb'A gqekSs fJe ;ot/ jh ;G s'A ekoro jfEnko ;kps j' gZXo tXkJ/ ikD dh tekbs ehsh. dZ;
;hN 's/ u'D bV e/ fiZs jk;b eoB tkb/ Gkigk T[whdtko ;zBh fdUb dk u'D
yD w[skpe f;oc 37 ch;dh b'eK B/ ;edk j?. dJhJ/ fe cotoh 'u ehs/ ;ot/yD 'u
you 86 bZy o[gJ/ s'A tZX gkfJnk frnk j?.
fejk fe e?B/vk d/ tXd/ noEuko/ B{z t/ nfjwd j[;?B B/ fejk fe ;zGkfts Skwb nZX/ b'eK B/ e?B/vk nk oj/
u'D you dk fj;kp brkT[D 'u i[N/ nkpzotoK B/ ;zBh fdUb s'A u'DK 'u
yfdnK Bt/A gqtk;hnK dh nkwd 'u th s"o 's/ e?B/vk d/ b'e jkT{f;zr ns/ gqtk;hnK ns/ ofcT{zhnK dh frDsh B{z
you ehs/ rJ/ g?f;nK dh d'pkok fvN/b wzrh j?. fJ; s'A gfjbK r[odk;g[o d/ vhH ;hH
tkXk ehsk ikDk ukjhdk j?. T[E/ fJzwhrq/ p[fBnkdh YKu/ ftubhnK j'o ewhnK eo jZd s'A fznkdk eoko fdZsk
B/ ;zBh fdUb B{z B'fN; ikoh eoe/ u'D you dk fj;kp feskp d/D bJh fejk ;h.
d{i/ gk;/ ;zBh fdUb d/ bhrb n?vtkJhzoK dk efjDk j? fe T[BQK d/ ebkfJzN d/ u'D
rqfj wzsokb/ B/ ewb BkE fybkc nekbh
rqfj wzsokb/ B/ ewb BkE fybkc nekbh
rqfj wzsokb/ B/ ewb BkE fybkc nekbh
rqfj wzsokb/ B/ ewb BkE fybkc nekbh
rqfj wzsokb/ B/ ewb BkE fybkc nekbh
you dk fj;kp feskp brkT[D ftu u'D efwSB dh Nhw s'A u{e j'Jh j?. u'D
n?e;g?Avhuo iKu oj/ nkpzotoK B{z ;jh you dh fvN/b d/ fdZsh ikt/rh. wzrbtko
B{z gmkBe'N ns/ r[odk;g[o fzfbnK d/ tZy-tZy you nkpzoto gj[zu/ ns/ foekov
db dh fSekfJs f;N e'b G/ihekfJs f;N e'b G/ih
db dh f ekfJs f;N e'b G/ih
db dh f
db dh f
db dh f ekfJs f;N e'b G/ihekfJs f;N e'b G/ih
dh v{zxkJh Bkb iKu ehsh rJh.
ikyV B/ you/ 63 bZy ftukoB dk c?;bk ehsk j?, fijBK B{z
r[odk;g[o jbe/ 'u r[odk;g[o ns/ gmkBe'N fzbk Skwb j?. d't/A fzfbnK ftu nkgo/SB pfbT{ ;Nko d"okB ;qh dopko
Gkigk, eKro; ;w/s ;kohnK gkoNhnK d/ gq'rokwK dk you tZy-tZy i'V e/ ;kfjp nzdo' u[Ze e/ i'Xg[o dh i/b 'u
ezgkfJb ehsk frnk j?. whvhnk fog'oNK w[skpe ni/ Xofwzdo T[oc ;zBh fdUb dk pzd eo fdZsk frnk ;h. j[D se fJjBK
you 86 bZy s'A tZX gkfJnk frnk j?. ;zBh s'A jkoB tkb/ eKro; T[whdtko ;[Bhb 'u'A f;oc 40 f;Zy pzdhnK B{z jh w[nktzk
ikyV B/ 63 bZy , 'nkg' d/ ghNo w;hj B/ 7 bZy 65 jzko, bkbuzd eNko{uZe B/ fdZsk frnk j?.
9 bZy 62 jzko, Skodk B/ 51,600 ns/ gqhsw f;zx B/ 1 bZy 13 jzko o[gJ/ you nekbh db d/ gqXkB B/ fJj th
ehs/ jB. n?bkB ehsk fe e/Ado ;oeko B/ T[jBK
f;ZyK B{z xZN frDsh dk o[spk d/D d/
wkwb/ B{z ftukoB dk c?;bk ehsk j?,
gzikp
gzikp fdwkrh p[ykofdwkrh p[yko b? e/ u"e;, b? e/ u"e;, fijBK B{z rVpV tkb/ d"o d"okB izw{-
gzikp 'fdwkrh p[ykofdwkrh p[yko' b? e/ u"e;, b? e/ u"e;,
gzikp
gzikp fdwkrh p[yko b? e/ u"e;,
eSwho 'u'A T[ikV fdZsk frnk ;h. T[jBK
fejk fe wzsokb/ B/ izw{-eSwho ;oeko
ibd ikoh j't/rk 'nboNnboN'
ibd ikoh j't/rk nboN
ibd ikoh j't/rk
ibd ikoh j't/rk nboNnboN
ibd ikoh j't/rk B{z fJ; e/; d/ t/ot/ d/D bJh nkfynk
j?. T[jBK dZf;nk fe wzsokb/ tZb'A ;qh
r[o{ BkBe d/t ih d/ 550t/A goekS
uzvhrVQ (fpT{o') wZX gqd/S d/ w[Zy fdZbh f;Zy r[od[nkok w?B/iw?AN ew/Nh g[op d/ iSB wBkT[D ns/ eosko bKxk
wzsoh ewb BkE B{z 1984 'u fjz;e GhV d/ gqXkB wBfizdo f;zx f;o;k B/ fejk pDkT[D bJh u[Ze/ edwK pko/ 21 i{B
dh nrtkJh eofdnK t/yD tkb/ fe f;N B/ vhHn?Z;HihHn?ZwH;hH B{z eZb B{z o;wh ikDekoh fdZsh ikt/rh. fJ;/
uSwdhd rtkjK dh fpnkB foekov rtkjK dh ;{uh ns/ pkeh ;p{s d/D d"okB f;o;k B/ nekbh db gqXkB B{z
eoB ;pzXh Sq'wDh nekbh db d[nkok tk;s/ ;Zfdnk j?. 2015 'u n?ZBHvhHJ/H dZf;nk fe jkb jh 'u w[yoih Bro fty/
fdZsh fSekfJs rqfj wzsokb/ tZb'A ftS/ ;oeko d[nkok pDkJh f;N B{z 1984 d' f;ZyK T[Zs/ ehs/ rJ/ fGnkBe jwb/
S iKu Nhw (f;N) e'b G/i/ ikD wro'A f;Zy esb/nkw d/ pzd ehs/ ik u[Ze/ e/ d/ ;pzX 'u rqfj wzsokb/ B/ fdZbh g[b;
eKro;h nkr{ fybkc fJB;kc dk ;K dh skzk ;p{sK dh o"SBh 'u iKu e'b'A fog'oN sbp ehsh ;h. T[jBK fejk
gjhnk x[zwDk S[o{ j' frnk j?. eoB dhnK skesK fdZshnK j'JhnK jB. fe fi; s'A pknd fgsk-g[Zso 's/ sSZdd
eZb SkwhA rqfj ;eZso Bkb ehsh pkdb B/ dZf;nk fe e/Adoh wzsokb/ B/ Ykj[D tkb/ ;ko/ g[b; eowhnK fybkc
whfNzr s'A pknd fJ; pko/ gkoNh gqXkB fJe j'o c?;bk b?AfdnK T[jBK ;ko/ 365 Xkok 247$19 sfjs e/; doi ehsk
;[ypho f;zx pkdb B{z ikDekoh fdzfdnK f;ZyK B{z w[nktzk d/D dk wkwbk frnk j?.
;kpek ;z;d w?Apo uzd{wkiok dh wzr,
;kpek ;z;d w?Apo uzd{wkiok dh wzr,
;kpek ;z;d w?Apo uzd{wkiok dh wzr,
;kpek ;z;d w?Apo uzd{wkiok dh wzr,
;kpek ;z;d w?Apo uzd{wkiok dh wzr,
jfonkDk u Gkigk d/t/ 3 ;hNK
jfonkDk u Gkigk d/t/ 3u Gkigk d/t/ 3 ;hNK ;hNK
jfonkDk
jfonkDk
jfonkDk 'u Gkigk d/t/ 3u Gkigk d/t/ 30 ;hNK ;hNK
ibzXo (fpT{o') Gkosh iBsk gkoNh B/ gzikp 'u ftXkB ;Gk ;hNK dh
uzvhrVQ (fpT{o') fpjko 'u 'fdwkrh p[yko' ekoB tZvh frDsh 'u j'Jh pZfunK tkX{ wzr eh ehsh fe j[D nekbh db B/ r[nKYh ;{p/ jfonkDk 's/ Bzo oy
dh w"s s'A pknd gzikp ;oeko th g{oh soQK u"e; j' rJh j? ns/ fJ; Bkb BfiZmD bJh j?. gkoNh d/ ;hBhno B/sk ns/ ;kpek ;z;d w?Apo gq/w f;zx uzd{wkiok
dhnK fsnkohnK 'u bZr rJh j?. ;oeko tb'A fJ; ;pzXh ibdh jh ;oe{bo s/ dk efjDk j? fe nekbh db dk jfonkDk 'u ekch nkXko j?, fJ; bJh
nboN ikoh ehsk ikt/rk sK i' fJ; phwkoh ;pzXh gzikp d/ b'e th u"ezB/ ofj Gkigk B{z jfonkDk ;{p/ 'u nekbh db B{z 30 ;hNK dk e'Nk d/Dk ukjhdk j?.
;eD. eKro; nekbh db dh fJ; wzr 's/ fpbe[b th fceowzd BjhA j?. gzikp d/
fJ; pko/ f;js wzsoh pbpho f;zx f;ZX{ dk efjDk j? fe fi; soQK b'eK dk No/ e?pfBN wzsoh ns/ ;hBhno B/sk fsqgs okfizdo f;zx pkitk B/ fejk fe
BK iK pZ;K 'u nkT[Dk-ikDk bZrk ofjzdk j?, fJ; Bkb fpjko s'A fJj tkfJo; eKro; nkgD/ dw 's/ u'DK fiZs/rh. nekbh fiBQK woih e'Nk tXtk b?D
gzikp 'u th nk ;edk j? ns/ fJ; d/ uZbfdnK f;js ftGkr tb'A fe;/ soQK dh eKro; B{z e'Jh fuzsk BjhA j?.
fYZb BjhA tosh ikt/rh. T[BQK fejk fe gzikp 'u nkT[D tkb/ fdBK 'u n?Ap{b?A; ;/ jfonKDk 'u e[Zb 90 ftXkB ;Gk ;hNK jB, fiBQK u nekbh db gfjbK
tk bJh th f;js wzsokb/ tb'A fJe BtK pdb bZfGnk frnk j?. T[BQK fejk fe d' ;hNK ekbKtkbh ns/ nzpkbk Sfjoh ;hN 's/ u'D bV u[Zek j?. ekbKtkbh
;oeko ibdh jh ihH ghH n?Z;H f;;Nw fJz;Nkb eoB s'A pknd fJe 'w'pkfJb n?g' ;hN s'A fiZs e/ jfonkDk 'u yksk y'bQD tkbh nekbh db nkgDh ;kEh
fbnkT[D dh fsnkoh 'u i[ZN rJh j?. Gkigk B{z fezM wBkT[Adh j?, fJj d/yDk fdbu;g j't/rk.

17
17
17 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
17 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
17 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
nk;Nq/bhnkL y/vK
nk;Nq/bhnkL y/vK u ;wfbzrhnK d/
nk;Nq/bhnkL y/vK
gzikp u f;oc 2 ftXkB ;Gk ;hNK crtkVku f;oc 2 ftXkB ;Gk ;hNK crtkVk
nk;Nq/bhnkL y/vK 'u ;wfbzrhnK d/u ;wfbzrhnK d/
gzikp nk;Nq/bhnkL y/vK u ;wfbzrhnK d/u ;wfbzrhnK d/
gzikp 'u f;oc 2 ftXkB ;Gk ;hNK crtkVku f;oc 2 ftXkB ;Gk ;hNK crtkVk
gzikp
gzikp u f;oc 2 ftXkB ;Gk ;hNK crtkVk
kwb j'D ;pzXh rkJhv bkJhB s?n s?n
kwb j'D ;pzXh rkJhv bkJhB s?n
kwb j'D ;pzXh rkJhv bkJhB
s/ ibkbkpkd dhnK j'DrhnK T[g u'DK
s/ ibkbkpkd dhnK j'DrhnK T[g u'DK Skwb j'D ;pzXh rkJhv bkJhBkwb j'D ;pzXh rkJhv bkJhBz s?n s?n
s/ ibkbkpkd dhnK j'DrhnK T[g u'DK
s/ ibkbkpkd dhnK j'DrhnK T[g u'DK
s/ ibkbkpkd dhnK j'DrhnK T[g u'DK
fwbD iK Bk fwbD B{z b? e/ ftSt gZXo
's/ pfj; fSVh j'Jh j?. ;g'oN nk;Nq/
bhnk B/ fJj rkJhv bkJhBz nk;Nq/
bhnk wB[Zyh nfXeko ftGkr ns/
'e'bhzB nkc w/io gq'c?SBbz n?Av
gkoNh;g/SB ;g'oN;' d/ ;fj:'r Bkb
ftef;s ehs/ jB.
rkJhvbkJhBz 'u n?ZbH ihH phH NhH
b'eK B{z nrtkJh ns/ 'e'v nkc ezveN'
s'A b? e/ T[BQK d/ nB[e{b ;[ftXktK ns/
fBZih ;{uBk se d/ ;ko/ wkwfbnK dk
fzeo ehsk frnk j?. fJj rkJhv
bkJhBz p'ovK, e'uK, nzgkfJoK ns/ j'o
nfXekohnK ns/ eowukohnK bJh
fsnko ehshnK rJhnK jB ns/ ;bkj
fdZsh rJh j? fe ;zrmB jkJh gq'ckJhb
ibzXo (fpT{o') gzikp ftu f;oc 2 ftXkB ;Gk ;hNK crtkVk s/ ibkbkpkd d/ fyvkohnK B{z fJ; gfjb B{z tXkT[D bJh
jh T[g u'D j'D dk okj ;kc j' frnk j?. gsk bZrk j? fe e/Adoh u'D efwSB fJBQK pko/ ft;Eko Bkb ftuko-tNKdok ehsk T[sSkfjs eo/. ;g'oN nk;Nq/bhnk d/ w[yh
f;vBh (fpT{o') nk;Nq/bhnk B/
d' ;hNK 's/ ;szpo wjhB/ ftu T[g u'D eotk ;edk j?. crtkVk ftXkB ;Gk ;hN e/N gkbwo B/ fejk,''fo;ou w[skpe
;wfbzrhnK ;w/s n?ZbH ihH phH NhH ik fojk j? fe y/v ;zrmB fe; soQK
fJ; bJh ykbh j' rJh feT[Afe ;'w gqekS j[fSnkog[o b'e ;Gk ;hN s'A u[D/ rJ/ idfe n?ZbH ihH phH NhH b'e, yk; eo e/
GkJhuko/ bJh y/vK B{z j'o ;fjGkrh nfijk wkj"b pDk ;ed/ jB i' n?ZbH
ibkbkpkd ;hN B{z fJ; bJh ykbh n?bkB ehsk frnk feT[Afe ;[ypho pkdb fco'zg[o B"itkB b'e y/vK ns/ ;ohoe
pDkT[D d/ T[d/S Bkb thotko B{z rkJhv ihH phH NhH GkJhuko/ d/ fyvkohnK d/
;hN s'A ;z;d w?Apo u[D/ rJ/ jB. rshftXhnK 'u tZX s'A tZX Skwb j'Dk
bkJhBz s?n ehshnK sKfe fJ; nB[e{b j't/.
dZf;nk ik fojk j? fe gzikp ftXkB ;Gk d/ ;gheo okDk e/H ghH f;zx B/ fJBQK nk;Nq/bhnk B/ fJj edw nfij/ ;w/ ukj[zd/ jB go T[j nkgD/ B/Vb/ b'eK
GkJhuko/ d/ gqsh b'eK dk Bzohnk
d'tK d/ jh n;shfcnK B{z wBz{oh bJh e/Adoh u'D efwSB e'b G/i fdZsk j? idfe tb'A ;theko Bk ehs/ ikD d/ vo ekoB
pdfbnk ik ;e/ ns/ T[BQK Bkb j'D A u[Zfenk j?, id n?ZbH ihH phH NhH
b'e ;Gk u'DK ;w/A nkw nkdwh gkoNh d/ d' j'o ftXkfJeK B{z w[Zy wzsoh e?gNB y/vK 'u Skwb BjhA j[zd/.''
tkb/ G/dGkt B{z d{o ehsk ik ;e/. fJ; GkJhuko/ B{z gqsh:'rsktK 'u rbs bkG
nwfozdo B/ eKro; ftu Skwb eo fdZsk ;h go T[BQK d/ pkti{d fJBQK d'tK 'nkg'
ftXkfJeK d/ n;shfcnK B{z ;theko BjhA ehsk ik fojk.
nk;Nq/bhnk L ftd/ h ftfdnkoED dk esb eoB tkb/ B/ wzfBnk e;{oh ftfdnkoED dk esb eoB tkb/ B/ wzfBnk e;{o
nk;Nq/bhnk L ftd/
nk;Nq/bhnk L ftd/ h ftfdnkoED dk esb eoB tkb/ B/ wzfBnk e;{o
nk;Nq/bhnk L ftd/Sh ftfdnkoED dk esb eoB tkb/ B/ wzfBnk e;{oh ftfdnkoED dk esb eoB tkb/ B/ wzfBnk e;{o
fJ; soQK nkw nkdwh gkoNh d/ fJe j'o ftXkfJe n?ZuH n?Z;H c{bek d/ n;shc/ nk;Nq/bhnk L ftd/
B{z ;theko BjhA ehsk frnk j?. fJ; soQK Bkb 'nkg' ftXkfJe ;[ygkb f;zx yfjok
d/ n;shc/ B{z ;theko Bk ehs/ ikD dh ;zGktBk fdykJh d/ ojh j?. nfijh ;fEsh f;vBh (fpT{o') w?bp"oB 'u nop-fJzokfJbh
ftu fcbjkb f;oc d' ftXkB ;Gk ;hNK dhnK jh T[g-u'DK dk o;sk ;kc j'fJnk ftfdnkoED dk fiB;h S'SD eoe/ T[; dk esb eoB
j?. eKro; dh fJj oDBhsh j? fe fJBQK d'tK ;hNK B{z fiZs e/ ;{p/ ftu fJe tko fco tkb/ d'Sh e'v/ jowB B/ nkgDk r[Bkj wzB fbnk j?. p[ZXtko
s'A nekbh db T[go dpkn pDkfJnk ikt/. fJ; bJh gfjb/ gVkn ftu d' ;hNK 's/ B{z 20 ;kbk B"itkB B/ ndkbs 'u dZf;nk fe T[; B/
jh T[g u'DK eotkT[D dh fdSk tZb ;{pk tX fojk j?. gsk bZrk j? fe w[Zy wzsoh iBtoh 'u nfijh rbsh ehsh ;h.
e?gNB nwfozdo f;zx BjhA ukj[zd/ fe ;{p/ ftu nkw nkdwh gkoNh d/ j'o ftXkfJeK fJj T[BQK xNBktK 'u'A fJe ;h fi; B/ nk;Nq/bhnk d/
d/ n;shc/ ;theko j'D fi; Bkb gzikp ftXkB ;Gk ftu nekbh db fto'Xh fXo d/ fJ; d{i/ tZv/ Sfjo 'u ;[oZfynk B{z b? e/ vo g?dk eo fdZsk
o{g ftu T[Go e/ ;kjwD/ nkJ/. e?gNB nwfozdo f;zx dh oDBhsh fJj j? fe gzikp ;h. 21 ;kbk nkfJnk wk;ot/ dh bkS iBtoh dh S[o{nks
ftXkB ;Gk ftu nkw nkdwh gkoNh jh fto'Xh fXo d/ o{g ftu ofjDh ukjhdh j?. 'u fJe Nqkw ;Nkg B/fVUA fwbh ;h. T[; 's/ jwbk fJ; s'A
fJ; bJh f;oc 2 ;hNK 's/ jh nkT[D tkb/ ;szpo wjhB/ ftu f;nk;h xwk;kB d/yD e[ZM ;wK gfjbK ehsk frnk ;h id T[j fJzokfJb 'u
B{z fwb/rk. nkgDh G?D Bkb c'B 's/ rZb eodh j'Jh xo ik ojh ;h.

18
18
18 gzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
18 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
18 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
ncrkfB;skB d[Bhnk dk ;G s'A nSKs d/Ks d/S
w?bp"oB
w?bp"oB u fjzd{ wzdo s/ r[od[nkoku fjzd{ wzdo s/ r[od[nkok ncrkfB;skB d[Bhnk dk ;G s'A n Ks d/Ks d/
w?bp"oB
w?bp"oB 'u fjzd{ wzdo s/ r[od[nkoku fjzd{ wzdo s/ r[od[nkok
w?bp"oB u fjzd{ wzdo s/ r[od[nkok
ncrkfB;skB d[Bhnk dk ;G s'A n
ncrkfB;skB d[Bhnk dk ;G s'A n Ks d/
ncrkfB;skB d[Bhnk dk ;G s'A n
;kfjp bJh ;oeko dk tZvk n?bkB
;kfjp bJh ;oeko dk tZvk n?bkB ;fEsh dk ikfJzk fbnk frnk. fJ; 'u
;kfjp bJh ;oeko dk tZvk n?bkB
;kfjp bJh ;oeko dk tZvk n?bkB
;kfjp bJh ;oeko dk tZvk n?bkB
c"ih you ns/ ;zxoS d/ Bkb-Bkb
nZstkd ekoB j'JhnK w"sK dk th
nfXn?B ehsk frnk. ftSt SKsh ;{ue
nze 2019 dh thotko ikoh j'Jh fog'oN
w[skpe ;hohnk B{z fgZS/ SZvd/ j'J/
ncrkfB;skB ;G s'A nSKs d/S d/
wkwb/ 'u gfjb/ gkfJdkB 's/ gj[zu frnk
j?. dZ;D :'r j? fe ;hohnk ns/
ncrkfB;skB d[Bhnk d/ d' nfij/ d/S
jB, fiE/ o'zkBk jh tZvh frDsh 'u
b'e wko/ iKd/ jB.
nkJh;b?Av j? d[Bhnk dk ;G s'A SKs
d/S
fog'oN w[skpe nkJh;b?Av d[Bhnk
dk ;G s'A SKs d/S j?. fgSb/ 12 ;kb
s'A T[; B/ fJj doik pDkfJnk j'fJnk
t?fbzrNB (fpT{o') ncrkfB;skB bhnk ;fEs fJz;NhfuT{N cko j?. eqkJhN;uou jwb/ d/ pkti{d
d[Bhnk dk ;G s'A nSKs d/S j? ns/ fJeBkfwe; n?Av gh; dh fog'oN 'u fJ; fBT{zhb?Av d[Bhnk dk d{ik ;G s'A SKs
fJ; wkwb/ 'u T[; B/ ykBkizrh s'A ghVs rZb dk y[bk;k ehsk frnk j?. d/S fojk. T[; s'A pknd nk;Nohnk,
;hohnk B{z th fgZS/ SZv fdZsk j?. nk;No/ fog'oN 'u 163 d/SK 'u SKswJh g[osrkb ns/ v?Bwkoe d/S nkT[Ad/ jB.

Gkosh w{b d/ 7 nk;Nq/bhnkJh b'eK B{z
Gkosh w{b d/ 7 nk;Nq/bhnkJh b'eK B{z
Gkosh w{b d/ 7 nk;Nq/bhnkJh b'eK B{z
Gkosh w{b d/ 7 nk;Nq/bhnkJh b'eK B{z
Gkosh w{b d/ 7 nk;Nq/bhnkJh b'eK B{z
fwfbnk nk;Nq/bhnk dk u'Nh dk ;BwkB
fwfbnk nk;Nq/bhnk dk u'Nh dk ;BwkB
fwfbnk nk;Nq/bhnk dk u'Nh dk ;BwkB
fwfbnk nk;Nq/bhnk dk u'Nh dk ;BwkB
fwfbnk nk;Nq/bhnk dk u'Nh dk ;BwkB
fteN'ohnk (fpT{o') w?bp"oB 'u fjzd{ wzdo ns/ r[od[nkok ;kfjp bJh fteN'ohnk
:'rdkB bJh w?vb nkc fd nkovo nkc
;oeko B/ tZvh ;"rks d/D dk n?bkB ehsk j?. ;oeko tb'A fJBQK bJh 7 bZy vkbo
dh czfvzr fdZsh ikt/rh sK i' ;j{bsK 'u tkXk j' ;e/. T[ZE/ ofjD tkb/ fjzd{-f;Zy nk;Nq/bhnk (UHJ/Hn?wH), i?Sqh okwuzdoB
GkJhuko/ d/ b'eK bJh fJj y[Sh tkbh rZb j? fe T[ZE'A dh ;oeko B/ T[BQK d/ Xkofwe B{z gockofwzr nkoN bJh id'A fe ftBhsk
;EkBK bJh wdd d/D dk jZE tXkfJnk j?. jkb jh 'u fteN'ohnk dh T[gBroh jkofdeo B{z vkeNoh d/ y/so ftu
:'rdkB bJh UHJ/Hn?wH s'A ;BwkBs
ftek; wzsoh wkobhB e"o"i B/ fJZE'A d/ d[ork wzdo ns/ gbwzgNB r[od[nkok ;kfjp
ehsk frnk.
bJh rqKN d/D dk n?bkB ehsk j?.
dZf;nk ik fojk j? fe r[od[nkok ;kfjp bJh 1,00,000 vkbo ns/ wzdo bJh fJ; s'A fJbktk SSheKs e'uo B{z
6,00,000 vkbo fdZs/ ikDr/, fiBQK dh tos'A fJBQK Xkofwe ;EkBK dhnK fJwkosK gowkoE ezwK bJh, no[D e[wko B{z ftZs
ns/ j'o zo{osK g{ohnK eoB bJh ehsh ikt/rh. r[od[nkok ;kfjp s/ wzdo dh y/so, feqSDk XkBk BdhwgZbh B{z
pj[;z;feqsh ns/ wjk f;zBkEzph B{z
gqpzXe ew/Nh tb'A T[BQK dk XzBtkd ehsk frnk j?. jkbKfe GkJhuko/ dh wzr j? fe
ikfJdkd T[d:'r d/ y/so ftu T[BQK
;oeko tb'A pz[orK dh ;KG-;zGkb dk e/Ado th pDtkfJnk ikt/ .
fzeo:'r j? fe Gkosh GkJhuko/ dh fJZE/ tXdh frDsh d/y e/ ;oeko :'r edw :'rdkB bJh UHJ/Hn?wH Bkb ;BwkBs
u[Ze ojh j?. wzsoh wkobhB B/ fejk fe T[j nZr/ s'A th nfij/ gftZso ezwK 'u ehsk frnk. wjkokDh n?bhzkp/E d/
:'rdkB gkT[Ad/ ofjDr/. iBwfdB w"e/ 's/ fdZsk ikD tkbk fJj
;BwkB fJe jzko s'A fznkdk nk;Nq/
bhnkJh b'eK B{z fdZsk frnk j? ns/ fJ;
f;vBh L ;ko/ gfotko B{z uVQ rJh
f;vBh L ;ko/ gfotko B{z uVQ rJh
f;vBh L ;ko/ gfotko B{z uVQ rJh ftu 40 ch;dh n"osK jB. nk;Nq/bhnk
f;vBh L ;ko/ gfotko B{z uVQ rJh
f;vBh L ;ko/ gfotko B{z uVQ rJh
d/ ;kpek gqXkB wzsoh e/ftB ov, nfGB/
w?bp'oB (fpT{o') Gkosh w{b d/ 7 fszB n"osK Skwb jB. fJj n?tkov sk fjT{ i?ew?B B{z u'Nh dk Bkrfoe
nk;Nq/bhnkJh b'eK B{z vkeNoh, ;zrhs, ;'wtko oks nk:'fis fJe gq'rokw ftu ;BwkB ezg?BhnB nkc fd nkovo s'A
fjohbh r?;, j;gskb u Gosh
fjohbh r?;, j;gskb
fjohbh r?;, j;gskb u Goshu Gosh
zfjohbh r?;, j;gskb fjohbh r?;, j;gskb 'u Goshu Gosh f;Zfynk ns/ ftZs d/ y/so ftu fzeo:'r gqdkB ehs/ rJ/. w'BkS nbcq?v ;kJhe/ id'A fe fcbw nfGB/sk n?foe pkBk B{z
:'rdkB bJh nk;Nq/bhnk dk u'Nh dk
Nqh fo;ou ;?ANo dh vkfJo?eNo i? Sqh
w?Apo nkc fd nkovo (J/Hn?wH) s'A
;BwkB gqdkB ehsk frnk j?. fJBQK ftu e[beoDh B{z vkeNoh d/ y/so ftu ;BwkBs ehsk frnk.
nk;Nq/bhnk L jZEK u uke{ cV e/u uke{ cV e/
nk;Nq/bhnk L jZEK
nk;Nq/bhnk L jZEK 'u uke{ cV e/u uke{ cV e/
nk;Nq/bhnk L jZEK
nk;Nq/bhnk L jZEK u uke{ cV e/
x[zwD tkb/ B{z g[b; B/ ehsk ekp{
x[zwD tkb/ B{z g[b; B/ ehsk ekp{
x[zwD tkb/ B{z g[b; B/ ehsk ekp{
x[zwD tkb/ B{z g[b; B/ ehsk ekp{
x[zwD tkb/ B{z g[b; B/ ehsk ekp{
r'bv e';N (fpT{o') nk;Nq/bhnk d/
Sfjo r'bv e';N 'u uke{ b? e/ x[zw oj/
39 ;kbk gkT[b v[p'ot;eh B{z g[b; B/
r'bhnK wko e/ zywh eo fdZsk s/ fJ;
;w/A T[j j;gskb 'u Gosh j?. gkT[b
dh wK B/ g[b; dk ;kE fdzd/ j'J/ e'Jh
tZvh xNBk tkgoB s'A pukn bJh. T[;
B/ g[b; B{z oks d/ 10H40 ti/ ikDekoh
fdZsh rJh fe t?BtoE nt?fBT{ 'u T[;
dk g[Zs jZEK 'u uke{ cV e/ x[zw fojk
j?, i' b'eK bJh ysok pD ;edk j?.
g[b; id w"e/ 's/ g[Zih sK T[; B/ d/
fynk fe gkT[b e'b d' uke{ ;B. g[b;
B/ T[; B{z ;wMkT[D dh eJh tko e'fSS
ehsh go T[j uke{ ;[ZND bJh fsnko
BjhA ;h. g[b; B/ T[; B{z ;wMkfJnk go
T[j fto'X eodk fojk sK T[BQK B/ gkT[b
f;vBh (fpT{o') nk;Nq/bhnk d/ Sfjo f;vBh fty/ fJe xo 'u ekopB d/ r'bhnK wkohnK ns/ 3 r'bhnK bZrD
w'B'nke;kJhv c?b rJh, fi; ekoB ;ko/ gfotko dh jkbs yokp j' rJh s/ T[BQK B{z ekoB T[j zywh j' e/ j/mK fvZr frnk.
j;gskb 'u Gosh eotkfJnk frnk. n?Ap{b?A; nfXekohnK B{z c'B eoe/ xo ;Zfdnk T[; B{z r'bv e';N :{Bhtof;Nh j;gskb
frnk, fiZE/ 7 b'eK dh jkbs yokp ;h. 'u Gosh eotkfJnk frnk, fiZE/ T[;
fJBQK 'u 2 pkbr ns/ 5 Bkpkbr jB. fBT{ ;kT{E t/bz d/ n?Ap{b?A; nfXekoh dh jkbs yso/ s'A pkjo dZ;h ik ojh
B/ dZf;nk fe d[gfjo ;w/A gfotko p[oh soQK Bkb phwko j' frnk ;h . g{o/ gfotko dk j?.
fJbki 'fgqz; nkc t/bz' j;gskb 'u uZb fojk j?. T[BQK dh ;fEsh yso/ s'A pkjo gkT[b dh wK B/ dZf;nk fe T[; B/
dZ;h ik ojh j?. pZfunK 'u'A uko dh T[wo 18 ;kb s'A xZN j?, idfe fJe dh T[wo g[b; B{z d' tko c'B ehsk ;h sK fe T[j
19 ;kb dZ;h ik ojh j?. nfXekohnK B/ dZf;nk fe ekopB w'B'nke;kJhv gfotko dZ; ;e/ fe gkT[b uke{ cV e/ rbhnK
d/ g{b jhNo 'u'A bhe j' e/ nk ojh ;h. 'u x[zw fojk j?. T[; B/ g[b; dh f;cs
n?woi?A;h nfXekohnK B/ ;[oZfynk ekoB fJZE/ jhNo d/ fcT{b B{z pzd eo fdZsk eofdnK fejk fe g[b; B/ pj[s tXhnk
j?. ezw ehsk j?.

19
19
19 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
19 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
19 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
d[ZrDh ocsko Bkb fgxb oj/
d[ZrDh ocsko Bkb fgxb oj/
d[ZrDh ocsko Bkb fgxb oj/
d[ZrDh ocsko Bkb fgxb oj/
d[ZrDh ocsko Bkb fgxb oj/
:{BkJhfNv J/nobkJhB
:{BkJhfNv J/nobkJhB
:{BkJhfNv J/nobkJhB
:{BkJhfNv J/nobkJhBz B/ B/ B/ B/ B/
:{BkJhfNv J/nobkJhB
jB fjwkfbnk d/ rb/ hnohno
jB fjwkfbnk d/ rb/
jB fjwkfbnk d/ rb/
jB fjwkfbnk d/ rb/ hno
jB fjwkfbnk d/ rb/Shnohno
fBT{:koe-w[zpJh cbkJhN ehsh oZd
fBT{:koe-w[zpJh cbkJhN ehsh oZd bJ/ rJ/ 40 ;kb d/ fuZsoK B{z nkXko
fBT{:koe-w[zpJh cbkJhN ehsh oZd
fBT{:koe-w[zpJh cbkJhN ehsh oZd
fBT{:koe-w[zpJh cbkJhN ehsh oZd
pDk e/ fJj y'i ehsh j?. fJj fuZso
nwoheh ik;{;h T[grqfjnK tb'A bJ/ rJ/
;B. fJBQK B{z Eqh vh wkfvT{b 'u pdb
e/ nfXn?B ehsk frnk.
rb/ShnoK B{z fBrb foj? ibtk:{
pdbkn
bJhnK rJhnK s;thoK Gkos,
uhB, B/gkb ns/ G{NkB 'u ;fEs 650
rb/Shno dhnK jB, i' gZSw s'A g{op
sZe brGr 2 jzko feb'whNo 'u c?b/
jB. ftfrnkBhnK dk efjDk j? fe
ibtk:{ pdbkn rb/ShnoK B{z yk fojk
j?. y'i w[skpe 1975-2000 ns/ 2000-
2016 dofwnkB fjwkfbnk y/so d/
skgwkB 'u brGr fJe fvroh
;?b;hn; dk tkXk j'fJnk, fi; Bkb
rb/ShnoK d/ fgxbD dh do tZX rJh.
jkbKfe ;ko/ rb/Shno d/ fgxbD dh
ocsko fJe' fijh BjhA j?. xZN T[ukJh
tkb/ rb/Shno s/zh Bkb fgxb oj/ jB.
e[M rb/Shno sK gzi whNo ;kbkBk sZe
fgxb oj/ jB. rb/Shno fgxbD Bkb
T[ZuhnK gjkVhnK 'u Bebh MhbK dk
fBowkD j[zdk j?. fJBQK d/ N[ZND Bkb
jVQ dh ;zGktBk tZX iKdh j?, fi; Bkb
YbkB 'u t;h nkpkdh bJh ysok g?dk
j[zdk j?.
60 eo'V NB poc iwQk
fjwkfbnk d/ 650 rb/ShnoK 'u
brGr 60 eo'V NB poc izwh j'Jh j?.
T[Zsoh ns/ dZyDh Xo[t s'A pknd fJj
tkfSzrNB (fpT{o') nwoheh n?thJ/SB gqSk;B B/ fJe n?woi?A;h n?bkB ikoh
shik tZvk y/so j?, fiE/ fJzBh poc j?.
ehsk. e'bzphnk (fpT{o') tXd/ skgwkB fJj rb/Shno gqsh ;kb 10 fJzu xN
fJ; bJh fjwkfbnkJh rb/Shno y/so
JhokB tZb'A nwohek dk vo'B Y/oh eoB d/ pknd d'jK d/SK ftukb/ sDkn j'o ekoB fjwkfbnk d/ 650 rb/Shno 's/ oj/ ;B go 2000-2016 d"okB gqsh ;kb
B{z shik Xo[t th efjzd/ jB. rb/Shno
tZX frnk j?. fJ; dk n;o j[D J/nobkJhBz ;?eNo 's/ th Bzo nkT[D bZrk j?. tZvk ysok wzvok fojk j?. fJe nfXn?B 20 fJzu sZe xND bZr/. fJ; Bkb fgxbD Bkb jo ;kb nZm nop NB
fJ; B{z d/yfdnK :{BkJhfNv J/nobkJhBz B/ JhokB d/ jtkJh y/so s'A j' e/ fBT{:koe 'u dkntk ehsk frnk j? fe rb/ShnoK brGr nZm nop NB gkDh dk B[e;kB gkDh popkd j' fojk j?. T[Zsoh ns/
s'A w[zpJh nkT[D-ikD tkbh cbkJhN B{z ;[oZfynk d/ wZd/Bzo oZd eo fdZsk. d/ fgxbD dh ocsko d[ZrDh j' rJh j' fojk j?.
dZyDh Xo[t 'u poc fgxbD Bkb
fJj cbkJhN o'zkBk Skw B{z fBT{:koe d/ fBT{io;h jtkJh nZv/ s'A w[zpJh j?. ;kfJz; n?vtK;/z iBob 'u gqekfSs e'bzphnk :{Bhtof;Nh d/ noE
;w[zdo dk gZXo tZX fojk j?. fJ; Bkb
jtkJh nZv/ 's/ nkT[Adh j?. y'i w[skpe 1975 s'A 2000 dofwnkB fJz;NhfuT{N d/ y'iekoK B/ T[grqfj s'A
eJh S'N/ Nkg{nK 's/ ysok tX/rk.
fJZE/ g?dk j'fJnk d[Bhnk dk
fJZE/ g?dk j'fJnk d[Bhnk dk
fJZE/ g?dk j'fJnk d[Bhnk dk
fJZE/ g?dk j'fJnk d[Bhnk dk
fJZE/ g?dk j'fJnk d[Bhnk dk
;G s'A xZN Gko dk pZuk
;G s'A xZN Gko dk pZuk
;G s'A xZN Gko dk pZuk
;G s'A xZN Gko dk pZuk
;G s'A xZN Gko dk pZuk

MASEEHA SANDESH




























ikgkB ftZu izfwnk fJZe d[Bhnk dk ;G s'A xZN Gko dk pZuk j[D pkjoh d[Bhnk ftZu g?o oZyD
bJh fsnko j?. T[;d/ xo ikD dh fsnkoh j' rJh j?.
ikDekoh d/ w[skpe, id'A fJj pZuk g?dk j'fJnk ;h sZd T[;dk Gko f;oc 258 rokw ;h. T[;B/
r[zo/ ;kb g?dk j'J/ ikgkB d/ fJZe d{i/ w[zv/ dk foekov th s'V fdZsk fi;dk Gko f;oc 268 rokw
;h.
pZu/ B{z ikgkB ftZu BrkB' fubvozz j;gskb s'A S[ZNh d/ fdZsh rJh ;h. s'fSe' B/ roGXkoD s'A
pkd T[Zu pbZv gq?So dh go/SkBh d/ ubd/ 24 jcs/ ns/ gzi fdB d/ pknd foT[;[e/ ;/feJ/ B{z iBw
fdZsk ;h.
id'A pZuk g?dk j'fJnk sZd T[;dh bzwkJh 22 ;?ANhwhNo ;h ns/ vkeNoK B/ T[;B{z nkJhH;hH:{A ftZu
oZfynk ;h. T[BQK B/ T[;B{z d[ZX fgbkD bJh fNT{p dh wdd bJh. T[j ed/- ed/ wK dk d[ZX fgbkT[D
bJh[ o{z dh tos'A th eod/ ;B.
brGr 7 wjhB/ pknd pZu/ dk Gko 13 r[Dk tZX frnk ns/ j[D T[j 3 feZb'rqkw dk j?. pZu/ dh
wksk B/ dZf;nk fe id'A T[j g?dk j'fJnk sK T[j pj[s S'Nk - fijk ;h ns/ nfijk bZrdk ;h fe T[;B{z
S{jD s/ T[j N[ZN ikt/rk.

2 2 2 2 20 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
gzikp NkJhw
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
;zgkdeh
;zgkdeh
;zgkdeh
;zgkdeh
;zgkdeh
fJokB gqsh nwoheh otJhJ/
fJokB gqsh nwoheh otJhJ/
fJokB gqsh nwoheh otJhJ/
fJokB gqsh nwoheh otJhJ/
fJokB gqsh nwoheh otJhJ/
gzikp NkJhwz
gzikp NkJhw
gzikp NkJhw
gzikp NkJhw
gzikp NkJhw
Bkb ;koh d[Bhnk ftZu ybpbh
Bkb ;koh d[Bhnk ftZu ybpbh
Bkb ;koh d[Bhnk ftZu ybpbh
Bkb ;koh d[Bhnk ftZu ybpbh
Bkb ;koh d[Bhnk ftZu ybpbh
fJZe d/
fJZe d/ , fJZe u'D, fJZe u'D S[eo j?, nwohek B/ JhokB T[Zs/ Nozg okSNotkd d/ w[Zd/ T[Zs/ d[pkok B/ ;wM"s/ dh T[bzxDk BjhA ehsh j?. fco
fJZe d/
fJZe d/ , fJZe u'D
fJZe d/S, fJZe u'D, fJZe u'D
jwb/ dk fJokdk SZv fdZsk BjhA sK tkfJN jkT{; T[Zs/ nkgDk epik ukj[zd/ o{; ns/ uhB dh eJh w[ZfdnK T[Zs/
j[D jkbks eh j[zd/, fJ;dh ebgBk th jB. fJjh tiQk j? fe T[j ;kpek nwohek Bkb sBksBh uZb ojh j?. fJj
fGnkBe j?. don;b JhokB tb'A fJZe okSNogsh poke Upkwk B{z JhokB d/ d't/A Gkos B{z Bkb b? e/ tgko d/ wkwb/
gqDkbh s/ uouk
gqDkbh s/ uouk nwoheh vo'B wko ;[ZND s'A pknd Bkb gowkD{ ;wM"s/ bJh fzzw/tko ftZu nwohek d/ fJesock edwK dk
gqDkbh s/ uouk
gqDkbh s/ uouk
gqDkbh s/ uouk
nwoheh okSNogsh v'Bkbv Nozg B/ mfjokT[Ad/ j'J/ fJ; B{z nwohek bJh p/ fto'X eoBk ukj[zd/ jB. fJBQK ;ko/ d/SK
jwb/ dk c?;bk eo fbnk ;h go n?B jZd ysoBke dZ; oj/ jB. go jehes d/ okSNo w[yh ikgkB ftZu ih-20 f;yo
Gkos ftu e/Ado ns/ okiK dhnK u'DK fJeZm/ eokT[D B{z b? tes T[Zs/ nkgDk c?;bk tkg; b? fbnk. dk d{ik gfjb{ fJj j? fe JhokB d/ Bkb ;zw/bB d/ d"okB fwbD tkb/ jB. fJZE'A
j[D Nozg efj oj/ jB fe T[j JhokB T[bMDk nwohek bJh th ekch fJZe Bt/A e{NBhfse ;wheoD dh S[o{nks
e/ okiBhse nrtkJh ftZu nkw ;fjwsh sK eh, ftnkge
T[Zs/ e[ZM j'o gkpzdh brkT[Dr/. fJ; B[e;kBd/j oj/rk. JhokB d/ c"ih ;ki'- j' ;edh j?.
;ztkd th j[D/ BjhA pD gk fojk j?. gqXkB wzsoh Bfozdo w'dh B/ ftZu JhokB d/ eJh c"ih fmekfDnK T[Zs/ ;kwkB ftZu fJzBk dw sK j? fe nwohek pfjojkb, nwohek ns/ JhokB ftZu
nwohek B/ ;kJhpo jwb/ ehs/, jkbKfe dh Gog{o x/okpzdh d/ pkti{d ykVh y/ ikoh sBkn dk n;o s/b ehwsK T[Zs/
'fJZe d/S,fJZe u'D' T[s/ uouk bJh ;ko/ okiBhse dbK dh
JhokB B/ fJ; s'A fJBeko ehsk j?. so s'A eZu/ s/b dh nktkikJh B{z bzp/ g?Dk ;[Gkfte ;h, jkbKfe T[BQK ftZu
whfNzr p[bkJh fi; ftZu i/vh:{ w[Zyh ns/ fpjko d/ w[Zy wzsoh nwoheh otJhJ/ Bkb g{oh d[Bhnk ;w/A sZe o'e e/ oZy ;e/. nfijk eoe/ T[j' fijh s/ih j[D/ BjhA nkJh j?. nbpsk
ftZu ybpbh wZu rJh j?. swkw tZvhnK T[j ftSt noE ftt;Ek ftZu T[Eb- fJ; sBkn dk gqGkt nzsookSNoh
BhshS e[wko, n?BH;hHgh gqw[Zy Sod gtko, Sq'wDh nekbh db
skesK B/ fJ; T[Zs/ nkgDh p/u?Bh iskJh g[Eb wuk ;edk j?. T[vkDK T[Zs/ g?Dk S[o{ j' frnk j?. Gkos
d/ B/sk ;[ypho pkdb, phHi/ vh gqw[Zy Bth gNBkfJe, ghHvhHgh j?. j[D/ JhokB T[Zs/ jwb/ bJh fJZe gk;/ i/eo izr fSVdh j? sK fpqN/B, dhnK ;G J/nobkfJz; B/ JhokB d/ J/no
nwohek T[Zs/ ;kT{dh nop ns/ ;kT{dh nop, ;z:[es nop nwhoks ns/ ;g/; ftZu Bk ikD dk c?;bk ehsk j?,
B/sk wfjp{pk w[csh, tkJhHn?;Hnko eKro; d/ gqw[Zy ns/ s/ fJiokfJb B{z SZv e/ SkfJd jh e'Jh d/S
fJiokJhb dk dpkn j? feT[Afe T[j ykVh fi;d/ Bkb Gkos s'A wZX- g{ot J/Shnk,
y/so ftZu JhokB d/ tZXd/ dpdp/ B{z Nozg dk ;kE d/D. n;b ftZu JhokB d/ :{og ns/ nwoheh d/SK dh d{oh j'o tZX
bzrkBk d/ w[Zy wzsoh irB w'jB o?vh, ;hHghHn?w B/sk ;hskokw
nkgD/ bJh ysok wzB oj/ jB. d{i/ gk;/ Bkb j'J/ gowkD{ ;wM"s/ B{z b? e/ Nozg ikt/rh ns/ fJBQK fmekfDnK dk ;co
:/u[oh ns/ ;hHghHnkJh d/ vh okik B/ fjZ;k fbnk. eKro;, Nozg bJh izr iK sBkn dk wkj"b w[chd dh okJ/ Bkb finkdkso d/S ;fjws wfjzrk j' ikt/rk. g{oh d[Bhnk B{z fwb
j' ;edk j? feT[Afe nrb/ ;kb nwohek BjhA jB. uhB, coK;, iowBh, o{; ns/ e/ e'fSS eoBh ukjhdh j? fe fJj sBkn
;wkitkdh gkoNh, pj[iB ;wki gkoNh, vhHn?wHe/, NhHvhHgh
ftZu nkw u'DK j'D tkbhnK jB ns/ :{ogh :{BhnB dk wzBDk j? fe JhokB fe;/ soQK ysw j't/.
ns/ NhHn?wH;h dh fJ; whfNzr s'A r?o jkfioh fJj dZ;dh j? fe
fto'Xh gZy fJ; wkwb/ ftZu fdbu;gh BjhA ftyk fojk.
fdZbh ftZu 24 xzN/ d/ nzdo j'J/ 9 esb
fdZbh ftZu 24 xzN/ d/ nzdo j'J/ 9 esb
fdZbh ftZu 24 xzN/ d/ nzdo j'J/ 9 esb
fdZbh ftZu 24 xzN/ d/ nzdo j'J/ 9 esb
fdZbh ftZu 24 xzN/ d/ nzdo j'J/ 9 esb
pfjojkb, brGr brksko u'DK ;kv/ f;;Nw dk fJZe nfjw
w;bk j? fi; B{z c"oh okiBhsh s'A T[Zs/ T[m e/ t/fynk ikDk
ikfjo eod/ jB ekB{zB ftt;Ek dh jkbs
ikfjo eod/ jB ekB{zB ftt;Ek dh jkbs
ikfjo eod/ jB ekB{zB ftt;Ek dh jkbs
ikfjo eod/ jB ekB{zB ftt;Ek dh jkbs
ikfjo eod/ jB ekB{zB ftt;Ek dh jkbs
ukjhdk j?. no;/ s'A wfj;{; ehsk ik fojk j? fe ;kvh u'D
gqDkbh ftZu e[ZM p[fBnkdh fpwkohnK xo eo rJhnK jB.
Gkos dh okiXkBh okiXkBh fdZbh xNBktK brksko j' ojhnK jB ns/ b? bt/rk. gfjbh xNBk B{z f;zrb
u'DK dk nkbw fJj j? fe d'-uko wjhB/ th nfij/ BjhA bzxd/
ftZu 24 xzN/ d/ nzdo B"A esbK B/ fJj g[bh; d/ Bkb-Bkb ;wki bJh th gfotko dk ;zeN wzBDk gt/rk. i/eo
fBo;zd/j, vokT[Dh jkbs g?dk ehsh j?. fuzsk dk th ftSk j?. pi[or T[; jkbs pz[or ;z:[es gfotko ftZu j[zd/ sK
id'A d/S u'D w'V ftZu BjhA fd;dk j?. b'e ;Gk u'DK io{o fJ;
go fJ; dh ftnkfynk fet/A ehsh ikt/. ftZu j[zd/ BjhA fe jwbkto dk w[ekpbk nfijh tkodks dk e'Jh ekoB BjhA j?.
;dh ftZu gzi ;kb T[s/ j[zdhnK nk ojhnK jB go okiK dhnK fJj ;tkb tkeJh rzGho j?. nfijk BjhA eo ;eD. jkbKfe fdZbh g[bh; B/ fJeZb/ fJ; soQK, nfXnkge i/eo nkgDhnK
j? fe fJBQK B{z okj ubd/ r'bh wkoh rJh ofjD tkb/ pz[ork iK dzgshnK dk ;ot/ gq/SkBhnK B{z Bkb ofjD tkbh nkgDh
u'DK jo ;w/A j[zdhnK ofjzdhnK jB. fJBQK d/ x'fSs j[zd/ jh u'D
j't/. ;G dh jZfsnk T[BQK d/ xo ftZu yD eoe/ T[BQK dh ;[oZfynk T[s/ ftuko ;Z; iK nkgD/ jh gfotko ftZu S/no
ikpsk bkr{ j' iKdk j? fi; d/ Bkb ;oekoK nfjw c?;b/ BjhA j'Jh. fJZe fNT{No B/ nkgDh gsBh ns/ ehsk ns/ e[ZM edw th u[Ze/,fiBQK dk ehsk j[zdk sK nfijk ngokX BjhA eo
fszB pZfunK dh Xkodko uke{ Bkb esb n;o j'fJnk j?. pz[orK bJh 1291 Bzpo gkT[Adk. efjDk BjhA j't/rk fe gfotko
b? gkT[AdhnK ns/ ykfwnkik g{o/ d/S B{z G[rsDk g?Adk j?.
eo fdZsk. T[; B/ y[d B{z wkoBk ukfjnk dh j?bgbkJhB th j?. pkti{d ;w/A-;w/ ftZu ;[y-d[Zy tzvD bJh jh d{i/ w?Apo
fJZe nB[wkB d/ w[skpe, ftXkB ;Gk ns/ b'e ;Gk u'DK go j"A;bk itkp d/ frnk. fJZe nzB/ A s/ nfij/ esb j' oj/ jB. sK ehsk eh j[zd/ jB ns/ sBkU dh frqcs ftZu nk
;zrhs nfXnkge ns/ T[BQK dh gsBh ikDk ukjhdk j?. fJj nfijk gqSB ikD d/ pkti{d fJ; soQK dhnK
tZy-tZy j'D Bkb jo ;kb eohp uko wjhB/ u'D ikps/ d/
dk esb th xo ftZu jh ofjD tkb/ j?,fi; dk ;Nhe itkp fe;/ d/ e'b BjhA xNBktK BjhA j[zdhnK. shik gfotko
dkfJo/ ftZu nk iKd/ jB. fJ;dk T[bN gZy fJj fe e[ZM okiK foSs/dko B/ eo fdZsk. p;zs e[zi ftZu j?. fi; nfXnkge B/ nkgD/ gfotko th fgzv s'A jh Sfjo nk frnk ;h, fi;
fJZe pi[or gsh-gsBh ns/ T[; d/ Bkb dh jZfsnk ehsh T[;dk efjDk j? fe dh Xh Bkb eksb ftnkj eoe/
ftZu nkgDk N?Ag' jkJh oZyD bJh e/Ado ;oeko gkg[fb;N c?;b/
ofjD tkbh Bo; d/ esb dk ;[okr T[; dh gsBh fpwkoh d/ ekoB dod Bkb ikfJdkd jVgBk ukj[zdk ;h id'A fe
j[D sZe BjhA fwfbnk j?, go dotkik fuzss ofjzdh ;h i' T[; s'A t/fynk BjhA T[j gfjbK s'A ftnkj[sk ;h. fJ; soQK
b?D bZrdh j? fi; dk B[e;kB pkeh okiK B{z j[zdk j?. okiBhsh
y[ZbQk j'D dk wsbp fJjh brkfJnk ik iKdk ;h, fJ; bJh T[;B/ nfijk ehsk. fJjBK esbK B{z ekB{zB ftt;Ek dh
dk w[jktok nfijk pdfbnk j? fe okiK ftZu th t'N e/Ado d/ fojk j? fe fJ; xNBk ftZu th e'Jh nukBe fJ; ejkDh T[s/ ftStkS BjhA ;wZf;nk s'A fznkdk pdbd/ ;wki d/
ikDeko ftnesh jh Skfwb j?. T[AM j[zdk fe fJzB/ bJh T[j gsBh d/ Bkb ;ze'u d/ dkfJo/ ftZu t/fynk ikDk th
c?;fbnK T[s/ g?D bZr/ jB. ;{uBk eqKsh B/ g{o/ d/SK B{z i'V
wjkBroK ftZu pi[orK d/ esb dhnK nkgD/ fszB fgnko/ pZfunK dh ikB th nfGSN j't/rk.
fdZsk j?. fJZe e'B/ ftZu j' ojhnK u'DK dk n;o g{o/ d/S T[s/
g?Adk j?. tXdk u[Dkth you fJZe tZy ;wZf;nk j? fi; d/ Bkb
nkpkdh ftZu j[zd/ tkX/ s/ ekp{ eoB bJh
nkpkdh ftZu j[zd/ tkX/ s/ ekp{ eoB bJh
nkpkdh ftZu j[zd/ tkX/ s/ ekp{ eoB bJh
nkpkdh ftZu j[zd/ tkX/ s/ ekp{ eoB bJh
nkpkdh ftZu j[zd/ tkX/ s/ ekp{ eoB bJh
ekb/ XB B{z pVktk fwb fojk j?. c"ih d;fsnK ns/ pkeh nwb/
dh fB:[esh ftZu g?;/ sK bZrd/ jh jB, T[BQK dhnK fB:fws
ft ft ft t gZXo s/ ezw eoB dh b'Vt gZXo s/ ezw eoB dh b'V
ft ftSt gZXo s/ ezw eoB dh b'Vt gZXo s/ ezw eoB dh b'V
t gZXo s/ ezw eoB dh b'V
G{fwektK th gqGkfts j[zdhnK jB. u'DK fJeZmhnK eotkJhnK
;z:[es okSNo dh ;z;kfoe nkpkdh dZf;nk iKdk j?. . uzrk j't/rk fe ;z;kfoe gZXo T[s/
ikD sK fJjBK fpwkohnK dk n;o xZN j' ;edk j?.
fog'oN-2019 ftZu nfij/ eJh o[MkB pfjojkb, ;z;kfoe gZXo T[s/ n;hA BhshnK,:'iBktK ns/ ekB{zBK ftZu
e[ZM b'eK dk ;tkb j? fe fJeZm/ u'DK j' ikD s'A pknd th i/ do;kJ/ rJ/ jB i' ;kB{z ;G s'A ikro{e Gkt/A jh iB;zfynk tZXd/ ikD dh u[D"sh skbw/b fbnkT[D dh e'fSS j[D s'A ehsh
j'D dh wzr eod/ jB. ftSt iB;zfynk MZb oj/ jK, go d[Bhnk d/55 d/S nfij/ ikt/ sK fe i' pdbkt wzr ns/ g{osh
eo fe;/ oki ftZu ;oeko BjhA pD gkT[dh iK pD e/ fvZr
ftZu tkX/-xkN/ d/ fJj o[MkB Bk f;oc jB fiZE/ nkpkdh xZN ojh j?. 2050 dh eSNdkJh gqfeqnk d/ sfjs nk oj/
iKdh j? ns/ ftebfge ;oeko pBD dh e'Jh ;{os BjhA pDdh ;kvh ihtB S?bh Bkb i[VhnK ;wkfie sZe fJjBK d/SK dh nkpkdh ftZu fJZe jB,T[BQK B{z fznkdk ;fji sohe/ Bkb
;fGnkukoe wkBsktK ftZu pdbkt dh ch;dh iK T[; s'A finkdk froktN d/ ;zGt pDkfJnk ik ;e/.
sK eh T[E/ wZX tosh u'DK BjhA eotkJhnK ikDrhnk . nfij/
zwhB fsnko eo oj/ jB pbfe d[Bhnk bZSD jB. fJj ewh f;oc iBw do iB;zfynk ftZu ikoh T[Eb -g[Eb
dhnK ;kohnK ;oekoK ftZu fJ; w;b/ ftZu froktN d/ ekoB BjhA nk ojh j?. dk jh d{ik gfjb{ j? nkpkdh d/ tZy-
j'o th eJh ;tkb jB fiBQK T[s/ ftuko ehsk ikDk ukjhdk j?
T[s/ ;fj:'r ns/ ;zi'r dh zo{os th e[ZM d/SK ftZu fJ; d/ bJh b'eK dk tZy T[wo torK dk pdbdk nB[gks.
go o;sk T[d'A fBeb/rk id'A okiBhse db u'D ;[Xko d/ dZ; oj/ jB. fJ; fog'oN d/ w[skpe gbkfJB th fzzw/dko j?. nokiesk ns/ f;js ;[ftXktK tXD d/ Bkb jh g{oh
2050 sZe ;z;ko dh iB;zfynk w"i{dk nSKsh d/ fSeko e[ZM fJbkfenK s'A b'e d[Bhnk ftZu pi[or nkpkdh dk fjZ;k
p[fBnkdh ;tkbK s'A esokT[Dk SZvD. f;;Nw ftZu pdbkt
770 eo'V s'A tZX e/ 970 eo'V j' ikt/ ikB pukT[D bJh GZi oj/ jB. e[ZM d/ tXdk ik fojk j? . ;z:[es okSNo dh
ed/ nk;kB BjhA j[zdk go T[; ftZu rzGho ;wZf;nktK t/y e/ th rh. jkbKfe nkpkdh tkXk do ftZu S nfij/ th jB fiZE/ ekB{zB-ftt;Ek fJj fog'oN dZ;dh j? fe d[Bhnk ftZu
brGr jo irQk froktN doi ehsh dh ;wZf;nk BjhA j?,go o[irko d/ uzr/ 65 ;kb s'A T[s/ d/ pi[orK dh frDsh
T[BQK B{z nZyK pzd eoe/ oZyDk fzzw/tkoh s'A GZiD tork j?.
ik ojh j?. ;z;koe gZXo T[s/ gqsh n"os w"fenK dh Bk w"i{drh T[BQK B{z uzr/ j[D gzi ;kb s'A xZN T[wo d/ pZfunK s'A
n";s iBw do 1990 ftZu 3H 2 ;h i' fmekfDnK tZb ikD bJh wip{o eo fznkdk j' u[Zeh j? ns/ 2050 sZe
gzikp NkJhw ftZu Sg/ fJ fsjkoK bJh fJ fsjko d/D tkb/ y[d
gzikp NkJhwz ftZu Sg/ fJ ftZu Sg/ fJSfsjkoK bJh fJfsjkoK bJh fJSfsjko d/D tkb/ y[dfsjko d/D tkb/ y[d
gzikp NkJhw
gzikp NkJhw ftZu Sg/ fJ ftZu Sg/ fJ fsjkoK bJh fJfsjkoK bJh fJ fsjko d/D tkb/ y[dfsjko d/D tkb/ y[d 2019 ftZu xNe/ 2H5 ofj rJh. 2050 ojh j?. pfjojkb, ;z;kfoe nkpkdh d/ nkpkdh ftZu T[BQK dk fjZ;k S'N/ pZfunK
gzikp NkJhw
fizw/tko jB ns/ SghnK ouBktK d/ gkso ekbgfBe jB i' nkw fizdrh
fizw/tko jB ns/ SghnK ouBktK d/ gkso ekbgfBe jB i' nkw fizdrh
fizw/tko jB ns/ SghnK ouBktK d/ gkso ekbgfBe jB i' nkw fizdrh
fizw/tko jB ns/ SghnK ouBktK d/ gkso ekbgfBe jB i' nkw fizdrh
fizw/tko jB ns/ SghnK ouBktK d/ gkso ekbgfBe jB i' nkw fizdrh sZe fJ; d/ j'o xZN j' e/ 2H2 j' ikD fJ; ftrVd/ ;zs[bB B{z fXnkB ftZu dk d[ZrDk (Gkos d/ wkwb/ ftZu fszB
d/ ftZu fe;/ Bk fe;/ Bkb fwbd/ i[bd/ j' ;ed/ jB. b/yeK dhnK nkgDhnK
d/ ftZu fe;/ Bk fe;/ Bkb fwbd/ i[bd/ j' ;ed/ jB. b/yeK dhnK nkgDhnK
d/ ftZu fe;/ Bk fe;/ Bkb fwbd/ i[bd/ j' ;ed/ jB. b/yeK dhnK nkgDhnK
d/ ftZu fe;/ Bk fe;/ Bkb fwbd/ i[bd/ j' ;ed/ jB. b/yeK dhnK nkgDhnK
d/ ftZu fe;/ Bk fe;/ Bkb fwbd/ i[bd/ j' ;ed/ jB. b/yeK dhnK nkgDhnK dk nB[wkB j?. fe;/ d/S dh nkpkdh oZyhJ/ sK nkT[D tkb/ ;kbK ftZu tZy- r[Dk) j' u[Zeh j't/rh. nkpkdh dk
xND Bk bZr ikt/ fJ; d/ bJh gqsh tZy d/S fJeZb/ nkgD/ gZXo T[s/ fJ; nfijk N/vk nB[gks ;Ekgs ihtB w[ZbK
ouBktK T[jBK dh ebgBk s/ nkXkfos jB ns/ b/ye nkgDhnK ouBktK
ouBktK T[jBK dh ebgBk s/ nkXkfos jB ns/ b/ye nkgDhnK ouBktK
ouBktK T[jBK dh ebgBk s/ nkXkfos jB ns/ b/ye nkgDhnK ouBktK
ouBktK T[jBK dh ebgBk s/ nkXkfos jB ns/ b/ye nkgDhnK ouBktK
ouBktK T[jBK dh ebgBk s/ nkXkfos jB ns/ b/ye nkgDhnK ouBktK
n"os n";s iBw do 2H1 j'Dk io{oh ;wZf;nk dk e'Jh jZb BjhA eZY ;eDr/ T[s/ w[V ftuko bJh th wip{o eo/rk.?k?????????????????????????
bJh y[d fizw/tko jB.
bJh y[d fizw/tko jB.
bJh y[d fizw/tko jB.
bJh y[d fizw/tko jB.
bJh y[d fizw/tko jB.

21
21
21 gzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
21 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
21 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
gbZ; ;kfJi b'eK bJh
gbZ; ;kfJi b'eK bJh
gbZ; ;kfJi b'eK bJh
gbZ; ;kfJi b'eK bJh
d[Bhnk d/ 196 d/ x[zwD tkbh gfjbh n"os pDh b?e;h nbc'ov x[zwD tkbh gfjbh n"os pDh b?e;h nbc'ov
d[Bhnk d/ 196 d/ gbZ; ;kfJi b'eK bJh
d[Bhnk d/ 196 d/
d[Bhnk d/ 196 d/ x[zwD tkbh gfjbh n"os pDh b?e;h nbc'ov
d[Bhnk d/ 196 d/S x[zwD tkbh gfjbh n"os pDh b?e;h nbc'ov x[zwD tkbh gfjbh n"os pDh b?e;h nbc'ov
whfvnk s'A d{o ojh go ;z;ko Bkb i[Vh
y[ZbQk nB'yk fo;'oN
y[ZbQk nB'yk fo;'oN
y[ZbQk nB'yk fo;'oN
y[ZbQk nB'yk fo;'oN
y[ZbQk nB'yk fo;'oN
ojh.
wK - pkg B/ pj[s d[Bhnk fdykJh L
b?e;h dk efjDk j? fe fit/A - fit/A w?A
tZvh j[zdh rJh, w/o/ wksk - fgsk w?B{z
ezp'vhnk d/ fgzvK s'A d[pJh d/ p[oi
ybhck, noizNhBk d/ T[S{nknk s'A fw;o
d/ fgokfwv; sZe b? rJ/. T[BQK B/ w?B{z
;z;ko dh jo fJZe irQk dk wjZst
;wMkfJnk.
3 ;kb gfjbK S[o{ ehsh e'fSS
b?e;h B/ ;kb 2016 ftZu ;z;ko d/
jo fJZe d/S x[zwD d/ fwSB T[Zs/ ezw
eoBk S[o{ ehsk. ;ko/ d/SK B{z x[zwD d/
nkgD/ ftuko pko/ T[j dZ;dh j? fe 18
;kb dh T[wo sZe T[j 72 d/S x[zw u[Zeh
;h.
b?e;h d/ w[skfpe, gkfe ns/ t/B/
i[J/bk ftZu T[;B{z pj[s e[dosh ;[zdosk
fwbh. T[E/ jh, gZSw ns/ ncohek ftu
nwohek dh 21 ;kb dh b?e;h T[j nkgD/ ;co dk foekov frBhi thik, ;?o bJh xZN fJzcok;Noeuo
nbc'ov d[Bhnk d/ 196 d/S x[zwD tobv foekov B{z d/ u[Zeh j?. T[j dk j'Dk ns/ GkSkJh go/SkBhnK dk
tkbh gfjbh wfjbk pD rJh j?. efjzdh j? fe x[zwD d/ d"okB ;'Sb ;kwQDk eoBk fgnk.
xo ftu fwfbnk b[gs gqiksh dk iht g?Ar'fbB
xo ftu fwfbnk b[gs gqiksh dk iht g?Ar'fbB
xo ftu fwfbnk b[gs gqiksh dk iht g?Ar'fbB
xo ftu fwfbnk b[gs gqiksh dk iht g?Ar'fbB
xo ftu fwfbnk b[gs gqiksh dk iht g?Ar'fbB
e'eokMko d/ X[pVh fibQ/ d/ fpbk;hgkVk fJbke/ tb'A g[fb;
ns/ izrb ftGkr B/ nfGnkB ubk e/ fJZe ftnesh d/ xo'A
b[gs gqiksh dk fJZe iht pokwd ehsk j?. fJ; iht B{z g?Ar'fbB
fejk iKdk j?. fpbk;hgkVk d/ ;[nkgkVk gzuw yzv fgzv ;fEs
;fJd nbh BK d/ fJZe ftnesh d/ xo ftZu izrb ftGkr ns/
g[fb; B/ ;z:[es nfGnkB ubk e/ b[gs gqiksh d/ fJ; iht B{z
fJ; tko n;hA w'N/ b'eK B{z b? e/ rZb eo/ jK sK s[jkB{z fJj dZ; d/JhJ/ fe w'N/
pokwd ehsk. g[fb; B/ dZf;nk fe ;fJd nbh tb'A wZSh cVB
b'eK bJh nkw uhzK w[Seb j[zdhnK jB. fes/ T[Zs/ th ikD s'A gfjbK T[j nB/
d/ d"okB g?r'fbB ikb ftZu c; rJh ;h. fJ;dh ikDekoh izrb
eK tko ;'ud/ j? fe b'e eh efjDr/. go j[D nfijk ftuko eoB dh fpbe[b th
ftGkr B{z fdZs/ fpBK r?oekB{zBh sohe/ Bkb fgSb/ uko fdBK s'A
zo{os BjhA.
T[;B/ nkgD/ xo ftZu S[gk oZfynk ;h. ;{uBk d/ nkXko T[Zs/
feT[Afe ftS/S gbZ; ;kfJz d/ b'eK tk;s/ fo;'oN y[Zb u[Zfenk j? fiZE/ T[BQK
nfGnkB ubk e/ fJ; B{z g[fb; B/ pokwd ehsk.
B{z e'Jh N'eD tkbk BjhA j't/rk. fJZE/ e/tb gbZ; ;kfJz tkbhnK B{z jh got/S
izrbks ftGkr dh Nhw B/ e'eokMko d/ fibQ/ d/ ;okJhy'bk
fdZsk iKdk j?. s[jkvh ikDekoh bJh dZ; d/JhJ/ fe fJj nB'yh irQk pjkwk;
;fEs ftGkr d/ tkfJbv bkfJc e/no B{z g?Ar'fbB ;"Ag fdZsk.
d/ n?fbT{E/ok ftZu y'bQh rJh j?.
izrbks ftGkr B/ fJ; ;zpzX n?cHnkJhHnkoH doi eoe/ xNBk
fJZE/ w'N/ b'eK d/ fj;kp Bkb jh e[o;hnK ns/ rZd/ th fsnko ehs/ rJ/ jB.
dh iKu S[o{ eo fdZsh. fJj iht gkDh ns/ zwhB d'jK jh ;EkBK
e?o/phnB Nkg{ T[Zs/ w"i{d fJ; fo;'oN ftZu w'N/ b'eK B{z fuVQkT[D tkbk e'Jh th
T[Zs/ ;wkB o{g Bkb ofj ;edk j?.
Sy; BjhA fwb/rk.
HHHs/ fJ; soQK bhuh ykD
HHHs/ fJ; soQK bhuh ykD
HHHs/ fJ; soQK bhuh ykD
HHHs/ fJ; soQK bhuh ykD
HHHs/ fJ; soQK bhuh ykD
Bkb j[zd? 'fdwkrh p[ykofdwkrh p[yko'
Bkb j[zd? fdwkrh p[ykofdwkrh p[yko
Bkb j[zd?
Bkb j[zd?
Bkb j[zd? fdwkrh p[yko
JACK SINGH SOLICITOR


























b[fXnkDk (fpT{o') fpjko 'u fJ; ;w/A 'fdwkrh p[yko' dk efjo ikoh j? ns/ j[D sZe fJ; Bkb 150
pZfunK dh w"s j' u[Zeh j?. dZf;nk ik fojk j? fe fJj p[yko bhuh ykD Bkb j[zdk j? ns/ fJj fJzBk ysoBke
j? fe pZu/ dh w"s sZe j' iKdh j?. fJ; pko/ b[fXnkDk s'A gzikp w?vheb e"A;b d/ w?Apo ns/ ;kpek n?ZwH n?ZwH
UH vkH eowtho r'fJb Bkb yk; rZbpks ehsh rJh.
T[BQK dZf;nk fe bhuh 'u fJe yk; N"ef;e j[zdk j?, i' ;oho dk S{ro dk gZXo xNk fdzdk j?, fi; ekoB
pZuk p/j'S j' iKdk j? ns/ i/eo ;w/A f;o T[; B{z vkeNo e'b Bk fbikfJnk ikt/ sK T[; dh w"s th j' iKdh
j?. T[BQK dZf;nk fe fJj T[BQK pZfunK 'u jh j[zdk j?, fiBQK 'u gfjbK s'A jh y[oke dh ewh j? ns/ f;oc T[j
fJeZbh bhuh jh yKd/ jB. vkH r'fJb B/ dZf;nk fe pZfunK B{z bhuh d/ Bkb-Bkb j'o th y[oke d/Dh ukjhdh
j?.
T[BQK dZf;nk fe fJj th BjhA fe bhuh ykDh pzd eo fdZsh ikt/ go bhuh Bkb j'o y[oke th b?Dh ukjhdh
j?. T[BQK fejk fe fJ; phwkoh ;pzXh b'eK 'u ikro{esk j'Dh pj[s zo{oh j?. vkH r'fJb B/ dZf;nk fe ;{p/ 'u
;oekoh s"o 's/ T[BQK e'b fcbjkb e'Jh nboN BjhA nkfJnk j? go vkeNoK dh Nhw nfij/ jkbks Bkb
BfiZmD bJh g{oh soQK fsnko j?.

22
22
22 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
22 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
22 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
nihp wkwbk!
nihp wkwbk! y; B/ e/b/ B{zy; B/ e/b/ B{z
nihp wkwbk! Sy; B/ e/b/ B{zy; B/ e/b/ B{z
nihp wkwbk! y; B/ e/b/ B{z
nihp wkwbk!
fJZSk
nk;Nq/bhnk d/ fJ; ;{p/
nk;Nq/bhnk d/ fJ; ;{p/ fJZSk
nk;Nq/bhnk d/ fJ; ;{p/
nk;Nq/bhnk d/ fJ; ;{p/ 'u u u u u 'fJZSkfJZSk
fJZSk
nk;Nq/bhnk d/ fJ; ;{p/
pzd{e pDk e/ b[ZfNnk p?Ae
pzd{e pDk e/ b[ZfNnk p?Ae
pzd{e pDk e/ b[ZfNnk p?Ae
pzd{e pDk e/ b[ZfNnk p?Ae
pzd{e pDk e/ b[ZfNnk p?Ae
w"s
w"s B{z fwbh ekB{zBh wkBsk B{z fwbh ekB{zBh wkBsk
w"s B{z fwbh ekB{zBh wkBsk
w"s
w"s' B{z fwbh ekB{zBh wkBsk B{z fwbh ekB{zBh wkBsk
B{z fJZSk w"s d/D dh nghb eo ;ed/
jB. fJ; bJh T[BQK B{z 68 j'o wkgdzvK
B{z g{ok eoBk j't/rk. ;{p/ d/ gqXkB wzsoh
v?Bhnb n?AvfoT{ B/ fJ; Bt/A ekB{zB B{z
dfJnk d/ nkXko 's/ pfDnk dZf;nk.
T[BQK B/ fejk fe eohp 120 vkeNoK B{z
fJ; bJh f;ybkJh fdZsh ik u[Zeh j? iK
fco T[BQK B{z fJ; soQK dh f;ybkJh fdZsh
ik ojh j?.
fteN'ohnk dh f;js wzsoh i/Bh
fweke'; B/ fejk fe fJj fdB T[BQK
wohzK ns/ T[BQK d/ gfotko tkfbnK B{z
;wofgs j? i' bzp/ ;w/A s'A v{zxh sebhc
Bkb i{M oj/ jB ns/ fJ; spdhbh d/
fJzszko ftu jB. gqXkB wzsoh B/
dZf;nk fe fJ; gqpzX B{z b? e/ j[D sZe
100 b'e g[ZSfrZS th eo u[Ze/ jB.
fJZE/ dZ; dJhJ/ fe ;kb 1995 ftu
f;vBh (fpT{o') d[Bhnk d/ gfjb/ bZr/rk. f;js wzsoh i/Bh fweke'; B/
dfJnk jZfsnk ekB{zB (mercy killing fejk fe fJ; ekB{zB d/ bkr{ j'D d/ nk;Nq/bhnk g{oh soQK Bkb phwko b'eK
law) d/ oZd j'D d/ 20 ;kb pknd pknd gfjb/ ;kb jo wjhB/ fJe wohz bJh vkeNoh wdd Bkb y[de[Sh eoB
B{z ekB{zBh wkBsk d/D tkbk d[Bhnk dk
nk;Nq/bhnk d/ fteN'ohnk ;{p/ ftu 'fJZSk B{z fJZSk w"s dh fJikzs fwb/rh. fJj
gfjbk d/S pfDnk ;h. go ekB{zB zohJ/
w"s' B{z ekB{zBh wkBsk fwb rJh j?. j[D ekB{zB nwb ftu nk frnk j?.
4 b'eK B{z fJZSk w"s fwbD d/ pknd
bkfJbki phwkoh Bkb ghVs b'e ekB{zBh fJ; d/ dkfJo/ ftu Bk mhe j' ;eD
nk;Nq/bhnkJh ;z;d B/ ;kb 1997 ftu
o{g Bkb nkgD/ vkeNoK B{z ikBb/tk tkbh phwkoh Bkb ghVs pkbr, fiBQK
fJ; ekB{zB B{z gbN fdZsk ;h. fzeo:'r
dtkJh d/ e/ T[BQK dk ihtB ysw eoB dk ihtB 6 wjhB/ jh pkeh j? iK fdwkrh
j? fe fcbjkb nk;Nq/bhnkJh ;z;d e'b
bJh efj ;ed/ jB. vkeNo dh wdd f;;Nw d/ fteko Bkb i{M oj/ nfij/
fteN'ohnk fij/ ;{fpnK d/ ekB{zBK B{z oZd
Bkb y[de[Sh dh fJ; g{oh gqfefonk B{z wohz fiBQK dh eohp 12 wjhB/ jh fzzdrh
eoB dh Sesh BjhA j?.
S[o{ j'D ftu xZN'-xZN 10 fdB dk ;wK puh j? nkT[Ad/ jB. T[j nkgD/ vkeNo
bzvB (fpT{o') p?Ae b[ZN/ ikD dhnK tkodksK pko/ s[;hA nkw gVQd/ s/ ;[Dd/ j'.
nk;Nq/bhnB jkJhe'oN B/ ';gow v'Bo;gow v'Bo'
nk;Nq/bhnB jkJhe'oN B/ ;gow v'Bo;gow v'Bo
nk;Nq/bhnB jkJhe'oN B/ go fpqN/B dk nfijk fJe fdbu;g wkwbk ;kjwD/ nkfJnk j?. fJZE/ fJe Sy; B/
nk;Nq/bhnB jkJhe'oN B/ ;gow v'Bo
nk;Nq/bhnB jkJhe'oN B/
e/b/ Bkb p?Ae b[ZND dh tkodks B{z nzikw fdZsk. fpqN/B d/ v'o;?ZN ftu 50 ;kbk
bko/A; tkBv/o/b B/ fJj ekoBkwk eoB pko/ ;'funk. T[; B/ e/b/ d/ T[Zgo fJe ftS/
S uhz bg/N e/ T[; B{z pzd{e dk o{g fdZsk ns/ pkoeb/i p?Ae gj[zfunk.
T[ZE/ gj[zu e/ bko/A; B{z w"i{dk ;Nkc B{z XwekfJnk ns/ fejk,''fizBQK e?S j? w/o/
B{z fdZs/ fgsk tkb/ ;ko/ nfXeko
B{z fdZs/ fgsk tkb/ ;ko/ nfXeko jtkb/ eo fdU, BjhA sK w?A r'bh wko d/tKrk.'' ;Nkc B/ vofdnK ;kok e?S T[; d/
B{z fdZs/ fgsk tkb/ ;ko/ nfXeko
B{z fdZs/ fgsk tkb/ ;ko/ nfXeko
B{z fdZs/ fgsk tkb/ ;ko/ nfXeko
jtkb/ eo fdZsk. fJ; wro'A bko/A; y[d g[b; ;N/SB gj[zfunk. T[; B/ g[b; B{z
nkgDh ;wfbzrh ;j/bh Bkb fBT{zhb?Av dZf;nk fe T[; B/ e/b/ d/ dw 's/ p?Ae b[ZN fbnk j?. fJj ;[D e/ g[b; th j?okB ofj
ikD dk c?;bk fbnk. o'poN B/ pZuh dh rJh. g[b; B/ w"e/ 's/ gj[zu e/ gVskb ehsh sK ;kohnK rZbK ;Zu ;kps j'JhnK.
wK d/ fJ; c?;b/ fybkc e'oN 'u nghb bko/A; B/ g[b; B{z dZf;nk fe e[M ;kb gfjbK jh p?Ae gqpzXB B/ T[; B{z B"eoh s'A
ehsh. b'no e'oN 'u wkwb/ dh bzph jNk fdZsk ;h. gqpzXB B{z ;pe f;ykT[D bJh T[; B/ fJj edw u[Zfenk. fJ; wkwb/
;[DtkJh uZbh. T[; d/ pknd e'oN B/ ftu bko/A; B{z 14 wjhB/ dh ;zk ;[DkJh rJh. b[ZN dh fJj tkodks 25 wkou B{z
nkgD/ c?;b/ 'u fejk fe pZuh 's/ ehsh rJh.
nfXeko f;oc T[; dh wK dk j?.
bZy vkbo d/ bkbu u e[Vhu e[Vh
bZy vkbo d/ bkbu u e[Vh
bZy vkbo d/ bkbu
o'poN B/ fJ; c?;b/ fybkc jkJh e'oN 9 9 9 9 90 bZy vkbo d/ bkbu bZy vkbo d/ bkbu 'u e[Vhu e[Vh
'u nghb ehsh. p[ZXtko B{z jkJhe'oN B/
fJj c?;bk fbnk. iZi wkorq/N eb/oh B/
fejk fe j/mbh ndkbs dk c?;bk
B/ ehsh p?;N cq?Av dh jZfsnk
B/ ehsh p?;N cq?Av dh jZfsnk
B/ ehsh p?;N cq?Av dh jZfsnk
B/ ehsh p?;N cq?Av dh jZfsnk
fpbe[b rbs j?. pZuh d/ iBw ;oNhfce/ B/ ehsh p?;N cq?Av dh jZfsnk
N 's/ o'poN dk Bkw j? ns/ T[BQK d'jK
dk ;pzX p/jZd nksfwe j?. p/SZe o'poN
pZuh Bkb BjhA ofjzdk go T[j pZuh dk
;kok you u[Ze fojk j?. fbjkik T[; B{z
jh n;bh fgsk wzfBnk ikt/rk.
e'oN B/ fJj th fejk fe o'poN B{z
pZuh dk GftZy s?n eoB dk nfXeko
f;vBh (fpT{o') nk;Nq/bhnk dh (n;bh Bkw BjhA) B/ 2006 'u nkgDh j?. wK B{z pZuh Bkb nk;Nq/bhnk 'u
jkJhe'oN B/ ;gow v'B/N eoB tkb/ fJe ;wfbzrh d';s B{z ;gow v'B/N ehs/ ;B. ofjDk gt/rk sK fe o'poN B{z pZuh Bkb
ftnesh B{z jh pZu/ dk n;bh fgsk eoko fJ; s'A gfjbK b'no e'oN B/ fJ; wkwb/ fwbD 'u gq/SkBh Bk j't/. jkbKfe fJj
fdZsk j?. c?;b/ w[skpe v'Bo B{z T[j ;ko/ 'u o'poN fybkc c?;bk ehsk ;h. rZb ;gZSN BjhA j' ;eh fe eh fJ; c?;b/
nfXeko j'Dr/, fi; okjhA T[j pZu/ dk fJ; wkwb/ 'u fttkd T[; ;w/A B{z GftZy bJh fJe Biho wzfBnk
GftZy s?n eo ;e/. ;gow v'Bo o'poN j'fJnk id 2015 'u pZuh dh wK B/ ikt/rk.
dZyDh J/
dZyDh J/ hnkJh ;w{j tZb'A r[ogqhs e"ohnkJh ;w{j tZb'A r[ogqhs e"o
dZyDh J/ShnkJh ;w{j tZb'A r[ogqhs e"ohnkJh ;w{j tZb'A r[ogqhs e"o
dZyDh J/
dZyDh J/ hnkJh ;w{j tZb'A r[ogqhs e"o
tkfSzrNB (fpT{o') nwohek ftu fJe Bkpkbrk B/ 90 bZy vkbo d/ bkbu
dh w"s d/ wkwb/ dh iKu dh wzr
dh w"s d/ wkwb/ dh iKu dh wzr
dh w"s d/ wkwb/ dh iKu dh wzr
dh w"s d/ wkwb/ dh iKu dh wzr ftu c; e/ nkgDh p?;N cq?Av dh jZfsnk eo fdZsh. wkwb/ dh iKu eoB tkb/
dh w"s d/ wkwb/ dh iKu dh wzr
nfXekohnK w[skpe,''nbk;ek dh ofjD tkbh 18 ;kbk v/Bkbh pq/wo dh fJzvhnkBk
tkfSzrNB (fpT{o') fJe dZyDh J/ShnkJh ;w{j B/ nohz'Bk ftu
d/ t;Bhe 21 ;kbk v/foB fSbhwbo Bkb nkBbkJhB d';sh j'Jh. fSbhwbo B/
nwohek-w?e;he' ;ojZd 's/ 6 ;kbk Gkosh pZuh dh w"s d/ wkwb/ dh
nkBbkJhB y[d B{z pj[s nwho ftnesh dZf;nk. T[; B/ pq/wo B{z fJ; rZb bJh
iKu dh wzr ehsh j?. ;w{j B/ d'S brkfJnk fe fJbke/ dk c"iheoB
fsnko ehsk fe i/eo T[j nkgDh p?;N cq?Av dh jZfsnk eo fdzdh j? sK T[j T[; B{z
eoB ns/ SoBkoEhnK B{z ;ojZd gko Bk eoB d/D Bkb nDwB[Zyh 90 bZy vkbo dh okSh d/t/rk.''
wkj"b pD frnk j?. r[ogqhs e"o dh bkS p[ZXtko B{z nohz'Bk d/
ndkbs ftu dkfJo d;skt/zK w[skpe,'' nkBbkJhB rZbpks d"okB d'jK B/
fbT{eftb/ s'A 27 feb'whNo gZSw ftu nwoheh ;ojZdh rSsh db B{z
nbk;ek ftu fe;/ d/ pbkseko ns/ jZfsnk d/ ;pzX ftu uouk ehsh ;h. fSbhwbo
T[; ;w/A fwbh id'A skgwkB 42 fvroh ;?b;hn; ;h. T[j nrb/ wjhB/
B/ pq/wo B{z tkndk ehsk ;h fe i/eo T[j tkodks dk thvhU ns/ s;thoK T[; B{z G/
;Zs ;kb dh j'D tkbh ;h.
idh j? sK T[; B{z 90 bZy vkbo iK T[; s'A tZX okSh fwb/rh.'' nfXekohnK dk
r[ogqhs dh wK T[; B{z fJe wfjbk ns/ T[; d/ pZu/ e'b SZv rJh
efjDk j? fe pq/wo B/ fJ; ezw bJh nkgD/ Bkb uko j'o b'eK B{z i'fVnk. ;kfonK B/
;h ns/ gkDh dh sbkS ftu ubh rJh ;h. fwqse e[Vh uko j'o b'eK
fwb e/ pq/wo dh d';s f;zfEnk jkcw?B dh jZfsnk eoB dh :'iBk pDkJh.
Bkb :ksok eo ojh ;h. ;kT{E J/ShnB nw/foeBz bhfvzr N{r/do
nfXekohnK B/ dZf;nk,'':'iBk w[skpe T[j 2 i{B B{z 10 ;kbk jkcw?B B{z
(;kbN) dh nzsfow ;fj ekoiekoh fBd/Se beSwh SqhXoB B/ fJe
nkgD/ Bkb gjkV 's/ uVQB bJh b? rJ/. T[ZE/ T[BQK B/ jkcw?B d/ jZE-g?o pzBQ/, fco
fpnkB ftu fejk,'';kB{z r[ogqhs e"o dh w"s d/ pko/ ftu ikD e/ pj[s
T[; d/ f;o ftu fgZfSUA dh r'bh wkoh ns/ Bdh ftu ;[ZN fdZsk. T[; dh bkS 4 i{B
d[Zy j'fJnk.'' ;w{j B/ fejk fe T[j e;Nw ns/ ;hwk ;[oZfynk efwSBo
B{z fwbh.'' nfXekohnK B/ dZf;nk fe pq/wo B/ fJ; g{o/ xNBkeqw d"okB fSbhwbo B{z
e/ftB e/H B{z fJ; jcs/ iKu bJh fuZmh G/i e/ e[Vh dh w"s dh iKu dh
jkcw?B dhnK ;B?gu?N s;thoK ns/ thvhU G/i/. phs/ S[Zeotko rq?Av fiT{oh B/ ;ko/
wzr eo/rk ns/ T[; dh wK ns/ ;w{j d/ j'o SoBkoEhnK d/ pko/ ftu
6 d'ShnK B{z gqEw Sq/Dh jZfsnk dk d'Sh mfjokfJnk ns/ fJ; d/ Bkb jh ;pzXs j'o
ikDekoh wzr/rk.
wkwfbnK ftu th fJBQK B{z d'Sh gkfJnk frnk.

23
23
23 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
23 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
23 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh

24
24
24 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
24 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
24 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
fJ; wjhB/ dk s[jkvk ok
fJ; wjhB/ dk s[jkvk ok hcb
fJ; wjhB/ dk s[jkvk ok
fJ; wjhB/ dk s[jkvk ok hcbhcb
fJ; wjhB/ dk s[jkvk okShcbhcb
w/y L
w/y L
w/y L fJ; wjhB/ s[jkvk eoe L s[bk L weo L
w/y L
w/y L
weo L
weo L
weo L
weo L fJ; wjhB/
s[bk L fJ; wjhB/
s[bk L
s[bk L
s[bk L
eoe L
eoe L
eoe L fJ; wjhB/ dh
eoe L
nkgD/ xo d/ w?poK d/ S[o{nks ftu eJh ;'u/ j'J/ wkBf;e fuzsk p/u?B eo nkgDh n"bkd gqsh
Bkb fgnko tX/rk. ezwK dh g{osh j't/rh. wB ;edh j?. ;ziw Bkb rzGho oj'r/. n"bkd
gfotkoe ihtB nZSk y[S oj/rk ns/ nkgD/ tZv/ c?;bk bUr/ sK fuzsk s'A bJh ;wK nB[e{b
ofjD Bkb gfotko ftZu Gok - G?DK d/ Bkb nkBzd pkjo fBebD dk jZb th oj/rk. wB fe;/ ebkswe ekoi
y[Sjkbh nkt/rh. fJ; d/ e[ZM gb pshs eo gkUr/. f;js ;pzXs bZG bUr/. fJ; d"okB ftZu bZr ;edk j?. g?;k gqkgsh
d"okB tgkohnK B{z tgkoe rshftXhnK s'A e[ZM eSN j'D ekoB nukBe j;gskb S[g e/ e'Jh ezw eo'r/ fi;d/ ;cb j'D bJh p/jZd nZSk ;wK j?. Bt/A ;o's
nZSk w[Bkck th j' ;edk j?. fJ; ;w/A s[jkvh ikDk g? ;edk j?. fJ; d"okB fXnkB dk T[Zs/ s[jkB{z g?;k w[Bkck j'D dh ;zGktBk s'A g?;k fwb ;edk j?. e'Jh o'r
pkDh ftZu fwmk; nkt/rh fi;d/ Bkb s[;hA ;jkok b?Dk ;G s'A fpjso j't/rk. j?. bzwh :ksok T[Zs/ ikDk g? ;edk j? iK e'Jh wkBf;e go/SkBh j' ;edh
d{;fonK dk fdb fiZsD ftZu ekw:kp Bekokswesk Bkb wB'pb ewi'o j't/rk. E'VQk ;[u/s ofjD dh zo{os j't/rh. j?. fe;/ Bkb MVg s'A pu'.
oj'r/. f;zx L fpq;ue L e[zG L
e[zG L
e[zG L
e[zG L
e[zG L fJ; wjhB/
f;zx L
f;zx L
fpq;ue L
fpq;ue L
fpq;ue L fJ; wjhB/
fpq;ue L
f;zx L
f;zx L fJ; wjhB/ dh
fpoy L S[o[nks ftZu s[jkv/ ekoi wB y[SB[wk j'D Bkb gfotko ftZu SKsh-
fpoy L
fpoy L
fpoy L fJ; wjhB/
fpoy L
s[jkB{z wkBf;e s"o T[Zs/ y/so dh jkbs ftZu e[ZM s[jkv/ ;[Gkn ftZu pdbkt g{oB wkj"b pD/rk.
wip{sh fwb/rh fi;d/ Bkb ;[Xko nkt/rk ns/ fJ; Bkb d/yD B{z fwb/rk. d{;fonK e'Jh ;wko'j iK czeSB
s[;hA jo ekoi B{z uzrh soQK s[jkv/ nfXekoK ftZu th dh wdd eo'r/. ;KMhdko Bkb xo ftZu y[ShnK
eo gkUr/. s[jkv/ S'N/ Gok tkXk j't/rk. ekoi y/so ftgohs fbzrh j? sK T[; ns/ ufjb-gfjb dk wkj"b
G?D s[jkB{z fJ; d"okB g{oB ftZu E'VQh fyZu'skD zo{o wfj;{; j't/rh Bkb s[jkvh Bidheh tZX ;edh j?. oj/rk. wksk-fgsk dh f;js
;fj:'r d/Dr/. gfotko d/ w?poK Bkb wB go s[jkB{z nkgDh fwjBs B{z pDk e/ oZyDk ihtB ftZu e'Jh BtK ;KMhdko th nk tXhnk oj/rh. ekoi y/so ftZu
w[Nkt dh th ;zGktBk j?. gfotkoe eb/S j't/rk T[d'A s[;h ;cb j' gkUr/. gfotkoe ;edk j?. ftd/S tgko iK ftd/Sh ;zgoe th jkbks s[jkv/ nB[e{b ofjDr/
j' ;edk j?. o[e/ ezw g{o/ j'Dr/. ihtB y[Sjkb oj/rk. g?;k ewkT[D d/ w"e/ s'A nZSk ckfJdk fwb ;edk j?. jkbks fi; Bkb wB ezw ftZu bZr/rk.
fwE[B L fwbDr/. n"bkd gZy'A go/SkBh nkt/rh. s[jkv/ gZy ftZu ofjDr/. n"bkd B{z f;js eSN oj/rk.
fwE[B L
fwE[B L fJ; wjhB/ s[jkB{z
fwE[B L
fwE[B L
whB L fJ; wjhB/
whB L
whB L
whB L
wkBf;e sDkU j' ;edk j? ezfBnk L XB[ L whB L
ezfBnk L
XB[ L
XB[ L
XB[ L fJ; wjhB/ fe;/
XB[ L
ezfBnk L fJ; wjhB/ d{o
ezfBnk L
ezfBnk L
fi;dk s[jkv/ ;[Gkn T[Zs/ th :ksok T[Zs/ ikD d/ :'r Bkb tkd fttkd j' nkgD/ Gok-G?DK bJh
fto'Xh gqGkt gt/rk. d{o pDBr/. fwjBs d/ ubd/ ;edk j?. f;js ;pzXh uzr/ ftuko nkT[Dr/
:ksok T[Zs/ ikD dh ;zGktBk ;wki ftZu wkB-;BwkB tX/ eSN j' ;edk j?. ekoi ns/ T[BQK s'A s[jkB{z
th j? ns/ T[whd j? fe fJj :ksok nksfwe rk. fJ; d"okB nkgD/ r[Z;/ y/so ftu fto'Xh jkth ;fj:'r th fwb/rk.
ezwK Bkb i[Vh j't/rh. sDkU ekoB nfjw T[Zs/ ekp{ oZy'. fgsk Bkb j'D dk :sB eoBr/. gqsh:'rh gohfynk S'Nh :ksok s/ ik ;ed/ j'. B"eoh
c?;bk b?D ftZu efmBkJh nk ;edh j? rZb eod/ tes fBwosk tos' BjhA sK dh gVQkJh eo oj/ ftfdnkoEhnK B{z pdbD d/ w"e/ gqkgs j'Dr/. ekoi
fJ;bJh fpjso j't/rk fe fJ; tes fJ; s[jkv/ ;zpzX yokp j' ;ed/ jB. ekoi ;cbsk gqkgsh dh ;zGktBk j?. yofunK y/so ftZu ;fjeowhnK dk ;fj:'r
c?;b/ B{z Nkb fdU. tkjB ;ktXkBhg{ote y/so ftZu fXnkB GNe ;edk j?. ftZu tkXk j' ;edk j?. ftnoE dh fwb/rk. soZeh j't/rh. fpBK rZb
ubkU. nkgD/ nkg T[Zs/ E'VQk ;ziw oZy' BjhA fto'XhnK s'A pu'. ekoi y/so fe;/ gqeko :ksok j'D Bkb g?;k popkd j' ;edk d/ MrV/ j' ;ed/ jB fi; Bkb
sK fe;/ Bkb bVkJh j' ;edh j?. gfotkoe dh ukb ftZu Bk c;'. fi; ekoi B{z jZE j?. ;KMhdko Bkb fe;/ rZb B{z b? e/ gfotkoe SKsh Gzr j't/rh. nkgD/
ihtB ftZu y[Sjkbh nkt/rh. ftZu bU T[;B{z g{oh fwjBs Bkb eo'. nDpD j' ;edh j?. nkg T[Zs/ ekp{ oZy'.
gkfe B/ jtkJh y/so s/
gkfe B/ jtkJh y/so
gkfe B/ jtkJh y/so s/s/ nwohek L w"s dh ; k d/ 43 ;kbk d/ 43 ;kb
gkfe B/ jtkJh y/so
gkfe B/ jtkJh y/so 's/s/
nwohek L w"s dh ;
nwohek L w"s dh ;
nwohek L w"s dh ;zk d/ 43 ;kbk d/ 43 ;kb
nwohek L w"s dh ; k d/ 43 ;kb
gkpzdh fwnkd fco tXkJh
gkpzdh fwnkd fco tXkJh
gkpzdh fwnkd fco tXkJh
gkpzdh fwnkd fco tXkJh
gkpzdh fwnkd fco tXkJh
pknd ndkbs B/ oZd ehsk e/;
pknd ndkbs B/ oZd ehsk e/;
pknd ndkbs B/ oZd ehsk e/;
pknd ndkbs B/ oZd ehsk e/;
pknd ndkbs B/ oZd ehsk e/;
ehsk j? fe fJ; wkwb/ ftu Bt/A NqkfJb
n;zGt j'Dr/ feT[Afe rtkjK ftu'A eJh
iK sK wko/ rJ/ jB iK fes/ j'o fScN j'
rJ/ jB.
ncoheh-nwoheh fvc?vzN B{z i[bkJh
1976 ftu feokB/ dh d[ekB d/ eboe
dh jZfsnk d/ wkwb/ ftu T[Zsoh e?o'bhBk
ftu w"s dh ;zk ;[DkJh rJh ;h. Gkt/
Afe pknd ftu fJ; ;zk B{z T[wo e?d
ftu pdb fdZsk frnk. ;kb 2002 ftu
ekB{zB d/ ftfdnkoEhnK B/ fJ; e/; dk
nfXn?B ehsk ns/ gkfJnk fe z[ow
;kps eoB ftu eJh ;wZf;nktK ;B,
i' SZe g?dk eo ojhnK ;B. fJ; ftu
bkJhB nZg d"okB g[b; B/ rtkjK dh
j/okc/oh ehsh ;h ns/ p?fb;fNe fog'oN
d/ pko/ ftu M{m ;w/s eJh uhzK ;B i'
e/; 's/ SZe g?dk eo ojhnK ;B.
iBtoh ftu fJe nghbh ndkbs
B/ c?;bk ;[DkfJnk fe i/eo i{oh B{z fJ;
soQK d/ i'V-s'V d/ pko/ ftu gsk ;h sK
T[; B/ fczu B{z d'Sh BjhA mfjokfJnk j't/
rk ns/ c?;b/ B{z gbN fdZsk. wJh ftu
fczu B{z fJe tQhbu/no ftu i/b s'A fojkn
ehsk frnk ;h ns/ fJ; wro'A T[j d[pkok
nkgD/ gfotko B{z fwb/ ;B.
fJ;bkwkpkd (fpT{o') gkfe;skB B/ nkgD/ J/no;g/; 's/ gkpzdh dh fwnkd
vhHghHnkJhH;hH d/ fBd/Se o"poN
fJe tko tXk fdZsh. gkfe;skBh Sfjoh jtkpkzh nEkfoNh B/ ikDekoh fdZsh fe
vBjw B/ dZf;nk,''fczu 166t/A ftnesh
nkT[D tkbh 12 i[bkJh sZe jtkJh y/so pzd oj/rk. fzeo:'r j? fe Gkos Bkb
;B fiBQK B{z 1973 ftu rbs sohe/
sDkn d/ wZd/Bzo gkfe;skB B/ fJ; s'A gfjbK 28 i{B sZe ;w/A ;hwk tXkJh ;h.
Bkb d'Sh mfjokJ/ ikD ns/ w"s dh ;zk
Gkt/Afe S[Zeotko B{z fJ; B{z nrb/ 15 fdB bJh d[pkok tXkT[D dk c?;bk fbnk tkfSzrNB (fpT{o') nwohek dk fJe ngokX BjhA ehsk. T[BQK B{z wJh ftu
;[DkJ/ ikD d/ pknd SZv fdZsk frnk
frnk j?. nihp wkwbk ;kjwD/ nkfJnk j?. fJZE/ fojkn eo fdZsk frnk.
ns/ 18t/A nfij/ ftnesh ;B fiBQK B{z
fJ; d"okB gkfe;skBh jtkJh y/so ftu Gkosh cbkJhNK ;w/s jo soQK dh fJ;srk;k gZy B/ B"oE e?o'bhBk d/ fJe ndkbs B/ fejk fe g[b; B/ 1976
25 ;kb s'A tZX ;wK i/b ftu fpskT[Dk
nktkikJh 's/ gkpzdh bkr{ oj/rh. fJ; ;pzX ftu ;hHJ/HJ/H p[bko/ B/ fejk,''BtK ftnesh fto[ZX jZfsnk d/ fJe e/; B{z ftu fJe ve?sh dh e'fS; d"okB fJe
fgnk. fczu dh w"s d/ wkwb/ ftu p/e;{o
nkd/S ikoh j'D sZe gkfe;skBh jtkJh y/so Uto-cbkJhN ns/ NqKfzN T[vkDK 43 ;kb pknd ysw eo fdZsk. fJ; d[ekBdko dh jZfsnk dh iKu B{z rbs
B{z w"s dh ;zk ns/ ftS/S o{g Bkb r'o/
bJh pzd oj/rk.'' Gkt/Afe g{oph jtkJh y/so ns/ gZSwh J/no ;g/; ftu ijkzK dh wkwb/ ftu d'Sh ukob; o/ fczu (81) B{z sohe/ Bkb g/S ehsk. tkfSzrNB ;fEs
e?dhnK B{z pukT[D dh fBnKfJe gqDkbh
nktkikJh poeoko oj/rh. r"osbp j? fe gkfe;skB B/ cotoh ftu j'Jh pkbke'N w"s dh ;zk ;[DkJh rJh ;h. Gkt/Afe fcu v?ZE g/B/bNh fJBc"ow/SB ;?ANo (4`93)
dh n;cbsk B{z do;kT[Adk j?.''
J/no;NqkJhe d/ pknd nkgD/ jtkJh y/so B{z pzd eoB dk n?bkB ehsk ;h. jw/Sk efjzd/ oj/ ;B fe T[BQK B/ e'Jh B/ fejk fe fJ;srk;k gZy B/ c?;bk

25
25
25 gzikp NkJhw gzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
25 gzikp NkJhw gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
25 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
fujo/ d/ dkr - XZfpnK s'A fBiks gkT[D bJh nkgDkU fJj nk;kB T[gkn
fujo/ d/ dkr - XZfpnK s'A fBiks gkT[D bJh nkgDkU fJj nk;kB T[gkn
fujo/ d/ dkr - XZfpnK s'A fBiks gkT[D bJh nkgDkU fJj nk;kB T[gkn
fujo/ d/ dkr - XZfpnK s'A fBiks gkT[D bJh nkgDkU fJj nk;kB T[gkn
fujo/ d/ dkr - XZfpnK s'A fBiks gkT[D bJh nkgDkU fJj nk;kB T[gkn
Gkosh w{b dh fgqnk ;/okt pDh 'fw;fw; fw;fw; fw;
Gkosh w{b dh fgqnk ;/okt pDh
Gkosh w{b dh fgqnk ;/okt pDh
Gkosh w{b dh fgqnk ;/okt pDh
Gkosh w{b dh fgqnk ;/okt pDh
j[zdh j?. i/eo s[;hA fB:ws o{g Bkb
:{Bhto; nk;Nq/bhnk 201919 1919 19'
:{Bhto; nk;Nq/bhnk 2 Bkohnb gkDh dk ;/tB S[o{ eo fdU
:{Bhto; nk;Nq/bhnk 2
:{Bhto; nk;Nq/bhnk 2
:{Bhto; nk;Nq/bhnk 2
sK fJj s[jkv/ fYZv B{z do[;s oZy/
rk ns/ s[jkvk fujok jw/Sk dkr
ofjs oj/rk.
fBzp{ dk o; L fBzp{ e?bShnw,
g'N?Shnw, ftNkfwB ;h ns/ g?efNB
ckfJpo tor/ g'Se sZsK Bkb Gfonk
j[zdk j?. i' ;kv/ bJh pj[s jh
bkGdkfJe j[zd/ jB. fBzp{ dk gq:'r
n;h ;[zdosk tXkT[D tkb/ B[;y/ d/
o{g ftZu th eod/ jK. fujo/ d/
w[zjkf;nK T[Zs/ fBzp{ dk o; brkU.
fJ;B{z sZd sZe ofjD fdU id'A sZe
;feB fBzp{ d/ o; B{z ;'y Bk bt/ ns/
fco fujok r[Br[B/ gkDh Bkb X'
fujo/ T[Zs/ fe;/ th gqeko d/ dkr fBzw ns/ djh L g[okD/ iwkB/ s'A
bUA. fBzp{ dk o; fJZe e[dosh
- XZp/ s[jkvh ;[zdosk B{z ftrkV fdzd/ jh djh dk fJ;s/wkb ;[zdosk
pbhu dk ezw eod/ j'J/ fujo/ d/ ekb/
jB. eJh tko w[zjkf;nK d/ ekoB fBykoB bJh ehsk nkT[Adk ik fojk
XZfpnK B{z ysw eoe/ fujo/ B{z
fujo/ T[Zs/ dkr - XZp/ finkdk Bzo j?. djh ftZu gq'NhB, ftNkfwB ns/
uwedko pDkT[Adk j?.
nkT[D bZrd/ jB. s[;hA nkgD/ co?Av gq'pkfJUfNe; j[zd/ jB i' f;js ns/
uzdB ns/ r[bkp ib L fJZe
;oeb ftZu jhB GktBk wfj;{; eod/ ;[zdosk d'BK bJh jh tXhnk j[zd/ j?.
uzwu uzdB d/ X{V/ ftZu eZuk d[ZX,
j'. eJh tko fujo/ B{z ;kc eoB bJh fJj ;feB ;?b; B{z io{oh g'SD fdzd/
Sfjd ns/ r[bkp ib dhnK 3 - 4
swkw soQK d/ T[gkn th ngDkT[Ad/ jB. fJ; Bkb ;feB dk rb' tXdk
p{zd fwbk e/ g/;N fsnko eo'. j[D
j'. fJBQK s'A s[jkB{z ckfJdk sK j[zdk j?. djh d[ZX dk pfDnk j[zdk j?
fJ; g?e B{z fujo/ T[Zs/ 10 fwzN sZe
j? go e[ZM wjhfBnK pknd s[jkv/ fJ;bJh fJ; ftZu th b?efNe n?f;v brk e/ oZy'. 10 fwzN pknd fujok
fujo/ T[Zs/ fJj ;wZf;nk fco j'D j[zdk j? i' pbhfuzr J/izN dk ezw eodk X' bU. Sfjd ns/ uzdB ;feB bJh
bZrdh j?. ne;o, ekbi r'fJzr j?. fJ;d/ fJbktk fBzw ftZu n?ANh - e[dosh w'SuokfJio j? ns/ r[bkp
rob; fJBQK dkr - XZfpnK s'A wkfJeo'phnb r[D j[zd/ jB, fJ;B{z ib uwVh B{z BthA ozrs gqdkB
ftnke[b ofjzdhnK jB ns/ fJ; s'A fujo/ T[Zs/ brkT[D Bkb fujo/ d/ eodk j?. fJj c/; g?e ;odhnK ftZu
w?bp"oB (fpT{o') Gkosh w{b dh fgqnk ;/okt B/ fw; :{Bhto; nk;Nq/bhnk 2019 fgZSk S[vkT[D bJh eJh soQK d/ ;ko/ dkr d{o j' iKd/ jB. i/eo djh ;[Zeh ;feB d/ fJbki bJh ;G s'A
dk fyskp nkgD/ BK ehsk. ;/okt d/ wksk-fgsk gZSwh J/Shnk s'A nk;Nq/bhnk nk eohw, b'SB, xo/b{ T[gkn ns/ fBzw B{z fwbk fbnk ikt/ fco nZSk j?.
rJ/ ;B. w?bp"oB ftu thotko B{z nk:'fis gq'rokw ftu ;/okt B/ 26 w[ekpb/pkzK niwkT[AdhnK jB. i/eo s[jkB{z th sK ;'B/ s/ ;[jkrk. n?b't?ok j? nzfwqs L n?b't/ok
B{z wks d/ e/ fJj fyskp nkgD/ BK ehsk. j[D T[j fw; :{Bhto; w[ekpb/pkzh ftu Bkohnb gkDh L ekb/ dkr - i?Zb ;feB bJh ekch ckfJd/wzd j?.
swkw N'Ne/ nkiwkT[D d/ pknd th
nk;Nq/bhnk dh dknt/dkoh g/S eo/rh. ;/okt B/ nkgDh fiZs 's/ fejk fe w?A pZ; XZfpnK dh go/SkBh j'D 's/ Bkohnb n?b't?ok i?Zb B{z fujo/ d/ dkr -
fujo/ d/ dkr - XZfpnK s'A fgZSk
fznkdk ftfGzBsk d/yDk ukj[zdh jK ns/ sZE fJj jB fe w/o/ torh Bzo nkT[D gkDh dk ;/tB s[jkv/ bJh ckfJd/ XZp/ tkb/ fjZ;/ T[Zs/ brkU. fJ;B{z
BjhA S[ZN fojk, sK p/u?B j'D dh
tkbh ns/ w/oh fgS'eV s'A nkT[D tkbh bJh fJj j?okBhiBe j?. T[BQK B/ fejk fe w?A fujo/ T[Zs/ 45 fwzN bJh SZv fdU.
zo{os BjhA j?. fujo/ d/ dkr jNkT[D wzd ;kfps j't/rk. don;b w{zj 's/
fJ; s'A gfjbK fe;/ fpT{Nh ezghfNSB ftu fjZ;k BjhA fbnk ns/ w?A ed/ wkvfbzr th fJZe wjhB/ pknd s[jkB{z n;o fdyDk
bJh fJ; nk:[ot/fde fJbki B{z e[ZM w[zjk;/, ekb/ dkr - XZfpnK dh go/
BjhA ehsh. sK w/o/ bJh fJj ekch j?okBhiBe j?. gZSwh nk;Nq/bhnk dh p/bk
S[o{ j' ikt/rk.
fdBK bJh io{o NokJh eoe/ t/y'L SkBh g/N yokp j'D ekoB fznkdk
ekf;wk d{;o/ ns/ fteN'ohnB w?ohikBk o?vw?B'fte shi/ Bzpo 's/ ojh.

26
26
26 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
26 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
26 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
e?B/vk B{z ekfwnK dh b'V, ykbh gJhnK jB 5 bZy n;kwhnK Nozg dh fusktBh, JhokB B/
e?B/vk B{z ekfwnK dh b'V, ykbh gJhnK jB 5 bZy n;kwhnK
e?B/vk B{z ekfwnK dh b'V, ykbh gJhnK jB 5 bZy n;kwhnK
Nozg dh fusktBh, JhokB B/
e?B/vk B{z ekfwnK dh b'V, ykbh gJhnK jB 5 bZy n;kwhnK
e?B/vk B{z ekfwnK dh b'V, ykbh gJhnK jB 5 bZy n;kwhnK
Nozg dh fusktBh, JhokB B/
Nozg dh fusktBh, JhokB B/
Nozg dh fusktBh, JhokB B/
fznkdk ewh doi ehsh rJh j?.
eo bJh tZvh rbsh
eo bJh tZvh rbsh
eo bJh tZvh rbsh
eo bJh tZvh rbsh
eo bJh tZvh rbsh
d{i/ gk;/ feT{fpe d/ bkn w'fo; ns/
b"oBNkJhvz fyZfsnK ftu o[zrko d/
;G s'A tX/o/ w"e/ g?dk j'D dk foekov
pfDnk. bkn w"fo; fty/ ;kbkBk nkXko
's/ o[zrko d/ w"fenK ftu 89H4 ch;dh
tkXk j'fJnk, id'A fe b"oBNkJhvz fty/
57 ch;dh tkXk doi ehsk frnk.
UBNkohU ftu ekfwnK dh xkN Bkb
ykbh ofj rJhnK n;kwhnK dh frDsh
ftu ;kbkBk nkXko 's/ 12,400 dk
tkXk doi ehsk frnk, id'A fe fpqfNS
e'bzphnk ftu fJj nzeVk 9300 d/ B/V/
fojk. 2019 dh gfjbh fswkjh d"okB
fpqfNS e'bzphnk ftu 4H4 ch;dh
n;kwhnK ykbh gJhnK ;B, i' e?B/vk
ftu ;G s'A T[Zuk nzeVk wzfBnk ik fojk
j?. dZf;nk frnk j? fe ykbh nk;kwhnK
ftu'A 80 ch;dh gZeh B"eoh tkbhnK ;B.
e?B/vk ftu gZeh B"eoh T[; B{z wzfBnk
iKdk j? fiZE/ o[zrkodksk bzwk ;wK
N'oKN' (fpT{o') e?B/vk ftu 2019 dh 6 jzko n;kwhnK tk;s/ ekw/ BjhA fwb/
ekfwnK B{z skfJBks oZyDk ukj[zdk j?.
gfjbh fswkjh d"okB 5 bZy s'A fznkdk . fJBQK ftu'A 80 ch;dh gZehnK B"eohnK
tZy-tZy y/soK dk fzeo ehsk ikt/ sK
n;kwhnK ykbh ofj rJhnK, fi; s'A ;kc ;B. feT{fpe, UBNkohU ns/ fpqfNS tkfSzrNB (fpT{o') nwohek B/ nkgD/ SeshSkbh vo'B B{z ;[ZN/ ikD B{z b? e/
T[d:'rK Bkb ;pzfXs 7 ;?eNoK ftu
gsk bZrdk j? fe e?B/vk 'u ekfwnK dh e'bzphnk ;{fpnK ftu ekfwnK dh ;G JhokB B{z y[ZbQh fusktBh d/ fdZsh j?. okSNogsh Nozg B/ NthN eoe/ fejk fe
2018 d/ w[ekpb/ B"eohnK dh frDsh
xkN wfj;{; ehsh rJh ns/ j[D s'A fznkdk xkN wfj;{; ehsh ik ojh JhokB B/ pj[s tZvh rbsh eo bJh j?. don;b JhokB tb'A nwohek dk fJe
tXh ns/ n;kwhnK ykbh ofj rJhnK.
;N?fN;fNe; e?B/vk d/ nzefVnK s'A th j?. ;N?fN;fNe; e?B/vk d/ nzefVnK s'A SeshSkbh vo'B ik;{;h d"okB ;[ZN fdZsk frnk ;h fi; ekoB d'jK d/SK ftueko
ftfrnkB ns/ seBhe d/ y/so ftu
;kps j' u[Zek j?. ;hHnkJhH;hH dh fog'oN ikgdk j? fe j?bE e/no, ;wkfie gfjbK s'A jh uZb oj/ sDkn tkbk wkj"b j'o rowk frnk j?. Nozg dh fJ; fusktBh
ykbh n;kwhnK dh frDsh ftu 2018
w[skpe e?B/vk d/ o[zrkodksktK B{z ;jkfJsk, fBowkD ns/ c{v ;oftf;z s'A gfjbK JhokB d/ c"i w[yh B/ th n?bkB ehsk ;h fe T[BQK dh c"i izr bJh fsnko
d/ w[ekpb/ 28 ch;dh tkXk doi ehsk
iBtoh, cotoh ns/ wkou d"okB 5 bZy d/ y/soK ftu feoshnK dh ;G s'A j?.
frnk.
Nozg tb'A e[M d/o gfjbK ehs/ rJ/ NthN B{z b? e/ whvhnk irs ftu eJh soQK
dhnK ypoK uZb ojhnK jB. fiZE/ e[M whvhnk Bkb ;pzfXs b'e f;oc fJ; B{z
Gkb{ d/ pZu/ B/ ehsh fJB;kBK Bkb d';sh, g[b; B/ wkoh r'bh
Gkb{ d/ pZu/ B/ ehsh fJB;kBK Bkb d';sh, g[b; B/ wkoh r'bh
Gkb{ d/ pZu/ B/ ehsh fJB;kBK Bkb d';sh, g[b; B/ wkoh r'bh nwoheh okSNogsh dh fusktBh dZ; oj/ jB T[E/ jh e[M dk efjDk j? fe Nozg dh
Gkb{ d/ pZu/ B/ ehsh fJB;kBK Bkb d';sh, g[b; B/ wkoh r'bh
Gkb{ d/ pZu/ B/ ehsh fJB;kBK Bkb d';sh, g[b; B/ wkoh r'bh
fJ; fusktBh ns/ ;ys bfji/ s'A fJj ;wfMnk ik ;edk j? fe nwohek JhokB
fybkc S/sh jh e'Jh tZvk n?eSB b? ;edk j?. fJE/ fJj th dZ; dJhJ/ fe nkofEe
fusktBh fdzd/ j'J/ fJe NthN ehsk ;h.
o'eK ns/ jkb jh ftu s/b N?AeoK 's/ j'J/ jwb/ s'A pknd rbc y/so ftu gfjbK jh
tkfSzrNB ekT[ANh S/foc d/ dcso B/
sDkn j? nfij/ ftu sfjokB dh fJ; jwbkto ekotkJh B/ nwohek B{z Bkokz eo
g';N ehsk ;h fe nfXekoh j/r Mhb B/
fdZsk j?.
V/ fJ; Gkb{ d/ pZu/ B{z izrb ftu tkg;
G/iD bJh ezw eo oj/ jB. feogk p'N
o{;
o{; u ik;{;h d/ d' h nwoheh
o{;
o{; 'u ik;{;h d/ d'u ik;{;h d/ d'Sh nwohehh nwoheh
o?Ag J/ d/ e'b fJbke/ s'A d{o oj'. o{; u ik;{;h d/ d'u ik;{;h d/ d' h nwohehh nwoheh
Uo/rB fvgkoNw?AN nkc fcS n?Av
tkJhbv bkJhc d/ tD iht wkjoK dk
B/ Nozg s'A wzrh wdd
B/ Nozg s'A wzrh wdd
B/ Nozg s'A wzrh wdd
B/ Nozg s'A wzrh wdd
B/ Nozg s'A wzrh wdd
efjDk j? fe T[j fJ; wkwb/ ftu fJe
pdb BjhA ;h. fJ; Gkb{ Bkb i' j'fJnk,
T[; s'A n;hA d[yh jK. don;b T[BQK B/
g[ZfSnk ;h fe Gkb{ B{z cV e/ z{ ftu
feT[A BjhA G/fink ik ;edk ;h. ftGkr
d/ foe ;tkoN B/ fejk fe i/eo fJj
Gkb{ fJz;kBh ;zgoe dk nkdh BjhA j[zdk,
sK T[; B{z NoK;co ehsk ik ;edk ;h.
Uo/rB (fpT{o') nwohek ftu fJe Gkb{ d/ pZu/ e'b Nq/b fwe; ns/ ;{oiw[yh tDiht ihtftfrnkBh eoN bkJh;?A;
ekb/ Gkb{ d/ pZu/ B{z g[b; B/ ofjw Goh d/ phi gJ/ j'J/ ;B. wzfBnk ik fojk j? B/ fejk fe wB[ZyK ns/ Gkb{nK dh
w"s d/ fdZsh feT[Afe T[j fJB;kBK d/ fe fJBQK B{z T[E'A bzxD tkb/ e[M okjrhoK ;[oZfynk bJh ;G s'A uzrk fJj j? fe
Bkb pj[s fznkdk d';skBk j' fojk ;h. B/ ikDp[M e/ ;[ZfNnk j't/rk. b'eK dh fJe d{i/ s'A d{o oj'. T[BQK B/ fejk fe
i{B dh S[o{nks ftu Uo/rB g[b; B{z d' ;[oZfynk bJh g[b; B/ Gkb{ d/ pZu/ B{z fJj fJe SkBdko T[dkjoD j? fe feT[A
s'A fszB ;kb d/ Gkb{ d/ pZu/ pko/ ftu r'bh wko e/ ysw eoB dk w[Seb c?;bk n;hA b'eK B{z Gkb{ B{z ykDk d/D s'A o'ed/
fB:fws s"o 's/ c'B ehs/ ik oj/ ;B. fbnk. jK. fiBQK ftneshnK B/ fJ; Gkb{ bJh
g[b; B{z ikDekoh fdZsh ik ojh ;h fe id'A g[b; B{z gsk bZrk fe b'e Gkb{ G'iB pkjo oZfynk j?, T[BQK d/ fJokd/
nkw s"o 's/ Uo/rB gkoe e'b Gkb{ B{z d/ pZu/ Bkb ;?bch b? oj/ jB sK T[BQK B/ uzr/ j' ;ed/ jB, go Gkb{ B{z ed/ th
d/fynk iKdk ;h. g[b; B/ d/fynk fe fJ; tD iht s'A d{oh pDkJ/ oZyD dh G'iB BjhA ukjhdk.
wk;e' (fpT{o') ik;{;h d/ d'S 'u o{; 'u i/b 'u ;[ZN/ rJh fJe nwoheh ftnesh
Gkosh w{b dh f;woB gkfNb nwoheh c"i B/ thotko B{z nwoheh okSNogsh v'Bkbv Nozg B{z wdd dh nghb ehsh j?. gkb tQ/
Gkosh w{b dh f;woB gkfNb nwoheh c"i u pDh nc;ou pDh nc;o
Gkosh w{b dh f;woB gkfNb nwoheh c"i
Gkosh w{b dh f;woB gkfNb nwoheh c"i u pDh nc;o
Gkosh w{b dh f;woB gkfNb nwoheh c"i 'u pDh nc;ou pDh nc;o
bkB B{z d;zpo 'u wk;e' 'u fJe j'Nb d/ ewo/ s'A frqcsko ehsk frnk ;h s/ T[; 's/
ik;{;h dk d'S brkfJnk ;h.
:{H n?Z;H ne?vwh 'u uko ;kbK dh ekbi
o{; 'u ik;{;h d/ d'Sh B{z 20 ;kb sZe dh ;zk j' ;edh j?. ;kpek nwoheh B/th
f;Zfynk ns/ ftSt ;ko/ yofunK dh g/
nfXekoh B/ d'SK s'A fJBeko ehsk j? s/ T[; d/ tehb dk efjDk j? fe T[BQK d/
SeS ehsh j?. nwoheh c"i 'u 5 ;kb
;orow ;/tk bJh t?;N g[nkfJzN d/ w[tZfeb B{z fJe g/B vqkJht ;"Agh rJh ;h, fi; 'u r[gs ikDekohnK ;B go T[; B{z
rq?i{J/N; B{z d{i/ b?cL fB:[Zes ehsk BjhA gsk ;h fe g/B vqkJht 'u eh ;h. fpqN/B, nkfJob?Av s/ e?B/vk dh th Bkrfoesk
oZyD tkb/ tQ/bkB B/ wk;e' dh fJe ndkbs 'u Nozg s'A fJ; wkwb/ 'u dyb d/D dh
frnk.
nghb ehsh.
f;woB gkfNb i' p?Arb[o{ 'u g?dk
j'Jh j? ns/ nkgDh w[ZYbh f;Zfynk
nwohek 'u jk;b ehsh. f;woB gkfNb
e?B/vk u gzikph B"itkB dh
e?B/vk
e?B/vk u gzikph B"itkB dh
e?B/vk u gzikph B"itkB dh
e?B/vk 'u gzikph B"itkB dhu gzikph B"itkB dh
B/ fJ; s'A fJbktk ;kfJpo fJzihBhnfozr
'u w[jkos d/ Bkb e"wKsoh ;pzXK 'u
;kfJz; dh fJe p?ubo th ehsh j?. T[;
dh nwoheh J/no c'o; ne?vwh 's/ t?;N
r'bh wko e/ jZfsnk
r'bh wko e/ jZfsnk
r'bh wko e/ jZfsnk
r'bh wko e/ jZfsnk
g[nkfJzN dh u'D ehsh, id'A T[j n?ohz'Bk r'bh wko e/ jZfsnk
;e{b 'u nzfsw ;w?;No 'u ;h, T[j d'
ftebgK d/ 'u pj[s e[M eoB s'A pknd
po?AgNB (fpT{o') e?B/vk 'u fJe
T[j c'oN j[Zv, N?e;k; 'u skfJBks j't/
gzikph B"itkB dk esb j'D dh ypo
rh, fiE/ Gkoh jfEnkopzd c"iK bJh
fwbh j?. fJj tkodks e?B/vk d/ po?AgNB
d[BhnK 'u ;G s'A tZvk nwoheh c"i d/
'u tkgoh j?. ;{soK d/ jtkb/ Bkb fwbh
fBT{:koe (fpT{o') phs/A fdB 22 nwoheh c"i d/ :'rdkB 'u j' e/ pj[s p/;K 'u'A fJe j?. c'oNj[Zv (N?e;k;) 'u
ikDekoh d/ nkXko 's/ gzikph B"itkB
;kbk f;woB gkfNbB BK dh Gkosh w{b wkD wfj;{; eodh j?. f;woB jtkJh g{osh ns/ fXnkB e/Ados
dk BK r[oi's dZf;nk ik fojk j? s/ T[j
dh bVeh B/ fJ; ;kb gZSwh g[nkfJzN fgSb/ d' ;kbK 'u Gkosh nwoheh d/ Bkb wkbeh ;gbkJh ns/ tzv gqpzXe
f;oc d' wjhB/ gfjbK jh e?B/vk frnk
fwbNoh ne?vwh s'A rq?i{J/SB ehsh ns/ ;B/jk f;zx ns/ B/jk tb{oh B/ t?;N dk ezw eo/rh ns/ d{ik b?cNhB?AN nc;o
;h. gzikph B"itkB gzikp d/ pfmzvk fzb/
T[; ne?vwh d/ e[M Gkosh nwoheh rq?i{J/ g[nkfJzN s'A rq?i{J/SB ehsh ns/ d{ih b?cL j'D d/ Bks/, T[j chbv ;/tktK 'u
d/ e[Zshtkb ebK Bkb ;pzXs dZf;nk
N d/ e[bhSB ebZp 'u dkybk gkfJnk. ti'A fJ; B{z nwoheh c"i sZe gj[zuk f;gkjhnK B{z ;gbkJh ;woEB w[jZJhnk
ik fojk j?. jkbKfe T[; d/ esb d/
fi; Bkb T[j d/S dh efwT{fBNh B{z fdZsk. fBT{:koe 'u t?;N g[nkfJzN dh eotkT[D dh w[yh j't/rh.
ekoBK dk gsk BjhA bZr ;fenk j?.

27
27
27 gzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
27 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
27 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
oBkoEhnK d/ ;tkrs ftu nwohek s'A w'joh pfDnk e?B/vk
oBkoEhnK d/ ;tkrs ftu nwohek s'A w'joh pfDnk e?B/vk
SoBkoEhnK d/ ;tkrs ftu nwohek s'A w'joh pfDnk e?B/vkoBkoEhnK d/ ;tkrs ftu nwohek s'A w'joh pfDnk e?B/vk B"itkBK dhnK jZvhnK
oBkoEhnK d/ ;tkrs ftu nwohek s'A w'joh pfDnk e?B/vk
B"itkBK dhnK jZvhnK
B"itkBK dhnK jZvhnK 'uu uu u
B"itkBK dhnK jZvhnK
B"itkBK dhnK jZvhnK
28,100 SoBkoEhnK dk ;tkrs ehsk
frnk. fog'oN ftu fejk frnk j? fe
pdbkn fbnk foj? c'B
pdbkn fbnk foj? c'B
pdbkn fbnk foj? c'B
pdbkn fbnk foj? c'B
e?B/vk s'A 10 r[Dk nkpkdh oZyD tkb/ pdbkn fbnk foj? c'B
d/S nwohek ftu ;kb 2018 d"okB
23000 fofcT{ihnK B{z jh gBkj fdZsh
rJh, i' fe 2016 d/ 97000 d/ nzeV/
w'jo/ pj[s S'Nk Bzo nkT[Adk j?. fJ;
d"okB e[M wkjoK dk fJj th efjDk j?
fe nfijk j'D dk ekoB Nozg tb'A bkr{
ehshnK rJhnK ;ys BhshnK fiBQK B/
nwohek ftu nkT[D tkb/ SoBkoEhnK
dh frDsh ftu Gkoh ewh fbnKdh j?.
e?B/vk ftu jo/e 10 bZy fgZS/ 756
SoBkoEhnK B{z rb bkfJnk frnk, fiE/
nk;Nq/bhnk ftu 510, ;thvB ftu
493, Bkot/ ftu 465 ns/ nwohek
ftu fJj frDsh f;oc 70 jh ofj rJh.
ukj/ e?B/vk fJ; ;{uh ftu w'joh pD
frnk j? go 2016 ftu e?B/vk nkJ/
N'oKN' (fpT{o') :{BkJhfNv B/SB dh noEftt;Ek tkb/ w[be B{z gSkV e/ 47000 SoBkoEhnK d/ w[ekpb/ 2018
2018 dh fofcT{zhnK ;pzXh fJe fog'oN jk;b ehsk j?. d/ 28100 SoBkoEh pj[s xZN jB.
ikoh ehsh rJh j?, fi; ftu f;ZX/ s"o :{Hn?BH jkJh efwSBo tb'A p[ZXtko fog'oN ftu dZf;nk frnk j? fe ;kb
's/ fejk frnk j? fe e?B/vk SoBkoEhnK B{z fJ; ;pzXh ikoh ehsh rJh fog'oN 2016 ftu rb'pb d/SK tb'A 189,000
dk ;tkrs eoB tkb/ d/SK ftu ;G s'A ftu fejk frnk j? fe 1980 fofcT{ih SoBkoEhnK B{z gBkj fdZsh rJh, fJj
w'jo/ yVQk j?. fJ; fog'oN ftu fJj th n?eN bkr{ j'D s'A pknd fJj gfjbh nzeVk 2017 ftu fvZr e/ 1,03,000
fejk frnk j? fe fJj ;EkB e?B/vk B/ tko j?, id'A e?B/vk B/ nwohek B{z gSkV ofj frnk ns/ 2018 ftu fJj frDsh
nwohek torh d[Bhnk dh u'Nh dh fdZsk j't/. e?B/vk ftu ;kb 2018 ftu f;oc 92000 's/ nk e/ fNe rJh.
f;vBh (fpT{o') b'e w'pkfJb c'B s/ N?pb/N tor/ :zso d/yD 'u fJzBk ;wK
fpskT[D bZr/ jB fe fJ; Bkb T[BQK d/ f;o d/ fgZS/ dhnK jZvhnK d/ YKu/ 'u
pq?;N e?A;o ekoB tZX iKd? fdb d/ o'r dk ysok
pq?;N e?A;o ekoB tZX iKd? fdb d/ o'r dk ysok pdbkn j' fojk j?. y'iekoK B/ fJj dkntk ehsk j?.
pq?;N e?A;o ekoB tZX iKd? fdb d/ o'r dk ysok
pq?;N e?A;o ekoB tZX iKd? fdb d/ o'r dk ysok
pq?;N e?A;o ekoB tZX iKd? fdb d/ o'r dk ysok
T[BQK fejk fe d/o sZe c'B d/yD bJh b'e nkgDk f;o M[ek e/ oZyd/ jB, fi;
Bkb T[BQK dh y'gVh d/ fgZS/ jZvhnK T[Zr ojhnK jB, i' T[Gko d/ o{g 'u Bzo nk
ojhnK jB. ;kb 1800 'u nfij/ T[Gko/ B{z gfjbh tko d/fynk frnk ;h go T[d'A
Bkb ysok j't/rk xZN
fJj pj[s d[obZG ;h. j[D jZvhnK d/ fJ; T[Gko B{z f;o d/ fgZS/ S{j e/ wfj;{; ehsk
fgzeNoB B/ fejk fe i/ s[;hA fdb B{z
ik ;edk j?.
szdo[;s oZyDk ukj[zd/ j' sK j?bdh
B"itkBK B{z ;G s'A fznkdk go/SkBh
bkJhc;NkJhb ngDkU feT[Afe fJjh
y'iekoK w[skpe w'pkfJb c'B fznkdk d/yD ekoB B"itkBK dh y'gVh d/ fgZS/
fJe'-fJe sohek j?, fi; Bkb pq?;N e?A;o
jZvhnK dk T[Gko s/zh Bkb tZX fojk j?. 18 s'A 30 ;kb d/ B"itkBK 'u T[Gko
B{z w[V j'D s'A o'fenk ik ;edk j?. Bkb
nkw rZb j[zdh ik ojh j?. nk;No/bhnk dh :{Bhtof;Nh nkc ;BSkJhB e';N d/
jh fdb Bkb i[Vh phwkoh j'D d/ yso/
ftfrnkBhnK B/ fJ; wkwb/ 's/ y'i ehsh j?.
B{z th xZN ehsk ik ;edk j?.
pq?;N e?A;o ;otkJhto dh nkw
n"osK Bkb s[bBk
ibtk:{ spdhbh Bkb
ibtk:{ spdhbh Bkb
ibtk:{ spdhbh Bkb
ibtk:{ spdhbh Bkb
ibtk:{ spdhbh Bkb
pq?A;N e?A;o s'A puhnK n"osK ns/
fiBQK n"osK B{z pq?;N e?A;o j?, i/ T[j
g';N w/B'gki dh ;N/i 'u jB sK
bVB
bVB u wddrko j? r{zdu wddrko j? r{zd
bVB 'u wddrko j? r{zdu wddrko j? r{zd
bVB
bVB u wddrko j? r{zd
nfijhnK n"osK 'u fdb d/ o'r bJh
ysok ekoeK dh s[bBk ns/ w[bKeD
eoBk fJ; nfXn?B dk Nhuk ;h. fJ;
;NZvh bJh u[DhnK rJhnK ;kohnK
n"osK w/B'gki gko eo u[ZehnK ;B.
fJBQK 'u'A 90 pq?;N e?A;o ;otkJhto
n"osK dh s[bBk Dk 192 nkw n"osK
Bkb ehsh rJh.
fBT{:koe (fpT{o') w/B'gki gko eo toihBhnk :{Bhtof;Nh 'u gq'c?;o pq?;N e?A;o s'A ghVsK 'u Bzo nkJ/
u[ZehnK n"osK 'u i/ pq?;N e?A;o j[zdk j? i'nkB fgzeNoB B/ fejk fe ehw'E?o/gh, fdb d/ o'r d/ fo;e c?eNo;
sK nfijhnK n"osK 'u fdb d/ o'r j'D o/vhJ/SB E?o/gh ns/ J/o'wkN/i y'iekoK B/ d/fynk fe i' n"osK pq?;N
dk ysok th eJh r[Dk tZX iKdk j?. fJBfjphNo; d/ T[g:'r (i' n?;Nq'i/B B{z e?A;o ;otkJhto ;B, T[BQK 'u
fJe nfXn?B 'u y'iekoK B/ fJ; rZb xZN eod/ jB) ekoB pq?;N e?A;o dk w?Nkpkfbe f;zvq'w, vkfJfpNhz, J/E/o';b/
dk gsk bkfJnk j?. fJ; ;NZvh d/ Bshi/ fJbki eotk ojhnK n"osK 'u fdb dh of;; ns/ w'Nkg/ d/ eJh bZSD BBzo
w/B'gki L fd iBob nkc fd BkoE phwkoh tZX d/yh iKdh j?. fdb d/ o'r d/ nkJ/ i' fdb Bkb i[VhnK phwkoh j'D d/
nwoheB w/B'gki ;';kfJNh BK d/ o;kb/ yso/ d/ ;zgoe 'u nkT[D s'A 5 ;kb ;G s'A nfjw fo;e c?eNo; wzB/ iKd/
'u gqekfSs j'J/ jB. pknd fJj o'r j' ;edk j? ns/ fJ; dk jB. Bkb jh fdb dh phwkoh ekoB w"s
ehw' ns/ o/vhJ/SB Bkb fdb dh ysok 30 ;kb sZe pfDnk ofjzdk j?. d/ wkwb/ th T[;/ soQK tX/ fit/A e?A;o
phwkoh dk ysok j?bdh bkJhc;NkJhb ngDkT[D Bkb.
uhB u wB[Zyh nzrK bJh xZN frDsh GkJhuko/ d/ e?dhnK dh jZfsnku wB[Zyh nzrK bJh xZN frDsh GkJhuko/ d/ e?dhnK dh jZfsnk
uhB 'u wB[Zyh nzrK bJh xZN frDsh GkJhuko/ d/ e?dhnK dh jZfsnku wB[Zyh nzrK bJh xZN frDsh GkJhuko/ d/ e?dhnK dh jZfsnk
uhB
uhB u wB[Zyh nzrK bJh xZN frDsh GkJhuko/ d/ e?dhnK dh jZfsnk
uhB
B/ fejk fe fJ; rZb d/ e'Jh ;p{s BjhA
fwb/ fe e?dhnK d/ zpod;sh nzr eZY/
ikD/ pzd j' rJ/ jB. fNqfpT{Bb B{z fJ;
rZb 's/ :ehB j? fe fJj ezw jkb/ th
ikoh j?. fNqfpT{Bb B/ w?vheb wkjoK,
wB[Zyh nfXeko ekoe[zBK ns/ j'o
;z;EktK s'A fJ; pko/ ftu ;p{s fJeZm/
ehs/ fe fijV/ b'eK dh jZfsnk ehsh
rJh T[BQK ftu Xkofwe o{g ftu xZN
frDsh ckb[B r'Ar d/ w?Apo tZvh frDsh
ftu ;B. fog'oN w[skpe wko/ rJ/
bzvB (fpT{o') ibtk:{ spdhbh Bkb ;pzXs ;wZf;nktK Bkb BfiZmD bJh
e?dhnK ftu e[M b'e fsZpsh, thro,
ftfrnkBh brksko nfXn?B eo oj/ jB. j[D y'i eosktK B/ ;XkoB r{zd ftu
w[;fbw ns/ Jh;kJh th jB.
gkJ/ ikD tkb/ eDK s'A fJe BtK gdkoE ftef;s ehsk j?, i' jtk s'A rqhBjkT{;
uhB B/ 2014 ftu n?bkB ehsk ;h
phfizr (fpT{o') uhB dh fJe j?okB fNqfpT{Bb dh gqXkBrh f;o fiUcq/ BkfJ; r?; ekopB vkJhnke;kJhv B{z f;ZX/ ;'y e/ ibtk:{ spdhbh dh ;wZf;nk s'A
fe w"s dh ;zk gkT[D tkb/ e?dhnK d/
eo d/D tkbh fog'oN ;kjwD/ nkJh j?. feT{;h B/ ehsh. T[j :{r';bkthnk d/ BfiZmD ftu wdd eo ;edk j?.
nzr eZY/ ikD dh gqfefonk pzd eo
fJZE/ nzr NoK;gbKN bJh i/b ftu nzsookSNoh feqwhBb fNqfpT{Bb d/ ekopB B{z e?d eoB tkb/ gdkoE eJh seBkb'ihnK dk wjZstg{oD fjZ;k
fdZsh rJh j?. fJ; s'A gfjbK fog'oNK
e?dhnK dh jZfsnk ehsh ik ojh j?. tehb ofj u[Ze/ jB. jB, i' tksktoD ftu wB[Zy tZb'A g?dk ehsh ekopB vkJhnke;kJhv dh wksok
ftu dkntk ehsk frnk ;h fe nzr
bzvB ;fEs ukJhBk fNqfpT{Bb B/ fog'oN w[skpe pj[s ;ko/ b'eK dhnK xNkT[D ftu wdd eo ;ed/ jB. fpqN/B dh ;tkB;h :{Bhtof;Nh d/ n?Bfoe'
NoK;gbKN wkwb/ ftu uhB d[Bhnk ftu
nkgDh fog'oN ftu yk; eo e/ ckb[B fGnkBe w"sK j'fJnk fiBQK dk t/otk n?AvqhUbh B/ fejk,''n;hA fdykfJnk j? fe r{zd ftu fwbD tkb/ S'N/ n?gke;h eD
;ko/ d/SK ftu w'joh j?. eJh EktK 's/
r'Ar nzd'bB Bkb i[V/ b'eK B{z fSeko BjhA fwb gkfJnk go fJj ;ko/ fJe jh ekopB g?dk eoB tkb/ gqGkth gdkoE pDkT[D bJh tZv/ eDK B{z i'Vh oZyd/ jB
uhB B{z nzr NoK;gbKN dh 'pb?e
pDkJ/ ikD dh rZb ejh j?. ukJhBk sohe/ Bkb wo/. fog'oN d/ gqXkB fiUcq/ i' ibtk:{ spdhbh Bkb BfiZmD ftu ;zGt s"o 's/ wddrko j' ;ed/ jB.''
wkoehN' th fejk iKdk j?.

28
28
28 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
28 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
28 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
fBT{
fBT{
fBT{zhb?Av L yohddkoh eod/ ;w/Ahb?Av L yohddkoh eod/ ;w/A
fBT{ hb?Av L yohddkoh eod/ ;w/A
nk;Nq/bhnk gVQB rJ/ B"itkB
nk;Nq/bhnk gVQB rJ/ B"itkB fBT{ hb?Av L yohddkoh eod/ ;w/Ahb?Av L yohddkoh eod/ ;w/A
nk;Nq/bhnk gVQB rJ/ B"itkB
nk;Nq/bhnk gVQB rJ/ B"itkB
nk;Nq/bhnk gVQB rJ/ B"itkB
b'e wkb u jh gk ;eDr/ t'N
b'e wkb
b'e wkb
b'e wkb 'u jh gk ;eDr/ t'Nu jh gk ;eDr/ t'N
dh ;Ve jkd;/
dh ;Ve jkd;/ u w"s
dh ;Ve jkd;/ u w"s b'e wkb u jh gk ;eDr/ t'Nu jh gk ;eDr/ t'N
dh ;Ve jkd;/ u w"s
dh ;Ve jkd;/ 'u w"su w"s
pke; oZy/ ikDr/. nfijk fJ; bJh
ehsk frnk sK fe b'e id d[ZX, pq?Zv
ns/ j'o zo{oh uhzK yohdD ;N'o 'u
ikD iK ;e{b s/ uou torhnK j'o EktK
's/ g[ZiD sK T[ZE'A t'fNzr th eo ;eD.
fBnK wzsoh n?Avo{ B/ dZf;nk fe fJ;
d/ fJbktk th t'NoK Bkb i[VhnK
BthAnK ;[ftXktK S[o{ ehshnK rJhnK
jB. Bt/A fB:wK w[skpe t'No j[D u'DK
tkb/ fdB th nkgDh ofi;Nq/SB eotk
;eDr/. n?Avo{ B/ dZf;nk fe fJj
pdbkn u'D efwSB dhnK f;ckoSK d/
pknd ehsk frnk j?. efwSB B/ dZf;nk
;h fe 2017 dhnK u'DK 'u 19 jzko
t'NoK B/ nkgD/ t'N d/ nfXeko dh tos'A
BjhA ehsh ;h. t'N Bk gkT[D tkb/ nfij/
t'NoK dh ;j{bs bJh efwSB B/ ;[Mkn
fdZsk ;h fe t'NoK B{z t'N eoB dk w"ek
T[ZE/ jh fdZsk ikt/, fiZE/ T[j ne;o
iKd/ j'D. fJ; Bkb ckfJdk fJj j't/rk
tfbzrNB (fpT{o') fBT{zhb?Av 'u ;oeko B/ fB:wK 'u tZvk pdbkn ehsk fe t'No bzph bkJhB 'u bZrD dh EK
nrb/ ;kb j'D ik ojhnK nkw u'DK j?. fJ; d/ sfjs Skfgzr wkb, ;[go;N'o, fBZih ezw eod/ j'J/ nkgDh g;zd dk
'u 100 ch;dh t'fNzr eokT[D bJh ;e{b, uou nkfd ;z;EktK 'u p?bN gqXkB wzsoh u[D ;eDr/.
fBT{
fBT{ hb?Av L r'bhpkoh dk thvhUhb?Av L r'bhpkoh dk thvhU
fBT{zhb?Av L r'bhpkoh dk thvhUhb?Av L r'bhpkoh dk thvhU
fBT{ hb?Av L r'bhpkoh dk thvhU
fBT{
;KMk eoB tkb/ B{z fwbh ;
;KMk eoB tkb/ B{z fwbh ;
;KMk eoB tkb/ B{z fwbh ;zkk kk k
;KMk eoB tkb/ B{z fwbh ;
;KMk eoB tkb/ B{z fwbh ;
rJh. fJ; jwb/ 'u 51 w[;bwkBK dh
r[o{jo;jkJ/ (fpT{o') gzikp s'A nk;Nq/bhnk 'u T[u/oh f;Zfynk jk;b eoB bJh ikB ubh rJh ;h, i' T[; ;w/A T[ZE/ Bwkz
rJ/ fJe B"itkB dh ;Ve jkd;/ 'u w"s j' ikD dk wkwbk ;kjwD/ nkfJnk j?. gVQ oj/ ;B. jwbkto pq?ANB N?o/AN B/
fwbh ikDekoh nB[;ko joftzdo f;zx (21) g[Zso r[opyS f;zx ;kpek ;ogzu uZe 15 wkou B{z d' w;fidK 's/ r'bhpkoh
p[ZY/ Skj sfj;hb r[o{jo;jkJ/ fzbk fco'zg[o B/ 14 wjhB/ gfjbK goE nk;Nq/bhnk ehsh ;h. fJ; g{o/ jwb/ B{z T[; B/ bkJht
d/ fJe ekbi 'u dkybk fbnk ;h ns/ ;t/o/ 6 ti/ id T[j fJe t?B 'u ik fojk ;h ;Nqhw ehsk, fi; dk 44 ;kbk fcbhg
sK T[; dh t?B Nokb/ Bkb Neok rJh, fi; ekoB joftzdo f;zx dh w"s j' rJh. nkgo; B/ pknd 'u thvhU ;KMk ehsk.
fJ; xNBk Bkb g{o/ y/so 'u ;'r dh bfjo d"V rJh j?. gfotko ns/ nk;Nq/bhnk 'u pknd 'u nkgo; B{z frqcsko ehsk
tZ;/ gzikph GkJhuko/ tb'A fwqse d/j B{z T[; d/ iZdh xo fbnkT[D bJh e'fSSK ikoh frnk ;h. nkgo; B{z fJsokz:'r ;wZroh
jB. fJ; nDj'Dh xNBk T[Zgo tZy-tZy Xkowe, ;wkfie ns/ okiBhfse j;shnK ;KMh eoB d/ d' d'SK sfjs d'Sh gkfJnk
B/ rfjo/ d[Zy dk gqrNktk ehsk. frnk. fJe nzro/zh nypko dh ypo
w[skpe eqkJh;Nuou fzbk ndkbs d/
iZi ;NhcB U fvq;ekb B/ fejk,''fJj
w[;fbw GkJhuko/ fto[ZX Bcos ngokX
ize c{v ykD Bkb ew ;h.'' T[BQK B/ fejk fe nfij/ jwb/ d/
ize c{v ykD Bkb ew
ize c{v ykD Bkb ewz'o'o 'o'o 'o
ize c{v ykD Bkb ew
ize c{v ykD Bkb ew
e[M fdB pknd T[; dk thvhU ;KMk
eoBk rbs j?. o/vhU fBT{zhb?Av dh ypo
w[skpe U fvq;ekb B/ gkfJnk fe
j' ;edh j? :kddkSss ss s
j' ;edh j? :kddk
j' ;edh j? :kddk nkgo; B/ w[;fbwK dh w"s dh tfvnkJh
j' ;edh j? :kddk
j' ;edh j? :kddk
jk;b eoB bJh nfijk ehsk. fJ; bJh
t?fbzrNB (fpT{o') fBT{zhb?Av ftu thvhU ;KMk eoB tkb/ fJe ftnesh i/b d/ fJbktk e'Jh j'o ;zk T[; bJh
eqkJh;Nuou w;fid r'bhpkoh dk B{z wzrbtko B{z 21 wjhB/ dh ;zk ;[DkJh
rbs j't/rh.
fBT{ hb?Av L jtk u NeokJ/ d'
fBT{
fBT{
fBT{ hb?Av L jtk hb?Av L jtk u NeokJ/ d'u NeokJ/ d'
fBT{zhb?Av L jtk hb?Av L jtk 'u NeokJ/ d'u NeokJ/ d'
ijk
ijk , d'jK gkfJbNK dh w"s
ijk
ijk , d'jK gkfJbNK dh w"s, d'jK gkfJbNK dh w"s
ijkz, d'jK gkfJbNK dh w"s, d'jK gkfJbNK dh w"s
fvZr/. fJj jkd;k wk;NoN'B Sfjo ftu
j{v n?o'vqw B/V/ tkgfonk.
g[b; B/ dZf;nk fe T[BQK e'b gfjbK
jkd;/ pko/ e'Jh ikDekoh BjhA ;h. Bkb
jh g[b; B/ ghVsK d/ Bkw iBse BjhA
ehs/. fcbjkb T[BQK d/ gfotkoK Bkb
;zgoe eoB dh e'fSS ehsh ik ojh j?.
fJe uSwdhd B/ dZf;nk fe T[; B/ pj[s
s/z nktkz ;[Dh ns/ T[; wro'A d' ijkz
zwhB 's/ fvZr/ fdykJh fdZs/.
fJe ;EkBe gkfJbN fJz;NoeNo
B/ dZf;nk fe ijkzK B{z n?o'vqw ftu
f;vBh (fpT{o') y'i 'u fJj dkntk ehsk frnk j? fe ize c{v ykD Bkb 9,500 c[ZN sZe T[vkD GoB dh
:kddkSs ewz'o j' ;edh j?. y'i w[skpe o'zkBk ck;N c{v d/ ;/tB Bkb fdwkr fJikzs j? go fJ; d/ Bkb jh gkfJbNK
dh ekoi ;woZEk 's/ n;o g? ;edk j?. nk;No/bhnB B?SBb :{Bhtof;Nh d/ gq'c?;o B{z fJ; rZb dh fusktBh fdZsh iKdh j?
fBe'b; u/o{fpB dk efjDk j? fe nfXn?B 'u fJ; d/ m'; ;p{s fwb/ jB fe ck;N fe T[j T[vkD GoB d"okB brksko o/
c{v ykD tkb/ ns/ e;os Bk eoB tkb/ b'eK 'u NkJhg-2 S{ro ns/ fdwkr dh vhU zohJ/ ;zgoe pDkJh oZyD ns/
ekoi ;woZEk 'u froktN Bkb nkw s"o 's/ fvw/AShnk ns/ fdwkr d/ ;[zrVB dk ijkz dhnK ;kohnK rshftXhnK pko/
ysok j' ;edk j?. NkJhg-2 vkfJpNhz ns/ fdwkr dh ekoi ;woZEk 'u froktN dZ;d/ ofjD. fijV/ ijkzK ftu fJj
dofwnkB ;pzX gfjbK s'A jh ;Ekfgs j' u[Zek j? go ;kv/ nfXn?B s'A fJ; rZb dk jh tkb/ ;B. ijkz eo?S j'D dk nzdkzk jkd;k tkgfonk T[BQK ftu fJe
t?fbzrNB (fpT{o') fBT{zhb?Av ftu
gsk bZrdk j? fe fdwkr dh ekoi ;woZEk 'u froktN ns/ T[; ihtBS?bh dofwnkB j[zd/ jh uko b'e g?okS{N zohJ/ j/mK tZb t?fbzrNB d/ ;ekJhvqkJht dk j? idfe
n?stko B{z d' J/noeqkcN jtk ftu Neok
;gZSN i'V j?, fi; Bkb f;js B{z B[e;kB gj[zudk j?. nZXyV nt;Ek 'u gj[zuD e[Zd rJ/ ;B. T[ZE/ jkd;/ s'A gfjbK fJe d{ik ijkz t?okokgk n?o' ebZp dk j?.
rJ/. fJ; jkd;/ ftu d'jK J/noeqkcNK
s'A pknd fJ; soQK d/ ykD-ghD Bkb j'D tkb/ B[e;kB B{z o'fenk BjhA ik ;edk. j?bhekgNo B/ b?Av eoB dh fsnkoh eo j{vn?o'vq'w, wk;NoN'B fv;fNqeN e"A;b
d/ gkfJbNK dh w"s j'rJh. ikDekoh
fJ; bJh n;hA ;kfonK B{z p/Bsh eod/ jK fe pugB s'A jh g"SfNe y[oke dk ;/tB bJh ;h. g[b; B/ dZf;nk fe nukBe d/ nzsors nkT[Adk j?. fJ; dk ;zukbB
w[skpe id'A fJj jkd;k tkgfonk T[d'A
eo'. pj[s s/zh Bkb d' J/noeqkcN zwhB 's/ T[ZE'A jh ehsk iKdk j?.
d't/A J/noeqkcN nkgDh wzfzb 's/ gj[zuD

29
29
29 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
29 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
29 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
eJh fpwkohnK ftZu bkGekoh j? joh fwou
eJh fpwkohnK ftZu bkGekoh j? joh fwou
eJh fpwkohnK ftZu bkGekoh j? joh fwou
eJh fpwkohnK ftZu bkGekoh j? joh fwou
eJh fpwkohnK ftZu bkGekoh j? joh fwou
i/eo s[;hA th oks Bz{ brkT[Ad/ j' j?vc'B, sK j' ikU ;[u/s toBk
i/eo s[;hA th oks Bz{ brkT[Ad/ j' j?vc'B, sK j' ikU ;[u/s toBk
i/eo s[;hA th oks Bz{ brkT[Ad/ j' j?vc'B, sK j' ikU ;[u/s toBk
i/eo s[;hA th oks Bz{ brkT[Ad/ j' j?vc'B, sK j' ikU ;[u/s toBk
i/eo s[;hA th oks Bz{ brkT[Ad/ j' j?vc'B, sK j' ikU ;[u/s toBk
sozrK fdwkr B{z rzGho B[e;kB
gj[zukT[AdhnK jB. e[ZM b'eK B{z oks
ftZu ;"Ad/ j'J/ rkB/ ;[DB dh nkds j[zdh
j?. fJ; nkds ekoB fdwkr T[Zs/ pj[s
G?Vk n;o g?Adk j?.
BhAd xZN nkT[Dk L BhAd Bk
nkT[Dk, wkBf;e sDkU, fvgq?SB ns/
brksko f;o dod j'D dk fJZe ekoB
bzw/A ;w/A sZe j?vc'B dk fJ;s/wkb eoBk
th j' ;edk j? fJ; bJh bzw/A ;w/A sZe
j?vc'B dh tos'A eoB s'A puhJ/.
ezB ftZu dod L
ezB ftZu dod L
ezB ftZu dod L
ezB ftZu dod L s[jkB{z ezB ftu
ezB ftZu dod L
joh fwou f;js bJh pj[s ckfJd/wzd j?. nkws"o 's/ fJjh ;'funk iKdk j? fe
dod ;'z ns/ ezB ftZu fJzc?eSB j'
fsZyk iK w;kb/dko ykDk uzrk BjhA j[zdk ns/ fJ;d/ ;/tB Bkb fYZv iK ;hB/ ftZu
;edk j?. i/eo s[jkB{z brksko ezB dk
ibD wfj;{; j[zdh j?. go pj[s xZN b'eK B{z fJj gsk j't/rk fe joh fwou ;kvh
dod ofjzdk j? fJ; s'A s[jkvk wkBf;e
s[;hA io{o t/fynk j't/rk nZieZbQ j?vc'B Bkb s[jkB{z fezBk B[e;kB f;js bJh fezBh finkdk ckfJd/wzd j[zdh j?.
sDkU tZX iKdk j?. i/eo ;wK ofjzd/
d/ w[zv/ j?vc'B pj[s fznkdk tos'A eod/ j[zdk j? fJj s[;hA BjhA ikDd/. b'e oks joh fwou ftZu ftNkfwB J/, ph6, ;h, nkfJoB, g'N?Shnw, gq'NhB ns/
s[;hA nkgDh fJ; nkds B{z BjhA SZv'r/
jB. sKfe T[j nDukjh nktki B{z ftZu th j?vc'B brkT[Ad/ jB ns/ rkD/ ekop'jkfJvo/N Gog{o j[zd/ jB. fJjh BjhA, fJ; ftZu phNk e?o'NhB, feqgN'e;KfEB,
sK Bshik ysoBke j' th ;edk j?.
nkgD/ s'A d{o eo ;e/. N?eB'bkih d/ ;[Dd/ jB. eJh tko nfijk j[zdk j? fe b[N/B - nkfd fwBob th w"i{d jB. fJ;d/ ;/tB Bkb eJh fpwkohnK d{o j[zdhnK
ezB ftZu p?eNhohnk L 10 fwzN
ezB ftZu p?eNhohnk L
ezB ftZu p?eNhohnk L
ezB ftZu p?eNhohnk L
ezB ftZu p?eNhohnk L
iwkB/ ftZu jo fe;/ d/ e'b c'B j'Dk b'e T[;B{z brk e/ jh ;"A iKd/ jB fi;d/ jB. joh fwou Bkb eJh f;js ;wZf;nktK s'A S[Nekok gk ;ed/ j?.
sZe j?vc'B B{z ezBK ftZu brkT[D Bkb
fJzfwT{fBNh tXkT[D ftZu L
fJzfwT{fBNh tXkT[D ftZu L
fJzfwT{fBNh tXkT[D ftZu L ftNkfwB ;h joh fwou ftZu ;woZE wksok
e'Jh tZvh rZb BjhA j?. S'N/ pZfunK s'A Bkb T[BQK B{z eJh tko fJ;dk ykfwnkik fJzfwT{fBNh tXkT[D ftZu L
fJzfwT{fBNh tXkT[D ftZu L
ezB d/ nzdo dhnK e'fSektK woB
b? e/ tZfvnK sZe jo e'Jh c'B ftZu G[rsDk g?Adk j?. ftZu j[zdk j?. s[;hA ne;o wfj;{; ehsk j't/rk fe joh fwou ykD Bkb pzd BZe
brdhnK jB fi;d/ Bkb p?eNhohnk s/
ezB dh B; ewi'o L
j?vc'B brke/ rkD/ ;[Dd/ ns/ rZbK ezB dh B; ewi'o L y[ZbQ iKdk j?. joh fwou dk ;/tB eoB Bkb T[; ftZu w"i{d ftNkfwB ;h fJzfwT{fBNh
ezB dh B; ewi'o L
ezB dh B; ewi'o L
ezB dh B; ewi'o L i/eo s[;hA
ih Bkb tXD bZrdk j? ns/ ezBK ftZu
eod/ jB. j?vc'B brkT[D s'A pkjo dh oks B{z ;"Ad/ j'J/ s[;hA rkD/ ;[Dd/ j' sK p{;N eodk j? fi;d/ Bkb o'r - o'eD tkbh ;woEk tZXdh j?.
w?b iwQK j'D bZrdh j?. w?b dh ;wZf;nk
e'Jh ntki ;[DkJh BjhA fdzdh fi;d/ Bkb fJj s[jkv/ ezB bJh mhe BjhA j?. nZyK ns/ uwVh bJh ckfJd/wzd L joh fwou nZyK ns/ uwVh bJh pj[s
s'A puD bJh 10 s'A 15 fwzN rkD/ ;[DB
rkD/ ;[DB dk tZyok jh wzk nkT[Adk feT[Afe fJ;dh tiQk Bkb ezB dh B; ckfJd/wzd j[zdh j?. fJj nZyK ns/ uwVh d/ ;[Ze/gD B{z d{o eodh j?. ftNkfwB ;h,
s'A pknd ezBK dh ;ckJh io{o eo'.
j?. ewi'o j' iKdh j?. fJZe tko s[jkv/ ezB phNk e/o'NhB fJ; gqkpbw B{z d{o eodk j?. joh fwou B{z jw/Sk jB/oh EK oZyDk
d[oxNBk L
d[oxNBk L
d[oxNBk L i/eo s[;hA rZvh
d[oxNBk L
d[oxNBk L
j?vc'B ;kfJz; B/ fJz;kB B{z jo soQK dh B; ewi'o j' rJh sK fJ;B{z mhe ukjhdk j?. ukBD ftZu oZyD Bkb fJ;d/ nzdo'A ftNkfwB ;h ysw j' iKdk j?.
ubkT[Ad/ j'J/ rkD/ ;[Dd/ j' sK s[jkB{z
dhnK ;[ftXktK T[gbpX eokJhnK jB. BjhA ehsk ik ;edk j?. gkuD fefonk wip{s L joh fwou ykD Bkb gkuD szso mhe ofjzdk j?.
jkoB ;[DkJh BjhA fdzdk. fJ; tiQk
pfjokgD L ezB f;oc 65 v?f;pb
pfjokgD L
fi; ftZu ezfwT[fBe/SB, NoK;g'oN/SB pfjokgD L o'ikBk fJ;B{z ykD Bkb ;oho ftZu n?ANh - nke;hv?AN dh wksok mhe ofjzdh j?.
pfjokgD L
pfjokgD L
Bkb d[oxNBk j'D dk ysok tZX iKdk
s'A b? e/ gowkD{z jfEnko sZe fdZs/ jB. sZe dh ntkz B{z ;fjD eo ;edk j? fi;d/ Bkb gkuD szso ;[uko[ o{g Bkb pfDnk ofjzdk j?
j?. fJ; bJh rZvh ubkT[Ad/ ;w/A s[jkB{z
wsbp i/eo fJ; soZeh B{z fJZe ;ob go e[ZM b'e T[Zuh ntki ftZu rkD/ Gko xNkT[Dk L joh fwou ykD Bkb Gko xNkT[D ftZu wdd fwbdh j?.
rkD/ BjhA ;[DB/ ukjhd/ ns/ Bk jh bhv
nzdkz ftu fejk ikt/ sK ftfrnkB B/ ;[Dd/ jB fi;d/ Bkb xZN ;[DkJh d/D fJ;B{z ykD Bkb w?Nkpkfbzw tXdk j?.
brk e/ rZvh ubkT[Dh ukjhdh j?. i/
d[Bhnk B{z T[;dh zo{os dh p/f;e s'A p/ bZrdk j?. i/eo s[;hA brksko 10 xzN/ e?A;o L eJh y'iK s'A gsk bZfrnk j? fe joh fwou ftZu bzr e?A;o s'A pukU
eo s[jkB{z fe;/ Bkb rZb eoBh j? sK
f;e uhi fdZsh j?. fJZe MNe/ ftZu sZe j?vc'B dk fJ;s/wkb eo'r/ sK pfjo/ j[zdk j?. joh fwou wodK ftZu gq';N?N e?A;o d/ yso/ B{z xZN eodh j?. ftfrnkBhnK
s[;h fJZe tko rZvh o'e e/ c'B T[Zs/ rZb
fJ; g{oh d[Bhnk B{z ysw eoB tkb/ gB dh fSekfJs th j' ;edh j?. d[nkok ehs/ rJ/ fJZe nfXn?B d/ nB[;ko joh fwou ykD Bb gq';N?N dh ;wZf;nk
eoe/ d[pkok rZvh ubk ;ed/ j' fi;d/
fdwkr B{z B[e;kB L j?vc'B s'A
fdwkr B{z B[e;kB L
fdwkr B{z B[e;kB L
fGnkBe jfEnkoK dk nftSeko th fdwkr B{z B[e;kB L g{oh soQK ysw j' iKdh j?.
fdwkr B{z B[e;kB L
Bkb s[jkvh d[oxNBk j'D dk ysok xZN
ehsk j?. fBebD tkbh fpibh tkbhnK u[zpeh jkJh pbv gq?So L fJ; soQK d/ wohiK B{z p/o; ns/ xZN fwou dk ykDk ykD
j' iKdk j?.
B{z fejk iKdk j?. joh fwou pbZv gq?So B{z ezNo'b oZyD ftu wdd eodh j?. fJ;
bJh jkJh pbZv gq?So tkb/ wohiK B{z nkgD/ ykD/ ftZu joh fwou B{z Skfwb eoBk
Sokp s'A th fokp s'A th fznkdk Bnkdk BShbh fJj uhhbh fJj uhz go f;js bJh j? p/jZd bkGdkfJe go f;js bJh j? p/jZd bkGdkfJe ukjhdk j?. fJ; Bkb pbZv S[ro th ezNo'b ftu oj/rk.
okp s'A th f
okp s'A th f nkdk B hbh fJj uh go f;js bJh j? p/jZd bkGdkfJe
okp s'A th f nkdk Bnkdk B hbh fJj uhhbh fJj uh go f;js bJh j? p/jZd bkGdkfJe go f;js bJh j? p/jZd bkGdkfJe
y{B dh ewh d{o eoB ftZu L fwou ftZu ;woZE wksok ftZu nkfJoB j[zdk j?.
fJ;bJh fJ;B{z ykD Bkb y{B ftZu fjw'rb'fpB dh ewh BjhA j[zdh. fJjh ekoB j?
ftZu Sokp s'A th fznkdk BSk gkfJnk
fe joh fwou ykD Bkb y{B dh ewh tor/ o'r BjhA j[zd/.
iKdk j?. fJBQK dk Sfjd bkb Sfjd
joh fwou B{z w{v p{;No d/ o{g ftZu th ikfDnk iKdk j?. fJj fdwkr ftZu
j[zdk j? i' Sokp dh soQK jh j[zdk j? ns/
n?zv'ofcB dk ;zuko eodh j? fi;d/ Bkb ;kvk w{v ekch jZd sZe y[SB[wk ofjD
fJ;dk BSk th ekch fznkdk j[zdk j?.
ftZu wdd fwbdh j?.
go fJ; Sfjd ftZu fJj th yk; rZb j?
fe fJ; ftZu eJh gqeko d/ n"SXh r[D
i/eo s[;h th ghAd/ j' row ukj sK j'
i/eo s[;h th ghAd/ j' row ukj sK j'
i/eo s[;h th ghAd/ j' row ukj sK j'
i/eo s[;h th ghAd/ j' row ukj sK j'
i/eo s[;h th ghAd/ j' row ukj sK j'
th j[zd/ jB, fJ;bJh fJ; Sfjd dh wzr
pj[s fznkdk j?.
ikU ;[u/s toBk H H H
ikU ;[u/s toBk H H H
ikU ;[u/s toBk H H H
ikU ;[u/s toBk H H H
Gkos ftZu Sfjd f;ZX ns/ nk:[ot/ ikU ;[u/s toBk H H H
d fJbki dk fJZe wjZstg{oD nzr j? .
gqkuhB fw;o ftZu fJ;B{z uwVh ns/ nZyK
dhnK fpwkohnK ftZu fJ;s/wkb ehsk
iKdk ;h ns/ iywK ns/ ibD d/ dkrK
Sfjd pko/ sK ;ko/ ikDd/ jB. fJj ikD e/ j?okB ofj ikUr/, fe fJe
T[Zs/ e[dosh p?Av/i d/ o{g ftZu
Sfjd jw/Sk s'A Gkosh o;'Jh ftZu fJ;s/ Sfjd Sokp s'A th fznkdk BShbk j?.
brkfJnk iKdk ;h. fJj Sfjd B/gkb
wkb j'D tkbk fJZe ;tkfdSN y[oke fJ;dh fvwKv th d[fBnk Go ftZu ekch
d/ d{o izrbK ftZu gkfJnk iKdk j?.
gdkoE fojk j?, Bkb jh ;dhnK s'A fJZe fznkdk j?. nfij/ tZyo/ soQK d/ Sfjd
fJj Sfjd b'eK dh ;?e; fJZSk B{z
wjZstg{oD n"SXh d/ o{g ftZu th T[;dk B{z bkb Sfjd fejk iKdk j?. bkb Sfjd
tXkT[Adk j? ns/ eJh gqeko d/ o'rK s'A
fJ;s/wkb j[zdk j?. Sfjd jo ftnesh B{z pDkT[D tkbhnK wX{wZyhnK
th d{o oZydk j?. fJ; Sfjd B{z eZYDk
dh f;js bJh p/jZd bkGdkfJe j[zdk j? fjwkfbnB efbc BK dh gqiksh dhnK
pj[s fznkdk n"yk ekoi j?. r[ozr
Sfjd Bkb eJh gqeko d/ o'rK s'A jB. fJj pj[s jh BShbk j[zdk j?.
NokfJp d/ b'e fJ; Sfjd B{z eZYD dk
w[esh fwbdh j?. Sfjd B{z b'e nkgDh fJj wX{wZyhnK ;z;ko dhnK ;G s'A
ezw eod/ jB. jo ;kb eohp 20 s'A 50
f;js B{z szdo[;s oZyD bJh yKd/ jB. tZvhnK wX{wZyhnK j[zdhnK jB. fJj
r?bB Sfjd eZfYnk iKdk j? ns/ pkjo eJh b'e row ukj ghD d/ S"ehB j[zd/ jB. ;t/o/ d/ ;w/A fJZe eg ukj dh
fJ;d/ ihtkD{ - o'Xh sZs wkBth ;oho izrbh ifjohb/ cbK d/ o; s'A fJ; Sfjd fgnkbh b'eK B{z co?S eoB dk ezw eodh j?. rowkrow ukj ghD dk nkgDk jh
d/ b'e fJ; Sfjd B{z yohdD bJh tZvh
B{z S[ZX eoB dk ezw eod/ jB. s[;hA B{z pDkT[AdhnK jB, fJ; bJh fJ; Sfjd wik j[zdk j?. i/eo s[;hA th nfijk jh ;'ud/ j' sK ikfJe/ sZe sK mhe j? go f;js
frDshftZu nkT[Ad/ jB.
d/ fbjkz Bkb fJj mhe BjhA j?. ukj d/ eg ftZu nkT[D d/ xZN' xZN uko tb'A gzi
fwzN pknd fJ;B{z ghDk f;js d/ bJh mhe wzfBnk iKdk j?.
fJBQK ;wf;nktK dk jZb j? fw w?vheb ioBb ftZu th fJj rZb ;kjwD/ nk u[Zeh j? fe fznkdk row ukj ghD
fJj row ukj dhnK u[;ehnK rb/ ftZu e?A;o dk czdk gk ;edh j?. fpqfNS
fJBQK ;wf;nktK dk jZb j? fw
fJBQK ;wf;nktK dk jZb j? fw
fJBQK ;wf;nktK dk jZb j? fw
fJBQK ;wf;nktK dk jZb j? fwSohoh ohoh oh
Bkb ykD dh Bbh dk iK rb/ dk e?A;o j'D dk ysok nZm r[Dk sZe tZX iKdk j?.
fwBob ns/ nwhB' n?f;v Bkb Gog{o sK fJ; gkDh dk ;/tB eo'. nfijk fJj n;h BjhA efj oj/ jB ;r'A fJZe iKu ftZu y[bk;k j'fJnk j?. fJ; iKu d/ d"okB
j[zdh j?. fwSoh rzB/ s'A pDh j[zdh j? i' e[ZM fdB eoB Bkb Be;ho dh ;wZf;nk eJh u"AekT[D tkb/ wkwb/ ;kwQD/ nkJ/ jB. fJ; bJh j[D nZr/ s'A row ukj ghD dh
f;js bJh pj[s ckfJd/wzd j[zdh j?. d{o j't/rh. nkds B{z SZv' ns/ szdo[;s oj/.
fwSoh B{z vkfJN ftZu Skfwb eoB Bkb - w{zj d/ p[o/ ;kj s'A S[Nekok gkT[D ikDekoh nB[;ko fJ; rZb dh s;dhe fJ; s'A th ehsh ik ;edh j? fe JhokB
nB/eK ;wZf;nktK d{o j[zdhnK jB. bJh fwSoh dk ;/tB G'iB s'A pknd ftZu ukj pj[s finkdk ghsh iKdh j?, id'A fe T[ZE'A d/ b'e f;roN ns/ szpke{ dk
- i/eo s[jkv/ rb/ ftZu yokS j?, io{o eo/. fwSoh d/ ;/tB Bkb ;kjK ;/tB th BjhA eod/ ;B, go T[BQK ftZu fJ;'c/rb e?A;o dh fSekfJs pj[s gkJh rJh.
Bkb jh BZe pzd j? ns/ fJ; ;wZf;nk ftZu skirh nkT[Adh j?. fJ;d/ fgZS/ ekoB s/i row ukj ;h i' rb/ d/ fNS{i B{z B[e;kB gj[zukT[Adh j?. ukj
s'A S[Nekok gkT[Dk ukj[zd/ j' sK fwSoh - ;oho ftZu jhw'rb'fpB dk gZXo B{z ;N't s'A T[skoD d/ 2 fwzN d/ nzdo jh fJ;B{z ghD tkbhnK B{z e?A;o dk ysok T[BQK
ykU. s[jkB{z dZ; d/JhJ/ fe tXkT[D ftu fwSoh wddrko j[zdh j?. b'eK s'A 5 r[Dk tZX iKdk j?, i' 4 s'A 5 fwzN d/ pknd fJ;B{z ghAd/ jB.
nk:[ot/d ftZu fwSoh dk fJ;s/wkb Bkb jh fJj n?Bhwhnk, uZeo nkT[Dk, dZ; d/JhJ/ fJ; ;Nvh bJh y'iekoK B/ 40 s'A 75 ;kb d/ eohp 50, 045 b'eK
;odh - i[ekw B{z d{o eoB ns/ EekD ns/ ewi'oh torh ;wZf;nk ftZu dh iKu ehsh. ;Nvh d/ d"okB y'iekoK B/ gkfJnk fBZs 700 fwbhbhNo s/i row
fJzfw:{fBNh B{z wip{s pDkT[D bJh ehsk th pj[s ckfJd/wzd j?. ukj ghD Bkb Jh;'c/rb e?A;o j'D dk ysok 90 ch;dh sZe tZX ;edk j?. y'iekoK
iKdk j?. - fwSoh vkfJi?SB ftZu pj[s dh Nhw B/ ukj d/ fJbktk row ekch, jkN ukeb/N ns/ d{ih row uhiK d/ ;/tB
fwSoh rzB/ s'A pDh j[zdh j? fJj ;oho - i/eo s[jkB{z Be;ho nkT[D dh wddrko j? fJ;d/ bJh ykBk ykD d/ B{z th B[e;kBdkfJe dZf;nk j?.
bJh pj[s ckfJd/wzd j[zdh j?. s[;hA ;kfonK ;wZf;nk j?, s[;hA Skw d/ ;w/A gkDh pknd ;"c ns/ fwSoh pokpo wksok :kd oZy' row ukj ghD Bkb n?;hfvNh, nb;o ns/ fYZv Bkb i[VhnK swkw
B/ fwSoh t/yh j't/rh. fJj uhBh s'A E'VQh ftZu fwSoh B{zfGr' e/ oZy fdU ns/ ftZu ykD Bkb G'iB gukT[D ftZu fpwkohnK j' ;edhnK jB. e/tb row ukj jh BjhA, e'Jh uhi i' fJzBh row j't/,
xZN fwZmh j[zdh j?. fJj ftNkfwB, nrbh ;t/o/ id'A fJj fwSoh x[b ikt/ wdd fwbdh j?. fYZv dh fMZbh B{z gqGkfts eodh j?.

3 3 3 3 30 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
gzikp NkJhw
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
e/N s/ ftbhnw d/ ekcb/
e/N s/ ftbhnw d/ ekcb/ u pkJhe
e/N s/ ftbhnw d/ ekcb/
e/N s/ ftbhnw d/ ekcb/ u pkJheu pkJhe
e/N s/ ftbhnw d/ ekcb/ 'u pkJheu pkJhe
e?B/vhnB tksktoD B{z b? e/ go/
e?B/vhnB tksktoD B{z b? e/ go/SkB kB kB kB kB zo{oo{o o{oo{o o{o
e?B/vhnB tksktoD B{z b? e/ go/
e?B/vhnB tksktoD B{z b? e/ go/
e?B/vhnB tksktoD B{z b? e/ go/
B/ p [or n"os B{z wkoh NZeo[or n"os B{z wkoh NZeo
B/ p
B/ p [or n"os B{z wkoh NZeo
B/ pz[or n"os B{z wkoh NZeo[or n"os B{z wkoh NZeo
B/ p
go N?e; d/D B{z ;ko/ fgZS/
go N?e; d/D B{z ;ko/ fgZS/
go N?e; d/D B{z ;ko/ fgZS/
go N?e; d/D B{z ;ko/ fgZS/
go N?e; d/D B{z ;ko/ fgZS/
bzvB (fpT{o') fgqz; ftbhnw ns/ e/
N d/ ekfcb/ ftu Skwb fJe pkJhe B/
83 ;kbk pz[or n"os B{z NZeo wko
fdZsh. NZeo bZrD wro'A 83 ;kbk
wfjbk g?BSBo rzGho zywh j' rJh.
zywh wfjbk B{z j;gskb ftu Gosh
eotkofJnk frnk j?. Skjh i'Vk ;'wtko
B{z wZX bzvB ;fEs nkgDh fojkfJS s'A
ftzv;o ik fojk ;h. T[;/ d"okB o;s/
ftu ekfcb/ ftu Skwb g[b; dh pkJhe
Bkb wfjbk B{z NZeo bZr rJh.
e?f;zrNB g?b/; dk efjDk j? fe T[j
fJ; xNBk Bkb pj[s d[yh ns/ fuzss
j?. T[BQK B/ zywh wfjbk Bkb ;zgoe
ehsk j?. wfjbk dh gSkD fJfoB d/ o{g
ftu j'Jh j?. g?b/; dk efjDk j? fe Skjh
i'V/ B/ fJfoB ns/ T[BQK d/ gfotko B{z
nkgDhnK S[ZGekwBktK G/ihnK jB ns/
T[BQK d/ f;jswzd j'D sZe T[j brksko
T[BQK d/ ;zgoe ftu ofjDr/. ;{uBktK
w[skpe Skjh i'V/ B/ wfjbk B{z c[Zb th
G/i/ jB. fJe nzro/zh nypko dh ypo
w[skpe wfjbk dh jkbs rzGho go ;fEo
pDh j'Jh j?.
nfij/ 2 rqfjnK dh j'Jh y'i,
nfij/ 2 rqfjnK dh j'Jh y'i,
nfij/ 2 rqfjnK dh j'Jh y'i,
nfij/ 2 rqfjnK dh j'Jh y'i,
nfij/ 2 rqfjnK dh j'Jh y'i,
fiE/ ihtB d/ jB nk;ko
fiE/ ihtB d/ jB nk;ko
fiE/ ihtB d/ jB nk;ko
fiE/ ihtB d/ jB nk;ko
fiE/ ihtB d/ jB nk;ko
N'oKN' (fpT{o') e?B/vk d/ b'e tksktoD spdhbhnK s'A p/jZd fuzss jB ns/
;wZf;nk d/ Nkeo/ bJh nkgD/ ofjD-;fjD 'u spdhbhnK eoB tk;s/ th ;fjws
jB go tkX{ N?e; d/Dk BjhA ukj[zd/. fJj gqrNktk ;hH phH ;hH tZb'A eotkJ/ ;ot/yD
n;b 'u Xosh d/ pj[s B/V/ j'D d/
'u ehsk frnk j?.
pkti{d fJ; B{z 2003 sZe bZfGnk BjhA
;ot/yD d"okB ;kjwD/ nkfJnk fe d'-fsjkJh e?B/vhnB tksktoD spdhbhnK
frnk ;h. ;{oi dk skgwkB fiE/ 5500
dh ;wZf;nk Bkb Nkeo/ B{z w[Zy soihj wzBd/ jB go nZX/ b'e nkofEe ;jkfJsk
;?b;hn; j?, T[E/ jh sko/ dk skgwkB
ti'A 9 vkbo gqsh wjhBk dk :'rdkB gkT[D tk;s/ th fsnko BjhA. ;hH phH ;hH dk
brGr 2600 ;?b;hn; j?. fJj ;kv/
fJj ;ot/yD 31 wJh s'A 10 i{B dofwnkB ehsk frnk ns/ 4500 e?B/vhnB b'eK
;{oi dh s[bBk 'u 10 r[Dk S'Nk j?,
dh okJ/ doi ehsh rJh.
fJ; bJh fJj 1500 r[Dk ewz'o j? ns/
;ot/yD 'u Skwb 19 ch;dh e?B/vhnB Xosh d/ brksko row j'D ekoB
fznkdkso fJzcoko?Zv sozrK B{z gq;kfos
rzGho fuzsk 'u wfj;{; j'J/ idfe 32 ch;dh B/ fejk fe ;wZf;nk Bkb BfiZmD
eodk j?. fJe tko sko/ d/ fwb ikD s'A
bJh tkX{ N?e; bkJ/ ikD 's/ T[BQK d/ ofjD-;fjD dk youk tX ikt/rk. d{i/ gk;/
pknd ftfrnkBhnK B/ vkgbo seBhe
38 ch;dh b'eK B/ fejk fe wB[Zysk dk pukn sK jh ;zGt j? i/ Xosh 's/ brksko
dh tos'A ehsh, fi; B{z t'ppb seBhe
tX ojh rowh B{z o'fenk ikt/. 20 ch;dh b'eK B/ fejk fe g"D-gkDh 'u nk ojhnK
d/ o{g 'u th ikfDnk iKdk j?, i' nkgD/
spdhbhnK nfjw w;bk jB go fJBK B{z w[Zy soihj BjhA wzfBnk ik ;edk.
uko/ gk;/ rqfjnK dk gsk bkT[D bJh
w{b sko/ d/ o/vhnb-t/r wkg dh tos'A
eodk j?. vkgbto seBhe B/ xZN s'A
fJ; ;kb foekov frDsh
fJ; ;kb foekov frDsh 'uu uu u
fJ; ;kb foekov frDsh
fJ; ;kb foekov frDsh xZN 2 ;ze/sK dk gsk bkfJnk, fiBQK B{z
fJ; ;kb foekov frDsh
w?fvqv (fpT{o') 2 nfij/ rqfjnK dh ehshnK rJhnK s;thoK 'u y'iekoK B{z j[D rqfjnK N/rkovB ph ns/ N/rkovB
y'i ehsh rJh j?, i' Xosh s'A row jB ;kv/ ;"o wzvb s'A brGr 12H5 gqekS ;h d/ o{g 'u gSkfDnk frnk j?. pj[s
gopsko'jh g[Zi/ n?to?;N
gopsko'jh g[Zi/ n?to?;N
gopsko'jh g[Zi/ n?to?;N
gopsko'jh g[Zi/ n?to?;N
gopsko'jh g[Zi/ n?to?;N ns/ T[BQK 'u gkDh j' ;edk j?. ;kb d{o N/r/ovB ;Nko (fJe mzvk bkb S'Nk j? ;kbN/rkovB ph dk dqtwkB
ftfrnkBh 2016 s'A pknd s'A 3H5 whNo p"Dk skok) Bkb i[Vh pj[s nfjw Xosh d/ ;wkB j? ns/ jo/e 4H9 fdBK
N?bh;e'g dh tos'A eo e/ B/V/ d/ ikDekoh fwbh j?. y'i gZso d/ ;fj-b/ 'u sko/ dh gfoeowk eodk j?. d{ik rqfj
f;skfonK e'b w"i{d rqfjnK 's/ ihtB ye fJrBk;h fopk; B/ fejk fe v/ iwks B{z g{ok eoB 'u 11H4 fdB dk
dh y'i eo oj/ jB. j[D nbw/ohnk, rkovB ;kv/ ;{oi d/ dqtwkB dk f;oc ;wK b?Adk j?, i' T[; d/ ;kb dh bzpkJh
dZyDh ;g/B 'u e?bko nkbN' nkpzot/ 8 ch;dh j?. fJj ;{oi dh s[bBk 'u j?. fopk; B/ fejk fe d{i/ SpdK 'u fJj
Noh ns/ 2 j'o ;g?fBS d{ophBK 'u e?d pj[s S'Nk ns/ pj[s xZN uwehbk j?. nkgD/ sko/ d/ p/jZd B/V/ j?.
nk;Nq/bhnk L
u Bt/A ekB{zB ekoB
u Bt/A ekB{zB ekoB
nk;Nq/bhnk L NSW 'u Bt/A ekB{zB ekoBu Bt/A ekB{zB ekoB
nk;Nq/bhnk L u Bt/A ekB{zB ekoB
nk;Nq/bhnk L
nk;Nq/bhnk L
eJh vokJhtoK d/ bkfJ;?A; j'J/ oZd
eJh vokJhtoK d/ bkfJ;?A; j'J/ oZd
eJh vokJhtoK d/ bkfJ;?A; j'J/ oZd
eJh vokJhtoK d/ bkfJ;?A; j'J/ oZd
eJh vokJhtoK d/ bkfJ;?A; j'J/ oZd
f;vBh(fpT{o') nk;Nq/bhnk d/ ;{p/ fBT{ ;kT{E t/
bz 'u Bt/A ekB{zB ekoB ;?AeV/ vokJhtoK d/ vokJhftzr
bkfJ;?A; oZd j' rJ/ jB. 20 wJh s'A bkr{ j'J/ fJ; Bt/
A ekB{zB sfjs xZN Sokp ghD tkb/ vokJhtoK B{z 561
vkbo i[owkBk G[rsDk g?Adk j?. fJ; d/ Bkb jh 3
wjhfBnK bJh T[BQK dk vokJhftzr bkJh;?A; oZd eo
fdZsk iKdk j?.
ekmwKv{ (fpT{o') fJ; ;kb wJh 'u foekov 885 b'eK B/ d[Bhnk dh ;G s'A T[Zuh
nfijk gfjbh tko j'fJnk j? fe xZN wksok 'u
gops u'Nh n?to?;N dh uVQkJh ehsh. fJ; ;hzB 'u fJ; u'Nh 's/ 11 gopsko'jhnK
Sokp ghD tkb/ vokJhtoK ns/ BSk eoB tkfbnK 's/
dh ikB th ub/ rJh. fgSb/ ;kb 807 b'eK B/ n?to?;N dh uVQkJh ehsh ;h. B/gkb
fSezik eZf;nk frnk j?. fJ; s'A gfjbK id th e'Jh
ns/ uhB ftueko ;ojZd 's/ d't/A gkf;UA n?to?;N 's/ fJ; ;kb 644 b'eK B/ dZyD
ftnesh xZN wksok 'u Sokp gh e/ rZvh ubkT[Adk
tkb/ fjZ;/ 's/ uVQkJh ehsh. fJj frDsh fgSb/ ;kb 563 ;h.
cfVnk iKdk ;h sK T[; dk e/; ndkbs 'u uZbdk ;h
uhB dh ;wkuko J/iz;h w[skpe fsZps 'u T[Zsoh fjZ;/ d/ n?to?;N 's/ uVQB
s/ ndkbs dk c?;bk nkT[D se T[; dk bkfJ;?A; oZd
tkfbnK dh frDsh fJ; ;kb 241 ojh i' fgSb/ ;kb 244 ;h. fJ; ;kb ikB
BjhA j[zdk ;h. j[D Bt/A ekB{zB sfjs fBT{ ;kT{E t/bz
r[nkT[D tkb/ gopsko'jhnK dh w"s dk ekoB fJ; u'Nh 's/ uVQB tkfbnK dh GhV
g[b; B/ eJh b'eK d/ bkfJ;?A; oZd eo e/ ;yskJh
B{z dZf;nk frnk j?. fJ; s'A gfjbK n?to?;N fwSB d"okB 2015 'u T[; ;w/A tZvh
fdykJh j? sK ;Ve jkdf;nK B{z xNkfJnk ik ;e.
frDsh 'u b'eK dh ikB rJh ;h id fJZE/ G{ukb ekoB fYZrK fvZr rJhnK ;B.
;{soK w[skpe i{B se 230 vokJhtoK d/ bkfJ;?A;
fJ; tko GhV tX/o/ j'D ekoB n?to?;N wkor 's/ Nq?fce ikw dh ;wZf;nk j'Jh
oZd eo fdZs/ rJ/ jB.
ns/ b'eK B{z 8,848 whNo T[Zuh fJ; u'Nh 's/ uVQB ns/ T[soB 'u ekch ;wK T[vhe
s[jkB{z dZ; dJhJ/ fe fgSb/ ;kb fBT{ ;kT{E t/bz
eoBh gJh. wkfjoK dk efjDk j? fe gopsko'jh ;?bkBhnK 'u'A eJh sK fpbe[b Bt/
'u Sokp gh e/ rZvh ubkT[D ekoB 68 b'e wko/ rJ/
A ;B ns/ T[BQK dh xZN fsnkoh wfjzrh gJh. nfijh ;fEsh dk ;kjwDk w[V Bk
;B, fi; ekoB fJZE'A dh ;oeko B/ fJj m'; edw
eoBk gt/, fJ; bJh gopsko'jhnK d/ gofwN dh frDsh 'u eN"sh eoB dh nghb
u[Zfenk j?.
ehsh rJh j?.

31
31
31 gzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
31 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
31 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
koK o[gJ/ d/ pqKv/v eZgV/pqKv/v eZgV/ n;b n;b u j[zd/ B/ fJzB/ ;;s/, gVQ' ypou j[zd/ B/ fJzB/ ;;s/, gVQ' ypo
koK o[gJ/ d/
j j j j jzkoK o[gJ/ d/ koK o[gJ/ d/ 'pqKv/v eZgV/pqKv/v eZgV/' n;b n;b 'u j[zd/ B/ fJzB/ ;;s/, gVQ' ypou j[zd/ B/ fJzB/ ;;s/, gVQ' ypo
koK o[gJ/ d/ pqKv/v eZgV/ n;b u j[zd/ B/ fJzB/ ;;s/, gVQ' ypo
fJNbh u gqe'gh rowh B/ bJh d'
fJNbh u gqe'gh rowh B/ bJh d'
fJNbh
fJNbh u gqe'gh rowh B/ bJh d'
fJNbh 'u gqe'gh rowh B/ bJh d'u gqe'gh rowh B/ bJh d'
fBo:ks dh nkwdBh fJ; T[d:'r Bkb
j[zdh j?. d[Bhnk d/ tZv/-tZv/ pqKv; B{z
b'eK dh ikB, fusktBh ikoh
b'eK dh ikB, fusktBh ikoh
b'eK dh ikB, fusktBh ikoh
pj[s xZN g?f;nK 'u T[j pzrbkd/S 'u b'eK dh ikB, fusktBh ikoh
b'eK dh ikB, fusktBh ikoh
th bZrdk j? fe id'A tZv/ g?wkB/ 's/
etkfbNh ns/ fvzkJhB tkb/ eZgV/ pDk
;ed/ jB sK T[; d/ bJh :{ogh
c?eNohnK 'u wfjzrh b/po B{z g?;/ feT[A
d/D.
fezBh nkT[Adh j? n;b bkrs
pzrbkd/S 'u tXhnk ekNB Bkb
pDh fJe Nh-SoN dh ehws, wzd{oh,
NqK;g'N/SB, S'n-o{w dk you eZY dJhJ/
sK you f;oc 1H60 vkbo s'A 6H00
vkbo sZe nkT[Adk j?, fi; B{z tZy-tZy
pqKv; :{og ns/ nwohek 'u ekch
T[ZuhnK ehwsK 'u t/ud/ jB. T[AM fJ;
B{z s[;hA ;w/A dk c/o th efj ;ed/ j'.
nzrq/z id'A Gkos nkJ/ sK T[BQK B/
tkfSzrNB (fpT{o') d[Bhnk d/ wSj{o jB.
pzrbkd/S ej/ ikD tkb/ fJ; fjZ;/ d/
pqKv; d/ eZgV/ gkT[D dh nkgDh SkB jo SoN 's/ wzd{o B{z fwbd/ j? fJzB/
fpjsohB jZEh ezw eoB tkfbnK B{z
j?. n;hA o[zkBk fijV/ eZgV/ gkT[Ad/ jK o[gJ/
w?Bu/;No dhnK eZgVk wShBK d/ sb/
T[j p/SZe wzB-gqwzB/ pqKv; d/ jh j[zd/ d[Bhnk dk e'Jh th nfijk tZvk
dpk fdZsk. j[D pzrbkd/S 'u rkow?AN
jB. i/eo pqKv rb'pb gZXo s/ wSj{o rkow?AN pqKv BjhA j't/rk, i' T[sgkdB
fJzv;Nqh dh fco S[o{nks j' u[Zeh j? idfe
j't/ sK gZek j? fe fJe Nh-SoN dh dh nkUN;'of;zr pzrbkd/S s'A BjhA
w?Bu/;No dk eZgVk T[d:'r fJedw
xN'A-xZN ehws 4 s'A 5 jzko o[gJ/ d/ eokT[Adk j't/. fJ; dk tZvk ekoB
ysw eo fdZsk j?.
B/V/-s/V/ j't/rh. eh s[;hA nzdkzk bk pzrbkd/S dh ;G s'A ;;sh b/po j? ns/ o'w$fJNbh (fpT{o') fJ; ;kb fJNbh ftZu Gkt/A rowh dk w";w E"VQk d/oh Bkb
T[j tZv/ pqKv; fizBK d/ eZgV/ fJE/
;ed/ j' fe i' Nh-SoN s[;hA jzkoK o[gJ/ Bkb jh ;G s'A tXhnk fcBhfSzr ns/
nkfJnk j? fi; ekoB ;w[zdo feBko/ j'Nb ns/ o?;N'o?AN tkfbnK dk eko'pko vZe/-
pDd/ jB
'u yohd oj/ j' T[; dh n;b bkrs eh fpjsohB r[DtZsk. jK fJj rZb tZy j?
v'b/ yKdk Bzoh nkfJnk go j[D id'A ;{oi wjkoki B/ nkgDhnK nZyK B{z g{ohnK
tkbwkoN, n?ZuH n?Av n?ZwH, fjT{r'
j[zdh j't/rh. fJj ;[D e/ j?okB ofj fe fJE/ pDB tkbhnK i' SoN; ftd/Sh
bkb eo rowh dk gqe'g fdykfJnk j? sK fJNbh d/ eJh fJbkfenK ftZu w";w
pk;, Nkwh fjbchro, gqkfJwoe p?B/NB,
ikt'r/. jK fJ; dh n;b ehws 100 s'A pzkoK 'u jzkoK o[gJ/ 'u ftedhnK jB
ftGkr B/ ysok n?bkB fdZsk j?.fJNbh d/ T[Zso ftZu skgwkB 50 fvroh doi
r?g, fogb/n, ih ;Nko o', fiUoihU
300 o[gJ/ sZe dh j't/rh. T[; 's/ fJE'A d/ fJe wzd{o B{z pw[Sfeb ehsk frnk j?.
nowkBh, e?bftB ebhB, fgT{wk, okbc
d[Bhnk Go d/ fizB/ tZv/ rkow?AN fJe s'A 2 o[gJ/ th BjhA fwbd/. :{og d/
rowh s'A puD bJh jh coK; ftZu ;ko/ ;e{b pzd eo fdZs/ rJ/ jB s/ iowB
o"b/B.
pqKv; jB, fizB/ tZv/ ns/ g;zdhdk ;G s'A tZv/ o/vhw/v foN/bo n?Zu n?Av
ftZu rowh B/ iB-ihtB B{z tZv/ gXZo s/ gqGkfts eo fdZsk j?.fJNbh ftZu skgwkB
eh j? noESkSso
rb'pb pqKv; jB, T[BQK ;kfonK d/ n?Zw wsbp j?A; n?Av w"ohNz dk nZX/ s'A
tZXD ekoB jh d' pz[or b'eK dh w"s j' rJh.ikDekoh w[skpe fwbkB e/Adoh o/
- 1 feb' ekNB Bkb 4 s'A 5 Nh-
rkow?AN; nZieb pzrbkd/S 'u pDd/ fznkdk ezw fJE'A jh j[zdk j?. jkb jh d/
bt/ ;N/SB d/ B/V/ gkoe ftZu fJZe pi[or ns/ n;e'bh fgu/B' wkoe/ B/V/ fJZe j'o
SoN fsnko j[zdh j?.
jB. nfijk fJ; bJh j? feT[Afe pzrbkd/ ;kbK 'u d[Bhnk d/ ;G s'A tZvk foN/b pz[or dh w"s rowh ekoB j'Jh dZ;h rJh.
- pzrbkd/Sh ekNB 3H80 vkbo dk
S dh rkow?AN fJzv;Nqh d[Bhnk dh ;G pqKv tkbwkoN, :{H e/H d/ nfjw pqKv
fJNbh d/ w";w ftGkr w[skpe fJNbh w";w ncoheh jtktK tkbk pfDnk
j[zdk j?.
s'A tZvh w?fBT{c?oufozr fJzv;Nqh jh BjhA gqkfJwoe, fJskbth pqKv okbc b"o/B
j'fJnk j? fi; ekoB skgwkB tZX fojk j? fJNbh ftZu rowh d/ efjo Bkb fJB;kB
- nwoheh ekNB eohp 5H50 vkbo
pbfe bkrs d/ fj;kp Bkb ;G s'A B/ brksko fJE/ nkgD/ nkovo B{z
jh BjhA ;r'A c;bK th gqGkfts j' ojhnK jB .fJNbh d/ w";w ftGkr nB[;ko ;zB
dk.
;;sh th j?. fizBh xZN ehws 's/ j[D dZf;nk j?. 2003 ftZu fJNbh Go ftZu nfijh rowh B/ efjo ehsk ;h .ftGkr tZb'A fijBK
- fJ; 'u gkfbn?;No ns/ ft;e'z
T[j g{oh d[Bhnk d/ rkow?AN; pDkT[Adh 30 ;kb gfjbK S[o{ j'Jh ;h gfjb fJbkfenK B{z rowh ekoB ysok dZf;nk j? T[jBK ftZu pbikB', po/Shnk,
th fwe; ehsk iKdk j?.
j?, T[BQK sK uhB th BjhA eo ;edk. ;kb 1978 'u gfjbh tko pzrbkd/
nb;Kdfonk, fco?A;/, pkoh, pb'Bhnk, fwbkB, Bkg'bh, t/fB;, fto'Bk, s{ohB, bkshBk
- 1 wzd{o B{z 1 xzN/ dk eohp 18
;ko/ ;[go pqKv; d/ o/vhw/v rkow?AN; S d/ o/vhw/v T[d:'r d/ fgsk ej/ ikD
nkfd Skfwb jB.fijBK fJbkfenK dh ;zxDh t;'A j? T[ZE/ rowh dk gqe'g fznkdk
;?AN wsbp 9 o[gJ/ fwbdk j?.
dh pzrbkd/S 'u pDB dh ejkDh sK tkb/ B[o{b ekdo ekB B/ 130 :[tk Nq/
d/fynk ik fojk j?.
- tZy-tZy etkfbNh d/ fbjkz Bkb
s[;hA ikD'r/ Bkb jh T[; fJzv;Nqh d/ pko/ Bhz B{z dZyDh e'ohnk Nq/fBzr bJh G/fink
fJe Nh-SoN dh e[b bkrs 1H60 vkbo
'u th ikD'r/, fi; B/ d[Bhnk Go dh ;h sK fe;/ B/ BjhA ;'funk ;h fe fJj
gqd{ D ekoB ftrVh f;js, wK-D ekoB ftrVh f;js, wK-
gqd{ D ekoB ftrVh f;js, wK-
gqd{SD ekoB ftrVh f;js, wK-D ekoB ftrVh f;js, wK-
gqd{
s'A 6H00 vkbo sZe nkT[Adh j?. gqd{
;koh rkow?AN w?fBT{c?eufozr :{BhN; B{z xNBk nkT[D tkb/ ;w/A 'u fJ; d/S B{z
- pzrbkd/S c?eNoh dk wkbe fJe
fuZs eo fdZsk j?. pdb e/ oZy d/D tkbh ;h. id'A fJj Nq/
Xh B/ wzfrnk ;oeko e'b'A w[nktik
Xh B/ wzfrnk ;oeko e'b'A w[nktik
Xh B/ wzfrnk ;oeko e'b'A w[nktik
Xh B/ wzfrnk ;oeko e'b'A w[nktik
Nh-SoN eohp 58 ;?AN wsbp 11 o[gJ/ Xh B/ wzfrnk ;oeko e'b'A w[nktik
d[Bhnk dk jo tZvk pqKv j[zdk j? Bh tkg; nkJ/ sK pzrbkd/S dh gfjbh
ewkT[Adk j?.
fJE/ fsnko rkow?AN c?eNoh y'bQh rJh. pkjo s'A ezw
- fJE/ Nh-SoN :{og ns/ nwohek
Ykek 'u d[Bhnk dk jo nkbk o/ b?D dh e'fSS S[o{ j'Jh. fJ; s'A pknd
'u tZy-tZy ehwsK 's/ ftedhnK jB.
vhw/v pqKv fsnko j[zdk j?. wzfBnk ik sK pzrbkd/S 'u eJh j'o c?eNohnK dh
pqKv; ns/ Nh-SoN; d/ w[Zb
fojk j? fJ; B/ rkow?AN; w?fBT{c?oufozr BhAj oZyh. fco T[; T[d:'r B/ ed/ fgZS/
- gqkfJwoe 10 vkbo (bkrs 1H6
ns/ fBo:ks 'u uhB B{z th fgZS/ SZv w[V e/ BjhA d/fynk.
vkbo)
fdZsk j?. d[Bhnk Go 'u fJE/ pDB tkbh pzrbkd/S B/ pzd eokJhnK :{ogh
- fjbchro 39 vkbo (bkrs 5
Nh-SoN;, ;t?No, NqkT{zo;, dh pjko c?eNohnK
j?. fJE/ eohp 5500 c?eNohnK 'u o'z ;kb 1985 'u pzrbkd/S dk fJj o/ vkbo)
- ih ;Nko 91 vkbo (bkrs eohp
1 bZy 25 jzko Nh-SoN; pDdhnK vhw/v rkow?AN T[d:'r 380 fwbhnB
6 vkbo)
jB. fJj c?eNohnK Ykek, uNrKt ns/ vkbo dk ;h. j[D 22H49 fpbhnB vkbo
- fogb/n 53 vkbo
nkb/-d[nkb/ d/ fJbkfenK 'u c?bhnK dk j?. pzrbkd/S dh eohp 80 ch;dh
ibd d[Bhnk s'A nb'g j' ;ed/ jB e/b/
ibd d[Bhnk s'A nb'g j' ;ed/ jB e/b/
ibd d[Bhnk s'A nb'g j' ;ed/ jB e/b/
ibd d[Bhnk s'A nb'g j' ;ed/ jB e/b/
ibd d[Bhnk s'A nb'g j' ;ed/ jB e/b/
nfXn?B w[skpe ibtk:{ gfotosB
d/ ekoB pb?e f;rkN'ek BK dk fJj
czrb o'r tXdk ik fojk j?, fi; Bkb
brksko e/b/ dh c;b gqGkfts j' ojh
j?. fJj nfXn?B :{Bhtof;Nh nkc n?e;/
No tb'A ehsk frnk, fi; B{z iBob
fcbk;cheb NqKz?eSB nkc okfJb
;[;kfJNh ph 'u gqekfSs ehsk frnk j?.
g?fo; (fpT{o') coK; dh ndkbs fJe tZyok e/; ;kjwD/ nkfJnk j?, fJZE/ wK-
fJ; fog'oN 'u fJj th fejk frnk j? fe
Xh dh i'Vh B/ f;js ftrVB 's/ ;oeko fto[ZX e/; eo fdZsk j?. jtk gqd{SD ekoB
Bwh s/ skgwkB dh ;fEsh 'u pdbkn
ekoB b?fNB nwohek s/ e?o/phnB f;js ftrVB dk dkntk eoB tkbh wK-Xh dh nghb 's/ ndkbs B/ ;[DtkJh S[o{
fijhnK EKtK 's/ 1960 s'A pknd pb?e eo fdZsh j?. g?fo; d/ g{op 'u ;fEs wKNohnb dh gqSk;fBe ndkbs 'u nghb
dkfJo eoe/ T[BQK B/ ;oeko s'A 1H60 bZy :{o' (seohpB 1H25 eo'V o[gJ/ ) dk
f;rkN'ek 'u 44 ch;dh tkXk j'fJnk
w[nktik wzfrnk j?.
j?.
coK; 'u ibtk:{ gfotosB dk w[Zdk fgSb/ e[ZM ;w/A s'A ekch jkth fojk j?.
pb?e f;rkN'ek czr; d/ ekoB j[zdk
j?, fi; dk ihtB uZeo w";w s/ ibtk:{ nghb eoB tkbhnK dk efjDk j? fe gqSk;B B/ fJ; bJh ;jh edw BjhA u[Ze/.
's/ fBoXkfos j[zdk j? s/ fJj e/b/ d/ g"d/ 52 ;kbk n"os B/ dZf;nk fe T[j s/ T[; dh Xh ;kj dh phwkoh Bkb i{M ojhnK
jB. T[BQK fejk fe vkeNo B/ T[BQK B{z EK pdbD dh ;bkj fdZsh ;h s/ j[D T[BQK dh
bJh pj[s xkse j[zdk j?. fJ; fog'oN
f;js 'u ekch ;[Xko j'fJnk j?. T[BQK dZf;nk fe T[j g?fo; d/ pkjoh fjZ;/ 'u
'u fJj th fejk frnk j? fe fJj czr;
ofjzdhnK ;B, fiZE/ gqd{SD dk gZXo ysoBke gZXo 's/ j?. fozr o'v Bkb bZrd/ fJ;
J/ohnb ;g'o d/ okjhA c?bdk j?, i' fe e/
b/ d/ g"d/ B{z th fJzc?eNv eo fojk j?. fJbke/ 'u'A brGr 10 bZy tkjB bzxd/ jB. fJ;/ ekoB fJZE/ ysok tX/o/ j?.
tkfSzrNB (fpT{o') nkJ/ fdB ypoK fJe fog'oN 'u fejk frnk j? fe e/bk fzeo:'r j? fe d;zpo 2016 'u gqd{SD dk gZXo T[Zu/ gZXo 's/ ;h ns/ fJ;
fJ; rb'pb tkofwzr d/ fzzw/dko
'u rb'pb tkofwzr pko/ gVB s/ ;[DB d[Bhnk 'u'A ibd jh rkfJp j' ;edk j? Bkb BfiZmD bJh e'Jh m'; edw BjhA u[Ze/ rJ/. dZ; dJhJ/ fe fJ; ;w/A :{og ns/
n;hA y[d jK s/ i/eo ni/ th fdwkr
B{z fwb fojk j?. fJ;/ ekoB d[Bhnk Go s/ fJ; dk ekoB rb'pb tkofwzr j'o eJh d/SK 'u ibtk:{ gfotosB rzGho w[Zdk pfDnk j'fJnk j?. jkbKfe jtk dh
Bkb ezw Bk fbnk sK fJ; d[Bhnk 's/
'u eJh fdZesK th g?dk j' ojhnK jB. dZf;nk ik fojk j?. r[DtZsk mhe eoB bJh ;oeko B/ nkv s/ fJtB ;ehw bkr{ ehsh j'Jh j?.
spkjh gZeh j?.

32
32
32 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
32 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
32 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
11 c[ZN bzw/ f;zC, frzBh
11 c[ZN bzw/ f;zC, frzBh tobv foekov
11 c[ZN bzw/ f;zC, frzBhz tobv foekov tobv foekov
11 c[ZN bzw/ f;zC, frzBh
;zftXkB d/ wzdo ;z;d u gfjb/u gfjb/ 11 c[ZN bzw/ f;zC, frzBh tobv foekov tobv foekov
;zftXkB d/ wzdo ;z;d
;zftXkB d/ wzdo ;z;d u gfjb/
;zftXkB d/ wzdo ;z;d
;zftXkB d/ wzdo ;z;d 'u gfjb/u gfjb/
fdB jh j'Jh 'wfonkdk Gzrwfonkdk Gzr'
u doi j'fJnk fJ; bKr jkoB dk BK
u doi j'fJnk fJ; bKr jkoB dk BK
u doi j'fJnk fJ; bKr jkoB dk BK
fdB jh j'Jh wfonkdk Gzrwfonkdk Gzr
fdB jh j'Jh 'u doi j'fJnk fJ; bKr jkoB dk BKu doi j'fJnk fJ; bKr jkoB dk BK
fdB jh j'Jh wfonkdk Gzr
fdB jh j'Jh
nj[d/ B{z w?A ;zGkbD tkbk jK T[;d/
eostK B{z w?A SoXk g{ote fBGktKrk'
;j[z d/ w"i{dk fbysh ;zebg ;kpek
gqXkB wzsoh fJzdok rKXh d/ ekoiekb
d"okB j'Ad ftu nkJ/ ;B. fJ; s'A gfjbK
;j[z d/ fbysh ;zebgK ftu 'Gkos dh
;op ;woZE ns/ nyzvsk' B{z ekfJw
oZyD tkb/ Spd w"i{d BjhA ;B.
feT[A ehsh Gkigk d/ ;z;d w?ApoK B/
fJj joes
;z;d nzdo brkJ/ rJ/ fJj Bkno/
fJ; rZb dk ;ze/s jB fe d/S dh w"i{dk
bhvofSg Xow fBogZysk d/ ;zebg s'A
e'jK d{o ik u[Zeh j?, idfe Gkos
;zftXkB T[BQK B{z Xow fBogZy ofjD dk
;zd/S fdzdk j?. fJ; xNBkeqw d"okB ;G
s'A tX/o Bkno/ i? Sqh okw d/ brkJ/ rJ/
. fJ; dh w[Zy tiQk GkigkJh ;z;d w?ApoK
d/ pj[frDsh ftu j'Dk ;h. Gkigk
ibzXo (fpT{o') 17thA b'e ;Gk fJ; d"okB fJsokz ikjo ehsk. fJj bhvofSg tZb'A ehsh rJh fJj Sokos
2019 d/ ;j[z u[Ze ;wkrw d"okB nihp'- ;w[Zuk xNBkeqw ;j[z u[Ze ;wkrw dh fJ; rZb dk ;ze/s j? fe d{ih tko
N?e;k; (fpT{o') nwohek d/ fJe gS{ B/ bzw/ f;zC oZyD 'u ;kfonK B{z fgZS/ SZvd/
rohp vokwk d/yD B{z fwfbnk. fJ; ;kbK g[okDh wfo:kdk B{z Gzr eoB tkbk fiZsD s'A pknd T[j ;Zsk d/ BS/ ftu
j'J/ frzBhz tobv foekov; 'u BK doi eotkfJnk j?. fJ; bKr jkoB (gS{ dh
d"okB ;j[z u[Ze ;wkrw dh wfo:kd Gzr ;h. nkikdh s'A pknd fJj gfjbk w"ek j? ns/ xZN frDshnK B{z fjzd{st dh
fJe B;b) d/ f;zC brGr 11 c[ZN d/ jB. 7 ;kb d/ fJ; bKr jkoB dk BK T[; B{z
j'D dk wkwbk ;kjwD/ nkfJnk. b'e ;h fe ;j[z u[Ze ;wkrw ftu ;j[z u[ZeD uVQs dk nfj;k; eotkT[Dk ukj[zdh j?.
gkbD tkfbnK B/ g'Au' oZfynk j'fJnk j?. fJj nwohek d/ N?e;k; ;{p/ 'u gkfJnk
;Gk ;?SB d/ d{i/ fdB d/S dh tkrv'o tkfbnK B/ fJ; soQK d/ Bkno/ brkJ/ Gkigk dk fJ; ftu tZvk ckfJdk fJj
frnk j?.
;zGkbD tkb/ f;n;sdkB Xowk ns/ rJ/ j'D. j? fe fJ; soQK eoB Bkb T[j fjzd{ t'N
fJ; s'A gfjbK frzBhz tobv foekov; 'u ;G s'A bzw/ f;zC dk foekov ;hN' BK
iksk-gksK dh g?otkJh eod/ Bio nkJ/ ;j[z dh gozgok ns/ wfonkdk dk g'bokJhi/SB eoB ftu ;cb j'Dr/
d/ bKr jkoB d/ BK doi j?. T[; d/ f;zC 10 c[N 6H3 fJzu bzw/ ;B. T[j th N?e;k;
. don;b id'A j?dokpkd s'A ;z;d w?Apo d/S nkikdh s'A pknd fiZE/ d/S d/ . fJ; xNBkeqw d/ ;pzXh ftuko gqrN
dk jh ;h. g'Au' B{z gkbD tkb/ T[; dh fJ; gqkgsh 's/ p/jZd y[S jB. T[BQK dZf;nk fe
u[D/ rJ/ n;d[dhB Ut?;h b'e ;Gk w?Apo ftdtkBk tZb'A ;zftXkB dk fBowkD eofdnK wkjoK B/ fejk fe fJj
T[j g'Au' B{z T[d'A b? e/ nkJ/ ;B id'A T[j f;oc 6 wjhB/ dk ;h. gfotko w[skpe nkb/
ti'A ;j[z u[ZeD bJh T[Zm/ sK Gkigk e[M ehsk frnk T[E/ fJ; d/ Bkb-Bkb ekotkJh wzdGkrh j? ns/ fJ; Bkb
-d[nkb/ T[j ekch wSj{o j? ns/ b'e ne;o T[; d/ bzw/ f;zC d/yD nkT[Ad/ jB.
;z;d w?ApoK B/ Sokos ns/ y[zdepkih d/ gkobhw?AN B{z ubkT[D dh wfo:kdk th fcoe{ GktBktK B{z jtk fwb/rh. T[BQK
fwiki ftu i? Sqhokw d/ Bkno/ brkT[D/ s?n ehsh rJh. fJ; wfonkdk ftu fJj dk fJj th wzBDk j? fe Gkigk B/ fJj
S[o{ eo fdZs/. fJ; ;G d/ wZd/Bzo th :ehBh pDkfJnk frnk fe d/S dk ;ze/s d/D d/ :sB ehs/ jB Gkos f;oc
po?AgNB d/ fJ; p; vokJhto B/
po?AgNB d/ fJ; p; vokJhto B/
po?AgNB d/ fJ; p; vokJhto B/
po?AgNB d/ fJ; p; vokJhto B/
T[e;kt/ ftu nkJ/ Ut?;h B/ fto'X ti'A ekoiGko ;zGkbD s'A gfjbK jo nkr{ fJe fjzd{ okSNo j?. T[BQK dk wzBDk j? po?AgNB d/ fJ; p; vokJhto B/
;j[z u[ZeD wro'A i? Ghw, i? whw, nZbQk- d/S d/ ;zftXkB gqsh ;Zuh SoXk oZyD fe w[ZYbh ekotkJh d"okB jh Gkigk B/
j{-nepo ns/ i? fjzd dk Bknok bk dh ;j[z th u[Ze/rk. fJ; ftu ;j[z u[ZeD fjzd{st ns/ pj[frDshtkd B{z j[bkok
fdZsk. fJZE/ jh pZ; BjhA ;j[z u[ZeD w"e/ d/ ;ezbg th ebwpX ehs/ rJ/. i' fdZsk j?, i' fe xZNfrDshnK bJh
eJh ;z;d w?ApoK tZb'A fJ; soQK jh i? w"i{dk ;w/A ftu fJ; gqeko jB. fuzskiBe j?. T[BQK wzBDk j? fe i? Sqh gzikphnK dh eokJh pZb/-pZb/
gzikphnK dh eokJh pZb/-pZb/
gzikphnK dh eokJh pZb/-pZb/
gzikphnK dh eokJh pZb/-pZb/
Ghw, i? wwsk, Gkos wksk eh i?, 'w?A HHHHHHHHHHHHHi' b'e ;Gk dk w?Apo okw dk Bknok wzdoK sZe sK mhe ;h gzikphnK dh eokJh pZb/-pZb/
fJBebkp fizdkpkd, p'b/ ;' fBjkb ;fs u[fDnk frnk jK, JhSto dh ;j[z yKdk go Gkigk tZb'A fJ; Bkno/ B{z ;z;d ftu
;qh nekb nkfd Bkno/ brkJ/ rJ/. fJ;/ jK fe eB{zB okjhA ;Ekgs Gkos d/ tosD B{z ikfJz BjhA mfjokfJnk ik
soQK T[Zso gqd/S dh ;zGb ;hN s'A u[D/ ;zftXkB gqsh ;Zuh SoXk ns/ fBSmk ;edk. Gkos tzB;[tzBsk ns/ pj[Gksh
rJ/ ;gk d/ w?Apo Sche[o ofjwkB poe oZyKrk, Gkos dh ;op ;woZEk ns/ XowK tkbk d/S j?, fi; ekoB ;z;d
B/ okSNoh rhs 'tzd/ wksow' B{z b? e/ th nyzvsk B{z ekfJw oZyKrk ns/ fi; ftu nfijhnK joesK fBzdD:'r jB.
d[Bhnk d/ 1 nfij/ d/ nfij/ d/ fiE/ fwbdh j? ;G s'A tX sBykj fiE/ fwbdh j? ;G s'A tX sBykj
d[Bhnk d/ 1
d[Bhnk d/ 1 nfij/ d/ fiE/ fwbdh j? ;G s'A tX sBykj
d[Bhnk d/ 10 nfij/ d/ nfij/ d/S fiE/ fwbdh j? ;G s'A tX sBykj fiE/ fwbdh j? ;G s'A tX sBykj
d[Bhnk d/ 1
fJ; :{ogh d/S 'u gqsh ftnesh
sBykj dk gZXo j? 36,166 vkbo
(seohpB 25 bZy 08 jzko o[gJ/). fJ;
d/S dh ihvhgh j? 416H6 fpbhnB vkbo
s/ fJ; d/S dh nkpkdh j? f;oc 87 bZy
70 jzko.
6H coK;
coK; dh nkpkdh j? 6 eo'V 70 bZy
s/ fJ; d/S 'u gqsh ftnesh sBykj
dk gZXo 34,041 vkbo (seohpB 23
bZy 61 jzko o[gJ/) s?n ehsk frnk
j?. fJ; d/S dh ihvhgh j? 2H58 fNqbhnB
vkbo.
7H p?bihnw
fJe j'o :{ogh d/S p?bihnw, fi;
B{z fJBQK d/SK dh ;{uh 'u Skwb ehsk
ibzXo (fpT{o') d[Bhnk 'u fJe s'A 44,446 nwoheh vkbo, i' fe toswkB frnk j?, 'u gqsh ftnesh sBykj gZXo
tX fJe d/S jB, fiBQK dk g/n ;e/b ;w/A 'u seohpB 30 bZy 83 jzko o[gJ/ j? 33,946 vkbo (seohpB 23 bZy po?AgNB (fpT{o') po?AgNB dk p; vokJhto :ksohnK Bkb nzrq/zh 'u BjhA ;r'A
54 jzko o[gJ/). fJ; d/S dh ihvhgh j?
Gkos d/ w[ekpb/ pj[s fznkdk j?. fJ; pDd/ jB s/ fJ; d/S dh ihvhgh j? 19H4 gzikph 'u rZbpks eoB B{z b? e/ uouk 'u j?. wkJhe b?Avoh BK fJe ftnesh
d"okB nfij/ 10 d/SK dh ;{uh th ikoh fNqbhnB vkbo. 492H7 fpbhnB vkbo. fijVk fe po?AgNB NqK;hN f;;Nw 'u fgSb/ 19 ;kbK s'A ezw eo fojk j?, nZieZb
j'Jh j?, fiBQK dk g/n ;e/b u'Nh dk 2H nk;Nq/bhnk 8H Bhdob?Av e?B/vk d/ b'eK 'u uouk dk ftSk pfDnk j'fJnk j?.
frfDnk frnk j?. nZi d/ B"itkBK B{z 2 eo'V 46 bZy dh nkpkdh tkb/ d/ Bhdob?Av 'u gqsh ftnesh sBykj b?Avoh B/ fJE/ fJe ;EkBe u?Bb B{z fJzNoftT{ fdzd/ nkfynk, 'T[; B/ gzikph
SkfJd fJj G[b/yk j't/rk fe fJ; ;{uh S dh ihvhgh j? 1H32 fNqbhnB vkbo s/ dk gZXo j? 33,578 vkbo (seohpB p'bDh fgSb/ e[M ;kbK s'A S[o{ ehsh j?. T[; dh gzikph p'bD dh S[o{nks T[; t/b/ j'Jh
23 bZy 29 jzko o[gJ/) s/ 1 eo'V 71
'u nwohek iK e?B/vk u'Nh 's/ j't/rk nk;Nq/bhnk 'u gqsh ftnesh sBykj id'A gzikph B"itkBK dk fJe ro[Zg p; 'u ;co eo fojk ;h, T[d'A T[; B/ ;G s'A
go fJ; ;{uh 'u fi; d/S B/ u'Nh dk dk gZXo j? 39,936 vkbo (seohpB bZy dh nkpkdh Bkb fJ; d/S dh ihvhgh gfjbK T[BQK B"itkBK s'A ';fs ;qh nekb' efjDk S[o{ ehsk, fco T[; B{z fdbu;gh ;h
;EkB jk;b ehsk j? T[; dk BK j? 27 bZy 70 jzko o[gJ/). j? 826H2 fpbhnB vkbo. fe T[j gzikph d/ nZyo f;Zy/ sK i'A T[j p; 'u ;co eo oj/ gzikph ns/ pkeh b'eK
be;wpor. fJj fb;N nkor/BkJhz/ 3H iowBh 9H ;thvB Bkb rZbpks eo ;e/.'
SB cko fJeBkfwe e'nkgo/SB s/ v/ 8H28 eo'V dh nkpkdh tkb/ iwoBh 33,378 vkbo d/ g/n ;e/b Bkb b?Avoh B/ dZf;nk fe T[; B{z gzikph f;ZyD dk fJzBk ukn ;h fe T[j gzikph
;thvB dh ihvhgh j? 538 fpbhnB
tbgw?AN (UHJhH;hHvhH) tb'A 2017 d/ dh ihvhgh j? 3H7 fNqbhnB vkbo. fJE/ feskpK gVQD ns/ Bt/A-Bt/A nZyo f;ZyD bJh eJh tko bkfJpq/oh th uZbk iKdk
nzefVnK d/ nkXko 's/ ikoh ehsh rJh gqsh ftnesh sBykj j? 38,996 vkbo vkbo. ;h. eJh tko sK w?A ;co eo oj/ gzikph b'eK Bkb gzikph 'u jh rZbpks eodk ;h.
j?. (seohpB 27 bZy 05 jzko o[gJ/). 10H v?Bwkoe b?Avoh B/ nkfynk fe T[j pj[s y[S j? fe T[; B/ gzikph GkSk f;Zyh. T[; B/ dZf;nk
1H be;wpor 4H Bkot/ ;thvB d/ dZyD 'u r[nKYh fe T[; dk nrbk Nhuk j'o GkSktK f;ZyDk j? fijVhnK fe po?AgNB 'u nkw jB sK
fJe S'Nk fijk d/S j? be;wpor, Bkot/ 'u gqsh ftnesh sBykj dk v?Bwkoe 'u gqsh ftnesh sBykj dk i'A T[; B{z p; 'u ;co eo oj/ b'eK Bkb rZbpks eoB 'u e'Jh w[Sfeb Bk nkt/.
gZXo j? 33,335 vkbo (seohpB 23
fi; dh nkpkdh j? f;oc 6 bZy. fJ; gZXo j? 37,635 vkbo (seohpB 26 b?Avoh B/ dZf;nk fe gzikph f;ZyD dk T[; dk uzrk gb T[d'A ;h id'A T[j e?B/vk
S'N/ fij/ w[be d/ gqsh ftnesh g/n ;e/ bZy 10 jzko o[gJ/). fJ; d/S dh ihvhgh bZy 12 jzko o[gJ/). fJ; d/S dh ihvhgh 'u nkJ/ Bt/A gzikph b'eK B{z fwbdk, rZbpks eodk ns/ T[BQK B{z gzikph 'u EKtK
b pko/ ikD e/ s[;hA j?okB ofj ikUr/. j? 1 fNqbhnB vkbo. j? 324H8 fpbhnB vkbo s/ nkpkdh j? pko/ ikDekoh fdzdk ;h. nkfyo 'u w?A fJj jh efjDk ukj[zdk jK fe fJj GkSk f;Zy
fJ; d/S 'u gqsh ftnesh g/n ;e/b j? 5H nk;Nqhnk f;oc 57 bZy 50 jzko o[gJ/. e/ jh w?A fJzBk wSj{o j'fJnk jK.

33
33
33 gzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
33 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
33 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
t/dbw d/ fjzdh ohw/e ftZu ikB npqkjw
t/dbw d/ fjzdh ohw/e ftZu ikB npqkjw j[D pkj[pbh-3 dh uouk
j[D pkj[pbh-3 dh uouk
t/dbw d/ fjzdh ohw/e ftZu ikB npqkjw
t/dbw d/ fjzdh ohw/e ftZu ikB npqkjw
j[D pkj[pbh-3 dh uouk
j[D pkj[pbh-3 dh uouk
t/dbw d/ fjzdh ohw/e ftZu ikB npqkjw
j[D pkj[pbh-3 dh uouk
o nkT[Dr/ e[ZM yk
o nkT[Dr/ e[ZM yk nzdki ftZu nzdki ftZu
o nkT[Dr/ e[ZM yk nzdki ftZu
B B B B Bzo nkT[Dr/ e[ZM yko nkT[Dr/ e[ZM ykS nzdki ftZu nzdki ftZu j't/rk. jkbKfe eoB i"jo B/ pkj[pbh-
3 pDkT[D dk nzsw c?;bk n?; okikw"bh
ns/ fcbw dh Nhw T[Zs/ jh SZv fdZsk.
jkb jh ftZu okikw"bh B/ fJj fpnkB
d/ e/ ekch b'eK B{z u"ek fdZsk fe i/eo
e'Jh fdbu;g ejkDh dk ftuko fwbdk
j?, sK pkj[pbh-3 dh rZb ;'uh ik ;edh
j?. n?; okikw"bh d/ fJ; fpnkB d/
fJZe wjhB/ d/ nzdo j[D pkj[pbh dh
gfjbh eVh dk fjZ;k ojh swzBk B/ th
pkj[pbh-3 B{z b? e/ ;ze/s fdZsk j?. T[BQK
dk efjDk j? fe n?; okikw"bh d/
fJbktk fJ; fcbw B{z pDkT[D dh rZb
e'Jh j'o BjhA ;'u ;edk. swzBk dk
efjDk j? fe id'A th pkj[pbh-3
pD/rh, sK T[; s'A fznkdk y[S e'Jh BjhA
j' ;edk.
pkj[pb dhnK d' eVhnK fbykD
tkb/ n?; okikw"bh d/ fgsk e/HthH fti/
Ado okt th ;ze/s d/ u[Ze/ jB fe shih
ikB npqkjw fJBQhA fdBhA fcbw pkNbk jkT[; dh S{fNzr eo oj/ jB fi;B{z pkj[pbh pD ;edh j?. nfijk j'fJnk,
fBfyb nvtkDh fBod/fSs eo oj/ jB. fJ; s'A fJbktk T[j ;fsnw/t i?s/ 2 ns/ sK shih eVh ftZu pkj[obh nwo/Ado
gkrbgzsh dhnK fsnkohnK ftZu th ekch fwjBs eod/ fd; oj/ jB. j[D gsk d/ p/N/ wj/Ado pkj[pbh dh ejkDh j't/
bZrk j? fe ikB npokjw B{z fJZe j'o gq'i?eN fwb frnk j?. gsk ufbnk j? fe rh. n?; okikw"bh fJ; tes
2015 dh sfwb ;[gofjN fcbw t/dbw d/ ohw/e ftZu ikB npqkjw B{z ek;N ehsk wbNh;Nkoo fcbw nkoHnkoHnkoH dk
frnk j?. n;b fcbw ftZu ;kT[E d/ ;[go;Nko nfis e[wko B/ w[Zy G{fwek fBod/SB eo oj/ jB, fi;dh gqw[Zy
fBGkJh ;h. G{fwek ftZu okwuoB s/ik ns/
n?BHNhHnkoH i{Bhno jB. fJ; fcbw
;{soK d/ w[skpe ikB B/ fcbw ftZu ezw eoB bJh jkwh Go fdZsh j?. jkbKfe
ftZu pkbht[v s'A th eJh f;sko/ wfjwkB
j[D/ sZe fJ; fcbw bJh vkfJo?eNo dk Bkw ckfJBb BjhA j'fJnk j?.
G{fwektK fBGk oj/ j?. fJ; f;skohnK
fit/A jh fJ;dh ;feqgN fsnko j' ikt/rh T[; s'A pknd vkfJo?eNo dk Bkw
ftZu nkfbnk GZN , ni: d/trB,
ckfJBb ehsk ikt/rk ns/ fcbw dh pkeh ek;fNzr ehsh ikt/rh.
;zi? dZs ns/ to[D XtB d/ Bkw Skfwb
fcbw t/dbw ftZu nfis B/ 3 feqfwBbK dk fgZSk eod/ j'J/ fJZe N?e;h
jB. fJj fcbw nrb/ ;kb Jhd d/ w"e/
vokfJto dh G{fwek fBGkJh ;h i' nkgDh G?D d/ Bkb e'beksk ftZu ofjzdk j?.
T[Zs/ fobhi j't/rh. skesto d/ o'b
fcbw ftZu So[sh jk;B B/ fJZe tehb dh G{fwek fBGkJh ;h.
ftZu wSj{o j'J/ gqpk; dh nrbh fcbw
fJ;s'A gfjbK fJ; fcbw dk pKrbk ftZu ;[bskB Bkw Bkb ohw/e pD u[Zfenk
gfjbhnK d' fcbwK okjhA Gkos ns/ fJ;dk fBod/SB eoB tkb/ n?; ;kjK 15 nr;s B{z fobhi j'D tkbh
j? fi; ftZu ftfdnk ihs, f;BQK ns/ fgqnzek ;oeko B/ w[Zy G{fwektK fBGkJhnK
d[Bhnk d/ pke; nkfc; T[Zs/ ewkJh okikw"bh B/ gfjbK ;gSN s"o 's/ fejk j?, fi; ftZu T[BQK dh i'Vh SoZXk eg{o
;B.
d/ Bt/A foekov ;Ekgs eoB tkbh ;h fe fJ;dh nrbh eVh pDkT[D dk d/ Bkb j?. jkb jh ftZu fJ; fcbw dk
j[D fcbw dk fjzdh ohw/e eoB dh rZb ejh ik ojh j? fi; ftZu ikB B{z
fcbw pkjpbh d/ shi/ gkoN B{z b? e/ e'Jh ftuko BjhA j?, go fJ; fcbw d/ Nhio bKu j'fJnk, fiB{z j[D sZe gzikj
u[fDnk frnk j?. fJ; fcbw B{z G{SD e[wko gqfvT{; eoDr/ ns/ T[BQK B/ fJ; fcbw
uouk fJZe tko fco s/i j'D bZrh j?. Bkb i[V/ eoB i"jo brksko ;ze/s fdzd/ bZy tb'A fznkdk b'eK d[nkok d/yD dk
dk fjzdh ohw/e pDkT[D bJh okfJN; jk;b eo bJ/ jB.
pkj[pbh dhnK d' eVhnK s'A pknd oj/ fe pkjpbh-3 pDkT[Dk o'wKuekoh dkntk ehsk frnk j?.
vpb o'b ftZu ikjBth eg{o
vpb o'b ftZu ikjBth eg{o
vpb o'b ftZu ikjBth eg{o
vpb o'b ftZu ikjBth eg{o
vpb o'b ftZu ikjBth eg{o






































eoB i"jo dh ezgBh ftZu pDh fcbw XVe s'A bKu j'Jh Sqhd/th dh Xh ikjBth eg{o dh d{ih fcbw
dh S{fNzr S[o{ j' rJh j?. o{jhnkcik Bkw dh fJ; fcbw ftZu ikjBth eg{o dh i'Vh okie[wko okt d/
Bkb j't/rh. ekw/vhnB to[D Sowk th fJ; fcbw ftZu w[Zy feodko fBGk oj/ jB. jkofde wfjsk d/
fBod/SB ftZu pD ojh fJ; fcbw dk fBowkD fdB/S fBoiB dh ezgBh eo ojh j?. jkofde wfjsk dh
ps"o fBod/Se gfjbh fcbw ekw:kp j?, fi; ftZu ;zi? fwSok ns/ dhtk v'pohnkb dhnK gqw[Zy
G{fwektK jB.
fJj fcbw j[D sZe fobhi BjhA j'Jh j?. gsk ufbnk j? fe ikjBth eg{o fJ; fcbw ftZu vpb o'b
eo ojh j?, fiBQK ftu'A fJZe feodko dk Bkw o[jh ns/ d{ih dk nkcik j?. fJ; fcbw s'A fJbktk T[j
ckJhNo gb/B gkfJbN r[ziB ;e;/Bk dh pkfJUfge ftZu ezw eo ojh j?.

34
34
34 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
34 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
34 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
Gkos-gkfe u fBu fB kw j?dokpkd d/ 3kw j?dokpkd d/ 3
Gkos-gkfe BBekDk ;kfjp s'A 55 t/A gqekt/A gqek g[op B{z ;wofgs Bro g[op B{z ;wofgs Bro
Gkos-gkfe 'u fBu fBzkw j?dokpkd d/ 3kw j?dokpkd d/ 3
Gkos-gkfe
Gkos-gkfe u fB kw j?dokpkd d/ 3
BBekDk ;kfjp s'A 55
BBekDk ;kfjp s'A 55 t/A gqek g[op B{z ;wofgs Bro
BBekDk ;kfjp s'A 55
BBekDk ;kfjp s'A 550t/A gqekt/A gqekS g[op B{z ;wofgs Bro g[op B{z ;wofgs Bro
nop o[gJ/ d/ wkwb/
nop o[gJ/ d/ wkwb/ u c?;bk ibdu c?;bk ibd
nop o[gJ/ d/ wkwb/
nop o[gJ/ d/ wkwb/ u c?;bk ibd
nop o[gJ/ d/ wkwb/ 'u c?;bk ibdu c?;bk ibd
ehosB 1
ehosB 1 fdB pknd g[Zi/rk ;[bskBg[o b'Xh
ehosB 1 fdB pknd g[Zi/rk ;[bskBg[o b'Xh fdB pknd g[Zi/rk ;[bskBg[o b'Xh
ehosB 1
ehosB 100 fdB pknd g[Zi/rk ;[bskBg[o b'Xh fdB pknd g[Zi/rk ;[bskBg[o b'Xh
dh Sw{bhns d/ Bkb-Bkb GothA ;zrs
w"i{d oj/rh.
GkJh b"Ar'tkb B/ dZf;nk fe Sq'wDh
ew/Nh tZb'A ftfrnkB GtB fdZbh fty/
fJe nzso-okSNoh ;?whBko eotkT[D
dh th ftT[Aspzdh ehsh rJh j?. fJ;
;?whBko 'u Gkos d/ okSNogsh ns/ j'o
gqw[Zy Sy;hnsK s'A fJbktk d/S-ftd/S
dhnK gqw[Zy j;shnK fSoes eoBrhnK.
T[BQK dZf;nk fe r[o{ ;kfjp ih dh
ftukoXkok ;pzXh fJ; ;?whBko s'A
fJbktk fdZbh d/ fJzvhnk r/N fty/ fJe
ftSkb r[owfs ;wkrw th Sq'wDh ew/Nh
eotkJ/rh. fJ;/ soQK d/S d/ gzi tZv/
SfjoK 'u th r[owfs ;wkrw j'Dr/.
nzfwqs;o (fpT{o') ;qh r[o{ BkBe d/ n;EkB s'A S[o{ j' e/ eohp 100 fdBK
T[BQK fejk fe r[o{ ;kfjp ih B/ d/S
t ih d/ 550 ;kbk gqekS fdt; B{z pknd r[o{ ;kfjp ih Bkb ;pzXs Gkos
;wofgs Sq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/ ftub/ n;EkB r[od[nkok ;qh p/o ;kfjp d[BhnK nzdo nkgDhnK gquko :ksoktK
bzvB (fpT{o') fpqN/B d/ fJe p?Ae ftu iwK fBzkw j?dokpkd dh 3 nop o[gJ/ s'A d"okB gj[zu ehsh ;h ns/ Sq'wDh ew/Nh
Nh tZb'A fJe nzso-okSNoh Bro ehosB ;[bskBg[o b'Xh fty/ ;zgzB j't/rk.
tZX okSh B{z b? e/ ikoh Gkos-gkfe;skB ftu ekB{zBh bVkJh j[D nkyoh d"o ftu r[o{ ;kfjp ih dh uoB S'j gqkgs tZy-
;ikT[D dk c?;bk ehsk frnk j?. fJj T[BQK ikDekoh fdZsh fe 25 i[bkJh
gj[zu u[Zeh j?. d/S dh tzv d"okB fBzkw j?dokpkd B/ bzvB ;fEs B?ZNt?;N p?Ae tZy d/SK nzdo th r[owfs ;wkrw
Bro ehosB 'efb skoD r[o[ BkBe 2019 B{z nkozG j' e/ Bro ehosB Gkos
ftu 1,007,940 g"Av (eohp 8 eo'V 87 bZy o[gJ/) iwK eotkJ/ ;B. j[D fJj okSh eotkJ/rh. fJ;/ sfjs r[o{ ;kfjp ih d/
nkfJnk' d/ ;b'rB j/m j't/rk ns/ d/ 17 ;{fpnK d/ 65 tZv/ SfjoK sZe
tZX e/ eohp 35 fwbhnB g"Av (eohp 3 nop 8 eo'V 40 bZy o[gJ/) j' u[Zeh j?. fJ; wB[Zyh J/esk, ;dGktBk ns/ Goksoh
fJ;dh nkozGsk ;qh r[o{ BkBe ;kfjp d/ gj[zu eo/rk. T[BQK fJj th dZf;nk fe
okSh 's/ d't/A d/S nkgDk jZe iskT[Ad/ oj/ jB. Gkt ;[B/j/ B{z gqukfonk ikt/rk. GkJh
gqekS n;EkB ;qh BBekDk ;kfjp Bro ehosB dh nozGsk ;w/A Sq'wDh ew/
fpqfNS jkJh e'oN nrb/ 6 jcfsnK ftu fJ; wkwb/ ftu c?;bk ;[Dk ;edk j?. b"Ar'tkb nB[;ko 550t/A gqekS g[op w"e/
gkfe;skB s'A j't/rh. fJ; pko/ ikDekoh Nh tZb'A 550 ;zrsK dk fJe ftS/S iEk
okSh dh wbehns d/ jZe B{z b? e/ gkfe;skB fto[ZX uZb ojh fJ; ekB{zBh bVkJh ;[bskBg[o b'Xh fty/ eotkJ/ ikD tkb/
fdzfdnK Sq'wDh ew/Nh d/ gqXkB GkJh ;qh BBekDk ;kfjp gkfe;skB G/fink
ftu fBzkw d/ tzSi fgqz; w[eow ikj ns/ T[BQK d/ S'N/ Gok w[cyw ikj Gkos w[Zy ;wkrwK d/ Bkb-Bkb Sq'wDh ew/Nh
r'fpzd f;zx b"Ar'tkb B/ dZf;nk fe gfjb/ ikt/rk ns/ Bro ehosB d/ Gkos-
;oeko d/ Bkb jB. j?dokpkd d/ T[; ;w/A d/ fBzkw B/ 1948 ftu fpqN/B ftu tZy-tZy r[owfs ;wkrwK, ;?whBkoK s/
gksSkj ih dh ftSt ftnkgh gkfe;skB ;ojZd tkjrk-nNkoh g[ZiD
gkfe;skB d/ jkJh efwSBo B{z fJj okSh G/ih ;h. Bro ehosBK dk f;bf;bk brksko
ftukoXkok ;pzXh gq/oDk d/ wzst Bkb 's/ SkBdko ;tkrs j't/rk. fJE/
Gkos dk ;woEB eoB tkb/ fBzkw d/ tzSi fJ; okSh 's/ nkgDk jZe iskT[Ad/ fJj Bro ehosB r[o{ ;kfjp ih d/ gqekS Xkofwe, ;wkfie, okiBhse Sy;hnsK ikoh oZy/rh.
ej/ jB idfe gkfe;skB th fJ; 's/ nkgDk dkntk eodk j?. fBzkw j?dokpkd
dk gZy oZy oj/ tehb gkb j/ftN B/ fejk fe o'fJb e'oN nkc i;fN; nrb/ 6
gzikph e[Vh dh e?B/vk u v[ZpD ekoB w"su v[ZpD ekoB w"s
gzikph e[Vh dh e?B/vk u v[ZpD ekoB w"s
gzikph e[Vh dh e?B/vk
gzikph e[Vh dh e?B/vk 'u v[ZpD ekoB w"su v[ZpD ekoB w"s
jcfsnK ftu fJ; wkwb/ ftu c?;bk ;[Dk ;edk j?. gzikph e[Vh dh e?B/vk
po?AgNB (fpT{o') e?B/vk 'u ofj ojh sbtzvh GkJh d/ fgzv
g[b; B/ d' ;kbK
g[b; B/ d' ;kbK u cVhnKu cVhnK fco'z;kj dh fJe e[Vh dh gkDh 'u v[ZpD ekoB w"s j' ikD dk
g[b; B/ d' ;kbK
g[b; B/ d' ;kbK u cVhnK
g[b; B/ d' ;kbK 'u cVhnKu cVhnK
wkwbk ;kjwD/ nkfJnk j?. fgzv fco'z;kj d/ jofizdo f;zx B/
44 B k s;eo n"osKk s;eo n"osK
44 B dZf;nk fe jodhg f;zx frZb dh fJZeb"sh bVeh ;opfizdo e"o
44 BSk s;eo n"osKk s;eo n"osK
44 B k s;eo n"osK
44 B
po?gNB (;/yk) ekbi dh ftfdnkoED ;h. fwqse ;opfizdo dk
gfotko Gkos s'A e?B/vk x[zwD bJh T[; e'b frnk j'fJnk ;h.
T[j nkgD/ gfotko Bkb N'pow'oh fty/ x[zwD rJh j'Jh ;h fe T[;
dk g?o fsbe frnk ns/ gkDh 'u v[ZpD ekoB T[; dh w"s j'
rJh. ;opfizdo d/ w"s dh ;{uBk fwbd/ ;ko fgzv fco'z;kj 'u
;'r dh bfjo g?dk j' rJh. dZ; d/JhJ/ fe fwqse e[Vh dk Gbe/
T[;d/ gfotko tb'A po?gNB 'u jh T[; d/ gfotko dk nzfsw ;z;eko
eo fdZsk frnk ns/ nzfsw nodk; r[od[nkok T[BNkohU ykb;k
dopko fty/ ehsh rJh.
fpqN/B
fpqN/B u n"osK B/ pZu/ Bk g?dku n"osK B/ pZu/ Bk g?dk
fpqN/B 'u n"osK B/ pZu/ Bk g?dku n"osK B/ pZu/ Bk g?dk
fpqN/B u n"osK B/ pZu/ Bk g?dk
fpqN/B
eoB dk fbnk c?;bk
eoB dk fbnk c?;bk
eoB dk fbnk c?;bk
eoB dk fbnk c?;bk
eoB dk fbnk c?;bk
fejk frnk ;h fe ibtk:{ spdhbh B{z
o'eD bJh f;oc 11 ;kb pu/ jB. jkb
jh ftu ;w{j Bkb i[V/ 29 ;kb d/ e'Vh
j?oh;B B/ fejk,''s[;hA fe;/ j'o dh fzzdrh
uzvhrVQ (fpT{o') uzvhrVQ 'u n"osK iwe/ BS/ dk eko'pko eo ojhnK jB. BSk
spkj BjhA eo ;ed/. i/eo uhzK mhe
t/uD tkbhnK fznkdkso n"osK d/ gsh th n?ZBH vhH ghHn?Z;H n?eN e/;K 'u i/bQ 'u
BjhA j[zdhnK sK wB[Zy uzrk ihtB BjhA
pzd jB. g[b; B/ fgSb/ d' ;kbK 'u BSk s;eoh eoB tkbhnK 44 n"osK B{z cfVnk
r[iko ;edk.'' fJe j'o w?Apo b'oh v/n
j?. ;?eNo-38 J/ fBtk;h n"os s;eo pkbk B{z ;kozrg[o EkDk g[b; B/ 10 rokw
B/ fejk fe id'A ibtk:{ spdhbh j[zdh
j?o'fJB Bkb ekp{ ehsk ;h. T[; 's/ fJ;s'A gfjbK 29 BSk s;eoh d/ wkwb/ doi j? sK eJh uhzK pdbdhnK jB. fJ;
;B. fJ;s'A fJbktk wBhwkiok fBtk;h wzi{ B{z g[b; B/ fJe feb' rKi/ Bkb ekp{
Bkb ykX T[sgkdB, ;o's gqGkfts
ehsk ;h. ;?eNo-38J/ ;fEs eb'Bh fBtk;h i'frzdo f;zx B/ dZf;nk fe eb'Bh 'u
j'Dr/ ns/ :[ZX dh ;fEsh pD/rh.
fznkdkso n"osK BSk t/udhnK jB. T[BQK d/ gsh BSk s;eoh 'u p[V?b i/bQ 'u
nkpkdh 's/ Bzo oZyD tkbh :{He/H
;zk eZN oj/ jB. BSk s;eoh o'eD bJh jh eb'Bh d/ b'eK B/ fto'X ehsk j?. T[BQK
d/ u?foNh dk soe j? fe nkpkdh tXD
B/ dZf;nk fe BSk s;eo 50 o[gJ/ dk BShbk Nhek fbnke/ 200 s'A 300 o[gJ/ 'u t/ d/ Bkb-Bkb ekopB fBek;h tX/rh ns/
u oj/ jB. fJe rokw j?o'fJB 1500 s'A d' jzko 'u y[ZbQ/nkw fte ojh j?. 50 rokw
T{[SD eNhpzXh izrbK ftu ewh nkt/
nchw 10 s'A 12 jzko 'u t/u oj/ jB.
rh. u?foNh w[skpe 2030 sZe Xosh 's/
d' ;kbK 'u n?ZBH vhH ghH n?Z;H n?eN d/ 507 wkwb/ doi
8H5 fpbhnB b'e j'Dr/ ns/ 2100 sZe
uzvhrVQ g[b; B/ fgSb/ d' ;kbK 'u 507 n?ZBH vhH ghH n?Z;H n?eN d/ wkwb/ bzvB (fpT{o') fpqN/B ftu ibtk:{ ibtk:{ spdhbh ekoB pZu/ Bk g?dk
fJj nzeVk 11 fpbhnB sZe j'D dh
doi eoe/ 514 s;eo cV/ jB. g[b; dh wzBhJ/ sK ;Gs'A finkdk wkwb/ wb'nk spdhbh bJh ezw eoB tkb/ fJe ;w{j eoB dk c?;bk fbnk. T[BQK B/ fejk,''w?A nk; j?. ftSt p?Ae w[skpe toswkB
ns/ ;?eNo-39 EkD/ 'u doi j'J/ jB. wb'nk EkDk g[b; B/ 76 wkwb/ ns/ ;?eNo- B/ pZu/ Bk g?dk eoB dk c?;bk fbnk pZuk ukj[zdh jK. w?A nkgD/ gkoNBo Bkb
ftu fJe ftnesh ;kb ftu n";s 5
39 EkD/ 'u 58 e/; n?ZBH vhH ghHn?Z;H d/ ofi;No j'J/ jB. fJ;s'A fJbktk ;?eNo- j?. fJ; ;w{j ftu Skfwb n"osK dk fJe gfotko ukj[zdh jK go fJj d[Bhnk
NB ekopB vkJhnke;kJhv dh fBek;h
11 EkDk g[b; B/ 48, ;?eNo-34 EkDk g[b; B/ 40, ;?eNo-36 EkDk g[b; B/ 43 efjDk j? fe ibtk:{ spdhbh rzGho pZfunK d/ ofjD bkfJe BjhA.'' g'ghB/
eodk j?. T[ZE/ fJe nwoheh ;kb ftu
e/; ofi;No j'J/ jB. ;?eNo-3 EkD/ 'u 7 ns/ ;?eNo-19 EkD/ 'u 6 wkwb/ doi ;wZf;nk pDdh ik ojh j?. nkT[D tkb/ B/ 2018 d/ nyho ftu 'poE;NqkJhe'
n";s 15H6 fwfNqe NB ekopB dh
j'J/ jB. ;w/A ftu T[BQK B{z d[Bhnk ftu ;'e/, jVQ, ;w{j dk rmB ehsk. j[D sZe fJ; fBek;h eodk j? idfe Sqhbzek ns/
fJBk BShbk gdkoE j'fJnk pokwd nekb ns/ rb'pb tkofwzr dk vo j?. ;zrmB Bkb 330 b'e i[V u[Ze/ jB.
xkBk ftu fJe NB s'A th xZN fBek;h
uzvhrVQ g[b; B/ ;kb 2017-18 'u d' feb' 800 rokw j?o'fJB, 6 feb' 900 nkT[D tkbhnK ghVQhnK bJh ihtB dh fJ; ftu 80 ch;dh n"osK jB.
eod/ jB. e"B;ht/pb fcT{uo d/ e'-pkBh
rokw nchw, 26 feb' 400 rokw rKik, 392 feb' d' rokw rKik, d' feb' S/ r[DtZsk fpjso eoB bJh T[BQK B/ fJj g/ghB' dk efjDk j? fe T[BQK B/ fJj
w/rkB ekbwB dk efjDk j? fe i/eo
rokw G[Zeh, 70H3 rokw e'ehB ns/ 1198 gkpzdhS[dk e?g;{b pokwd ehs/ jB. c?;bk fbnk. c?;bk ':{BkJhfNv B?SBz fJzNoB?SBb
jo e'Jh nwoheh tKr ekopB dh
fJ;s'A fJbktk 825 rokw BShbh dtkJh dhnK p'sbK ns/ 3903 BS/ dhnK r'bhnK bzvB ftu ofjD tkbh 33 ;kb dh g?Bb nkB ebkJhw/N u/Ai' dh fusktBh fBek;h eoB bZr/ sK ofjD bJh uko
pokwd j' u[ZehnK jB. pbkfJE/ g/ghB' ;zrhseko j?. T[BQK B/ d/ pknd ehsk. fJ; fusktBh ftu
s'A 6 XoshnK dh b'V gt/rh.

35
35
35 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
35 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
35 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
uzrh BhAd d/ Bkb-Bkb i'VK d/ dod
uzrh BhAd d/ Bkb-Bkb i'VK d/ dod
uzrh BhAd d/ Bkb-Bkb i'VK d/ dod
uzrh BhAd d/ Bkb-Bkb i'VK d/ dod
uzrh BhAd d/ Bkb-Bkb i'VK d/ dod
;w[zdo
;w[zdo u s?oB Bkb tX iKd?u s?oB Bkb tX iKd?
;w[zdo u s?oB Bkb tX iKd?
;w[zdo 'u s?oB Bkb tX iKd?u s?oB Bkb tX iKd?
;w[zdo
s'A th nkokw fdtkT[Adh j? u?oh
s'A th nkokw fdtkT[Adh j? u?oh
s'A th nkokw fdtkT[Adh j? u?oh
s'A th nkokw fdtkT[Adh j? u?oh
s'A th nkokw fdtkT[Adh j? u?oh
;feB fJBc?e
;feB fJBc?e B dk ysok
;feB fJBc?e
;feB fJBc?e B dk ysokB dk ysok
;feB fJBc?eSB dk ysokB dk ysok
;edk j?, i' o'r o'e{ gqDkbh d/ ezw ns/
gqDkbhrs o'rK 'u nfjw G{fwek
fBGkT[Adk j?.
g/N Bkb i[VhnK phwkohnK, ;kj dh
phwkoh, ;feB fJBc?eSB dk ysok
y'iekoK B/ fJj th d/fynk fe
;w[zdo d/ gkDh d/ ;zgoe 'u nkT[D Bkb
r?;Nq'fJzN/;NkJhb :kBh g/N Bkb i[VhnK
phwkohnK, ;kj ;pzXh phwkoh, ezBK 'u
fJBc?eSB ns/ ;feB fJBc?eSB dk
ysok th eJh r[Dk tX iKdk j?. fJ;
;NZvh bJh y'iekoK B/ phu 's/ w"i{d 9
tkfSzrNB (fpT{o') e/e d/ T[Zgo bZrD tkbh bkb ozr dh S'Nh s/ fgnkoh fijh ftneshnK dh iKu ehsh, fiBK B{z 12
u?oh fe; B{z uzrh BjhA bZrdh. pj[s ;ko/ b'eK B{z u?oh ykDk pj[s g;zd j[zdk j?. n;hA xzN/ sZe BjkT[D BjhA fdZsk frnk. fJ;
s[jkB{z dZ; dJhJ/ fe u?oh Bk f;oc ;tkfdSN j[zdh j? ;r'A f;js bJh ekch uzrh wzBh s'A fJbktk T[BQK B{z ;B;eqhB dh tos'A
iKdh j?. ftNkfwB ns/ yfDi fJ; d/ gqw[Zy ;q's jB. u?oh eJh soQK dh j[zdh j? go dh th wBkjh ehsh rJh, Bkb jh fJ;
fsZyh ns/ fwZmh u?oh jh ;G s'A uzrh wzBh iKdh j?. jkbKfe fJ; dhnK ;kohnK fe;wK rZb dk fXnkB oZfynk frnk fe T[BQK
g"SfNe, ckJhpo, ftNkfwB ns/ yfDiK Bkb Gog{o j[zdhnK jB. B/ fgSb/ 6 wjhfBnK d"okB e'Jh
wk;g/ShnK bJh ckfJd/wzd n?ANhpkfJUfNe dtkJh dk ;/tB Bk
y'i s'A gsk bZrdk j? fe u?oh 'u n?ANhfJzcb/w?ANoh ns/ n?ANhnke;hv?AN ezgkT{v ehsk j't/.
j[zd/ jB, i' wk;g/ShnK ns/ i'VK 'u dod ns/ ;'i s'A okjs fdtkT[D 'u wdd eod/ BjkT[D s'A gfjbK ns/ pknd 'u
jB. fsZyh u?oh ns/ T[; dk o; fwZmh u?oh dh s[bBk 'u fznkdk gqGktSkbh j[zdk j?. bJ/ rJ/ ;?AgbK s'A j'fJnk y[bk;k
fdb bJh fpjso ;w[zdo d/ gkDh 'u ikD s'A gfjbK
g'Se sZsK Bkb Gog{o u?oh dk ;/tB s[jkv/ fdb B{z ;[oZfyns oZydk j?. nfXn?B ;NZvh 'u Skwb fJBQK w[ekpb/pkzK dhnK
;kB cqKf;;e' (fpT{o') i/ s[;hA th fe;/ wkJheq'pkfJUbkih d/ ;kbkBk ;zw/bB 'J/
s'A gsk bZrdk j? fe cbK Bkb Gog{o nkjko fdb dh phwkoh 'u ckfJdk fdzd/ jB. bZsK d/ fgZS/ dh ;feB d/ Bw{fBnK B{z o{z
;w[zdo d/ ezY/, phu 's/ jkbhv/ wBkT[D H n?Z;H n?ZwH wkJheq'p-2019' ftu fJ;
u?oh g'Se sZsK ns/ :"freK Bkb Gog{o j?, i' fdb dh f;js B{z pVQktk d/D bJh ik oj/ j' sK ;w[zdo d/ gkDh 'u BjkT[D y'i d/ BshfinK B{z ;kjwD/ oZfynk 's/ b? e/ oZy fbnk frnk. id'A w[ekpb/
ikDh iKdh j?, fiBQK 'u g'NkShnw ns/ gkbhc/B'b n?ANhnke;hv?AN Skwb jB. pkz ;w[zdo 'u 10 fwzN s?o e/ pkjo
ns/ s?oB s'A gfjbK fJj ypo zo{o gVQ frnk. fJ; pko/ y'iekoK B/ dZf;nk fe
nkoEokJhfN; 'u bkGdkfJe nkJ/ ns/ ;oho B{z g{oh soQK ;[ek fbnk,
bU. ;w[zdo d/ gkDh 'u s?oBk, y/vDk wkJheq'pk:'w 'u pdbkn fJBc?eSB gqsh
SeshSkbh n?ANhfJzcb/w?ANoh r[D d/ gqGkt ekoB u?oh rmhJ/ d/ bZSDK B{z xZN T[; s'A 6 xzN/ ns/ fco 24 xzN/ pknd
ns/ w;sh eoBk Gkt/A jh focq?fSzr nfs ;zt/dBShb j' ;ed/ jB.
eodh j?. fJe gqeko dk rmhnk, i' :{foe n?f;v d/ fpbvng ekoB j[zdk j?, fi; w[V ;feB d/ Bw{B/ bJ/ rJ/. ;NZvh d/
n?e;ghohn?A; j't/ go fJe BthA y'i 'u e?bhc'oBhnk :{Bhtof;Nh 'u ghn?ZuH vhH
Bkb s[jkv/ i'VK 'u fznkdk ;'i ns/ dod j' ;edh j?. fJj nkoEokJhfN; ns/ fJj rZb ;kjwD/ nkJh j? fe ;w[zdo d/ ftfdnkoED ns/ fJ; ;NZvh dh bhv BshfinK 'u fJj rZb ;kjwD/ nkJh
rmhnk d/ dod B{z xZN eo e/ nkokw gj[zukT[Adk j?. fe ;w[zdo 'u ;ftfwzr eoB s'A gfjbK
gkDh 'u s?oB ns/ BjkT[D Bkb ;feB nkEo wkfo;k u?Nw?B Bhb;B B/ fejk
BhAd dh r[DtZsk 'u ;[Xko jo ftnesh d/ ;oho 's/ tZy-tZy soQK
wkJheq'pk:'w 'u pdb iKdh j?, fi; Bkb fe ;kv/ vkNk B/ gfjbh tko gqdofSs
u?oh ykD iK u?oh dk o; ghD Bkb s[jkvh BhAd dh r[DtZsk 'u ;[Xko j' ;edk d/ efwT{fBNhz ;B go ;ftfwzr s'A pknd
ezBK ns/ uwVh 's/ fJBc?eSB dk ysok ehsk j? fe ;w[zdo d/ gkDh d/ ;zgoe 'u
j?. fJj BhAd B{z pVQktk d/D tkb/ cbK d/ s"o 's/ ikfDnk iKdk j?. fJ; s'A fJbktk ;kfonK d/ ;oho 's/ fJe' fij/
tX iKdk j?. nkT[D 's/ fJB;kB dh uwVh dh tzB-
u?oh 'u w?bkN'fBB j[zdk j?, fJe gdkoE s[jkv/ ;"D-ikrD d/ uZeo B{z fB:fws nw/foeB ;';kfJNh cko ;[tzBsk ns/ ;zouBk 'u pdbkn j' efwT{fBNhz.
eoB 'u wdd eodk j?.
nwohek-uhB tgko :[ZX Bkb pkJhpb
nwohek-uhB tgko :[ZX Bkb pkJhpb
nwohek-uhB tgko :[ZX Bkb pkJhpb
nwohek-uhB tgko :[ZX Bkb pkJhpb
nwohek-uhB tgko :[ZX Bkb pkJhpb
wfjzrh, Xkofwe ;w{j Bkokz
wfjzrh, Xkofwe ;w{j Bkok
wfjzrh, Xkofwe ;w{j Bkok
wfjzrh, Xkofwe ;w{j Bkok
wfjzrh, Xkofwe ;w{j Bkok

























tkfSzrNB (fpT{o') nwohek-uhB ftukb/ ikoh tgko :[ZX dk BtK n;o d/yD B{z fwb fojk j?. nwoheh
okSNogsh v'Bkbv Nozg d/ uhB d/ ;kwkB 's/ dokwd N?e; tXkT[D d/ c?;b/ Bkb pkJhpb dh ehws ftu
tkXk j'D dh ;zGktBk Bkb e[M nwoheh Xkofwe ;w{j Bkokz j' rJ/ jB. Nozg d/ eZNV ;woEe ;w{jK ftu
Skwb fJBQK b'eK dk wzBDk j? fe T[BQK d/ fJ; c?;b/ Bkb nwohek ftu pkJhpb dh ehws tZX ;edh j?.
nwohek ns/ uhB ftukb/ tgko d/ w'ou/ 's/ fJj Neokn fgSb/ ;kb wkou ftu S[o{ j'fJnk. ;G s'A
gfjbK Nozg B/ uhB s'A nkT[D tkb/ fJ;gks ns/ n?b{whBhnw Bkb pDhnK t;sK 's/ Gkoh dokwd N?e;
brkfJnk ;h. j[D sZe Nozg uhB s'A nkT[D tkbhnK 250 nop vkbo dhnK t;sK 's/ 25 ch;dh dokwd
N?e; brk u[Ze/ jB. pdb/ ftu uhB B/ th nfijk edw u[Zfenk. fJ; d/ pknd s'A nwohek ns/ uhB ftukb/
tgko :[ZX d/ pZdb wzvokT[D bZr/ ;B ns/ rb'pb tgko :[ZX j'D dhnK ;zGktBktK g?dk j' rJhnK.
j[D Nozg B/ SghnK j'JhnK t;sK ;w/s uhB s'A nkT[D tkbhnK 300 nop vkbo dhnK t;sK 's/
dokwd N?e; tXkT[D dh rZb ejh j?. nwohek dk uou GkJhukok okSNogsh Nozg s'A Bkokz j' frnk j?
feT[Afe pkJhpb uhB ftu SZgD d/ pknd nwohek nkT[Adh j?. ;zGktBk zkjo ehsh rJh j? fe fJ; Bkb
Xkofwe ;w{j, uouK, ;e{bK, wzsokfbnK ns/ eJh r?o bkGekoh ;z;EktK 's/ p'M tZX ;edk j?. nwoheh
;K;d i'S jkovo w[skpe T[BQK B/ Nozg B{z fuZmh fby e/ uhB s'A nkT[D tkbh pkJhpb B{z dokwd N?e; d/
dkfJo/ ftu'A pkjo oZyD dh nghb ehsh j? feT[Afe dokwd N?e; tXkT[D dk n;o pkJhpb dh ehws 's/ g?
;edk j?.

36
36
36 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
36 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
36 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
nzfesk b'yzv/ B/ fdZsk tZvk fpnkB,
nzfesk b'yzv/ B/ fdZsk tZvk fpnkB,
nzfesk b'yzv/ B/ fdZsk tZvk fpnkB,
nzfesk b'yzv/ B/ fdZsk tZvk fpnkB,
nzfesk b'yzv/ B/ fdZsk tZvk fpnkB,
nkfwo d/ Bkb fco s'A eohBk
nkfwo d/ Bkb fco s'A eohBk
nkfwo d/ Bkb fco s'A eohBk
nkfwo d/ Bkb fco s'A eohBk
nkfwo d/ Bkb fco s'A eohBk
fejk j[D/ th j? w?B{z T[;dk fJzsiko sbkS ftZu ezw ehsk. eohBk s'A fJbktk
fejk j[D/ th j? w?B{z T[;dk fJzsiko
fejk j[D/ th j? w?B{z T[;dk fJzsiko
fejk j[D/ th j? w?B{z T[;dk fJzsiko
fejk j[D/ th j? w?B{z T[;dk fJzsiko
fJ; o'b bJh dhfgek gkd[e'B, e?NohBk
e?c, ;'Bw eg{o ns/ ckshwk ;Bk S/y
d/ BkwK dh uouk ;h. :Soki dh fcbw
mr nkc fjzd';skB dh n;cbsk s'A
pknd S[o{ j'D ik ojh nkwho ykB dh
fJj fcbw jkbht[v dh wSj{o fcbw
cko?;N rzg; dk nfXekohe s"o T[Zs/
ohw/e j?.
fJ; ohw/e dk fBod/SB uzdB
nfdth eoBr/, i' nkfwo ykB dh ezgBh
tb'A pDh ;heo/N ;[go ;Nko dk fBod/
SB eo u[Ze/ jB. fJ; fcbw dk fJZe
j'o fdbu;g gfjb{ fJj j? fe fJ;dh
;feqgN wSj{o n?eNo ns[b e[beoDh
fby oj/ jB. ns[b e[beoDh nkfwo
ykB Bkb fcbw ozr d/ p;zsh ftZu ezw
eo u[Ze/ jB ns/ gfjbh tko fe;/ fcbw
bJh ;feqgN fbyD dk ezw eo oj/ jB.
eohBk eg{o fJBQK fdBhA eoB i"jo dh
nkfwo ykB dh BthA fcbw bkb
nkfwo d/ Bkb eohBk eg{o dh i'Vh fcbw r[v fBT{i ftZu ezw eo ojh j?,
f;zx uZYk ftZu T[BQK dh jho'JhB B{z b? j't/rh. nkfwo ns/ eohBk dh i'Vh B/ fi; ftZu T[; d/ Bkb neS/ e[wko,
e/ ;;g?A; ysw j' frnk j?. fJj brGr j[D sZe okie[wko jhokBh dh fcbw Eqh fenkok nkvtkDh ns/ dbihs d';KM
nzfesk b'yzv/ B/ pkbht[v ftZu wfDeofDek d ethB nkc MK;h s'A nkgD/
s?n j' frnk j? fe fJ; fcbw ftZu fJfvnN; ns/ ohwk eksrh dh fcbw jB.
e?ohno dh S[o{nks ehsh j?, fi; ftZu T[;B/ Mbekoh pkJh dk feodko fBGkfJnk
;h. fJ; ftZu T[; s'A fJbktk ezrDk oB"s w[Zy feodko ftZu ;h. fJ; fcbw s'A
noi[B gfNnkbk dk Nq/bo bKu
pknd nzfesk b'yzv/ B/ j'o e'Jh fcbw ;kfJB BjhA ehsh j?. do;nb nzfesk fJBQhA
noi[B gfNnkbk dk Nq/bo bKu
fdBhA uzrh ;feqgN dh sbkS eo ojh j?. nkgDh gq'c/SBb bkJhc d/ fJbktk noi[B gfNnkbk dk Nq/bo bKunoi[B gfNnkbk dk Nq/bo bKu
noi[B gfNnkbk dk Nq/bo bKu
nzfesk b'yzv/ nkgDh go;Bb bkfJc B{z b? e/ th ;[oyhnK ftZu pDh ofjzdh j?. nkJ/
fdB e'Jh Bk e'Jh ypo ;kjwD/ nkT[Adh ofjzdh j?. fJZe ;wK ;h id'A nzfesk ns/
;[SKs f;zx okig{s dk nc/no uZb fojk ;h. d'BK dk fgnko T[; tes ekch uouk
ftu ;h.
go fco fe;/ ekoB d'BK d/ ok;s/ i[dk j' rJ/. jkb jh ftZu nzfesk B/ dZf;nk
fe fet/A ;[SKs d/ Bkb pq/eng B/ T[BQK d/ e?ohno B{z th BthA fdSk fdZsh.
nzfesk B/ fJZe rZbpks ftZu fejk ;h fe, id'A w?A ezw eo ojh ;h, sZd w?A
;zs[SN ;h, id'A BjhA eo ojh ;h sZd th y[S ;h. w?A y[S ofjzdh jK w?A i' th eodh jK.
nfijk ed/ BjhA ;h fe w?B{z fJj ukjhdk j? iK T[j ukjhdk j?. w?A fJZe pq/e b?D dk
c?;bk ehsk feT[Afe sZd w?A T[; ftZu y[S ;h. fJj f;oc w/o/ bJh BjhA ;h. w?B{z
bZrdk j? fe pqfjwzv ukj[zdk ;h fe w?A d[pkok ezw S[o{ eoK, fJ; bJh w?A fJZE/ jK.
w?A BjhA ejKrh fe po/eng B/ w/o/ e?ohno B{z B[e;kB gj[zukfJnk. ezw ns/
fgnko d' tZyohnK uhiK jB. s[jkB{z fJBQK d'BK ftZu ;zs[bB pDkT[Dk j[zdk j? ns/
T[; d"okB w?A fJj BjhA eo gk ojh ;h.
nzfesk B/ fejk fe p/SZe, w?A j[D/ th nkgD/ okie[wko d/ fJzsiko ftZu jK,
go w?A ikD p[ZM e/ j[D/ fe;/ dh sbkS ftZu BjhA jK. w?A j[D fJ; s'A T[Zs/ T[m u[Zeh
jK. w?B{z fizdrh ftZu e[ZM pBD bJh ;kEh dh b'V BjhA, fJ;d/ bJh w?A ntkov
b?Dk g;zd eoKrh.

iziho d/ n?Aroh :zrw?B d/ o{g ftZu
iziho d/ n?Aroh :zrw?B d/ o{g ftZu
iziho d/ n?Aroh :zrw?B d/ o{g ftZu
iziho d/ n?Aroh :zrw?B d/ o{g ftZu
iziho d/ n?Aroh :zrw?B d/ o{g ftZu
fdykJh d/D tkb/ jB nk:[ wkB y[okBkwkB y[okBk
fdykJh d/D tkb/ jB nk:[
fdykJh d/D tkb/ jB nk:[
fdykJh d/D tkb/ jB nk:[SwkB y[okBkwkB y[okBk
fdykJh d/D tkb/ jB nk:[ wkB y[okBk
feqsh ;/BB, fdbihs d';KM ns/ fJbktk T[j fJZe j'o fcbw ftZu j't/rh. fdbihs fgSbh tko ;'BkeSh
to[D Sowk dh gqw[Zy G{fwek tkbh fcbw N?bhftiB gZsoeko dh G{fwek fBGkT[D f;BQK d/ Bkb tkS{ GrBkBh dh fcbw
noi[B gfNnkbk dk Nq/bo ;'Sb whvhnk ik ojh j?. t?bew N{ fBT{:koe ns/ fco Skd
T[Zs/ bKu j' frnk j?. o'fjs i[roki d/ noi[B gfNnkbk fJZe ekw/vh nbh dh fcbw ;{owk ftZu Bzo nkJ/
fBod/SB ftZu pDh fJ; fcbw ftZu fcbw j?, i' fJZe jho'JhB B{z jkf;b ;B. fJ; ;kb T[j noi[B gfNnkbk
feqsh dk feoBko fJZe NhHthH gZsoeko eoB bJh d' g[fb; tkfbnK dh ykfjS s'A pknd eoB i"jo dh ezgBh dh
dk dZf;nk iKdk j?. T[j fJ; s'A gfjbK T[Zs/ pDh j?. fcbw 26 i[bkJh B{z fcbw r[vfBT{i ftZu neS/ e[wko ,
nkgDh fgZSbh fcbw b[ekS[gh ftZu th fobhi j't/rh, fi; fdB ezrDk dh eohBk eg{o ns/ fenkok nkvtkDh
NhHthH gZsoeko pd u[Zeh j?. fJ; s'A BthA fcbw w?ANb j? fenk th fobhi d/ Bkb Bzo nkT[Dr/.


eoe/ eo'VK dh ewkJh eo fojk fJj w[zvk !
eoe/ eo'VK dh ewkJh eo fojk fJj w[zvk !
eoe/ eo'VK dh ewkJh eo fojk fJj w[zvk !
'fe;fe; fe;fe; fe;' eoe/ eo'VK dh ewkJh eo fojk fJj w[zvk ! eoe/ eo'VK dh ewkJh eo fojk fJj w[zvk !
eoe/ eo'VK o[gJ/ dh ewkJh eo fojk j?.
fJ; bVe/ dk BK feq; w'Bo' j? ns/ T[j
fJZe gq?Ae;No j?. fJj w[zvk eJh bVehnK
B{z wike ftZu fe; eodk j? ns/ T[;dk
thvhU pDk e/ pdb/ ftZu bZyK vkbo
dh ewkJh th eodk j?.
gq?Ae;No dk wsbp b'eK B{z w{oy pDk
e/ e[ZM T[bNk f;ZXk ekoi eoBk ns/
pbk;fNzr ;ekJh jke L
pbk;fNzr ;ekJh jke L
pbk;fNzr ;ekJh jke L
pbk;fNzr ;ekJh jke L pkbht[v ;Nko nk:[SwkB y[okBk dh fcbw nkofNeb
pbk;fNzr ;ekJh jke L
fco T[;dh foekofvzr B{z :{ - fNT{p T[Zs/
15 dk BtK g';No fobhi j'fJnk j?. nB[Gt f;BQK d/ vkfJo/eSB ftZu pDh
ngb'v eoBk j[zdk j? fi;d/ Bkb T[BQK
nk:[SwkB y[okBk dh fcbw nkofNeb 15 fJ; wjhB/ 28 i{B 2019 B{z fobhi j'D
joesK B{z t/ye/ b'e jZ;D ns/ y[S
ik ojh j?. fcbw ftZu nk:[SwkB fJZe g[fb; nc;o d/ feodko ftZu Bzo
ofjD.
nkT[Dr/. nk:[SwkB B/ gfjbh tko ekg dk o'b fBGkfJnk j?. T[;B/ dZf;nk ;h fe
fJj bVek e[ZM nfijk jh eodk
T[j nkgD/ feodko dh fsnkoh bJh eJh n;b g[fb; nc;oK Bkb w[bkeks eodk
j?. T[; B{z j[D ;z;ko ftZu j"bh - j"bh
fojk j?. fJ; d"okB T[;B/ g[fb; s'A eJh p/f;e rZbK f;ZyhnK fit/A T[BQK dk fpj/
gfjukD th gqkgs j' ojh j?. fit/A th
thno, pkvh b?Art/i. j[D fcbw d/ vkfJo/eNo nB[Gt f;BQK B/ nk:[SwkB d/
j't/ T[;B/ fJZe jh fdB ftZu nDfrDs
feodko dh s[bBk iziho fcbw d/ nfwskG pZuB Bkb ehsh j?.
bVehnK B{z fe; ehsk j?. fJ; ftZu jo
;{soK d/ w[skfpe nB[Gt B/ dZf;nk fe fcbw ftZu nk:[SwkB fJZe n;b
d/S dhnK bVehnK Skfwb jB.
g[fb; tkb/ dh soQK fdyDr/. T[;B/ fejk fe nk:[SwkB B{z t/y e/ bZrdk j? fe T[j
T[; B/ ;kfonK B{z nkg d/ gq?Ae;No
fpbe[b ohnb g[fb; tkbk j?. fJzv;Noh ftZu oDtho f;zx, ;bwkB ykB ns/
j'D d/ ;zpzX ftZu ikDekoh fdZsh. T[;d/
nfBb eg{o tor/ ;Nko; B/ eJh gkg[bo g[fb; tkfbnK dk feodko fBGkfJnk j?
fe; tkb/ nB/e thvhU :{ - fNT{p ns/
nfwskG pZuB dh iziho 1973 ftZu fobhi j'Jh ;h. fJZE'A T[;B{zn?Aroh :zr
ewkT[Ad/ jB go fJe bVek f;oc 'fe;' fJz;Nkrokw T[Zs/ w"i{d jB.
w?B fejk ikD brk ;h. fJj T[; ;w/A dh ;[gofjN fcbw ;kps j'Jh ;h. b'e soQK soQK d/ eko'pko eoe/ g?;/

37
37
37 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
37 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
37 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
fe;/ ;tor s'A xZN BjhA j? gZEoK
fe;/ ;tor s'A xZN BjhA j? gZEoK
fe;/ ;tor s'A xZN BjhA j? gZEoK ezgBh B/ eowukohnK B{z tzfvnk fJzBk
fe;/ ;tor s'A xZN BjhA j? gZEoK
fe;/ ;tor s'A xZN BjhA j? gZEoK
ezgBh B/ eowukohnK B{z tzfvnk fJzBk
ezgBh B/ eowukohnK B{z tzfvnk fJzBk
ezgBh B/ eowukohnK B{z tzfvnk fJzBk
ezgBh B/ eowukohnK B{z tzfvnk fJzBk
Bkb Gfonk fJj ;w[zdo dk feBkok p'B; fe ofj rJ/ ;ko/ j?okB
Bkb Gfonk fJj ;w[zdo dk feBkok
Bkb Gfonk fJj ;w[zdo dk feBkok
Bkb Gfonk fJj ;w[zdo dk feBkok
Bkb Gfonk fJj ;w[zdo dk feBkok
p'B; fe ofj rJ/ ;ko/ j?okB
p'B; fe ofj rJ/ ;ko/ j?okB
p'B; fe ofj rJ/ ;ko/ j?okB
p'B; fe ofj rJ/ ;ko/ j?okB
fJ; tko n;hA s[jkB{z fJZe nfijh
irQk pko/ dZ;Kr/ i' y{p;{os j'D d/
Bkb - Bkb G/sGoh th Bzo nkT[Adh
j?. o{; ftZu w"i{d fJe phu T[Zs/ ekch
b'e p?m e/ nbe'jb dk ;/tB eod/ ;B
ns/ fco Sokp ghD s'Apkd ykbh p'sbK
fJZE/ ;[ZN fdzd/ ;B. fJ; tiQk Bkb fJ;
;w[zdo dk feBkok g{oh soQK eZu dhnK
p'sbK Bkb Ye u[Zfenk ;h. ;oeko B/
fJ; phu B{z ysoBke x'fSs eo fdZsk
ns/ fJZE/ b'eK d/ x[zwD T[Zs/ o'e brk
fdZsh.
;kbK sZe fJZE/ eZu dhnK p'sbK
gJ/ - gJ/ N[efVnK ftZu spdhb j'
rJhnK ns/ fco fJj ehwsh gZEoK ftZu
pdb rJhnK. s[jkB{z fJ; phu T[Zs/ gJ/
fJj ozr - fpozr/ ;[zdo gZEo fe;/ ojZ;
s'A xZN Bzo BjhA nkT[Ad/. fJBQK gZEoK
dh tiQk Bkb fJj irQk ;tor d/ ;wkB
gqshs j[zdh j? ns/ fJZE/ fJBQK gZEoK B{z
d/yD bJh :ksohnK dh ekch GhV bZrh
ofjzdh j?.
fjzd[;skB ftZu eowukohnK B{z jo ;kb fdtkbh p'B; gqkgs j[zdk j?. go ftd/
fJ; y; B/ g/y; B/ g/ ehsh nB'yh fw;kb, j[D sZe ehsh nB'yh fw;kb, j[D sZe
fJ; SK ftZu tZy tZy fsUjkoK T[Zs/ eowukohnK B{z p'B; fdZsk iKdk j?. j[D uhB
fJ; y; B/ g/ ehsh nB'yh fw;kb, j[D sZe
fJ;
fJ; Sy; B/ g/y; B/ g/S ehsh nB'yh fw;kb, j[D sZe ehsh nB'yh fw;kb, j[D sZe
ftZu fBT{ Jh:o T[Zs/ nkgD/ eowukohnK B{z fJzBk p'B; fdZsk frnk fi;B{z d/y e/
jo e'Jh j?okB ofj frnk. ikDekoh d/ w[skpe, uhB dh fJZe ;Nhb gbKN ezgBh
pukJh 1 7 b'eK dh fizdrh7 b'eK dh fizdrh
pukJh 1 ftZu 'e?S wkT[AN/B' jh yVQk eo fdZsk frnk. fJj gjkV 300 fwfbnB :kB wsbp
pukJh 107 b'eK dh fizdrh7 b'eK dh fizdrh
pukJh 1 7 b'eK dh fizdrh
pukJh 1
34 eo'V o[gJ/ d/ e?S Bkb fsnko ;h, fi;B{z e[b 5000 eowukohnK ftueko
tzfvnk frnk. fJ; ezgBh ftu jo/e bZeh eowukoh B{z ;kb ftZu 60 jiko :kB (
nKXogqd/S d/ j?dokpkd dk ofjD
ukfJBhi o[gJ/ ) wsbZp 62 bZy o[gJ/ dk p'B; gqdkB ehsk iKdk j?. fJj p'B;
tkbk fSt ps"o bkfJcrkov N?Ae Mhb
ukfJBhi fBT{ Jh:o d/ tes fdZsk iKdk j?. nfijk gfjbh tko Bjh j? fe fe;/
ftZu y[de[Sh eoB nkJ/ 107 b'eK dh
uhBh ezgBh B/ nB'y/ Yzr Bkb p'B; tzfvnk j?. fJ; s'A fgSb/ ;kb ezgBh B/ e?S r/
fidzrh puk u[Zfenk j?. fJ; ezw B{z
w S'n oZfynk, fi; ftZu eowukoh fizB/ ukj/ g?;/ fiZs ;edk ;h.
nzikw d/D bJh T[j Mhb d/ Bidhe jh
ihtB pshs eoB bZrk. don;b fJ;
Sy; d/ 12 ;kb d/ Gok dh w"s
id'A t/yd/ jh t/yd/ fJ; ft kb weVhkb weVh
id'A t/yd/ jh t/yd/ fJ; ft
id'A t/yd/ jh t/yd/ fJ; ftSkb weVhkb weVh
id'A t/yd/ jh t/yd/ fJ; ft kb weVh
id'A t/yd/ jh t/yd/ fJ; ft
j?dokpkd dh fJe Mhb ftZu v[ZpD Bkb
j' rJh ;h. T[gozs T[;B/ bkfJcrkov
pBD dk c?;bk fbnk ;h.
fSt B{z eJh tko j' u[Zfenk
B/ fBrb fbnk 4 g?oK tkbk ikBto
B/ fBrb fbnk 4 g?oK tkbk ikBto
B/ fBrb fbnk 4 g?oK tkbk ikBto
B/ fBrb fbnk 4 g?oK tkbk ikBto
fJBc?eSB L fSt nB[;ko T[;B/ j[D sZe B/ fBrb fbnk 4 g?oK tkbk ikBto
107 b'eK dk ihtB pukfJnk j?. g[fb;
B/ T[;B{z j'wrkov dh B"eoh d/D dk th
tkndk ehsk ;h, go j[D sZe gqkgs
BjhA j' gkJh j?. T[j b'eK dh wdd
fpBK fe;/ ;[oZfynk ;wZroh d/ eodk
j?. i/eo ;oeko ;wZroh d/t/ sK T[j
j'o nZSk ekoi eo ;edk j?. T[;B/
dZf;nk fe fJZe n"os B{z pukT[D d/
d"okB fJZe tko T[;B{z ;hB/ ns/ w'Y/ ftZu
okv bZr rJh ;h. nB/eK tko fJzzc/
eSB th j' u[Zfenk j?.
;kb dh fJ; dkdh B/ ehsk nfijk
;kb dh fJ; dkdh B/ ehsk nfijk
7 7 7 7 70 ;kb dh fJ; dkdh B/ ehsk nfijk ;kb dh fJ; dkdh B/ ehsk nfijk
;kb dh fJ; dkdh B/ ehsk nfijk
ezw, ikDe/ ofj ikUr/ j?okB
ezw, ikDe/ ofj ikUr/ j?okB
ezw, ikDe/ ofj ikUr/ j?okB
ezw, ikDe/ ofj ikUr/ j?okB
ezw, ikDe/ ofj ikUr/ j?okB
fJ; tko n;hA s[jkB{z fJZe nfijh n"os
pko/ dZ;Kr/ i' 70 ;kb dh j? T[;B/ fpBK
fe;/ dh ;jkfJsk d/ fJZe ;kb ftZu 52
;w[zdoh sN ;kc eo fdZs/.
fpqN/B d/ b'e T[;B{z 'n?eSB BB' efj
e/ p[bkT[Ad/ jB. don;b, T[;B/ ;kb
2018 ftZu fpqN/B d/ 52 ;w[zdoh sN ;kc
ehs/. gfonktoD B{z ;tZS ns/ ;[dzo
pDkT[D d/ ezw ftZu bZrh fJ; n"os B{z
fJj gq/oBk vke{w?ANoh s'A gqkgs j'Jh ;h, fi;
ftZu gbk;fNe s'A j'D tkb/ gqd{SD d/ ;zpzX fJzNoB/N T[Zs/ fJBQhA fdBhA fJZe ftSkb weVh dhnK s;thoK tkfJob j' ojhnK
ftZu ikDekoh fdZsh rJh ;h. jB fi; ftZu fJj nZm g?oK tkbk iht fJZe uko g?oK tkb/ fgrwh B{z nkgDk
fJ; n"os d/ w[skpe, b'e ne;o fBtkbk pDk fojk j?. e?wo/ T[Zs/ T[; ;w/A fJZe pj[s j?osnzr/i wzio e?d j' frnk
rzdrh t/y e/ fJZE/ p'bd/ jB fe e'Jh fJ;B{z id'A jzN;w?B weVh B/ fgrwh B{z nkgDk fSeko pDkT[Ad/ j'J/ T[;dk ;/tB eo fbnk.
;kc feT[A BjhA eodk< fJ; bJh T[;B/ nkg fJj wkwbk nk;No/bhnk dk j?. ypoK d/ w[skfpe fi; ;w/A weVh fJ; ikBto
jh fJ;dh S[o[nks eoD dk c?;bk fbnk. B{z nkgDk G'iB pDk ojh ;h T[; tes fJZe i'Vh B/ fJ; g{o/ xNBkeqw B{z nkgD/
;w[zdo d/ sNK B{z ;kc eoV tkb/ T[BQK d/ e?wo/ ftZu e?d eo fbnk.
fJ; gq'i?eN dk Bkw ebhBng gq'i?eN ;h. c'N' b?D tkbh i'Vh s;wkfBnk Nkg{ dh ;?o T[Zs/ ;h. i;fNB b?NkB ns/ T[BQK d/
fJj n"os ekoBtkb Sfjo dhnK 600 gsh wkT[AN chbv B?SBb gkoe ftZu mfjo/ j'J/ ;B ns/ T[d'A T[BQK B/ fJZe ekch
ezgBhnK B{z gbk;fNe dh xZN tos'A bJh tZvh wZeVh B{z fgrwh dk ;/tB eod/ j'J/ t/fynk.
th gq/fos eo u[Zeh j?. T[j nkgD/ Sfjo B{z ikDekoh d/ w[skpe, fJj ikBto 2 H 5 fJzu sZe j[zdk j?, id'A fe jzN;w?B
gbk;fNe s'A nzkd pDkT[D d/ ezw ftZu wZeVh dk th eohpB fJzBk jh ;oho j[zdk j? go T[;dhnK bZsK 13 fJzu sZe ftef;s
i[Nh j?. T[j dZ;dh j? fe fJj ;ko/soQK d/ j' ;edhnK jB.
gbk;fNe ;kv/ ;w[zdoh sNK B{z yokp eo fSeko eodh j'Jh fJ; weVh dhnK fJj c'N'nK fJzNoB?N T[Zs/ ekch tkfJob j'
oj/ jB. ;kB{z nkgDh nrbh ghVQh bJh rJhnK jB. fJ;d/ Bkb jh fJ; c'N' B{z j[D sZe nDfrDs fon?eSB ns/ 7 jiko
fJBQK B{z pukT[Dk j't/rk. s'A th finkdk S/no fwb u[Ze/ jB.

38
38
38 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
38 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
38 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
nk;Nq/bhnk L bZyK o[gJ/ d/ fpT{Nh gq'veN
nk;Nq/bhnk L bZyK o[gJ/ d/ fpT{Nh gq'veN wb/
nk;Nq/bhnk L bZyK o[gJ/ d/ fpT{Nh gq'veN
nk;Nq/bhnk L bZyK o[gJ/ d/ fpT{Nh gq'veN
nk;Nq/bhnk L bZyK o[gJ/ d/ fpT{Nh gq'veN
wb/ hnk L d' tZy-tZy s;eohhnk L d' tZy-tZy s;eoh
wb/
wb/ hnk L d' tZy-tZy s;eoh
wb/Shnk L d' tZy-tZy s;eohhnk L d' tZy-tZy s;eoh
s/ B
s/ B hb/ gdkoEK ;w/s d' d'hb/ gdkoEK ;w/s d' d' h ekp{h ekp{
s/ B
s/ BShb/ gdkoEK ;w/s d' d'hb/ gdkoEK ;w/s d' d'Sh ekp{h ekp{
s/ B hb/ gdkoEK ;w/s d' d' h ekp{
wkwfbnK
wkwfbnK u 4 Gkosh frqcsko
wkwfbnK u 4 Gkosh frqcskou 4 Gkosh frqcsko
wkwfbnK
wkwfbnK 'u 4 Gkosh frqcskou 4 Gkosh frqcsko
iBob dks[e z[beoB?B w[jzwd :[;{c
B/ fJe gZsoeko ;zw/bB ftu fJj
ikDekoh fdzfdnK fejk fe d' GkoshnK
e'b'A 20 i{B B{z e[nkbkbzg[o nzsookSNoh
jtkJh nZv/ 's/ fJj pokwdrh ehsh
rJh. ;jkfJe vkfJo?eNo iBob d/
jtkb/ Bkb ypo ftu dZf;nk frnk fe
d't/A Gkosh uhB d/ r[nKrM/T{ s'A s[ozs
gj[zu/ ;B ns/ T[BQK d/ ;kwkB dh iKu
d"okB eZS{ezfwnK dh pokwdrh j'Jh.
fJj eZS{ezw/ fJe N'eoh ftu ;B i'
T[BQK d/ ;{Ne/; ftu oZyh ;h. ;{Ne/; ftu'A
fwb/ eZS{ezw/ fiT[Ad/ BjhA ;B. ftGkr
B/ pokwd eZS{ezfwnK dh ehws 12,700
nwoheh vkbo j'D dk nB[wkB
brkfJnk j?. nfXekoh B/ fejk fe
e;Nw n?eN 1967 w[skpe fpBK
bkJh;?A; eZS{ezw/ B{z dokwd (import)
f;vBh (fpT{o') nk;Nq/bhnk d/ Sfjo f;vBh 'u g[b; B/ Skg/wkoh d"okB fJe xo
eoBk fJe ngokX j?.
'u'A BShb/ gdkoEK ;w/s fpT{Nh gq'veN nkfd zps ehs/. ;EkBe g[b; w[skpe fJe
z[beo?BB B/ fejk fe fJe j'o
ftnesh s/ pz[or n"os d[ekBK 'u'A u'oh eoe/ fJj ;wkB t/ud/ ;B. g[b; B/ 33
;kbk ftnesh ns/ 74 ;kbk n"os B{z fjok;s 'u b? fbnk j?. u'oh d/ cV/ rJ/ ;wkB e[nkbkbzg[o (fpT{o') wb/Shnk ftu ypoK ftu fJj ikDekoh fdZsh rJh. xNBkeqw ftu nfXekohnK B/ d' j'o
dh ehws pkzko 'u brGr 25,000 vkbo j't/rh. Gkosh eoz;h w[skpe fJ; dk d' tZy-tZy xNBkeqwK ftu eZS{ezw/ ns/ fJe ;wkuko J/iz;h dh ypo w[skpe wb/ GkoshnK B{z frqcsko eo e/ T[BQK e'b'A
w[Zb brGr 12 bZy o[gJ/ pDdk j?. BShb/ gdkoEK dh s;eoh d/ d'S ftu 4 ShnkJh e;Nw ftGkr B/ Gkos ikD 14 feb'rqkw s'A tZX BShbk gdkoE
g[b; B/ dZf;nk fe fJj b'e u'oh dk ;wkB t/ud/ ;B. T[BQK B/ fJZE'A p/ph GkoshnK B{z frqcsko ehsk frnk. T[BQK tkb/ d' SZehnK e'b'A eZS{ezw/ d/ 5,255 w?Ekn?wc?NkwkJhB pokwd ehsk, fi;
ckow{bk, e'ehB, BShb/ gdkoE ns/ j'o eJh fpT{Nh gq'veN zps ehs/ jB. fJ; s'A e'b'A 5 jzko eZS{ezw/ ns/ 14 feb'rqkw pZu/ zps ehs/. dh ehws 1 bZy 74 jzko nwoheh
fJbktk i?Zb ns/ ;feB eohw Bkb Go/ j'J/ Np th pokwd ehs/ rJ/ jB. g[b; B/ BShbk gdkoE pokwd ehsk frnk, ;/gKr ;fEs ftGkr d/ dcso ftu vkbo j?. d'jK d'ShnK B{z 19-20 i{B B{z
eJh eo/NK 'u Go e/ ;ko/ gq'veN pkjo fbnKd/. d'Sh B"itkB 's/ u'oh eoB d/ 18 fiBQK dh ehws eo'VK ftu j?. whvhnk e/Adoh z'B d/ e;Nw ;jkfJe vkfJo?eNo frqcsko ehsk frnk.
d'S ns/ r?o-ekB{zBh Yzr Bkb BSk oZyD d/ 3 d'S bZr/ jB. T[; B{z zwkBs dh
wBz{oh BjhA fwbh. j[D T[; B{z p?Ae;NkT{B b'eb e'oN 'u g/S ehsk ikt/rk. n"os
b/pBkB d/ fJe
b/pBkB d/ fJe fjo fjo u w[;fbwKu w[;fbwK
b/pBkB d/ fJe fjo u w[;fbwK
b/pBkB d/ fJe
b/pBkB d/ fJe Sfjo fjo 'u w[;fbwKu w[;fbwK
's/ u'oh dk ;wkB fJeZmk eoB d/ d' d'S bZr/ jB .
D Bkb n"osK B{z j' ;ed? tX sDkn
D Bkb n"osK B{z j' ;ed? tX sDkn
Gkos Gkos Gkos Gkos Gkos 'u gqd{u gqd{ u gqd{u gqd{ u gqd{SD Bkb n"osK B{z j' ;ed? tX sDknD Bkb n"osK B{z j' ;ed? tX sDkn d/ xo yohdD s/ gkpzdhs/ gkpzdh
D Bkb n"osK B{z j' ;ed? tX sDkn
d/ xo yohdD
d/ xo yohdD s/ gkpzdh
d/ xo yohdD
d/ xo yohdD 's/ gkpzdhs/ gkpzdh
p/o[Zs (fpT{o') b/pBkB d/ fJe Sfjo
jdks ftu w[;bwkBK B{z feokJ/ 's/ xo
b?D iK yohdD dh fJikzs BjhA j?.
jdks Sfjo ftu nfXekohnK B/ e[M
;kb gfjbK nkd/S ikoh ehsk ;h fe
fJZE/ f;oc Jh;kJhnK B{z jh xo feokJ/
's/ b?D iK yohdD dh fJikzs j't/rh.
w[jzwd nZtkd ns/ T[BQK dh wzr/so
B/ feokJ/ 's/ wekB b?D bJh nkBbkJhB
;zgoe ehsk. g/S/ s'A gZsoeko nZtkd
B/ wekB wkbe B{z c'B eo e/ fejk fe
T[j xo d/yDk ukj[zd/ jB go itkp
;[D e/ j?okB ofj rJ/. T[BQK B{z dZf;nk
frnk fe w[;bwkBK B{z fJ; Sfjo ftu
ofjD dh fJikzs BjhA.
Shnk w[;bwkB i'V/ B{z fJj ;[D e/
ftStk; BjhA j'fJnk ns/ T[BQK B/
bzvB (fpT{o') Gkos 'u xo d/ nzdo gqd{SD d/ T[Zu gZXo dh bg/N 'u nkT[D Brogkfbek B{z c'B eo e/ fJ; ;pzXh
Bkb n"osK B{z tX sDkn dk ysok j' ;edk j?. ;g/B 'u pko;hb'Bk fJz;NhfuT{N g[ZfSnk sK T[ZE'A th fJjh itkp fwfbnk
cko rb'pb j?bE (nkJhH n?Z;H rb'pb) d/ y'iekoK B/ fJj nfXn?B ehsk j?. fe fgSb/ eJh ;kbK s'A fJj gkpzdh bkr{
fJ; d/ BshfinK s'A fJj rZb ;kjwD/ nkJh j? fe nfijhnK n"osK, i' jtk j?. b/pBkB ftu Xow d/ nkXko 's/ tzv
gqd{SD d/ T[Zu gZXo dk ;kjwDk xoK 'u eo ojhnK jB, T[BQK d/ sDkn dh bg/N fezBh v{zxh j? jdks fJ; dk ;gZSN
'u nkT[D dh ;zGktBk j?. fJ; nfXn?B 'u j?dokpkd Sfjo d/ B/V/ t;/ 28 fgzvK T[dkjoD j?. fJZE/ v/Y djke/ sZe uZb/
dhnK 5531 n"osK ;pzXh nfXn?B ehsk. y'iekoK B/ jtk 'u w"i{d pohe eDK ns/ rqfj :[ZX ftu 1 bZy s'A tZX b'e wko/
ekopB pb?e dh wksok dk ;pzX pbZv gq?So Bkb i'V e/ d/fynk ns/ y'i 'u Skwb rJ/ ;B.
b'eK dh ;wkfie nkofEe j?;hns, ihtB S?bh ns/ xo/b{ gZXo B{z b? e/ th ;ot/yD
ehsk.
gkfe dh ;{pkJh ;oeko B/ gfjb/
gkfe dh ;{pkJh ;oeko B/ gfjb/
gkfe dh ;{pkJh ;oeko B/ gfjb/
gkfe dh ;{pkJh ;oeko B/ gfjb/
gkfe dh ;{pkJh ;oeko B/ gfjb/
pkbke'N J/no;NqkJhe d/ gbkBo
pkbke'N J/no;NqkJhe d/ gbkBo
pkbke'N J/no;NqkJhe d/ gbkBo
pkbke'N J/no;NqkJhe d/ gbkBo
pkbke'N J/no;NqkJhe d/ gbkBo
f;Zy ;e{b B{z fdZsh wB
f;Zy ;e{b B{z fdZsh wBz{oh{oh
f;Zy ;e{b B{z fdZsh wB {oh{oh
f;Zy ;e{b B{z fdZsh wB
f;Zy ;e{b B{z fdZsh wB {oh
;kwzs r'fJb pD/ Bt/A okn uhc
;kwzs r'fJb pD/ Bt/A okn uhc
;kwzs r'fJb pD/ Bt/A okn uhc
;kwzs r'fJb pD/ Bt/A okn uhc
;kwzs r'fJb pD/ Bt/A okn uhc
fJ;bkwkpkd (fpT{o') T[Zso-gZSwh
Bfozdo w'dh B/ 1984 p?u d/ nkJhH ghH gkfe;skB d/ y?po gys{Bytk ftu g/Skto
n?;H nfXekoh ;kwzs r'fJb B{z y{chnk ftu ibd jh gfjbk f;Zy ;e{b ;Ekfgs
J/iz;h fo;ou n?Av n?Bkfbf;; ftzr ehsk ikt/rk. ;{pkJh nfXekohnK B/ fJj
(okn) dk w[yh fB:[es ehsk j?. fJ; s'A n?bkB ehsk. y?po gys{Bytk ;oeko d/
fJbktk nkJhH ghH n?;H nfXekoh ;{pkJh Uekc ftGkr B/ ;e{b dh T[;koh B{z
noftzd e[wko B{z fJzN?bhi?A; fpT{o' dk wBz{oh d/D dk c?;bk fbnk. fJ; d/ Bkb
vkfJo?eNo pDkfJnk frnk j?. jh g/Skto Sfjo ftu fJ; ;e{b d/ fBowkD
dZ;D:'r j? fe gzikp e?vo d/ nkJhH bJh 22 bZy o[gJ/ nbkN ehs/ rJ/.
ghH n?;H nfXekoh ;kwzs r'fJb B/ jh ftGkr B/ fejk,''f;Zy GkJhuko/ d/ u[D/
pkbke'N J/no;NqkJhe dh g{oh gbkfBzr j'J/ B[wkfJzfdnK B/ nkgD/ GkJhuko/ bJh
ehsh ;h. Bt/A okn uhc ;kwzs r'fJb, tZyo/ ;e{b dh ;EkgBk dh nghb ehsh ;h.''
w"i{dk uhc nfBb e[wko X;wkBk dh fJe nzro/zh nypko w[skpe 2019-20 d/
irQk b?Dr/, i' YkJh ;kb dh SkBdko ;kbkBk piN sfjs ;{pkJh ;oeko B/ xZN
;/tk s'A pknd foNkfJo j' oj/ jB. 1990 frDsh wkwfbnK bJh e[Zb 5H5 eo'V o[gJ/
d/ d"o 'u id gzikp T[rotkd dh ug/N nbkN ehs/ jB. fJ; d/ Bkb jh ;{pkJh
'u ;h sK ;kwzs B/ Sbkxk:'r ezw eod/ ;oeko B/ xZN frDsh GkJhukfonK d/
j'J/ T[rotkd fybkc eJh w[fjzwK fsT[jkoK d/ nk:'iB bJh 86 bZy o[gJ/
BthA fdZbh (fpT{o') gqXkB wzsoh ubkJhnK ;B. nbkN ehs/ jB.

39
39
39 gzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
39 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
39 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
sT[ ekofD ;kfjpk ozfr os/ ..
sT[ ekofD ;kfjpk ozfr os/ ..
sT[ ekofD ;kfjpk ozfr os/ ..
sT[ ekofD ;kfjpk ozfr os/ ..
sT[ ekofD ;kfjpk ozfr os/ ..
oZp B{z wzBD tkbk jo ftnesh oZp r[DK d/ yzkB/ gqwkswk dh f;cs-;kbkj ;edk jK T[j tfvnkJh Gh w?A nkgD/ eT[B.. fzeo eod/ ofjzd/ jB.¡. ojkT[. gqG{
B{z fwbDk ukj[zdk j?. fJ; b/y dk T[d/S dk rhs rkT[Adk j?. ;Zu/ ;fsr[o{ B/ w/ok ;oho B{z ekwkfde e[ZfsnK s'A pukT[D i/B e/B goeko/ jfo jfo i;[ ;[Bj[ e/vk tZvk j? < fJ; tko/ uko/ t/d Gh
oZp d/ r[DK B{z toDB eoBk ns/ G[b/yk d{o eo fdZsk j? ns/ w?B{z j[D bJh eodk jK fit/A fJZe Ugok e[Zsk ;qtB .. BjhA ikDd/. nB/eK pqjwk Gh gqG{ d/ fdb
r[opkDh dh ;/X ftZu T[; gqG{ ftZu nG/ fJj :ehB j' frnk j? fe gqwkswk ;G d{i/ e[ZfsnK s'A puD bJh G"Aedk j?. ;[fB ;qtB pkBh g[oy frnkBh wfB dh rZb BjhA ikDd/. ;ko/ ntsko Gh
d ns/ gqG{ dh gqkgsh eoBk j?. ihtK ftZu tZ;dk j'fJnk Gh wkfJnk d/ w?B{z fJj Xotk; j? fe i/ s/ok dk; BkBe fBXkBk gktj/ .. gqwkswk d/ r[DK dk nzs BjhA gk
oZp dk ;o{gL f;ZyK dk r[o{, r[o{ rqzE w'j s'A fBob/g j?. Grsh s'A ;ZyDk j? sK Gh s{z w/o/ f;o s/ jfo ozfr oks/ gqG fpXks/ okw e/ ;ed/. j/ GkJh! gkopqjw gqw/So p/nzs
;kfjp j?. oZp fJZe j?. oZp dh T[sgsh 3H Grs Bkw d/t ih d/ eEB nkg okyk j?A. w[ZY edhwK s'A jh s{z SoB r[D rktj/ .. j?.
T[; d/ nkgD/-nkg s'A j'Jh j?. oZp fe;/ nB[;kol oZp jo irkj fJZe ;ko w"z{d nkfJnK dh ;jkfJsk eodk j?A. p;[X ekrd pBoki ebwk fbyD nB/eK d/ts/ y'i e/ EZe rJ/ ns/
i{B ftZu BjhA nkT[Adk ns/ Bk jh izwdk, j?l rT[Vh u/sh wjbk ¡ .. eT[ i/ j'fJ gtB .. nB/eK fSt ih th gqwkswk d/ fdb dh
wodk ns/ pDkfJnk ik ;edk j?. oZp ;G[ r'fpzd[ j? ;G[ r'fpzd[ j? r'fpzd es eh wkJh pkg[ es e/ok fed{ p/nzs nzs[ B ikfJ gkfJnk rjh rZb BjhA ikDd/. d/thnK Gh gqG{ dk G/
dh gqkgsh r[o{ d[nkok jh j' ;edh j?. fpB[ Bjh e'Jh .. Ektj[ jw nkJ/ .. BkBe uoD ;oB ..¤.. gzBK ¤•® d BjhA ikDdhnK. j/ GkJh! gqwkswk
r[o{ rqzE ;kfjp ftZu oZp d/ r[D fJ; ;{s[ J/e[ wfD ;s ;jz; i?;/ Ufs g'fs nrfB fpzp ib Ghsfo fBgi/ ekj/ noEL j/ GkJh ! gqwkswk B/ sK T[j ;G s'A tZvk j?. T[; d/ ;jh ;o{g dk
soQK dZ;/ rJ/ jBl gqG[ ;'Jh ..¡.. ojkT[ .. gzBK ¤®• ezfw T[gkJ/ ..¡.. gqkDh Gh ftekoK s'A puk bJ/ fiBQK B/ e/ fpnkB BjhA ehsk ik ;edk.
ý ;fs Bkw[ eosk g[oy[ fBoGT[ noEL gqwkswk jo EK j?, gqwkswk w/o/ ;kfjpk eT[D[ ikD? r[D s/o/ .. tb nkgDk Bkw jh Grs oykfJnk gqwkswk nkgDh w"z ftZu ;ko/ e"se
fBot?o[ nekb w{ofs ni{Bh ;?Gz r[o s'A ;ZyDh e'Jh EK BjhA. fit/A fJZe Xkrk ej/ B ikBh nT[rD w/o/ ..¡.. j'fJnk ;h. ;Zu/ GrsK B{z sK ;z;ko- eo fojk j?. gqG{ nkg jh ihtK B{z nkgD/
gq;kfd .. j't/ ns/ T[; ftZu ;?AeV/ jzkoK wDe/ ojkT[.. ;w[zdo dk e'Jh ;jw BjhA ofjzdk. j/ GkJh! uoBK s'A ftS'Vdk ns/ nkg jh fwbkT[dk
oZp feE/ tZ;dk j?< oZp ;ko/ ihtK gq's/ j'J/ j'D, T[;/ soQK ;G ihtK ftZu e/s/ o[y fpoy jw uhB/ e/s/ g;{ fi; soQK Gh j' ;e/ nkgD/ ezBK Bkb j?. nB/eK ihtK B{z gqwkswk B/ GNeDk
d/ nzdo tZ;dk j?. oZp fe;/ ;Zst/A gqwkswk dh jh ihtB-;Zsk fwbh j'Jh T[gkJ/.. gqwkswk dh f;cs-;kbkj ;[Dd/ fojk ftZu gkfJnk j'fJnk j? ns/ nB/eK ihtK
nkekS s/ BjhA ofjzdk. ;z;ko dh ;koh j?. fit/A skD/-g/N/ ftZu Xkr/ fwb/ j'J/ e/s/ Bkr e[bh wfj nkJ/ e/s/ gzy eo'. B{z nkgDh Grsh ftZu bkfJnk j'fJnk
ouBk gqG{ dh jh ouh j'Jh j? ns/ oZp jB, T[;/ soQK gqwkswk Gh ;G EK fwfbnk T[vkJ/ ..¢.. j/ frnkBtkB iht ! nkgD/ ezBK j?. fJj ;z;ko T[; dk nkgDk jh g?dk
nkg e[dos ftZu tZf;nk j'fJnk j?. jN gND fpi wzdo GzB? efo u'oh Bkb s{z gqG{ dh f;cs-;kbkj dh pkDh ehsk j'fJnk j? fi; dh ;{M T[j nkg jh
pbfpzdo f;zx
pbfpzdo f;zx
pbfpzdo f;zx
pbfpzdo f;zx
1H r[o{ BkBe ;kfjp dk T[gd/S j? pbfpzdo f;zx xfo nkt? .. ;[D. fJ; soQK s{z wB ftZu Bkw-yzkBk pySdk j?.
fel nrj[ d/y? fgSj[ d/y? s[M s/ ejk bZG bt/Ark. j/ GkJh ! T[j iht GkrK j/ GkJh ! ;zs-iBK pko/ fJj ;Zuh
;b'e[ wL ¡ .. j'fJnk j?.¡. ojkT[. Sgkt? ..£.. tkb/ jB fijV/ gqG{ d/ gq/w-ozr ftZu rZb ;[D. ;zs iB T[j e[ZM nkyd/ jB
d[y[ dko{ ;[y[ o'r[ GfJnk ik ;[y[ skfw oZp p/nzs j?L r[o{ rqzE ;kfjp dh sN shoE jw Bt yzv d/y/ jN gND w;s j' e/ T[; d/ r[D rkT[d/ jB. i' T[j nkgDhnK nZyK Bkb t/yd/ jB.
f;Zfynk fJj dZ;dh j? fe oZp p/nzs j?.
B j'Jh .. pkikok .. j/ GkJh ! i/ ;koh Xosh ekrz pD ;zs iB nkyd/ jB fe T[; gqwkswk T[Zs/
gqG{ ;kv/ nzdo jh BjhA tZ;dk ;r'A gqG{
s{z eosk eoDk w? Bkjh ik jT[ eoh b? e? seVh s'bfD bkrk xN jh ikt/, i/ ;koh pB;gsh ebw pD ikt/ Bk fe;/ g[zB B/ Bk fe;/ gkg dk e'Jh
B j'Jh ..¡.. pj[s p/nzs Gh j?. gqG{ d/ r[DK dk e'Jh wfj tDikok ..¤.. ns/ i/ jtk fbyD tk;s/ fbykoh pD gqGkt j?.
pfbjkoh e[dofs tf;nk .. s/ok nzs[ nzs BjhA gkfJnk ik ;edk. i/sk ;w[zd[ ;kro[ Bhfo Gfonk s/s/ ikt/ sK Gh p/nzs gqwkswk d/ r[DK dk j/ BkBe ! gqwkswk nkgD/ tork
B ikJh bfynk ..¡.. ojkT[ .. 1H r[o{ BkBe ;kfjp efjzd/ jB fe nT[rD jwko/ .. nzs BjhA gkfJnk ik ;edk. nkg jh j?.
w/oh sK fJBQh e[ ;wM fe oZp ;[bskB j?
ikfs wfj i'fs i'fs wfj iksk neb dfJnk eoj[ feS[ fwjo T[gktj[ j/ BkBe ! w?A T[; gqwkswk d/ uoBK XBk;oh wjbk •..
go w?A T[; B{z whnK jh ejh iKdk jK.
ebk Gog{fo ofjnk .. v[pd/ gEo sko/ ..•.. dk nk;ok fbnk j?. s[w dks/ mke[o gqfsgkbe BkfJe
s{z ;uk ;kfjp[ f;cfs ;[nkbfjQT[ oZp jo EK w"i{d j? ns/ T[; dk nzs ihnVk nrfB pokpfo sg? Ghsfo d/trzXkoh • .. y;w jwko/ ..
fifB ehsh ;' gkfo gfJnk .. BjhA gkfJnk ik ;edkl tr? eksh .. ikBh B ikJh sk eh rkfs ..¡.. fBwy fBwy s[w jh gqfsgkbj[ jw
ej[ BkBe eos/ ehnk pksk i' feS[ ý ;fs Bkw[ eosk g[oy[ fBoGT[ gqDtfs BkBe[ j[ew[ gSkD? ;[y[ j't? ojkT[ .. pkfoe s[wo/ Xko/ ..¡..
fBot?o[ nekb w{ofs ni{Bh ;?Gz r[o
eoDk ;[ efo ofjnk ..¢.. gzBK ¤¦© fdB[ oksh ..¦.. gzBK ¡•¦ ej g/ykoT[ jT[ efo us[okJh fijtk J/e etB r[B ejhn? ..
gq;kfd ..
noEL e[dos ftZu tZ; oj/, j/ noEL j/ w/o/ gqG{! w/o/ nzdo fJBQ/A fp;wB fp;w/ ejB ejkfs ..¡.. p/;[wko p/nzs ;[nkwh s/o' nzs[ B feB
eosko! w?A s/o/ s'A ;de/ iKdk jK, s/ok okr[ fpbktb[ wjbk ¡ uT[gd/ xo[ n"r[D jB fe T[j frD/ BjhA ik ;ed/ . rD rzXop f;X no[ ;kfXe .. jh bjhn? ..¡.. ojkT[ ..
nzs gkfJnk BjhA ik ;edk.¡. ojkT[. ¡ .. fi; iht d/ nzdo nDfrDs n"r[D j'D ;[fo Bo d/t pqjw pqjwkfde .. e'fN gokX jwko/ yzvj[ nfBe fpXh
j/ gqG{! s/oh e[dos nip j?. fpgsk s{ ;[bskB[ ejk jT[ whnk s/oh etB sK fJj BjhA j' ;edk fe T[j s/o/ r[DK us[o p/d T[uos fdB[ okfs .. ;wMktj[ ..
tvkJh ..
ihtK d/ o'rK dk fJbki pD iKdh j? dk nzs gk ;e/ ns/ s/oh f;cs-;kbkj nrw nrw mke[o[ nkrkfX .. jw nfrnkB nbg wfs E'oh s[w
i' s{ d/fj ;[ ejk ;[nkwh w? w{oy
ns/ ;[y ihtK bJh d[Zy pD iKdk j?. ftZu i[V ;e/.¡. ojkT[. r[B p/nzs p/nzs GB[ BkBe ejB[ nkgB fpod[ oyktj[ ..¢..
go i/ n;bh nkswe ;[y iht B{z fwb ejD[ B ikJh ..¡.. j/ w/o/ gqG{ ! nDfrDs n"r[DK eoe/ B ikJh go? gokfs ..¢.. gzBK •£•Ø s[woh ;ofD s[wkoh nk;k s[w jh
ikt/ sK d[Zy BjhA ofjzdk. j/ gqG{! s{z s/o/ r[D rktk d/fj p[MkJh .. jh ;kB{z nB/eK nksfwe i{BK ftZu noEL j/ GkJh ! gqwkswk dh ;iB ;[j/b/ ..
eoBjko eosko j?A, s{z nkg jh fJBQK i?;/ ;u wfj ojT[ oikJh ..¡.. GNeDk g?Adk j?. n;hA BjhA dZ; ;ed/ nkswe nt;Ek ;wMh BjhA ik ;edh. okyj[ okyBjko dfJnkbk BkBe
ojkT[ ..
G/sK B{z ;wMdk j?A, fJBQK G/dK B{z ;wMD fe ed'A dh ;kvh e'Jh wK ns/ ed'A dk gqwkswk fej' fijk j? < fJj rZb ikDh xo e/ r'b/ ..£.. gzBK ¦§¤
i' feS[ j'nk ;G[ feS[ s[M s/ s/oh
bJh w/oh e'b e'Jh ;woEk BjhA j?. i/ w?A ;kvk e'Jh fgT[ j? ns/ fe; nksfwe BjhA ik ;edh.¡. ojkT[. noEL j/ nDfrDs r[DK d/ wkbe
fJj fynkb eoK fe w?A s/o/ G/s B{z ;wM ;G n;BkJh .. i{B ftZu'A j' e/ wB[Zyk iBw ftZu nkJ/< j/ GkJh! nkgDh neb dk z'o bk e/ ns/ p/nzs gqG{ ! fe;/ Gh iht e'b'A s/o/
;edk jK sK fJj rZb cpdh BjhA. s/ok nzs[ B ikDk w/o/ ;kfjp w? nzX[b/ fJBQK n"r[DK eoe/ jh ;kB{z fJj Gh BjhA w?A T[j gqwkswk BjhA ftyk ;edk. i/jV/ r[DK dk nzs BjhA gkfJnk ik ;fenk.
;koh f;qSNh ftZu s/ok jh B{o tZ; fenk us[okJh ..¢.. gsk fe n;hA fe; wB'oE tk;s/ fgsk d/ iht T[; B{z fpnkB eoB dk isB eod/ iht dh fJZe ihG s/o/ ;ko/ r[D BjhA
fojk j?. ;ko/ ihtK ftZu s/ok jh gqekS fenk jT[ eEh eE/ efE d/yk w? neE[ phoi Bkb wK d/ g/N dh nZr ftZu fBzw/ jB T[j Gh j?okB jh ofj iKd/ jB fe dZ; ;edh.¡. ojkT[.
B eEBk ikJh ..
j?. s{z ;G EK fJe-o; ftnkge j?A. j/ ns/ fe; tk;s/ g?dk j'J/. gqwkswk dk ;o{g efEnk BjhA ik ;edk. j/ gqG{ ! s{z ;G dksK d/D tkbk j?A.
gqG{! s{z ;dk-fEo ofjD tkbk j?A ns/ s/ i' s[X[ Gkt? ;'Jh nkyk fsb[ s/oh nDfrDs n"r[DK eoe/ n;hA nB/ j/ GkJh ! fSt ih d/ r[D, d/tfsnK s{z ;G dk wkbe j?A. s{z ;GBK B{z gkbD
ohnK tfvnkJhnK ;'jDhnK jB. fi; tfvnkJh ..£.. eK o[ZyK, fpoyK, gS{, ;ZgK nkfd dhnK d/ okrh, eokwksh i'rh, i'r-;kXBK tkbk ns/ ihtB dh nrtkJh d/D tkbk
iht th B/ s/o/ r[D rkJ/ jB, T[j iht J/s/ e{eo jT[ p/rkBk GT[ek fJ;[ nksfwe i{BK ftZu izw/ ns/ gzSh pD eoB tkb/, d?th r[DK tkb/ iht, j?A. s{z ;kvk y;w j?A. j/ gqG{ ! s{z jh jo
sB skJh ..
;z;ko-;w[zdo s'A so frnk j?. e/ T[vd/ oj/. nBfrDs n"rDK eoe/ d/ts/, pqjw-frnkBh, pqjwk nkfd tZv/ gb ;kvh gkbDk eodk j?A. n;hA s/o/
Grfs jhD[ BkBe[ i/ j'fJrk sk y;w?
j/ BkBe! s{z Gh eosko dh f;cs- iht SjoK dhnK jZNhnK ns/ gZe/ xoK d/ts/, uko/ t/d gqwkswk d/ r[DK dk pZu/ s/o/ nk;o/ jh ihT{Ad/ jK.
;kbkj eo ns/ nky fe gqG{ i' e[ZM BkT[ B ikJh ..¤..¡.. gzBk 795 ftZu ;zBQ bkT[Adk j?, u'oh eoe/ wkb fdB-oks T[ukoB eod/ jB. fco Gh j/ gqG{ ! s{z ;kv/ eq'VK ngokX BkS
eoBk uzrk ;wMdk j? T[j eo fojk j?, noEL j/ ozk d/ wkbe-gqG{! s{z ;dk nkgD/ xo fbnkT[Adk j?. gqwkswk sZe nkgDh neb d/ z'o Bkb eodk j?A. s{z ;kB{z nB/eK sohfenK Bkb
T[; d/ ezwK ftZu fe;/ dk dyb BjhA j?. ekfJw ofjD tkbk j?A. w?B{z n?Bh ;wM u'oh dk wkb fbnkT[Ad/ ;w/A iht nZr/ gj[zu BjhA j' ;edh, T[j ngj[zu ns/ ihtB-i[rs ;wMkT[dk j?A. n;hA nkswe
pyS fe w?A s/oh f;cs-;kbkj eo ;eK
2H r[o{ noiB ;kfjp w[skpe -fgZS/ d/ydk j? fe e'Jh T[; B{z d/y B nEkj j?. ihtB dh ;{M BjhA oyd/. ;kvh neb
fi; dh poes Bkb w?A s/o/ uoBK ftZu
;'jDk ns/ gqwkswk jo/e iht, gkDh, bt/, go w{oy fJj BjhA ;wMdk fe j/ j/ BkBe ! gqwkwswk d/ r[DK dk E'Vh ns/ j'Sh j?. fco Gh s{z nkgDk w[ZY-
Xosh nkfd ftZu w"z{d j? fNfenk ofj ;eK.¡. ojkT[. gqG{! s/o/ e'b'A iht e[ZM th b[ek BjhA nzs BjhA gkfJnk ik ;edk. gqwkswk edhwK dk fgnko tkbk ;[GkT[ ekfJw
ý ;fsr[o gq;kfd .. j/ gqG{! s/oh f;cs-;kbkj eo e/ w?A ;edk. p/nzs ns/ go/ s'A go/ j? fi; dk ;o{g oZydk j?A.
;'ofm wjbk •Øxo[ ¢ d[gd/ s/oh g{oh tfvnkJh BjhA eo ;edkl fJj nDfrDs ehs/ e[eowK B{z X'D bJh fpnkB BjhA ehsk ik ;edk. r[o{ noiB ;kfjp nkyd/ jB fe j/
sK fJ; j? fe s{z pkdSkj j?A ns/ w?A s?B{z
;rb pB;gfs wfj p?;zso[ ;rb n;hA iht ;koh Xosh d/ ;ko/ shoEK s/ okwebh wjbk • .. gqG{ ! n;hA s/o/ jh nk;o/ fiT[Ad/ jK. ;kb{B{z
whnK jh nky fojk jK. s/oh g{oh soQK
d{X wfj xhnk .. fcod/ jK, ;ko/ SjoK pzkoK ftZu Ghy wfjwk B ikBfj p/d .. s/oh jh ;jkfJsk dh nk; j?. s{z jh ;kvk
T{u Bhu wfj i'fs ;wkDh xfN xfN f;cs-;kbkj eoB bJh w/oh nkgDh e'Jh wzrd/ jK, go fJBQK e[eowK s'A fco Gh pqjw/ Bjh ikBfj G/d .. ;ZiD ns/ ;kB{z ;[y d/D tkbk j?A. j/
wkXT[ ihnk ..¡.. ;woZEk BjhA j?. j/ wkbe-gqG{ ! f;cs- ybk;h BjhA j[zdh. id'A e'Jh GkrK tkbk ntsko B ikBfj nzs[ .. dfJnktkB ! j/ ;G dh oZfynk eoB
;zsj[ xfN xfN ofjnk ;wkfjU .. ;kbkj eoB dk fiBQK e[ pb s{z w?B{z tDikok iht s/oh fwjo ;dek uzrh gow/;o[ gkopqjw p/nzs[ ..¡.. tkb/ gqG{ ! ;kvh oZfynk eo. n;hA s/o/
pySdk j?A, w?A T[BQ/A e[ s/o/ r[D rk b?Adk
g{oB g{fo ofjU ;op wfj ifb Efb soQK thuko eodk j? sK T[; B{z ;wM ngBh rfs nkfg ikB? .. r[bkw jK.
jK. w?A nzRkD jK, w?A s/o/ ;ko/ r[D fpnkB
owJhnk nkfjU ..¡.. ojkT[ .. g?Adh j? fe gqwkswk sK ;kv/ nzdo jh ;[fD ;[fD nto tykB? ..¡.. ojkT[.. ;'ofm wjbk •..
r[D fBXkB BkBe[ i;[ rkt? BjhA eo ;edk. tZ;dk j?A. ;zeok Bjh ikBfj G/t .. nzso eh rfs s[w jh ikBh s[M jh
;fsr[fo Gow[ u[ekfJU .. s/oh pz[orh ;dek fJj ;kok irs j/ w/o/ gqG{ ! fit/A nDfrDs gkDh y'is jko/ d/t .. gkfj fBp/o' ..
;op fBtk;h ;dk nb/gk ;G wfj s{z jh pDkfJnk j?. j/ wkbe-gqG{! w?A s/ Bkb ;w[zdo Gfonk j[zdk j? T[;/ soQK ;kv/ d/thnk Bjh ikB? wow .. pyf; b?j[ ;kfjp gqG ngB/ bky ys/
o/ r[DK dk nzs BjhA gk ;edk. w?A nzBQk
ofjnk ;wkfJU ..¢.. gzBK ¦¡§ ftZu nDfrDs n"r[D jB. n;hA fJBQK ;G T{gfo nby gkopqjw ..¢.. efo c/o' ..¡..
jK. w/o/ ftZu e'Jh n?;h f;nkDg BjhA
noEL j/ GkJh ! gqwkswk jo/e ;oho n"rDK B{z X'D s'A n;woE jK, s{z nkg ngB? ozfr eosk e/b .. gqG ih s{ w/o' mke[o[ B/o' ..
ftZu w"z{d j?. ;'jDk gqwkswk g{oh soQK fe w?A s/o/ ;ko/ r[DK dk nzs gk ;eK. jh dfJnk ns/ fwjo eo. s{z sK v[Zpd/ nkfg fpS'o? nkg/ w/b .. jfo uoD ;oD w'fj u/o' ..¡..
;ko/ ihtK, gkDh ns/ Xosh nkfd ftZu j/ gqG{! w?A s/o/ ;ko/ r[D fpbe[b BjhA gZEoK B{z Gh sko ;edk j?A. fJfe Gow/ fJfe Grsh bkJ/ .. ojkT[..
ftnkge j?.¡. ojkT[. eo ;edk. s/o/ r[D nky e/ id'A w?A t/ j/ w/o/ gqG{ ! w/oh fizd nZr tKr ngDk ehnk nkfg iDkJ/ ..£.. p/;[wko p/nzs ;[nkwh T{u' r[Bh
ydk jK sK w?B{z fJBQhA e[ ;wM g?Adh j? fe
j/ GkJh! fit/A jo/e bZeV ftZu nZr sgdh ns/ w/o/ nzdo fsqSBk dh S[oh uZb ;zsB eh ;[fD ;kuh ;kyh .. rj/o' ..
ns/ d[ZX ftZu fxT[-wZyD r[gs s"o s/ s/ok o{g fpnkB s'A go/ j? i' fpnkB BjhA ojh j?. j/ BkBe ! i' iht gqwkswk dh ;' p'bfj i' g/yfj nkyh .. ekfN f;be ehB' ng[B' dk;o' sT[
w"z{d j?, T[;/ soQK uzr/-wzd/ ;ko/ ihtK ehsk ik ;edk. fiBQhA th s/oh tfvnkJh ozk B{z ;wM b?Adk j?, T[; d/ nzdo jo Bjh b/g[ fs;[ g[zfB B gkfg .. BkBe ejk fBj'o' ..¢.. gzBK ¦¡®Ù
ftZu gqG{ dh i's ;wkJh j'Jh j?. gqwkswk w?A nky ;edk jK, T[j tfvnkJh eoB t/b/ nkswe nkBzd pfDnk ofjzdk j?. BkBe ek gqG[ nkg/ nkfg ..¤.. noEL j/ gqG{ ! s{z w/ok gkbDjkok
jo/e ;oho ns/ ;ko/ ihtK ftZu w"z{d bJh s{z w?B{z nkg jh ;wM pySdk j?A. 2H r[o{ noiB ;kfjp Gh nkyd/ jB gzBK ®©¤ ns/ w/o/ nzr-;zr tZ;dk j?A. s{z w?B{z
j/ gqG{ ! ;z;ko ftZu nB/eK ekwkfde
j?. fe gqG{ d/ r[DK dk nzs BjhA gkfJnk ik noEL gqwkswk fej' fijk j? < fJ; nkgD/ uoBK ftZu oZy e/ nkgDk dk;
fJ; bJh, j/ GkJh ! r[o{ BkBe ;kfjp e[Zs/ jB fiBQK ftZu w?A Ugok nk cf;nk ;edkl dk T[Zso T[j nkg jh ikDdk j?. iht pDk b?.¡. ojkT[.
pkeh ;ck 4 s/ s/
pkeh ;ck 4 s/
pkeh ;ck 40 s/ s/
dh gzithA i's, r[o{ noiB ;kfjp, ;G jK. fiBQhA e[ w?A s/oh f;cs-;kbkj eo Bkw Xkohe T[Xko/ Grsj ;z;k j'oK gk;'A ;[D-;[D e/ jh gqwkswk pko/ pkeh ;ck 4
pkeh ;ck 4

4 4 4 4 40 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
gzikp NkJhw
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
frnkBh fwjo f;zx
frnkBh fwjo f;zx
frnkBh fwjo f;zx
frnkBh fwjo f;zx
frnkBh fwjo f;zx
;zs nso f;zx ih (w;s{nkDk ;kfjp)
;zs nso f;zx ih (w;s{nkDk ;kfjp)
;zs nso f;zx ih (w;s{nkDk ;kfjp)
;zs nso f;zx ih (w;s{nkDk ;kfjp)
;zs nso f;zx ih (w;s{nkDk ;kfjp)
IU ;fsr[o gq;kfd ;wkXh n;fEs, fJe' u"eVh p?m/ ofjzd/. ;{oi d/ tiho f;zx ih ;zs ih gk; nkJ/. ;zs ih B/ jh y{j fsnko j' frnk. y{j d/ fsnko j'D 's/ j't/ sK j'o eVkj gqSkd fsnko eohJ/ ns/ j'o
okr[ ;{jh pkDh ;/y cohd ih eh.. uVQB ns/ d[gfjo YbD wro'A ;oho 's/ X[Zg nkfynk, 'GkJh tiho f;zx! eosko B/ ;kB{z GkJh tiho f;zx ns/ wkJh Gkr Goh B/ bzro nkNk fbnk e/ getkJhJ/. ;zs ih B/ c[owkfJnk,
sfg sfg b[fj b[fj jkE wo'oT[.. pktfb g?Adh, go ;zs fJe o; nkgD/ nk;D 's/jh fNe/ fJe ;'jDh pkT[bh pySh j?. i/eo fJ; pkT[bh eoB dh ;bkj fdZsh. d'jK ihnK B/ jZE i'V 'fuzsk Bk eo', ;fsr[o{ jkio ;wZroh ftu jh
j'Jh ;' ;j[ b'oT[.. ofjzd/. i/m jkVQ d/ fdB ;B, X[Zg ns/ b{ Bkb d/ T[Zs/ fJe e[Nhnk g? ikt/ ns/ fJe sysg'S e/ ;zs ih gk; p/Bsh ehsh fe ';zs ih! iZr poesK gkT[Dr/.'
s? ;fj wB wfj ehnk o';[.. w[M[ ntrB ;oho ekbk f;nkj j' frnk. pD ikt/, sd n;hA fJZE/ ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih eoB dk ;zebg j?, nkfrnk d/t' sK fJj efj e/ ;zs ih B/ eVkj, gqSkfdnK
;j Bkjh d';[..I.. wkJh Gkr Goh, i' fe eJh tkoh doSB dk gqekS eo fbnk eohJ/.' d' fdB ftu e[Nhnk eohJ/.' ;zs ih B/ pV/ gq/w Bkb y[Sh pySh. ns/ bzro dh ;koh ;wZroh T[Zgo egVk gtk
s? ;kfjp eh w? ;ko B ikBh.. i'pB[ y'fJ eoB iKdh, d{o'A jh p/Bsh eodh fe wjkoki! th pD rJh ns/ sysg'S th fsnko j' frnk. d{;o/ fdB GkJh tiho f;zx B/ nkNk, fdZsk. nkg u"eVh wko e/ gk; p?m rJ/ s/
gkS? gS[skBh..I..ojkT[.. Skt/A j' p?m'. go ;zs u[Zg eo ofjzd/. GkJh wjkoki pV/ gq;zB j'J/ ns/ pkT[bh T[Zs/ sysg'S dkb, fxU nkfd bzro dh ;koh ;wZroh j[ew fdZsk fe bzro toskU. j[ew d/D dh d/
ekbh e'fJb s{ fes r[B ekbh.. ngB/ tiho f;zx ih B/ fJj d/y e/ fJe fdB ;zs vkj e/ ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih dh S'Nh phV dk g[bkjhnk ftu b? nKdh. b'jkrZvhnK rJhnK, o ;h fe wkJh GkJh dhnK gzrsK bZr rJhnK.
gqhsw e/ jT[ fpoj? ikbh.. GkJh okw f;zx ih gk; ik e/ p/Bsh ehsh fe gqekS eo fbnk. d/ruhnK bJh u[oK fsnko j' rJhnK. wkJh Skw se bzro ns[ZN tofsnk, eVkj gqSkd
fgofj fpj{B esfj ;[y[ gkJ/.. ik j'fJ X[Zg ns/ b{ eoe/ ;zs ih B{z pVh y/ub ofjzdh fJe fdB GkJh tiho f;zx ih B/ p/Bsh GkJh ;/tk ftu i[N gJ/ ns/ pV/ ;'jD/ t/b/ ;G B{z fwfbnk s/ ;G B/ gq;zB j' e/ Sfenk ns/
feqgkb[ sk gqG{ fwbkJ/..2.. j?, nkfrnk j't/ sK dk; fJe e[Nhnk gk d/t/. ehsh, ';zs ih! i/ j[ew j't/ sK fJe y{j g[ZN pkoQK ti/ s'A gfjbK eVkj gqSkd ;i frnk xoK B{z ikD t/b/ th toskok Bkb b? rJ/. ;ko/
ftXD y{jh w[zX fJe/bh.. Bk e'Jh ;kEh Bk ;zs okw f;zx ih, ;zs ih gk; g[bkjhnk bJhJ/.' ;zs ih B/ nkfynk, ';s puB.' GkJh ns/ bzro fsnko j' frnk. fgzv ftu bzro dk gqSkd toskfJnk frnk,
e' p/bh.. ftu nkJ/ ns/ nkfynk, '';zs ih! uzrk j't/ i/ tiho f;zx B/ xo nk e/ nkgDh ;[gsBh Bkb GkJh tiho f;zx d/ fuZs ftu nkSk j'Jh rkJhnK, wZMK B/ th oZi e/ ykXk, c/o th d'
efo feogk gqfG ;kX;zfr w/bh.. ik fcfo fJe e[Nhnk pD ikt/. n;hA th sK fJZE/ nk e/ rZb ehsh fe ;zs ih B/ y{j bkT[D dh nkfrnk fe Spd ehosB dk th ;wkrw pD ikt/. fszB ;" gqSkd/ tZX oj/.
d/yk sk w/ok nbj[ p/bh..3.. s[jkv/ gk; p?fmnk eoKr/.'' ;zs ih B/ T[Zso d/ fdZsh j?. GkrK tkbh B/ nkfynk, 'd/oh Bk fJ; bJh ;zs ih nZr/ p/Bsh ehsh fe ;zs id sZe bzro tosdk fojk, ;zs ih
tkN jwkoh yoh T[vhDh.. yzfBnj[ fsyh fdZsk, ''s[jkvh ozkfJ.'' E'VQ/ fdBK ftu jh eo', j[D/ jh wid{o bk d/t'.' ih! nkg dh fwjo Bkb j'o sK bzro d/ ;ko/ nkgD/ nk;D s'A Bk fjZb/. id ;kok iZr tos
pj[s[ fgJhDh.. Ykj/ T[Zs/ e[Nhnk fsnko j' rJh. T[;/ t/b/ wid{o bZr rJ/ ns/ y{j g[ZNDk ekoi ;'jD/ fBG oj/ jB, go ni/ sZe ehosB u[Zek sK GkJh tiho f;zx ns/ wkJh Gkr Goh
T[;[ T{gfo j? wkor[ w/ok.. ;/y cohdk gzE fJZe fdB GkJh tiho f;zx B/ fe;/ ezw S[o{ j' frnk. id y{j gzdoQK jZE d/ B/V/ s/V/ eoB tkbk e'Jh iZEk BjhA gj[zfunk. ;zs ih B/ p/Bsh ehsh fe ;zs ih, fJj ;G nkg ih dh
;wkfo ;t/ok..4..I.. tk;s/ fgzv s'A pkjo ikDk ;h. N[oB s'A gfjbK frnk sK GkJh tiho f;zx B/ oks B{z ;"D t/b/ B/ fejk, 'Xhoi eo', ;fsr[o nkgD/ ekoi feogk j? fe ir nfijk ns[ZN ;zg{oB j'fJnk
(okr[ ;{jh pkDh ;/y cohd ih eh, gzBk ;zs ih gk; jkio j'fJnk ns/ p/Bsh ehsh, e[M e[ fceo Bkb nkfynk fe ypo/ gkDh ed'A nkg eo/rk ns/ e'Jh Bk e'Jh ehosBh iEk j?. n;hA sK xpok jh rJ/ ;K, f;oc uko p'ohnK
794 ';zs ih! nZi w?A fe;/ ezw bJh fgzv s'A pkjo fBeb/rk. id d{;o/ fdB GkJh tiho f;zx ns/ G/i d/t/rk. nkNk s/ pkJh ;/o eVkj gqSkd ;h.
Gkoh ;fji sgZf;nk ikDk j?, nkfrnk j't/ sK w/oh f;zxDh ji{o dk T[;dh ;[gsBh gqSkdk b? e/ nkJ/ sd eh d/yD GkJh tiho f;zx ih ns/ ;zs ih fJj fJj ;[D e/ ;zs ih pV/ fyVfyVk e/ jZ;
Gkoh ;fji sgZf;nk
Gkoh ;fji sgZf;nk
Gkoh ;fji sgZf;nk
Gkoh ;fji sgZf;nk
j[D SZgo g? frnk ns/ ;zs ih dk gqSkdk b? nkt/.'' ;zs ih B/ fejk, 'uzrk.' fe y{j ftu gkDh nk frnk. d't/A ihn pV/ jh puB eo oj/ ;B fe ehosB eoB tkbk fJe gJ/ s/ nkfynk, 'gq/fwU! fJj ;G ;fsr[o{ BkBe
g[bkjhnK ftu ofjD dk gZek fJokdk j' frnk. gfjb/ pkoQK fdB wkJh Gkr Goh d{o'A jh j?okB j'J/ s/ ;zs ih gk; ukJhA ukJhA ik nkfynk, iEk ;zs ih dh e[Nhnk nZr/ nk gj[zfunk. d/t ih dh poes j?. n;hA sK T[BQK d/ uoBK dk
Bro tZb edh th Bk nkT[D ns/ fdB-oks ;zs dk doSB eoe/ ubh iKdh. j[D s/oQt/A ';zs ih! gkDh fBeb nkfJnk j?.' iE/ B/ ;ki e[Nhnk d/ pkjo fNekJ/ s/ nkg fXnkB eoe/
fJZE/ jh Bkw-f;woB ftu bZr/ ofjD. GkJh fdB ;zs ih B/ nkgDh fwjo Bkb gqSkdk fJj ;[D e/ ;zs ih w[;ekJ/ ns/ fejk, 'oks nzdo nk e/ ;zs ih d/ uoBK 's/ Bw;eko fsuo[ w{fb B E[VhAd'A fiuo[ nkfg
fsuo[ w{fb B E[VhAd'A fiuo[ nkfg
fsuo[ w{fb B E[VhAd'A fiuo[ nkfg
fsuo[ w{fb B E[VhAd'A fiuo[ nkfg
fsuo[ w{fb B E[VhAd'A fiuo[ nkfg
feqgkb[..
feqgkb[..
feqgkb[..
tiho f;zx ih d' tes pV/ gq/w Bkb gqSkdk b? fbnkT[D dh ;/tk pySh. fi; tes wkJh B{z ;kv/ gq/wh GkJh tiho f;zx B/ pV/ T[dk; j' e/ eoe/ p/Bsh ehsh fe p?m/-p?m/ nzdo'A c[oBk feqgkb[..
feqgkb[..
;pd[ ny[N[ pkpk BkBek ykfj yofu
;pd[ ny[N[ pkpk BkBek ykfj yofu
nkfJnk eoB. fJ;B{z ;zs ih B/ pV/ gq/w Bkb gqSkdk b? e/ nkJh, sd ;zs ih fJe Bt/A N'o/ d/ nkfynk ;h fe ypo/ gkDh ed'A fBeb/rk. ;' nkfJnk, ji{o dh jkioh GohJ/. U;/ tes ;pd[ ny[N[ pkpk BkBek ykfj yofu
;pd[ ny[N[ pkpk BkBek ykfj yofu
;pd[ ny[N[ pkpk BkBek ykfj yofu
XB[ wkb[..2020....
nkfynk fe '';kvk gqSkdk nkgDh y/sh dh gk; u"AeVh ;ikJ/ p?m/ ;B. wkJh B/ ib s/ n;K ib GrtkB B[z doSB d/D dh p/Bsh N[o gJ/ ns/ nk jkio j'J/ jK. j[D i/ nkfrnk XB[ wkb[..
XB[ wkb[..
XB[ wkb[..20..
XB[ wkb[..2020....
;b'e wjZbk 5, gzBk 1426)
;b'e wjZbk 55, gzBk , gzBk 14261426))
;b'e wjZbk 55, gzBk , gzBk 14261426))
ewkJh dk fbnkfJnk eo'L i' dkD/ bfjD/ d/D/ gqSkdk fNek e/ fJe gk;/ oZy fdZsk ns/ ;zs ih eoe/ wzrtk fbnk j?.' GkJh tiho f;zx sK j't/, sK ehosB eohJ/. ;b'e wjZbk
;b'e wjZbk
d/ b'eK gk;'A nkT[Ad/ jB, T[j nZv jh oZfynk d/ jZE X[nkT[D bZrh. ;zs ih B/ fejk fe ib jZek pZek ofj frnk ns/ e[M th Bk p'fbnk go ;zs ih e[Nhnk s'A pkjo nk rJ/ ns/ y[bQ/ r[gs gVQd/ oj/. s[;hA th id'A bzro ;ikU
eo'. GkJh! Xow feos s/ nzB Bkb ;[os f;woB d{o'A ekjB{z fbnkT[Dk ;h, n;K fJE/ jh ib wkJh Gkr Goh B/ nkfynk, 'jK ;zs ih. T[dk; j' w?dkB ftu ehosB nkozG eo fdZsk. ;zrs ns/ toskU sK fJj Spd r[gs gfVQnk eoBk,
ftu bZrh ofjzdh j?.'' GkJh tiho f;zx B/ pVh eZY fbnk j?. n;K gZEo dh mheoh Bkb fJj rJ/ ;B ns/ oks B{z fJj puB nky/ ;B. ;kB{z pj[s fJeZmh j' rJh. nk; s'A pj[s jh finkdk edh th s'N Bk nkt/rh.' fJj efj e/ ;zs ih
ndp ns/ SoXk Bkb nkfynk, ';fs puB.' N'fJnk pDkfJnk j? ns/ eosko B/ pVk fwZmk pyS bt'.' fJj efj d't/A (gsh, gsBh) ;zs ih ;zrs B{z d/y e/ GkJh tiho f;zx ih e[M frDsh pkT[bh tkbh e[Nhnk ftu rJ/ ns/ E'VQk bzro
SZgo ftu T[Zgo sK SK ;h, go gkf;nK s'A ns/ ;'jDk ib G/i fdZsk j?. wkJh Gkr Goh d/ uoBK 's/ Yfj gJ/. fJ; d/ wro'A y{j j'o Bk ftu g? rJ/ fe feZXo/ bzro ftu s'N Bk nk dk gqSkd Sfenk ns/ ;G ;zrsK B{z ftdk eoe/
X[Zg dk Ujbk BjhA ;h. ;zs ih ;kok fdB gqSkdk Sek e/ xo ubh rJh. Skw t/b/ GkJh g[ZfNnk. T[;koh S[o{ j' rJh ns/ E'VQ/ fdBK ftu ikt/. ;zs ih nZr/ p/Bsh ehsh fe ji{o j[ew nkgD/ ozr ftu i[V rJ/.
sT[ ekofD ;kfjpk ozfr os/ ..
sT[ ekofD ;kfjpk ozfr os/ ..
sT[ ekofD ;kfjpk ozfr os/ ..
sT[ ekofD ;kfjpk ozfr os/ ..
sT[ ekofD ;kfjpk ozfr os/ ..
;ck 39 dk pkeh ftZu i'V ;fenk j?. fdzdh j? T[;/ soQK id'A s/o/ Bkw dh p{zd Bkb w/o/ fJj fpfX Bj gshnkB' mke[o i'r i[rfs s{z ;kfjp[ jT[ ;Krh s/ok gqDt? BkBe[ ikfs
;ck 39 dk pkeh
;ck 39 dk pkeh
;ck 39 dk pkeh
;ck 39 dk pkeh
j/ gqG{ ! s{z w/o/ fdb dh jkbs ikDdk j?A. 3H Grs epho ih nB[;ko oZp dk nzs nzdo'A wkfJnk dh fsqSBk d{o j' iKdh j?. j/ w/o/ efo i?B ..¢.. e?;h ..¤.. gzBK £•®
s/oh SoD g?D Bkb w/oh nzdobh wkVh nkswe gkT[Dk iht d/ tZ; BjhA j?l wkbe ! j/ w/o/ ;kJhA ! j/ w/o/ gqkDK d/ BkE ! j/ nzfwqs Bkw[ fBow'be[ jfo i;[ fsfB gdnoEL e? skJh-dh yksol i[rfs-
jkbs ysw j' iKdh j?. j/ gqG{ ! w?A bZyK gkg epho ;ks ;w[zdfj w;[ eoT[ ebw eoT[ fgnko/ gqG{! fgnko-Go/ e"seK Bkb s{z ;koh gkfJU fi;[ feog?B .. wo:kdkl Grt/-r/o{J/ ozr d/l sT[ ekofD-s/
eodk jK. s{z w?B{z pyS b?. pBokfJ .. f;qSNh ftZu tZ; fojk j?A. j/ fgnko/ gqG{! w?B{z ;kX;zfr ozfr gqG G/N/ BkBe ;[fy iB o/ doSBK dh yksol ejD[ B ikjh- fpnkB
j/ p/S[wko ns/ p/nzs gqG{ ! s{z T[Zuh nkswe p;[Xk ekrd[ iT[ eoT[ jfo i;[ fbyB[ B fwb sK fe w/oh T[Zuh nkswe nt;Ek pD o?B ..£..¡£.. gzBK ¦§¤ BjhA ehs/ ik ;ed/l wjbk-wjb-wkVhnKl
nt;Ek tkbk j?A. s{z ;ko/ r[DK dk wkbe ns/ ikfJ ..Ù¡.. gzBK ¡£¦® ;e/. noEL j/ GkJh ! gqwkswk dk Bkw igD j;sh-jkEhl ftbkfJfs-tsBl ;kfbe-j'oK
v{zxk j?A. noEL j/ epho ! i/ w?A ;ZsK ;w[zdqK d/ gkDh j/ gqG{ ! fit/A ueth nk; oZydh j? fe fdB Bkb jh wB B{z SKsh j[zdh j?. b'e eJh B{z ihtB-okj dZ;D tkb/l ;kfde-f;dehl
r[o{ noiB ;kfjp nkyd/ jB fe j/ gqG{ ! B{z f;nkjh pDk btK, ;koh pB;gsh dhnK uVQ fojk j?, T[;/ soQK w?A Gh s/o/ fwbkg bJh sohfenK Bkb gqwkswk B{z bZGd/ jB, go EkfJ gJ/-ep{b j'D tk;s/l o; e;-;G ;[nkdK
id'A s{z fe;/ iht d/ ftekoK dh ckjh eZN e/ ebwK xV btK ns/ ;koh Xosh B{z ekrz nk; oZydh jK ns/ nkydh jK fe j/ wkfJnk dh f;woB s'A fpBQK gqG{ B{z bZfGnk BjhA ik d/ gdkoEl sihnb/-fsnkr fdZs/l dfo s/o?-
T[; B{z nkgDk dk; pDk b?Adk j?A sK T[; iht ;wM e/ tosK, sK Gh j/ gqwkswk! s/o/ r[D g{oh w'j d/ jB/o/ w/o/ nzdo'A d{o j' ikD. ;edk.¡. ojkT[. s/o/ do s/. dot/;-ceho. ybVh-Gzr nkfd
B{z fe;/ dh w[Ekih BjhA ofjzdh. soQK fby/ BjhA ik ;ed/. iht B/ gqwkswk d/ r[o{ noiB ;kfjp p/Bsh eod/ jB fe j/ j/ GkJh ! d/t-g{ik, tos oZyD, wZE/ gkT[D bJh uwV/ dh M'bhl beVh-vzvkl
4H r[o{ s/r pjkdo ;kfjp i'rh, ish r[D fJ; bJh BjhA rkT[D/ fe T[j gqwkswk d/ fgnko/ gqG{ ! w?B{z nkgD/ Bkb fwbk b? fi; soQK T[Zs/ fsbe bkT[AD, shoEK T[Zs/ fJSBkB f;yk-p'dhl ;{s[-iB/T{l ikfs e?;h-w?B{z iks
ns/ j'o pE/o/ f;nkD/ b'e j'J/ jB go gqG{ dk r[DK dk nzs gk ;e/ ns/ T[j gqwkswk d/ ;ko/ wZSh B{z gkDh G[Zb BjhA ;edk. eoB, rohpK B{z dkB-g[zB eoB ns/ fwZm/ dk wkD BjhA.
nzs fe;/ B/ BjhA gkfJnkl r[D dZ; ;e/. gqwkswk dk B{z gkT[D bJh e/tb gqwkswk p'b p'bD nkfd fJBQK ftZu'A fe;/ sohe/ Bkb noEL j/ w/o/ wkbe gqG{ ! s?B{z fwbD bJh
ý ;fsr[o gq;kfd .. gqwkswk Bdh gqkgsh fe; soQK j't/ < dk Bkw f;woB dh io{os j?, f;woB dk n;bh wkbe-gqG{ y[S BjhA j[zdk. nB/eK iht s/o/ fgnko ftZu ozr/ ofjzd/ jB. s/
okr[ fpjkrVk wjbk © .. fit/A G[Zy-G[Zy efjD Bkb G[Zy BjhA Gkt gqwkswk d/ r[DK w[skpe nkgDk ihtB j/ GkJh ! ig sg Bkb, Xosh s/ uZeo o/ nB/eK Bkw jB, s/o/ p/nzs o{g jB, s/o/ p/nzs
jfo eh rfs Bfj e'T{ ikB? .. T[sodh, G[Zy fwNkT[D bJh o'Nh ykDh jh j[zdh pskT[Dk.gqwkswk fe;/ eqw-eKv, gkyzv nkfd bkT[D Bkb, f;o-Gko j' e/ sg eoB Bkb, jh r[D jB i' fe;/ gk;'A fpnkB BjhA ehs/ ik
i'rh ish sgh gfu jko/ no[ pj[ b'r j?. fit/A gkDh-gkDh efjD Bkb fgnk; BjhA Bkb BjhA gkfJnk ik ;edk. r[o{ noiB ;kfjp gqkDK B{z d;w d[nko s/ uVQkT[D Bkb, i'r ;ed/.¡. ojkT[.
f;nkB/ ..¡.. ojkT[ .. p[Mdh, fgnk; pMkT[D tk;s/ gkDh ghDk jh dk j[ew j? fel ns/ i?B-ws dhnK i[rshnK Bkb Gh gqG{ d/tfsnK B/ s/ok doSB eoB tk;s/ d[Zy
fSB wfj okT[ oze eT[ eoJh okT[ oze j[zdk j?. fi; soQK fe;/ uhz B{z gkT[Dk bJh T[; gT[Vh .. BjhA gshidk. ;jko/, G[ZyK ;jkohnK ns/ shoE-oNB ehs/.
efo vko/ .. uhz bJh fwjBs eoBh g?Adh j?, fJ;/ soQK fe;/ Bk s{ nktfj tf; pj[s[ fxDktD/ .. j/ GkJh ! gqwkswk dk Bkw nkswe ihtB nB/eK i'rh ns/ ish nkg'-nkgDh wo:kdk
ohs/ Go/ Go/ ;yBkt? :j sk e' fptjko/ eoB-eKv ns/ jZm Bkb gqG{ gqkgsh BjhA j' Bk s{ nktfj tf; p/d gVktD/ .. d/D tkbk j?. gqwkswk dh f;cs-;kbkj ftZu ofj e/ r/o{J/ ozr d/ eZgV/ gkT[d/ oj/ go
..¡.. ;edh. fi; uhz dk f;woB ehsk iKdk j? e/ Bk s{ nktfj tf; shofE BkJhn? .. nw[be j? fi; dk e'Jh w[Zb BjhA g? ;edk. T[BQK B{z s/o/ doSB Bk j' ;e/.
ngBh wkfJnk nkfg g;koh nkgfj d/ tb T[j jh uhz gqkgs j[zdh j?. Bk s{ nktfj tf; Xosh XkJhn? .. fJj dks T[; iht B/ jk;b ehsh j? fi; s/ok doSB eoB tk;s/ jh oki-fwby d/
wkbe, nkgD/ wjb-wkVhnK, xo, jkEh, x'V/
yBjkok .. 1H Grs epho ih efjzd/ jB fe b'e Bk s{ nktfj tf; fes? f;nkDg? .. T[Zs/ gqwkswk dh feogk j'Jh j?.
ns/ nkgD/ d/S-tsB SZv e/ izrbhA ub/
BkBk o{g[ Xo/ pj[ ozrh ;G s/ oj? gZEo B{z oZp wzB e/ g{jB bZr rJ/ go fJ; soQK Bk s{ nktfj tf; pj[sk dkB[ d/ .. j/ BkBe! r[o{ dh ;zrs Bkb gq/w-ozr
rJ/. nB/eK gho-g?rzpoK, frnkBtkBK ns/
fBnkok ..¢.. eoB Bkb b'e ;w[zdo dh T[; v{zxh bfjo ;G[ e' s/o? tf; nrw nr'uok .. ftZu i[V e/, fi; iht B{z gqG{ fwbdk j?, T[;
f;dehnK B/ s/o/ do s/ ep{b j'D tk;s/ d[Bhnk
nrBs ngko[ nby fBoziB fij ;G ftZu v[Zp rJ/ fiE'A pro pu e/ fBefbnk s{ Grsk e? tf; Grsk skD[ s/ok ..¡0.. iht dk ihtB ;[y-nkBzd pD iKdk j?.
SZvh go T[BQK th B{z s/o/ doSB Bk j' ;e/ .
ir[ GowkfJU .. BjhA ik ;edkl gzBK ©¦¢ 3H r[o{ BkBe ;kfjp efjzd/ jB fe
nB/eK pzfdnK B/ d[BhnK d/ ;[nkd, ;[y-
;rb Gow sfi BkBe gqkDh uofB skfj epho gkjB[ gow/;o[ ehnk g{i/ ;G[ ;z;ko[.. noEL j/ gqG{ ! pj[s/ ftykt/ d/ sofbnK, t/ gqwkswk dk Bkw igD Bkb jh wB B{z SKsh
nkokw ns/ ;G o;K d/ gdkoE SZv/ ns/
fus[ bkfJU ..£.. gzBK Ø•£§ fJ; Gotk;/ i' oj/ p{v/ ekbh Xko..¡£¦.. d gVQB-gVQkT[D Bkb, shoEK T[Zs/ fJSBkB j[zdh j?. b'e eJh eqw-eKvK Bkb gqwkswk B{z
egfVnk dh EK uwVk gfjB fbnk. nB/eK
noEL j/ GkJh! nB/eK i'rh, sgh, ns/ gzBK ¡£§¡ eoB Bkb, ;koh Xosh dk oND eoB Bkb, bZGd/ jB, go f;woB s'A fpBQK gqG{ B{z bZfGnk
iht d[yhnK ns/ dodtzdK tKr s/o/ do s/
j'o pE/o/ f;nkD/ b'e yg e/ jko rJ/ jB, go 2H r[o{ noiB ;kfjp p/Bsh eod/ jB fe fe;/ us[okJh-f;nkDg Bkb, pj[sk dkB d/D BjhA ik ;edk.
cfonkd eoB bJh ns/ s/o/ Bkw ftZu ozr/
e'Jh Gh fJj BjhA ikD ;edk fe gqwkswk fej' j/ gqG{ ! w?B{z nkgD/ Bkb fwbk b?. fJj p/Bsh Bkb, s{z fe;/ iht d/ tZ; ftu BjhA nkT[Adk ý ;fsr[o gq;kfd ..
ofjD bJh frqj;s SZv e/ ceho j' rJ/ go
fijk j?.¡. ojkT[. dk Gkt T[; soQK j? fit/A fJZe wZSh gkDh B{z ns/ fe;/ s/ BjhA ohMdk. nk;k xo[ ¤ wjbk ¡
T[j th s/o/ doSB Bk eo ;e/.
j/ GkJh! gqwkswk fJZe fSB ftZu ezrkb G[Zb BjhA ;edhl j/ ngj[zu ns/ nr'uo gqG{ ! jo/e iht s/ d/tfsnk do;B e? skJh d{y G{y shoE
fe;/ i'rh B/ Gzr nkfd gkT[D bJh uzw
B{z okik pDk fdzdk j? ns/ oki/ B{z ezrkb, ykbh w'fj wS[bh s[w Bho s[M fpB[ feT[ ;o? .. o/ nXhB j?. ftykt/ d/ T[ZdwK Bkb e'Jh iht s/ ehJ/ ..
dh M'bh b? bJh, fe;/ B/ xo-xo wzrD bJh
GKfvnK B{z Go fdzdk j? ns/ GfonK B{z ykbh, w'fj ukfsqe s[wQ p{zd fsqgsT[ w[fy go? .. oh gq;zBsk gqkgs BjhA eo ;edk. i'rh ish i[rfs wfj ojs/ efo efo
yZgo jZE ftZu cV fbnk, e'Jh vzvk-Xkoh j'
rohpK B{z nwho ns/ nwhoK B{z rohp pDk w[fy go? jo? fgnk; w/oh ihn jhnk j/ gqG{! s{z e/tb T[BQK ihtK s/ ohMdk j?A i' Grt/ G/y GJ/ ..¡..
e/ ;zfBnk;h pD frnk, fe;/ B/ fwqr-Skbk b?
fdzdk j?l fJj T[; dk fBZs dk ezw j?. gqkBgs/.. ;dk s/ok jh f;woB eod/ jB feT[Afe s/ok sT[ ekofD ;kfjpk ozfr os/ ..
bJh, e'Jh p'dh iB/T{ ns/ X'sh dk XkoBh j'
j/ GkJh ! fJ; ;z;ko ftZu gqwkswk B/ bkfvb/ bkv bvkfJ ;G wfj fwb[ jwkoh f;woB eoB tkfbnK B{z e/tb s/ok jh nk;ok s/o/ Bkw nB/ek o{g nBzsk ejD[ B ikjh frnk go T[j Gh s/o/ doSB Bk eo ;e/.
nkgDh wkfJnk nkg fybkoh j'Jh j?. gqwkswk j'fJ rs/ .. j[zdk j?. s/o/ r[D e/s/ ..¡.. ojkT[ .. r[o{ BkBe p/Bsh eodk j? fe j/ gqG{! s{z w/
nkg jh ;z;ko dh ;zGkb eo fojk j?. gqwkswk uhfs fustT[ fwN[ nzXko/ fiT[ nk; XBk;oh wjbk •.. do xo wjbk j;sh x'V/ S'fv ftbkfJfs ok wkbe j?A, w?A e/tb s/ok ;Krh jK ns/ e/tb
nB/eK ozrK dk wkbe j?. T[j eJh soQK d/ o{g ueth fdB[ uo? .. g{ik tos fsbe fJ;BkBk g[zB dkB pj[ d/; rJ/ .. s/ok ;/te nytkT[dk jK. j/ gqG{ ! fit/A s{z w?B{z
Xko b?Adk j? go nkg ;kfonK o{gK s'A tZyok Gh BkBe[ gfJnzg? fgqn ;zfr w/bh wS[bh Bho[ d?B .. gho g/eKpo ;kfbe ;kfde S'vh d[Bhnk oZydk j?A w?A T[;/ soQK jh ofjzdk jK. w?B{z nkgDh
ofjzdk j?. B th;o? ..¤.. gzBK ®¤§ ej{z B Ghi? ;ziw ;[nkwh p'bfj whm/ EkfJ gJ/ ..¢.. fe;/ yk; Sq/Dh ftZu j'D dk e'Jh wkD BjhA j?.
j/ GkJh! T[; gqwkswk d/ r[D frD/ BjhA noEL j/ gqG{! w?A wZSh tk;s/ s/ok Bkw jh p?B ..¡.. ;kd ;ji ;[y o; e; sihnb/ ekgV nkU nkgK th gqwkswk d/ f;woB ftZu
ik ;ed/. gqwkswk p/nzs, nfdqSN ns/ fBob/ gkDh j?. s/oh :kd s'A fpBQK w/ok ihT{D BjhA j' gqG ih e' Bkw[ igs wB u?B .. S'v/ uwV bhJ/ .. i[VB dk :sB eohJ/ ns/ nkgDk ihtB ;cb
g j?. gqwkswk B/ jh ;ko/ ;z;ko B{z wkfJnk dh ;edk. j/ gqG{ ! w?A gghj/ tk;s/ s/ok Bkw jh pj[ gqeko y'ifj ;fG sk eT[ fpyw[ B ikJh d[yhJ/ dodtzd dfo s/o? Bkfw os/ dot/; eoB bJh r[o{ nB[;koh j' e/ nkgDk ihtB
ihthJ/.
GNeDk ftZu gkfJnk j'fJnk j?. toyk dh p{zd j?, w?B{z T[; t/b/ SKsh nkT[Adh j? b?B ..¡.. ojkT[ .. GJ/ ..£..
tkfj r[o{ ih ek ykb;k..
j/ BkBe ! wkfJnk dhnK ;kohnK GNeDK id'A s/o/ Bkw dh p{zd w/o/ w{zj ftZu g?Adh j?. ikg skg GqwB p;[Xk efo T[oX skg b? ybVh ygoh beVh uwVh f;yk ;{s[ X'sh
tkfj r[o{ ih eh csfj.
fsnkr e/ jh iht B/ nkgDk wB gqG{ d/ uoBK fit/A toyk dh p{zd gghj/ dh fgnk; d{o eo r?B .. ehBQh ..

41
41
41 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
41 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
41 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
ejkDh
go;k
go;k
go;k n?; ;keh
go;k
go;k
n?; ;keh
n?; ;keh
n?; ;keh
n?; ;keh
uVQs/ e'b S/ feZb/ EK ;h. nyhoh go;/ B{z w?A fBnkfJ tkbh d' feZb/ EK T[BQK pj[s bzpk g?Avk wko fbnk. id'A fes/ ed/ fes/ iKdk fojk.
T[wo ;h. dw/ dk wohi ;h wzi/ s/ p?mk fdzdk jK.'' fe fJ; soQK BjhA j[zdk.'' T[j sK nkgD/ GkJhnK d/ y/sK 'u
j'fJnk jo t/b/ pbrw E[edk ofjzdk ;h. pkeh wzrb ns/ fwZe/ B{z Bfjo d/ ''ukuk w?A s/oh wdd eo ;edK s/ No?eNo b? frnk s/ fpBK g?;/ fbnK T[BQK
gV'; ftu ihtk Bzpodko ofjzdk ;h. Bkb tkbh uko feZb/ EK fdzdk jK. T[BQK s/oh fiT[Dh pdb ;edK.'' dh iwhB dh tjkJh eo nkfJnk.
uVQs/ B{z nkgDk Gok ;wMdk ;h. fJe d/ sK nZr/ d' d' g[Zs B/ T[j nkg/ fwbe/ pbQd bJh N[fonk iKdk go;k, wdB gzfvs B/ No?eNo d/D s'A
fdB T[j uVQs/ e'b nk wzi/ s/ pfj frnk. uko feZb/ EK tKjd/ ns/ phid/ pbQdK dk oZ;k fyZu yVQk j' frnk. gfjbK go;/ d/ ;ko/ ekriK s/ nzr{m/
''jK pkJh uVQs eh jkb j?<'' T[; B/ ofjDr/. feT[A pJh bzpodko w?A mhe ''T[j wdB g[Zs fet/A<'' go;/ B/ brtk No?eNo d/ g?;/ d/D dhnK fszB
fgnko Bkb g[ZfSnk. ehsk iK BjhAHHH<'' g[ZfSnk. feSsK pDtk fdZshnK ;B. id'A jkVQh
''ekjdk jkb j? pkjh pZ; ;kj nNe/ i[Vh gzukfJs ftu ;G B/ mhe j'D ''s{z ukuk No?eNo yohd b? s/ pbQdK dh c;b t/u T[;B{z g?;/ fwb/ sK T[j
j'J/ B/. ikB gqkD pj[s n"y/ B/ fBebd/ dh jkwh Go fdzsh. d/ fJ; MziN e'b'A S[Nekok gk.'' No?eNo dh feSs ftu ub/ rJ/. pkeh
BjhA oZp B{z oksh ;"D t/b/ ns/ ;t/o/ T[md/ fszB'A GkJhnK ftu go;k ;G s'A tZvk ''go g[Zs w/o/ e'b sK b? d/ e/ e[Zb d' w;K jh e[M wjhfBnK bJh dkD/ xo
t/b/ ejhdk j? fe pj[s j' frnk j[D ;h. T[j dh fJe Xh tho' ;h fijVh j[D feZb/ EK j? T[; ftu No?eNoHHH<'' nkJ/.
u[Ze b?. gsk BjhA oZp th feT[A w/o/ Bkb thj toQ/ th gko eo rJh ;h., go pj[s rZb nX{oh SZv go;k wdB gzfvs wdB gzfvs dh rZb T[jd/ wB ftu
n?; ;keh
n?; ;keh
n?; ;keh
n?; ;keh
o[Z; frnk j?. c/o s?Bz{ sK gsk ni ebQ e'fSS eoB s/ th go;/ dk t; BjhA ;h dhnK nZyK ftu t/yD bZrk. p?m rJh ;h. T[j ;h nkgDh Xh gko' dk n?; ;keh
T[bkd fejh j?.'' n?vh bzph rZb eofdnK ub fojk fe T[;dk ;ke eo fdzdk. T[; ''ukuk No?eNo b? e/ s{z nkgDh foSsk. ;'Bk ns/ fJe bZy o[gJ/ Bed d/t/ sK
sK uVQs/ B{z fit/A ;kj jh uVQfrnk. bJh e'Jh uzrk xo bG b?Adk. j[D tes iwhB dh sK tjkJh eo/Ark jh c/o s/o/ go;/ B/ fJe w[zv/ tkfbnK Bkb rZb fe T[j w[zv/ dk ftnkj eo d/D. go;/ d/
''pkJh s{z w/oh fJe rZb wzB/ArkHHH.'' pdb frnk ;h. w[zv/ tkfbnK d/ w{zj pj[s d' GkJh j'o B/ T[BQK dh iwhB dh g?;/ b? ehsh. T[BQK e[Vh dh o'e sK eo bJh go wB nkJh fe T[j No?eNo t/u d/t/ gqzs{
fJzBk efj bzpodko B/ rb ftueko/ o'e NZv/ rJ/ ;B. Gkt/A w[zvk e'Jh th ezw Bk e/ s{z tjkJh eo fdnk eohA. c/o j'o tes T[BQK dh wzr nZm s'b/ ;'Bk s/ fJe bZy ;kohnK feSsK T[sko/ fpBK T[j No?eNo
fdsh. eodk j[zdk s/ ftjbk fgT[ d/ f;o s/ fwfbnk sK fgzv d/ fezB/ jh fe;kB B/ o[fgnk Bed ;h. fJj ;kok e[M ftnkj th BjhA ;h t/u ;edk. c/o id'A No?eNo
''s{z uVQs okw fJe ezw eoHHH.'' fJ; yKdk j[zdk. Gkt/A w[zv/ ftu gzikj n?p fijV/ g?;/ d/ e/ s/o/ e'bA y/sh ftu wdd s'A gfjbK d/Dk s?n j'fJnk ;h. dh feSs tes s/ Bk fdZsh rJh sK
tkoh c/o ihtk bzpodko B/ rZb g{oh BjhA j[zd/ go T[; bJh ;"dk bZyK ftu s?n b?D bZr ikDr/.'' go;/ dh gsBh gof;Bh e'b gzi s'b/ p?Ae tkb/ T[jd/ xo d/ dotki/ s/ B'fN;
ehsh go uVQs B/ nZr'A e[M BjhA fejk j[zdk. fco go;/ e'b sK b? d/ e/ e[b d' ''c/o No?eNo tkb/ pzd/ dh sK SkB ;'B/ d/ nkgD/ i/to ;B fijV/ T[;B/ e[Vh ugek rJ/ fe ebQ T[jd/ xo dh ns/
;r'A T[j sK bzpodko d/ w{zj tZb t/ydk feZb/ EK ;h fi; ftu pbQdK Bkb y/sh jh nZv j[zdh j?. s{z nkgDh Xh tho' bJh d/ ftnkj bJh ;KG/ j'J/ ;B. iwhB dh p'bh bZr/rh.
fojk. eoe/ w;K ;kb Go d/ ykD i'r/ dkD/ to bZGdk fcodK id'A w[zv/ tkfbnK B{z ftnkj s'A gfjbK nZm s'b/ dh EK ;e{b d/ wk;No e'b'A fJj B'fN;
''d/y pkJh ni/ sK s{z j?A. c/o s/ok gZb/ g?Ad/ ;B. fJe fdB go;k ;t/o/ t/b/ gsk bZr{ fe uku/ e'b sK No?eNo th j? gzi s'b/ ;'Bk T[;B/ w[zv/ tkfbnK B{z d/ gVQtk go;k nkgD/ y/s ubk frnk.
n?vk tZvk gfotko j?. s{z nkgD/ fiT[Ad/ d' pbQd b? y/s B{z ik fojk ;h fe T[; B{z c/o T[j th s/o/ Bkb foSsk i'VD dh fdZsk. pkeh fszB s'b/ ;'Bk ns/ fJe T[j fJj ;fjD eoB B{z fsnko BjhA
fJj iwhB nkgD/ fszB'A g[ZsK ftu tzv okj ftu wdB gzvs fwb frnk fi; rZb eoBr/.'' bZy o[fgnk Bed ftnkj s'A gfjbK d/D ;h fe T[jd/ ;kwQD/ T[;d/ xo s/ iwhB
d/HHH. go fJj eohA gzukfJs p[bk e/. fJj dh gj[zu eJh p?AeK she ;h. T[j p?AeK ''pJh gzvsk w?B{z ;'u b?D d/.'' dh rZb gZeh j' rJh. dh p'bh bZr/ ns/ c/o T[j nkgDh fJsBh
Bk j't/ eZbQ B{z s{z j't/A iK Bk ns/ s/o/ Bkb ;Km rKm eoe/ n;kwh B{z b'B ''mhe j? ukuk fit/A s/oh ;wM ezw ni/ uko wjhB/ bzx/ jh ;B fe p/fJish j[zdh nkgDhnK nZyK Bkb
pknd ftu fszB'A g[Zs bV bV e/ wo fdbtk fdzdk ;h s/ p?Ae T[;B{z ewhSB d/ eo/ T[t/A jh eohA.'' No?eNo dh feSs d/D dh tkoh nk rJh t/y/. T[; oks T[j c/o gzg s/ jh ;"A frnk.
ikD. uzr/ g?;/ d/ fdzdk ;h. wdB gzfvs go;/ d/ gkb/ ftu tZNk go go;/ e'b g?;/ feZE/ ;B. i/ T[j b'eK id'A p?Ae tkb/ ;t/o/ T[; d/ xo nkJ/
ihtk bzpodko dh rZb ;[D uVQs pZ; c/o eh ;h, go;k th T[;B{z ;[ZN ubk frnk s/ T[ZXo go;k pbQd dh iwhB ftu jb tkj[zdk th sK fijVk s/ T[;B{z xo 'u Bk t/y T[j y/s gj[zu/
okw u[Zg eo frnk. rZb T[jd/ ;wM nkgDh fJe n;kwh bZfrnk. pbd bJh jZedk y/s tZb sK ikt/ go T[;dk g?o g?;k fwbdk sK T[j No?eNo dk s/b sK T[BQK t/fynk go;k rb ftu oZ;k
ftu nk rJh. nrb/ fdB jh T[; B/ y/s tb iKd/ go;/ B{z T[; B/ okj ftu g[ZND dk G'ok Jh wB Bk eo/. T[; B{z yohdD bJh you j' iKdk. j[D feSs gkJh e'm/ d/ pkjo o[y Bkb bNe fojk
gzukfJs p[bk bJh. o'e fbnk s/ g[ZfSnk, fJt/A bZr/ fit/A T[jd/ e'b No?eNo sK j? sK GoBh jh ;h. T[;B/ d[ZX d/D tkbh ;h.
''d/y' pJh w?A nkgD/ j'S jtk; ftu ''ukuk feZXo ik fojKHHHH<'' id'A fe s/ fJj pbQd n?At/A T[jd/ rb gJ/ j'J/ wZM t/u fdZsh ns/ e[M g?;/ nkgD/ go;/ dh ;'u ftu ;ko/ MziNK s'A w[es
fJj S/ feZb/ EK nkgD/ fszB'A g[Zsk ftu T[;B{z gsk ;h fe go;k pbd b? y/sK B{z B/. d't/A GoktK s'A T[Xko bJ/ s/ No?eNo dh j'D bJh fJ; s'A ;"yk Yzr T[;B{z j'o e'Jh
tzvdK. w/oh Bio ftu fJBQK ftu ;G s'A ik fojk ;h. pZ; c/o eh fiZs wdB gzfvs dh jh feSs Go fdZsh. Bk bZrk.
tZvk go;k pj[sk ewi'o j?. b? d/ e/ ''j'o wdB p/N/ ikDk feZE/ fJj sK j'Jh. go;/ B/ d't/A pbQd t/u No?eNo go id'A shih feSs nkJh T[; e'b n?;H;keh
n?;H;keh
n?;H;keh
n?;H;keh
n?;H;keh
T[jd/ fJe e[Vh j? fijVh tZvh sK j' ;kvh o'i d/ e'jb{ tkb/ pbQd dh fiT{Dh yohd fbnk s/ E'VQ/ fdBK ftu jh T[;B{z sK g?;/ ;B jh BjhA. pj[s w[Sfeb ftu Sq'wDh gzikph ;kfjseko
rJh j? go fgT[ B{z ewk e/ BjhA fybk j?. ;kv/ fijK dh fijV/ nZyK s/ gZNh ubkT[Dk f;Zy fbnk. fszB uko fdB sK c; frnk T[j. T[ZXo w[zv/ tkfbnK i'o 0061 403848789
;edh, ;r'A go;/ g[Zs s/ fJe p'M j?. pzBQ fJe' EK x[zwd/ ofjzd/ B/ s/ ;wMd/ B/ T[j ukn 'u Gfonk n?t/A No?eNo b? ed/ gkT[Dk S[o{ eo fdZsk fe T[j fszB s'b/ f;vBh, nk;Nq/bhnk
;kb 2
;kb 2
sZe 2 eo'V B"eohnK
sZe 2 eo'V B"eohnK
;kb 2033 33 30 sZe 2 eo'V B"eohnK sZe 2 eo'V B"eohnK
;kb 2
iZi B/ NoZg fto[ZX
iZi B/ NoZg fto[ZX ;kb 2 sZe 2 eo'V B"eohnK
iZi B/ NoZg fto[ZX
iZi B/ NoZg fto[ZX
iZi B/ NoZg fto[ZX
w[eZdw/ B{z fdZsh wB
w[eZdw/ B{z fdZsh wBz{oh{oh {oh{oh {oh
w[eZdw/ B{z fdZsh wB
w[eZdw/ B{z fdZsh wB
w[eZdw/ B{z fdZsh wB
's/ j't/rk o'p'N dk eps/ j't/rk o'p'N dk epzkk kk k
s/ j't/rk o'p'N dk ep
s/ j't/rk o'p'N dk ep
s/ j't/rk o'p'N dk ep
BjhA j't/rk. nfXn?B w[skpe o'p'NK B/
gfjbK jh fBowkD y/so dhnK bZyK
B"eohnK ysw eo fdZshnK jB ns/ j[D
;oft; y/so ftu T[BQK dk ft;Eko j'
fojk j? i' ezfgT{No ftzB, ;ghu o/
e'rBhSB ns/ wShB bofBzr ftu uzrk
ezw eo oj/ jB.
nfXn?B ftu fejk frnk j? fe fJZE'A
sZe fe fJe jh d/S ftu xZN e[Sb y/
soK ftu B"eohnK d/ ysw j'D dh
frDsh T[Zu e[Sb y/soK dh s[bBk ftu
d[ZrDh fznkdk j't/rh. fJj S'X nfij/
;w/A ftu ;kjwD/ nkJh j? id'A ;?bc
vokJhftzr ekoK ns/ NoZeK, o'p'N d/
G'iB fsnko eoB ns/ nkN'w/N/v
ekoykfBnK ns/ r'dkwK d/ nkgo/SB;
fijh seBhe d/ uVQs ns/ o'zrko 's/
tkfSzrNB (fpT{o') nwohek ftu fJe c?vob iZi B/ wzrbtko B{z okSNogsh
T[; d/ gqGkt 's/ v{zxh uouk j' ojh j?.
v'Bkbv Nozg fto[ZX w[eZdwk ubkT[D dh wBz{oh d/ fdZsh. Nozg 's/ d'S j? fe T[BQK
eJh ftSb/SeK dk wzBDk j? fe
B/ okSNogsh ofjzfdnK th bkG ewkfJnk i' ;zftXkB dh ftt;Ek dh T[bzxDk j?.
nkN'w/SB B/ nkws"o 's/ ftBkS dh
e'bzphnk fzb/ d/ :{Hn?Z;H fv;fNqeN iZi n?w/N ihH ;[bhtB B/ ekB{zB ftGkr d/
s[bBk ftu fznkdk o'zrko g?dk ehsk
tehb dh nghb d/ fto[ZX c?;bk ;[DkfJnk. tehb B/ w[eZdw/ d/ wZX ftu jkJh e'oN
j?. go jkb dh d/ ;kbK ftu fJ; o[MkB
ftu nghb eoB ns/ fJ; d"okB w[eZdw/ dh ;[DtkJh o'eD dh wzr ehsh ;h.
B/ fJe j[Bo nzso g?dk ehsk j? fi;
eohp 200 v?weq?fNe ;K;dK tZb'A ;wofEs fJ; w[eZdw/ ftu fejk frnk j? fe
ekoB eJh ekfwnK dhnK B"eohnK
Nozg ;z;d dh wBz{oh d/ fpBK ftd/Sh ns/ ;{pkJh ;oekoK s'A s'jc/ b?Ad/ oj/ jB.
ubhnK rJhnK jB. g{ot nB[wkB ftu
fJzBk jh BjhA nkgD/ s'A gfjbK d/ okSNogshnK d/ T[bN Nozg B/ nkgD/ eko'pko
S'X eosktK B/ fejk ;h fe T[Zu
Bkb'A th g{oh soQK ;zpzX s'VB s'A fJBeko ehsk ;h. iZi d/ c?;b/ d/ pknd ;K;d j[D
;{uBktK fJeZmhnK eoB bJh ;zwB G/i ;eDr/. tkfSzrNB (fpT{o') fJe Bt/A nfXn?B nkofEe bkG sK j't/rk go xZN j[Bowzd T[sgkdesk Bkb 2030 sZe rb'pb
r"osbp j? fe fJj c?;bk nfij/ ;w/A ftu nkfJnk id'A Nozg 2020 dhnK w[skpe o'p'N ;kb 2030 sZe d[Bhnk B"eohnK (low-skill jobs) d/ ysw j'D noE ftt;Ek bJh 5 fNqbhnB vkbo
okSNogsh u'DK bJh fJe r'bw/i gq'rokw ftu Skwb j'D bJh tkfSzrNB ;fEs Go ftu fBowkD y/so ekoB ;wkfie ns/ nkofEe sDkn 'o'p'fNe; bkG nzS' fwb/rk. nfXn?B
nkgD/ jh Bkw tkb/ j'Nb ftu ik oj/ jB. fJj j'Nb tQkJhN jkT{; d/ fpbe[Zb (manufacturing sector) dhnK tZX ikt/rk. w[skpe foN/b, j?bEe/no, j";fgN/fbNh
eohp j?. fJ; gq'rokw ftu u'D w[fjzw bJh czv fJeZmk ehsk ikt/rk. ekB{zB 20 fwbhnB s'A tZX B"eohnK 's/ epzk fJe fpqfNS nkXkfos S'X ns/ ;bkj ns/ NoK;g'oN d/ Bkb-Bkb fBowkD
ftGkr dh p[bkoB e/bh bke' dk efjDk j? fe fJj w[eZdwk ykfoi j' ikDk ukjhdk eo b?Dr/. fJ; Bkb ;wkfie cow nke;c'ov fJeB'fwe; tZb'A ehs/ ns/ y/sh ;w/s eJh y/soK ftu o'p'N dh
;h. Nozg gqSk;B B/ jkb/ c?;b/ 's/ e'Jh fNZgDh BjhA ehsh. ;dB dh gqXkB B?B;h g/ n;wkBsk j'o tZX ikt/rh. p[ZXtko B{z rJ/ nfXn?B ftu fejk frnk j? fe o'p'N tos'A s/zh Bkb tXh j?. nfXn?B w[skpe
b';h B/ c?;b/ dk ;tkrs eofdnK fejk,''e'Jh th ekB{zB dh gj[zu s'A pkjo BjhA. ikoh ehs/ ikD tkb/ g{ot nB[wkB ekoB B"eohnK dk ft;EkgB d[Bhnk d/S ns/ y/soK d/ nkXko 's/ fJ; dk
okSNogsh th BjhA.'' w[skpe nkN'w/SB ns/ o'p'N ekoB Go ftu iK d/SK nzdo ;wkB o{g Bkb gqGkt n;wkB j't/rk.

42
42
42 gzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
42 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
42 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
Bktb
Bktb
Bktb
Bktb
Bktb
fe fe feSs 1s 12
S'Nk f;zx fe fe s 1s 1 n?;H ;keh
S'Nk f;zx
S'Nk f;zx
S'Nk f;zx
S'Nk f;zx
s 1
n?;H ;keh
n?;H ;keh
n?;H ;keh
n?;H ;keh
u'gVh o'Nh w/oh Ekbh ftu Xoh ofj p/uko/ dk eh d'S< ikD p[ZM e/ pzdk ed'A c/o id'A S'Nk f;zx d/ ;[ykb/ fdB nkT[D ikD dk ;kok gsk ;h. T[j T[;
rJh. wK B/ ueb/ s'A gfjbh fuzpVh o'Nh nkgDh nfijh dSk eotkT[Dh ukj[zdk< nkJ/ ns/ fJj c"i ftu ;{p/dko bZfrnk gokJ/ wod B{z y;w d/ r[od[nko/ w[VD
c/o pJh d[y ;[y sK pzd/ B{z fwbd/ jh sK w?A pj[s/ok fejk fe j[D sK s{z tZvk s'A gfjbK xo'A pkjo eZY d/Adh ;h.
T[sko fJe j'o t/bh go w[V st/ s/ Bk
ofjzd/ B/. go G?D ih s[;hA th n"os j'. nkdwh pD frnk j?A G?D Bkb N[ZfNnk c/o fi; fdB dh fJj rZb j? T[dB
gkJh. T[j w/o/ tZb d/ydh j'Jh nZr/ dh
rZb dZ;D bZrh. w/ok fejk wkc eoBk. fJj ejkts sK foSsk w[V i'V b?. gfjbK sK fJj w";w pj[s yokp ;h. ;kok nkekS
T[; ewiks dhnK eos{sK dk ;kok j? Jh fe shthA dh wZs jw/Sk r[Zs fgS/ wzfBnk Bk. go id'A w?A i'o bkfJnk sK fit/A ifjo x'bh p?mk ;h. fJT[A bZr fojk
fuZmk T[; pzd/ B/ y'fbQnk fijVk S'Nk j[zdh j?. gsk BjhA neb ed'A T[bNh j' J/; T[; xo nkgD/ ;[ykb/ j'D dk ;[B/jk ;h fe j[D/ nfijh jB/oh nkt/rh fe ;G
ikt/. eh uhs/ fijk wod g?dk ehsk ;h xZfbnk. go e'bk ;kpB Bkb X'fsnK e[M wbhnkw/N eo d/t/rh. S'Nk f;zx
f;zx dh ypo b?D nkfJnk ;h.
oZp B/. e?vk pjkdo. Xosh s/ sK ;?nK th ed'A fuZNk j[zdk. T[j G?V/ ;B ns/ fBsB/w bJh fsnko j' e/ r[od[nko/ N[o
j'fJnk fJ; soQK id'A S'Nk f;zx B{z
fJZE/ nkfJnK fszB uko fdB j' rJ/ sK tfoQnK ftu ed/ jh oZp nfijk pzdk G?V/ jh oj/. efjzd/ Gkt/A S'Nk f;zx bZy frnk. T[ZXo T[; n"os B/ d't/A e[VhnK
T[; dh T[wo dk fJe pzdk T[; B{z g[ZSdk xZbdk. n"os B{z sK fJ; soQK d/ wod bkN ;kfjp pD ikt/ nyho s/ j? sK B[z e[M ykD bJh g?;/ d/ jZNh xZb fdZsk.
dk ;kE gk nkekS/ T[Zv ikDk ukjhdk vke{ jh. fJj ;[D fJ; p/uko/ B{z pj[s w"ek g?AfdnK T[j uwko nzdo nk
g[ZSdk rbh ftu nkfJnk. d/yD ftu
n?; ;keh
n?; ;keh
n?; ;keh
n?; ;keh
n?; ;keh
;h. go pfj rJh uzdoh wZyh tKr rzd XZek bZrk. c/o nkg/ fdb B{z s;Zbh fdzdk tfVnk. T[; pdiks nzdo'A e[zvh ukVQ
fpbe[b S'Nk f;zx fijk ;h. ;'jD/ egV/
s/. j[D id'A T[j nkg p/ukok sebhc efjD bZrk, bJh. T[; s'A e[M fuo pknd n?t/A rbh
gkJ/ j'J/ ;B. Seb'A pj[sk jh Gbk wkB;
ewiks n"os e'b pZ; fJe' jfEnko sK
bZr/. fJe dw f;ZX/ gfjokt/ tkbk. f;o 'u j't/ s/ gsBh e'b Bk ikt/ sK T[; dk 'id'A ;[y 'u w?A T[;B{z ;[y Bk fdZsk dhnK n"osK u"sohnK s/ pfj rZbK eoB
;h fi; Bkb gsh s/ T[j pko eodh
s/ Bhbh gZr ns/ dkVQh pzBQ e/ T[Zs/ ikbh e;{o< gsBh gbK ftu T[; d/ ;ko/ r[D sK d[y ftu d[y th feT[A d/tK. fJj bZrhnK. n;b 'u sK fJj n"osK j[D
fit/A T[;dk fdb uho ojh j't/. fJ; s'A
G[bk fdZs/ ns/ bZrh wfjD/ wkoB. T[j fpwkoh w/oh nkgDh j?, w?A nkg ;jKrk. o'i jh rbh 'u pfjD bZr gJhnK ;B.
ukVQh j'Jh. T[j th S'Nk f;zx Bkb c"i
wod fi; B/ T[;B{z ;ko/ ;[y fdZs/. fJZis pZ; fiZE/ th oj/ ;[yh p;dh oj/ T[j.' T[BQK dhnK rZbK pZ; T[jh Ugo/ wod pknd xo nzdo g{oB ;zBkNk Sk frnk.
ftu ;{p/dko ;h. d't/A fJe' EK B"eoh eod/
fe;/ dk e'Jh p'b ;[DkJh Bk d/t/. ;ko/
fdbtkJh. tZv/ nkdwh dh gsBh j[D id'A dk fJj gfNnkb/ nkfJnk ns/ S'Nk f;zx dh shthA pko/ j[zdhnK ;B.
;B. pj[s GkJhg[Bk ;h, skjhT[A T[j fJzBh
u[Zg fit/A T[E/ sK e'Jh ofjzdk jh BjhA
d{o'A S[ZNh b? e/ fwbD nkfJnk ;h. go efjbkD dk jZe fdZsk. T[; B{z w{zj s/ w?Bz{ sK pZ; fJe' fceo j?, J/; dk fJE/ T[ZXo S'Nk f;zx r[od[nko/ Bk frnk
;h. feT[Afe uhs/ fij/ T[; wod dh
T[; fdB e[dosh fJj ;ko/ fe;/ d/ xo y[;ok efjD bZrh. tXhnk fJbki E'V/ j'Dk< :{BN ftu sK ;r'A okj 'u'A jh w[V nkfJnk. e[dosh s/
nktki T[; pdiks n"os dh nktki
rJ/ j'J/ ;B. T[; pzd/ pkjo fizdok ub' rZb fJE/ she th j[zdh sK eh fJe s'A fJe tZX e/ vkeNo ;h. i jB/oh uZbD bZrh. T[j j"bh j"bh rbh
j/mK dZp e/ i' ofj rJh ;h.
coe g?Dk ;h ;fjD eo b?Adk, go fJ; fswkodkoh bJh fJe Bo; fwbh j'Jh ;h. 'u N[odk nkT[Adk fdZf;nk. T[; nk p{jk
pZfink d/y ;kvk p{jk yVekfJnk. S'Nk
T[j oks T[AM jh bzx rJh. c/o
s'A pknd sK T[j G[Zyh wZM tKr fJZXo j;gskb dk tZvk vkeNo ed/ fe;/ d/ yVekfJnk. fezBk fuo dotkik Bk
f;zx dh fwZso ikD w?A T[;B{z p?me ftu
nrbk fdB nkfJnk. S'Nk f;zx fe;/ B{z
fpmk fbZsk. fJT[A th p[ok brDk ;h i/ T[ZXo w{zj th wkoB bZrh. T[; B{z sK jo xo wohi u?e eoB bJh BjhA ;h iKdk. y[fbQnk. S/sh sK y[bQ/ i/ nzdo ;G e[M
xo'A pkjo fBebdk Bk fdf;nk. c/o
J/Bh d{o'A nkJ/ pzd/ B{z ukj gkDh Bk t/b/ wod dh G[y. ns/ fJjHHHH< c/o c;k fJzB/ eoV/ ;[Gkn dk fe fe;/ dh Bh mhe mke j't/. T[; ewiks eh ehsk,
fd;dk th fet/A, T[; uzdoh B/ ;G
fbnk T[;B/ fJe f;gkjh. T[j th iks ;[Ddk. Gkt/A d{i/ d/ xo o'rh woB tkbk nkgD/ :ko uwko B{z fgSb/ ewo/ 'u pzd
g[ZfSnk iKdk. c/o rZbK N[o gJhnK. T[j
;kjt/A T[; S/o wod dk w{zj i' ekbk eo
dk uwko. fJe dw Seb'A ekbk G{zv feT[A Bk fgnk j't/. pZ; nkgD/ s'A j/mb/ eo fdZsk. p{j/ fizdok ukVQ ukph yh;/
fiT[A S'Nk f;zx dh tfvnkJh eoB bZrk
fdZsk ;h. nfijk wod fi; B{z ;kok iZr
bZr/. T[j S'Nk f;zx d/ nXhB ezw eodk vkeNo B{z xZb fdzdk ;h. go fJe fJj gk bJh. ns/ c/o ekch fuo pknd
sK eodk jh fojk. T[; dhnK ;kohnK
nZyK s/ fpmKdk ;h T[; n"os B/ gbK
rZbK ;ZuhnK ikgD. T[j efjD bZrk, ;h. fJe d' tkoh nc;o B/ T[; jZE fJ; ;h fi; bJh fdB ftu fszB fszB uko pkjobk dotkik y'fbQnk.
ftu eZy'A j"bk eo fdZsk.
'T[ZE/ fizB/ th c"ih ofjzd/ ;B T[BQK dh ypo b?D xfbnk, ns/ fJ;dh sqhws uko tko r/V/ wko/. i/ S'Nk f;zx e[M gsh B{z p{j/ yV'sk d/y fJe tkoh sK
c/o Skwh rbh d/ f;o/ fJe NoZe nk
B{z iu frnk. fwzNK ftu nZy bVk ekp{ ej/ sK nZr'A T[j itkp d/t/, T[j fmme e/ ofj rJh. S'Nk f;zx fJj
ftu n;hA d't/A ;odko ;K. fJT[A th S'Nk
yV'sk. S'Nk f;zx xo'A pkjo ik NoZe
eo fbnk. T[j th ;kbk ;h sK BhthA 'S'Nk f;zx s/o/ i?v/ tZv/ nkdwh dh efj nzdo nk frnk fe jB/oh nkT[D
f;zx T[; :{BN ftu ;G s'A tZvk nkdwh
ns/ d' pzd/ th Bkb b? nkfJnk ;h. T[j
iks dk. wkfbe dh ;koh fJZis fwZNh ;/tk eoBh jo pzd/ d/ eowhA E'V/ fbyh eoe/ okj 'u'A jh w[V nkfJnk. xo nk
frfDnk ikt/. Gkt/A T[ZE/ fJ; s'A T[go
xo dk ;kwkB u[Ze u[Ze e/ NoZe GoD
fesB/ jh egskB, w/io ns/ eoB?b ;B. eo fdsh. id'A ;'jDh n"os T[;B{z fybkJ/ j[zdh j?.'' ;kok e[M ;[ykbk N[odk fojk. gsBh o'Nh
bZr/. rbh 'u ofjzd/ b'eK ftu'A fe;/ dk
go fe;/ dhnK chshnK dh fJzBh g[ZS Bk fgbkJ/ sK T[; B{z j'o eh b'VhAdk ;h. wK fJe' ;kj/ p'bdh ik ojh ;h, N[Ze ehsk, go S'Nk f;zx d/ wB 'u sK
th j";bk Bk fgnk fe S'Nk f;zx e'b'A
fizBh J/; dh. S'N/ s'A b? e/ tZv/ she ;ko/ c/o i/ S'Nk f;zx fJZXo T[ZXo j't/ sK 'pZ; fJZE/ gj[zu T[; pzd/ B/ S'Nk f;zx SZe dk u'o tfVnk j'fJnk. id'A T[;B/
g[ZS/ T[j feE/ ik fojk ;h< s/ feT[A ik
T[j MZN xo nk tV/. e[zvh ukVQ oZp pko/ dZ;d/ dZ;d/ nZyK Go bJhnK. s?B{z fgSb/ ewo/ s/ fizdk bZfrnk d/fynk
fJ; d/ nZr/ fgZS/ fcoD, ;ko/ fJ;B{z
fojk ;h< feT[Afe n;bhns sK ;ko/
ikD/ nzdo eh e[M eoB< nkdwh iks eh dZ;K g[Zs T[; Bz{ nZyK g{zMdk d/y c/o sK T[;d/ wB ftu rZb gZeh j' rJh.
ukj[D. ;ko/ ikDd/ ;B fJj nkdwh BjhA
ikDd/ ;B, c/o nfijk eoe/ e'Jh th
jhok j?. fJj w/o/ Bkb GoktK tkr sK ;kbh j[zdh jh e[Zs/ fijh j?. fJ;B{z sK w?Bz{ sK nkg o[bkJh nk rJh. rZb jh feT[Afe fJ; s'A gfjbK jw/SK T[; ewo/
pzdk T[; d[yh fJB;kB B{z j'o d[y BjhA
tosdk. ;fenK Bkb'A th pj[sk nkgDk pZ; fJe tkoh jZvh dh w[Se fwb ikt/. nfijh d[Zy Goh ;h. nZyK g{zMdk T[j dk p{jk y[bQk ofjzdk ;h. go gsBh e'b'A
;h gj[zukDk ukj[zdk. c/o nyho s/ j"b/
;kbk ;" e'jK s'A th ;[zxdk ;[zxdk mhe w/o/ nZr/ jZE i'V/ fe G?D ih fJ; pko/ fJ; pko/ T[j f;ZXk g[ZSD dk j"A;bk Bk
wzBdk. w?Bz{ nkgD/ wB dh jo rZb d;
j"b/ S'Nk f;zx xo'A pkjo nkT[Adk
mhj/ s/ ngV ikT{. J/; B{z fJe tkoh fe;/ B{z e[M Bk efjDk. p/ukok nZr/ jh eo ;fenk.
fdzdk. w?A fJ; d/ ;ko/ ihtB pko/ ikDdk
fdf;nk. T[; Bkb T[; dhnK d't/A e[VhnK
;K. fit/A fJ; d/ fYZv 'u tV ;G e[M u;ek g?Dk ukjhdk j?. gokJh n"os bJh d[ZyK dk wkfonk. b'eK d/ w{j'A rZb ;[D{z shthnK ni/ she th rbh ftu
ns/ sqhws th ;h. id'A T[j rbh gko
sK j'o d[yh j'T{.'
nZyhA d/fynk j't/. Gkt/A c"i ftu n;hA sK jiko ezXK th NZg bT{rk. sd'A T[;B{z u"sohnK s/ i[VhnK p?mhnK ;B. T[j
eo fojk ;h sK ;G xo tkfbnK nkgD/
d't/A ;{p/dko ;K, ns/ fJe' :{BN ftu tZvk S'Nk e[M BjhA fd;dk. wK gk;'A fJj ;G ikD w/o/ e'b'A sK wod T[BQK ;kjt/A nzdo sK frnk go
p{j/ G/V bJ/ ;B. T[j BjhA ;h ukj[zd/ fe
c/o pj[s/ fdB Bk gJ/. ;ko/ :{BN s'fVnK p[oeh Bk N[N/. wK B/ dZf;nk T[j pkjo Bk fBefbnk. ;kohnK j?okB fe
;K, go g[ZS fJjdh pj[sh. fJ;B{z ;ko/
T[; ;kjt/A j' n?v/ tZv/ nkdwh B{z T[;dh
ftu rZb T[Zv rJh. Gbk nfijhnK pzdk j'o xzNk e[ pfj ubk frnk. Skwh T[;d/ nzdo j'D d/ pkti{d th ;kok e[M
fdB ftu e'Jh th ezw Bk eoBk g?Adk.
n"os d/ e;{o pdb/ Sofwzdk eoB.
pZ;, nZm d; e'j fJj ;t/o/ BZ; b?Adk pksK th fes/ fSghnK ofjzdhnK B/, id'A w?A S'Nk f;zx dh n"os B{z BtK ;{N fet/A SKs uZb fojk ;h< S'Nk f;zx feT[A
S'Nk f;zx ubk frnk. T[j nkgDhnK
ns/ nZm d; e'j Skwh. c/o :{BN ftu p?oeK ftu fJBQK dk fJeZbk xo E'V/ ;h gkJh rbh 'u yVQh d/fynk w/o/ sK fit/A u[Zg ;h<
puhnK, nkgDh n"os ns/ ;kok ;kwkB
fJ; d/ tvgD eoe/ w?Bz{ th nkgD/ s/ fe gsk Bk bZrdk< nKYh r[nKYh ;B. ;Zsh egVhA nZr bZr rJh. T[;B{z o'Nh yKfdnK S'Nk f;zx B/ gsBh tZb
Bkb b? frnk. go rbh tkfbnK B{z fJj
c/o T[j th ;ko/ NZpoK tkb/. jo nKd/ d/fynK fit/A w/o/ fgzv/ ftu ifjo x[bD d/fynk,
pj[s cyo wfj;{; j[zdk. pJh n?v/ tv/
;wM Bk gJh, fe srfwnK Goh ShS/ dh
iKd/ B{z skVD. c/o id'A fJ;dh sqhws bZrk. wB eo/ ozvh dh r[Zs cV T[; 'gzwh nZi nzp dk nuko ykD dk
pzd/ dk fwZso j'Dk e'Jh wkw{bh rZb nbwkoh ns/ eZgK ShbvK Bkb Goh
T[; uwko B{z fBZs nzdo tkV ;G uhs/ fij/ wod dh dbQhi'A pkjo eZY ihn eodk ik E'Vk b?e/ nk.'
E'V/ ;h<
ekB; T[j feT[A T[AM dh T[AM fJZE/ jh
j[D id'A dk fJj fJE/ nkfJnk w/ok ;kjt/A e[zvh ukVQ/ sK rZb fet/A fSgdh. ;[ZNK. ejK, e[ZshJ/ s{z sK fJ; i'rh j? jh gsh dh nuko tkbh rZb ;[D e/
SZv frnk< SkfJd fJ; pko/ e/tb S'Nk
wB jo t/b/ wB;'fJnk ofjzdk. Gkt/A fJj go fJe S'Nk f;zx fJzBk f;ZXk fe fJj BjhA. s/o/ B;hp/ nfij/ wod dh gsBh fJe tkoh sK T[j ;fjw e/ ofj rJh.
f;zx ikDdk ;h. nfijh rZb pknd T[;
rZb wzB/ jh Bk. gsBh d/ wB B{z nkgD/ j'Dk feE/ fbfynk ;h s?Bz{ sK pkiko nuko tkbk wospkB T[;/ ewo/ ftu i'
sK jo fuZmh ftu fbydk fojk fe w?A
bJh n?v/ tZv/ ;z;ko ftu j[D fe;/ uhi
wB Bkb s'bD pfj ikt/. ej/, pfj ikDk ukjhdk goHHHH< ;h, fiE/ T[j wod pzd ;h. fi; d/ p{j/ s/
pj[s mhe jK go w/ok wB Bk wzBdk. w?A
dk w'j Bk ofj frnk ;h. id'A nkgDh
;'funk fJe tkoh nkgDh nZyhA d/y 'BjhA, w/oh gzwh nfijh BjhA j' fJj efjzfdnK r[Z;/ Bkb wK dk fizdok pfink j'fJnk ;h. fi; pko/ S'Nk
sqhws, fi; B{z T[j pj[s fgnko eodk
nktK, s;Zbh j' ikT{.' ;edh. fejVk ;[y BjhA fdZsk w?A fJ; fujok swswk T[fmnk. f;zx B{z gfjbK jh Se ;h.
;h, fi; bJh T[;B/ fJj ;ko/ srw/, eZg
S'Nk f;zx d/ fwZso B{z w?A ukj B{z< T[j fJj ;G feT[A eo/rh< w?A S[o{ s'A c/o fJE/ nk e/ th T[; n"os d/ uZi T[j o'Nh geKdh T[m T[; ewo/ tZb
ShbvK fiZshnK ;B, T[;B{z X'yk d/ rJh
e'Jh nfijk E'V/ ;K. d' e[VhnK dk fgT[ uzr/ Bk. T[j uwko th S[ZNh b? e/ nkgD/ rJh. fizdok y'fbQnk ns/ e"bh ftu
fgbkJh. id'A she S'Nk f;zx Bk w[fVnk
c/o fJBQK uhiK Bkb T[;dk ekjdk foSsk
jK. j[D i/ oZp w?Bz{ fJj sebhc/ gk th fgzv nk frnk. fes/ okig[o/ bkr/ dk nuko eZY fbnk. pkjo nk T[; w[V
T[j pzdk ;kvh p?me 'u jh p?mk fojk.
ofj frnk ;h<
Gkt/A T[; B/ nkgD/ fwZso dh bZy fdZsk sK gzwh w/o/ Bkb X'yk E'V/ ;h. gfjbK gfjb sK T[j S'Nk f;zx d/ fizdok wko fdZsk. nfijk j'D s/ S'Nk
T[; d/ iKfdnK ;kok xo fco ;[zBk
eo/rh<' j[zfdnK nkt/. go c/o T[j fJT[A Bk eo/. f;zx dk Se j'o gZek j' frnk. T[; o'Nh
tfvnkJh ehsh go w/o/ wB ftu fJe'
j' frnk ns/ j[D she ;[zBK fgnk. pZ;
rZb, gfjbK fJj rZb e/tb nKY r[nKY feT[Afe fJe d' tkoh T[; d/ ikD fgZS'A yk e/ jZE X's/.
w?Bz{ ed/ ed/ fJT[A G[b/yk g?Adk fit/A T[j
ftu ;h. fco j"b/ j"b/ T[Zv ;ko/ :{BN S'Nk f;zx d/ T[Zuk p'bD dh nktki 'gzwh iok fgSb/ ewo/ dh ukph sK
'i/ gsh gsBh fJzB/ uzr/ B/ c/o xo
uhs/ fijk wod ni/ th dfjbhiK 'u
she ik g[Zih. T[;dh sqhws B{z sK e'Jh p{fjT[A pkjo she ;[DkJh i' gJh ;h. rbh dJhA. w?A J/j e[Vsk pdb btK. gsk
'u bVkJh feT[A<' w/o/ fYZv dh rZb nzdo
yV'sk j't/ ns/ nkT[Ad/ iKd/ jo fJe
e[M Bk ej/. ;ko/ S'Nk f;zx tZb fJzM tkb/ th J/; 'u e[M Bk p'bD. j[D T[BQK BjhA fJ;B{z gfjfBnK feT[A nbes fijh
Bk guh, nkg/ pkjo fBeb nkJh,
pzd/ B{z fgnko Bkb csfj p[bk fojk
'Gok ih, fJe rb ;wM BjhA g?Adh, d/yD fit/A T[; e'Jh G[Zb ehsh j't/. c/o B{z eh gsk pJh T[j pzdk e"D ;h. ;ko/ nk ojh j?. SkfJd ;oho s/ GhVk j' frnk
id'A ;oeko fJ; dk ;kok fJbki w[cs id'A rZb pj[sh tZX rJh sK fJe fdB fJj' ;'uD S'Nk f;zx dk e'Jh fwZso iK brd? sK jh ihn ekjbk g? fojk.' j't/.
id'A rZb w[Zeh sK w?A d/fynk wK u[zBh
w?A jh T[; B{z ;bkj fdZsh fe fszB wjhB/ foSs/dko j'Dk. gsBh B/ Bk ukj[zfdnK th ukph gsh
eotkT[D B{z fsnko j?, c/o fJj fJE/ nk
Bkb nZyK g{zM ojh ;h. ueb/ s/ p/bh
e/ feokJ/ s/ feT[A ofjD bZr/<' dh S[ZNh b? e/ fes/ j'o EK ubk ikt/. ;koh rbh ikDdh ;h S'Nk f;zx d/ jZEhA Ewk fdZsh. T[; fizdok y'bQ ni/
o'Nh ;[Ze rJh ;h. nZr s/ Xfonk stk
w/ok ;tkb ;[D T[; Gb/ b'e f;o id'A fJj uwko B/V/ BjhA j't/rk sK rZbK fBZsB/wh pzdk ;h. nkED j't/ sK w'sh cZN tyo/ ehs/ jh ;B fe T[j wod pzd{e
;/e Bkb wu fojk ;h. w/oh Ekbh ftu
BhtK eo fbnk. w?Bz{ fJT[A bZrk fit/A th e"D eo{. id'A pks dp ikT{ sK efj pkr r[od[nko/ ufbnk ikt/. o'i r[o{ 'u'A fBebh r'bh tKr Bzr/ g?ohA ;ogN
gJh dkb mzvh j' rJh ;h. e'fSS ehfsnK
e'Jh nBj'Dh rZb j'Dh. skjhT[A fJ; pzd/ e[jk e/ T[;dh fes/ j'o pdbh eotk wjkoki skp/ nZyK whNh p?mk gsk BjhA pkjo tb d"fVnk. fit/A S'Nk f;zx d/
th w/o/ e'b'A fJe rokjh Bk s'Vh rJh.
d/tKr/. i/ j[D/ nfijk ehsk rZb Gkt/A eh eh ;'udk fojk eo/. w{zj'A fBebh rZb ndo ewo/ d/ p{j/ Bkb
dk f;o BhtK j' frnk. id'A w?A w[V T[jh
;'uK,
M{mh j't/ sK th b'eh ;Zuh efjD bZr c/o rbh tkfbnK B{z fJe rZb j'o ezB bkJh yV's/ T[; wod B/ th ;[Dh
;tkb g[fSnk sK T[j dZ;D bZrk.
'T[j p/ukok fiZE/ th j'Dk ni/ th
'G?D ih rZb jh nfijh j? fe n?o/ g?Dr/. w/oh rZb ;[D fit/A T[j w/o/ d/yD B{z fwbh. T[ZXo S'Nk f;zx r[od[nko/ j'Dh. fi; eoe/ T[;B{z gZek :ehB j'
fiZbs Gfonk ihtB pshs eo fojk
r?o/ B{z sK ejh th BjhA iKdh. nfijk ;kjt/A S'Nk g? frnk. w?A fJ;B{z fdbk;k ikt/ T[ZXo T[j uwko T[; dh gsBh e'b frnk j'Dk fe j[D T[;dk S'Nk f;zx d/
j'Dk. phwkoh, d[y ns/ Sofwzdrh d/ ehV/
eo nkgDk w{zj ekbk j[zdk. s[jkB{z fdZsk. fejk fe w?A sK s/ok fwZso jK. nk Xwe/. T[j ewiks pjkBk wko jZE'A puDk n"yk ;h. BZ;dk BZ;dk T[j
T[;d/ ;oho 'u e[opb e[opb eo oj/
fwZso nZr/ e'Jh S'Nk tZvk BjhA j[zdk. e[VhnK B{z gfjbK jh xo'A pkjo xZb d/ pkjob/ pzd p{j/ Bkb NeokfJnk ns/
d;fdnK th nkgD/ nkg B{z Sow nkT[Adh
j'D/. n?v/ tZv/ pzd/ B{z ni/ th gsBh
sK fJj w;K jh gfNnkb/ nkT[D bJh t/. ed/ u[nkBh d/ e/ jZNh G/i d/t/, ed/ c/o rbh gko j' frnk. d"Vdk j'fJnk
j?. s[;hA ;'u'r/ G?D efj e/ nfijh rZb
;kjt/A fet/A ipod;sh BhtK j' e/
gJh eoBK, go s[jkB{z sK ;kok e[M fsnko j'fJnk. fe;/ xo y/bD bJh. T[; wod d/ T[j nkgD/ p{N th ewo/ ftu SZv frnk.
fiT[Dk g? fojk j'Dk. ns/ c/o T[j uwko<
d;Dk gT{. G?D ih s[;hA sK S'Nk f;zx pZ; G?D ih fJj p/ukok T[ZE'A gfNnkb/ nkT[AfdnK e[zvh wko bt/. c/o gsk BjhA u"sohnK s/ i[VhnK n"osK T[;
fJ; ;'u d/ Bkb jh w/ok nzdo Go
d/ r[nKYh j'. e'Jh rZb dZ;Krk th sK nk frnk. fJ; dk d{o'A B/fVUA e'Jh BjhA. ebw{zjh nzdo eh eh eo/. ns/ T[ZXo T[j uwko B{z BZ;/ iKd/ d/fynk go T[j ;G
nkfJnk. go w/o/ e'b'A S'Nk f;zx bJh
wK sK fJ;B{z izw e/ wo rJh ;h ns/ uwko< wod iks i' mfjoh, fJzBh d{o'A e[M ikDdhnK th nBikD pDhnK
fJBQK dk Gbk jh ;'u'r/. ejkts j? gV';h
e[M Bk j'fJnk. nukBe w/ohnK T[ArbK
fgT[ sd'A id'A fJ;B{z T[wo e?d j'Jh. b? th T[j gokJh n"os bJh S[ZNh b? nk ojhnK. fJ; s'A pknd S'Nk f;zx T[Zuh
sK oZp fijk j[zdk. c/o s[jkv/ e'b'A be'
w/ohnK nZyK s/ ubhnK rJhnK. w?A
th ekjdh. n;b ftu S'Nk f;zx j? jh d/ e/ fJe S'Nh G?D j? T[j th fe;/ d{o d/ frnk. BjhA eh b'V gJh ;h nfijk eoB T[Zuh p'bD bZrk. T[; dh nktki rbh
d/fynk T[BQK d/ e'fJnK 'u T[; d[fys
pj[s Gbk wkB; pzdk. gsk BjhA fJ; s/ fgzv ftnkjh j'Jh j?. id'A J/; B{z T[wo dh. uzrk Gbk gsk ;h T[; n"os s/ T[jdk ftu p?mhnK T[BQK n"osK Bz{ th ;[DkJh
Sy; bJh gkDh dhnK p{zdK so ojhnK
oZp dh feT[A wko g? rJh< pj[s ;[y Bkb e?d j'Jh T[j sK ed'A jh fJ;B{z SZv rJh e'Jh jZe BjhA ;h. fdsh fiBQK e[M gb gfjbK T[; uwko B{z
;B fijVk gsk BjhA fJ; t/b/ feZE/ ;h<
;h. fJ; ftu G?D dk d'S Bk. T[;d/ ;"jo/ fJe fdB S'Nk f;zx d/ ezBh fe;/ BZ;/ iKd/ d/fynk ;h.
ofj fojk ;h fJj T[E/. B"eoh ;h. fJZis
jh nfij/ e[gZs/ ;B. wfjD/ wko e/ rbh tkb/ dh rZb g? rJh. Gkt/A T[;B{z go s[ozs jh S'Nk f;zx dh nktki
;h. gsBh s/ pZu/ ;B. go gsk BjhA
n?;H;keh
n?;H;keh
n?;H;keh
n?;H;keh
fJ;B{z feZE'A fgSkp dh fpwkoh bZr rJh, efjD, Se sK ;h go fJzBk BjhA fe gsBh B/ Bkb T[; xo'A fJe j'o nktki r{zi T[mh. n?;H;keh
fszB ngo/SB th j'J/ go fJ; dh jkbs 'vke{ dh G?D j?. fJj sK n;hA jh jK T[; uwko Bkb fiB;h ;pzX th i'V fbnk fijVh T[; dh sqhws dh ;h. fijVh S'Nk Sq'wDh gzikph ;kfjseko
yokp j[zdh rJh. fpwkoh jh nfijh fe fiBQK s?Bz{ t;k oZfynk, e'Jh d{ik j[zdk ;h. T[j jo o'i ;zM j'J/ r[od[nko/ iKdk f;zx d/ ;to Bkb'A th T[Zu/ ;to ftu 0061 403848789
ed'A dk pkjo ;[ZN fdzdk.'
n"os e'b ikt/ Bk. j[D fJjd/ ftu fJ; ns/ jB/o/ j'J/ w[Vdk ;h. gsBh B{z T[;d/ p'b ojh ;h, fit/A uhe ojh j't/. T[; f;vBh, nk;Nq/bhnk

43
43
43 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
43 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
43 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
r?;fNe gokpbw pha n?;apho
r?;fNe gokpbw
ejkDh
ejkDh
ejkDh
ejkDh
ejkDh
r?;fNe gokpbw
pha n?;apho
r?;fNe gokpbw
r?;fNe gokpbw
pha n?;apho
pha n?;apho
pha n?;apho
fBowbk no'Vk B{z gzue{bk d/ fbnKdk s/ T[j gq/w nzpkbth eoe/ GoikJh B/ fejk ;h - ''dhdh bJh bZG' ;KHHHoiBh B{z c'B w;K fwbk ;eh. T[j
;oekoh j;gskb s'A fJe jcsk gfjbK ikfDnk ikD bZr fgnk. fBowbk w[zvkHHHn;hA sK n"y/ ;"y/ w[zv/ d/ w{zj B{z GZih GZih nkJh ;h-vkeNo Bkb ;h.
jh S[ZNh fwbh j?. T[j w'jkbh d/ c/z- ;'udh j? fe d[Bhnk ftu pj[s/ c[b S[nkok bk jh fdnKr/.'' pbZv gq?So T[gobk fJe ;" nZ;h s/
3ph d/ T[; xo ftu p?mh j? i' T[; d/ fyVB s'A gfjbK jh w[oMk iKd/ jB. w/o/ gkgk th 'eZb/-eZb/ y'J/ y'J/ j/mbk fJe ;" d; ;h. vkeNo B/
gsh B/ nmkoQK ;kb gfjbK gbkN b? HHHfBowbk ;'u ojh j? fe gq/w th ofjzd/ B/'' tZvh Xh SSh B/ ozr 'u j'o j;gskb dkyb eotkT[D dh ;bkj
e/ pDkfJnk ;h. T[BQK dk fJj gbkN T[;/ j;gskb ftu dkyb eotkfJnk ukSBh x'bD dk :sB ehsk ;h - 'w?A fdZsh ;h. oiBh gzue{b/ b? rJh,
vokn ftu fBefbnk ;h. fBowbk dk frnk ;h, fiE/ T[j dkyb ;hl T[; d/ rZb ubktK<'' nkgDh ;j{bs bJhHHHHB"eoh th T[E/
gsh jfonkDk ;eZso/s d/ f;fynk dkyb j'D s'A d' fdB wro'A.HHHT[; d/ ''b? fJzBh d{o BjhA G/iDk wzwh B{z s/ g/e/ th T[E/. pbZv gq?So ed/ tZX
ftGkr ftu gfjbK ;[gohv?AN ;h s/ dkwkd s/ T[; dh Xh T[; B{z j;gskb pzrb"o. w/o/ d[jki{ nzeb th fsnko j' iKdk edh Bkowb s'A BhtK. fszB fdBK
foNkfJow?AN s'A d' ;kb gfjbK T[j b? e/ nkJ/ ;B s/ T[j d't/A jh gzue{b/ ikDr/HHHi/ w?A ejK,'' oiBh B/ fejk pknd Bkowb j'fJnk. vkeNoK B/ fejk
fvgNh ;?eNoh pD frnk ;h. fszB pZu/ jh ofjzd/ jB. T[; dh tZvh Xh ;h. ;h fe fJe jcsk xZN' xZN w?A T[E/ ojK.
j'J/ ;B T[BQK d/ L fJe p/Nk s/ d' j?dokpkd ftnkjh rJh j?. gsBh T[; ''p/-Sow'. e[M sK Sow HHHs/ d{i/ fdB gq/w nzpkbth B{z T[; d/
p/NhnK. fJe p/Nk s/ fJe p/Nh B{z T[BQK dh gzi ;kb gfjbK r[io rJh, fJj eo'HHHubhnK B/ wK B{z v'bh fpmkT[D Xh-i[nkJh e[dosB T[;/ j;gskb b?
ob-fwb e/ ftnkfjnk ;h. w[zvk T[; B/ fBowbk B{z j;gskb ftu jh HHHgfjbK ;[wB dh v'bh sK s'o bU,'' nkJ/HHHHu"E/ fdB T[; B/ w?Bz{ gSkfDnk
BtBhs pZsh e[ ;kb dk j? i' ekog'o/- df;nk ;h. j[D edh j?dokpkd s/ edh w?A T[BQK Bz{ fwZmh x{oh Bkb x{fonk ;h. ;h id'A T[j e[M mhe j'fJnk ;h. T[; B{z
phHn?; pho
phHn?; pho
phHn?; pho
phHn?; pho
phHn?; pho
SB p?Ae ibzXo fty/ gq'p/SBoh nc;o gzue{b/HHHT[AM nzpkb/ Sfjo ftu th ''HHHwzwh d/ wB 'u io{o bZv{ G[o S{ro th ;h s/ pbZv gq?So th. S{ro
j?. ;Zs ;kb gfjbK T[; dk ftnkj T[;dk nkgDk xo j?. gq/w B/ dZf;nk oj/ j'Dr/<'' B{zj B/ ewo wNek e/ fejk tXD Bkb T[; dk pbZv gq?So th tX
w'jkbh tkb/ xo p?m/ t/fynk sK BZe
gzue{b/ dk oiBh Bkb j'fJnk i' ;h fe ne;o T[j T[E/ fJeZbk jh ofjzdk ;h. iKdk. id'A T[j e[M Bkowb j'fJnk sK
gzue{b/ 'u ;oekoh ;hBhno ;?ezvoh j?. go fgZS/ fij/ id'A fpwko j'fJnk ''HHHi/ s[jkB{z ;kfonK Bz{ fJzBk ukU ne;o w/o/ p?v d/ e'b gJh e[o;h s/ nk ;zr'V fbnk-p'bh e[M BjhAHHH. go gsk
;e{b ftu ;kfJz; nfXnkgek j?. fJe sK Xh-i[nkJh T[;B{z gzue{b/ b? nkJ/. j? w?Bz{ v'bh fpmkT[D dk sK w?A nkgDk p?mdk. nkgD/ ihtB dk wjKekft T[; br frn? fe T[; dk nkT[Dk T[; B{z
jcs/ d/ nyho ftu T[j ibzXo ubh HHHj;gskb ftu d'jK d/ ;ko/ N?;N ehs/ ;tzpo nkg ou{zHHHs[jkv/ BoV/ feT[A B/ eJh eKvK ftu ;[DkfJnk ;h. T[od{ nyod?HHHj;gskb ftu th id'A T[j
iKdh j? s/ d{i/ jcs/ BtBhs w'jkbh rJ/. ;G Bkowb nkJ/-eh e'b?;Nqkb, ;j/V{z<'' s/ fjzdh ftu T[; dhnK SkfJoh dhnK w/o/ p?v d/ B/V/ nk p?mdk sK th oiBh,
nk iKdk j?. SSh T[; dh ;G s'A tZvh eh :{foe n?f;v s/ eh S{ro iK fBowbk ;'udh-;'udh w[;eok g?Adh S/ g[;seK Sg u[ehnK jB, T[; B/ w?Bz{ BtBhs s/ oiBh d/ g/fenK B{z nyodk
Xh j? i' nZiebQ prb"o nkgD/ gsh n?uHphH. d'jK dh tXh ;h sK j? fe id'A w?A fJj rZb ejh sK ;kfonK df;nk ;h. fjzdh ftu ouhnK SkfJoh ;h.
s/ pZfunK Bkb ofjzdh j?, T[AM ftnkjh n?f;fvNhHHHHn?f;fvNhHHHjkoN s/ B/ i'o-i'o dhnK skVhnK tikJhnK dhnK d' feskpK T[; B/ w?Bz{ fdZshnK HHHni oiBh B/ j?okB eo
T[j o'jse ;h. BtBhs s'A v/Y e[ ;kb fdwkr tkb/ gk;/ jwbk eo ojh ;h. ;B s/ ''fjg fjg j[o/,'' nky w/ok i' T[; B/ nfdZy o{g ftu w?Bz{ jh fdZs?HHHn?woi?A;h whfNzr ;Zd bJh j?
tZvh j?. HHHvkeNo B/ df;nk ;h fe fJ; dk ;[nkrs ehsk ;h s/ w/oh db/oh dh ;wofgs ehshnK j'JhnK jB - T[;B/ w?Bz{ fpBK df;nKHHHw/o/ Bkb fpBK
fBowbk no'Vk xo fJeZbh p?m ekoD t/b/-e[t/b/ dk ykDk ghDk, pj[s dkd fdZsh ;h. ''fizdrh e/ T[B bwj'A e' fi; B/ w[M/ rZb ehfsnKHHH. BtBhs th oks gj[zu
;'u ojh j? fe ukbh e[ fdB gfjbK xo ;'uDk, fJeZb/ ofjDk s/ ukj-ekch dk fBowbk ;'u ojh j? fe b/vhi SkfJo pDk dhnkHHH'', ''n"o fizdrh w/ frn?-tfNnk tfNnkHHHSSh th pzrb"o
ftu rfjwk rfjwh ;h id'A T[; dh finkdk ghDh j[zdk j?. fBowbk ;'udh ;zrhs fszB oksK ufbnk ;h - d' oksK fwbh gfjbh w[jZps e/ Bkw'', d{ih s'A nZi gj[zu ojh j?, ;[wB gkBhgs
S'Nh Xh ;[wB dk ftnkj ofynk frnk j? fe e[dos'A d'jK B{z fJe' tkov ftnkj s'A gfjbK s/ shih oks ;[wB g[;se d/ w[job/ gzfBnK 'u'A fJe s/ s'A.HHHSkw B{z ;G B/ fJeZm/ j'D?HHHw?Bz{
;h. xo ftu rqfjDkJhnK o"DeK ;B fwfbnk ;h s/ d'jK d/ p?v ftueko dh v'bh s'oB s'A nrbh oks th fi; fbfynk ;h. ;zeN ekbhB ;Zdh rJh whfNzr d/
feT[Afe d' ;kb gfjbK T[;dk gsh fJe p?v j'o ;h. T[j ne;o T[m e/ T[; ftu xo d/ ihn s/ pkjo'A nkJ/ e[M HHHgq/w nzpkbth dhnK T[j d't/A J/izv/ dh e[M-e[M p{ nkT[D br gJh
foNkfJow?AN s'A d' wjhB/ pknd jh ub d/ p?v e'b gJh e[o;h s/ nk p?mdk s/ foSs/dko jh Skfwb ;B. HHH;[wB g[;seK w?A fJE/ Bkb b? nkJh j?. w?A gq/w B{z c'B eo fds? ghH;hHUH s'A
tf;nk ;h, p; gfjbk s/ nzfsw jkoN xzfNnK pZXh nkgD/ ihtB dhnK gkBhgs ;j[o/ ubh rJhHHHfJe fdB jK.HHHfezBK t?okr j?HHHfezBh fpqjk dh
fe T[j e[M fdB Bk nkt/.HHHT[; B/ w?Bz{
nN?e j'fJnk ;h. HHHgo fBowbk ;'udh xNBktK ;[DkT[Adk ofjzdk iK T[; s'A c/ok gkT[D nkJh s/ w[V gkBhgs. SSh nZr. brd? ni/ th T[; dk nzdobk
p'bv pDB bJh gq/fon?HHH. nkgDh
j? fe d[Bhnk ftu fe;/ d/ woB Bkb ;[Ddk. id'A T[; dh B{zj oiBh iK T[; th nkgD/ gfotko Bkb e[M fdB wro'A wu foj?.HHHj;gskb s'A nkJ/ ni/ fJe
Sy;hns B{z p'd/ ;z;ekoK EZb/ e[ubD
wfonk BjhA iKdk. fco T[; d/ gsh dk e'Jh ;zpzXh nk iKdk sK T[j T[m e/ pzrb"o ubh rJh. BtBhs nkgDh jcsk j'fJn? s/ T[; B/ w'jkbh d/ gzu-
s'A ;[u/s ehs?. w?Bz{ j[D e'Jh pbZv gq?So
frnkB uzd no'Vk B/ T[; B{z fszB pZu/ nkgD/ fp;so s/ tkg; ubk iKdk. fvT{Nh s/ ibzXo ubk frnk. oiBh uZeo bk bJ/ jBHHHbrGr jo o'i
BjhA ;sk fojk s/ Bk jh n?;hfvNh
fds/ ;B s/ T[j T[BQK ftu jh r[nkuh HHHw?A edh th T[; d/ p?v e'b BjhA ;K dk fJe g?o ed/ w'jkbh, edh gzue{b/ ;t/o/ nk iKdk j?HHHnkgD/ S/no
pDdh j?.HHHSSh th w/o/ tKr Bkowb
ofjzdh ;h. tZvh e[Vh pzrb"o gsh Bkb rJh HHHjkbKfe T[j nfijk ukj[zdk ;h s/ d{ik edh ibzXo j[zdk. ftnkj ;[DkT[Ad?HHH. jo o'i BthA Bzw fby e/
j?. fJj w?Bz{ c'B s'A T[; Bkb rZb eoe/
ubh rJh. w[zvk ibzXo, B{zj ed/ s/ w/ok th fdb e[M-e[M eodk ;h. dhnK o"DeK ftu sK gsk jh BjhA ;h fbnkT[Ad?HHHs/ jo Bzw fit/A efj ojh
gsk bfrn?. w?Bz{ brd? SSh w/oh fXo
gzue{b/, edh ibzXo s/ edh w'jkbh. HHH'Ubv fJi r'bv' gq'rokw 'u bfrnk fe gzdoK fdB fet/A phs rJ/. j't/HHHnkU pkeh puh fizdrh 'eZm/
j? s/ w/o/ Bkb yb'J/rhHHH;[wB c'B s/
HHHfJeZbk xo T[; B{z j[D ykD B{z g?Adk T[j rhs ;[D ojh j?HHHgo T[;dk fXnkB fco xo ;[zBk j' frnkHHH;[zBk xo ykD r[ikohJ/HHH. fJe Bzw T[; B/ ;[DkJh
dZ; ojh ;h fe T[; dk gsh T[; B{z
j? Gkt/A T[; B/ xo dk T[gobk fjZ;k T[BQK ftu xZN j?HHH. fJe rhs Skdh B{z nkt/HHHykD B{z ih Bk eo/HHHp; fi; dk Gkt j? w[jZps dhnK feohnK
fNZuoK eo foj? w/o/ pko/HHHw/o/ s/ gq/w d/
feokJ/ s/ fdZsk j'fJnk j?, fJe dk nkT[Adk j? sK T[; B{z ukbh fdB ukjHHHekchHHHNhHthHHHHXhnK d/ ikD SpBw dhnK p{zdK ;w/A dh o/s ftu'A
;zpzXK pko/HHH. ;[wB Bkb c'B s/ ehshnK
B"itkB i'V/ B{z fiBQK dk ni/ e'Jh pZuk gfjbK ehsh S'Nh Xh ;[wB dh Skdh wro'A G[y fijh wo rJh. ed/ oiBh B/ bGDhnK ;[ykbhnK BjhAHHHgo T[BQK
rZbK s'A gsk brd? fe T[; B{z s/ T[;
BjhA j'fJnk j?. dk ;wkrw :kd nkT[Adk j?.HHHxo ftu nkT[Dk s/ fJe nZXk c[bek v[e r[zwhnK p{zdK bJh T[dk;HHHfBokS feT[A
d/ ;j[fonK B{z x[NB wfj;{; j' ojh j?.
fBowbk B/ fow'N Bkb NhHthH nkB o"DeK ;B. T[; d/ g/fenK ftu T[; dh b?DkHHHxo dh ;ckJh eoB wro'A fco j'JhJ/HHH< i' ;kv/ e'b pfunk j?, feT[A
;[wB s/ T[; dk gsh gj[zu rJ/ jB.
ehsk j?. e'Jh ;tkwh ih gqtuB ;[Dk wK, T[; d/ Gok GoikJh, T[; dh tZvh ezXK s/ SZsK B{z x{oBk. r[nKY ftu Bk T[; B{z gSkDhJ/HHHfeT[A Bk T[; B{z
SSh dk fJzsiko j' fojk j?. BtBhs,
oj/ jB. go T[j fow'N Bkb d{ik u?Bb Xh SSh, dkwkd, pZu/, p/Nk BtBhs, ofjzd/ b'e nkgD/-nkgD/ ezwK s/ wkDhJ/HHH<
oiBh, ;[wB ;GBK d/ fujo/ T[BQK d/
bkT[Adh j?. g[okDhnK fcbwK d/ g[okD/ T[;dh gsBh oiBh s/ oiBh d/ Gok- o[M/ftnK 'u w;s. tZv/ SfjoK 'u fe; HHHgq/w nzpkbth d/ fwbD wro'A j[D
wBK s/ fdwkr 'u tX/ pbZv gq?So B{z
o[wKfNe rhs nk oj/ jB - 'Ubv fJi GoikJh s/ e[M j'o foSs/dko th nk e'b ;wK j[zd? fJe d{i/ dk jkb-ukb w/ok ykD-ghD B{z th fus eod?l s[oB
do;k oj/ jB s/ T[j ukj gh gh e/ pbZv
r'bv' gq'rokw d/ nXhB. T[j fBzwk- i[V/ ;B. Skfgzr eoB t/b/ fJeZm/ iKd/ g[ZSD dk< ed/-ed/ c'B nk ikDk fcoB B{z th. T[; bJh d[gfjo dk ykDk
gq?So s/ n?;hfvNh 'u j'o tkXk eo oj/
fBzwk w[;eokT[Adh j?. j;gskb ftu sK T[; dh B{zj oiBh B/ efjDk - ''wzwh pzrb"o, gkBhgs, ibzXo s'A iK edh- pDkT[Adh jKHHHuzrk uzrk brd?HHHG[y
jB. e[M fuo wro'A SSh th pZfunK
T[; B[z d; fdB gzue{b/ ofjDk fgnk ih s[;hA th fJe bfjzrk b? bU. s[;hA edkJhA nzpkb/ ofjzd/ g/fenK s'A. ;[wB th brD br gJh j?HHHpbZv gq?So th
Bkb g[Zih j?. SSh dk fujok w/o/ fujo/
fiE/ T[; dh B{zj oiBh B/ T[;B{z dkfyb fejVk p[ZY/ j' rJ/ j'<'' BtBhs B/ nkgD/ gsh Bkb fJe wjhB/ bJh j[D Bkowb ofjD br fgn?HHH
tKr jh ;kXkoD j?- Bk n?;hfvNh j?
eotkfJnk ;h. ekoD fJe sK B"eoh efjDkHHH''wzwh bJh pbkT[z s/ pok jBhw{B wBkT[D :{og d/ N{o s/ ubh n?f;fvNh th xZN pDdh j?HHHs/ T[j
s/ Bk jh ;kB{z d'jK B{z e'Jh pbZv gq?So
T[; dh T[E/ ;h s/ d{ih rZb T[;dh Nkg d/ j'D.'' ftnkj s'A d' fdB gfjbK rJh j?. e[M ;wM Bk nkt/ fe ;wK th j[D nkgD/ nkg B{z p/jso s/
GoikJh T[;/ j;gskb ftu ;hBhno b/vhz ;zrhs ;h. foSs/dkoK s'A fet/A bzxktK. Bk rkfJsoh gkm eoB szdo[;s wfj;{; eod?. vkeNo B/ T[; j?.
;Nkc Bo; ;h. fBowbk dk fXnkB fJbktk nKY-r[nKY th fJeZmk B{z ihn eo/, Bk SpdK-GiBK dhnK B[z dZf;n? fe p; n?f;fvNh Bk pD/HHH;jh oks dk ykDk pDk e/ vkfJfBzr
rhs s'A j;gskb ftu fpskJ/ ;w/A tZb j'fJnk ;h. w?Bz{ th T[BQK BukfJnk ;h. e?;NK wB B{z ;e{B d/D. no'Vk ;kfjp ;w/A s/ ykDk ykt/HHHs/ ykbh g/N s/ N/pb s/ oZfynk frnk j?, ;G B/ ykDk
ubk iKdk j? fiZE/ T[; dk ebk; c?b' oiBh B/ T[; w"e/ fejk -''wzwh dh fcro dh :kd nkt/ sK g[okDh n?bpw y'bQ ykbh fdb - fdwkr Bk oZy/.HHHykbh ykD ;w/A ykBk g{osh jh ehsh j?.
T[; B{z fwfbnk ;h, gq/w nzpkbth. T[; fenk ewkb dh j?HHHj[D th g?Ash s'A e/ p?m iktKHHihn tX/o/ yokp j't/HHH. g/N s/ ykbh fdb - fdwkr Bkb th pZfunK B{z ;[nk e/ n;hA ;ko/ ;'fcnK s/
d/ g/e/ nzpkbk Sfjo d/ jB s/ T[j T[BQK T[go d/ BjhA brd/HHHfenk fcNB?; ;t/o/ r[od[nko/ s/ Skw B{z wzdoHHHfgZS'A n?;hfvNh pDdh j? s/ n?;hfvNh eJh p?m rJ/ jK. oiBh ni/ rZb S[o{ eoB
d/ xo d/ ;kjwD/ ofjzdk ;h. d'j/A fJeZm/ j?HHHfenk pkvh w/AN/B ehsh j'Jh j?HHH<'' xo dk fceoHHHfes/ e'Jh u'o T[uZek tko jkoN B{z th B[e;kB gj[zuk ;edh jh bZrh ;h fe T[; B/ f;o cV fbn?,
i[nkB j'J/ jB s/ d'jK dhnK uko nZyK fe;/ j'o B/ fejk- ''id'A ;[wB B{z t/yD ;kc jh Bk eo d/t/. BtBhs s/ oiBh j?. HHHT[j w?Bz{ go;'A d; fojk ;h. w?Bz{ x[ND br gJh j? s/ T[; dhnK gbeK
B/ fJe d{i/ ftu T[soB dh e'fSS io{o T[; dk j'D tkbk gsh nkfJnk sK B/ ni/ e'Jh febekohnK wkoB tkbk tko-tko efjzd? fe w?A nkgDk fynkb pzd j' ojhnK jB, dzd Ghu/ rJ/ jB.
ehsh ;h. go ;wki dk vo s/ d{ih T[j fBowbk B{z jh e[Vh ;wM, fdb jh fyvkT[Dk th xo 'u BjhA fbnKdk fi; ofynk eoKHHHT[; d/ nkT[D Bkb w?A SSh Gi e/ gfjbK gkDh dk rbk;
rZb T[j d{o'A B/fVUA T[; d/ uku/ dk fdb ftu UHe/H eo p?mk.''HHHb/vhi Bkb w?A ihn gouk ;eK. SSh e'b fJe nkgD/ j'mK s/ jbeh fijh fbg;fNe fbnk e/ gfjbK T[; d/ w{zj Ghu/ dzdK
w[zvk brdk ;h. d'jK dh fJe' iks ;zrhs ftu T[; dh d{o dh GoikJh B/ p/Nk s/ fJe p/Nh j?, go T[j d't/A pzrb"o th bkT[D br gJh jKHHHi' fXnkB B{z fuwu Bkb y'b e/ gkDh fgbkT[Adh
pokdoh vktok ;h. ;wki B{z, xofdnK yZph nZy dp d/ fejk ;h-''fBowbk jB. SSh B/ eJh tko fej? fe w?A pzrb"o Bkb t/yD s/ jh gsk br ;edh j?. w?A j?. vkeNo p[bkfJnk iKdk j? s/ T[j
B{z fJj ;pzX Bk guDk ;h s/ Bk jh bJh th e'Jh w[zvk bZG bUHHHj[D nktK. fus th pj[s eod? SSh d/ pZu/ T[; bJh eo/b/ dk ;{g jo o'i fsnko u?eng eoe/ d;dk j? fe wkJhrq/B g/B
d'jK B/ e'Jh j"A;bk ehsk ;h jho-oKM/ ftukoh 'eZbh ofj ikJ/rh.'' BtBhs fyvkT[D B{zHHH. oiBh dk fJbki ub eoe/ oydh jKl T[; dh S{ro ezNo'b j? i' fsZyh n?;hfvNh ekoD pfDnk
iK ;Z;h-g[zB{ d/ edw-fuzBQK s/ ubD dh BkBh B/ th jk;k T[d'A r[zik fdZsk foj?HHHT[;dh pZu/dkBh ftu ;'iS bJh. T[j j;d/-j;d/ e"Vk ;{g gh iKd?l j?. oiBh B{z j;gskb dkyb eotkT[Dk
dk. j"bh-j"bh T[j gq/w vktok s'A gq/w ;h, id'A T[; B/ fejk ;h - ''w/ok th j?HHxo ykD B{z g?Adk j? ;[wB d/ ftnkj nfijk e"Vk ;{g T[; B/ gfjbK ed/
g? frnk j?. w?A wfj;{; eodh jK fe gq/w
nzpkbth pD frnk s/ fBowbk dhnK e'Jh fXnkB eo' HHHw?Bz{ th pkJh ;kb wro'A. nukBe fJe fdB pbZv gq?So BjhA ghsk.
jh fJBQK ;GBK dh n?;hfvNh dk ekoB
nZyhnK B/ T[; nzdob/ SkfJo B{z pkjo j' ub/ B/ 'eZb/ ofjzfdnK.'' fBowbk dh tZX frnk, w'jkbh xo 'u fJeZbh HHHgo d' tko oiBh B/ T[; B{z fJE/
pfDnk j'fJnk j?.

44
44
44 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
44 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
44 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
ejkDh fJepkb f;zx N'eh
ejkDh
ejkDh
ejkDh
ejkDh
fJepkb f;zx N'eh
fJepkb f;zx N'eh
fJepkb f;zx N'eh
fJepkb f;zx N'eh
gqXkB'A
gqXkB'A
gqXkB'A
gqXkB'A
gqXkB'A
dk fXnkB oZyhA.' e[;w Sowk e/ BhthnK s'A pufdnK gqXkB'A B/ T[; B{z fgS'A iZck fynkb se BjhA nkT[Adk. ni s[jkvk fSt dZs B/ fpBK yVek ehfsnK,
gk b?Adh. pjkdo uzd, j[D fszB fuzBQK gk fbnk. ;wogD t/y e/ nkgDh gfjukB fwbh wzdo d/ egkN y'bQ/ s/ gqXkB'A B{z nbftdk
tkbk jtkbdko pD frnk ;h. ''fSt dZs s{z< n?; t/b/< eh j' foj? j?. fco th fdb vodk j?. fJj ;G dk fJSkok ehsk.
izw{ eSwho, fB:zsoB o/yk B/V/ fJj ;G< B'NK dhnK rZmhnK, ;'B/ d/ ;[gBk sK BjhA, X'yk sK BjhA<'' gqXkB'A nrb/ fdB gq'rokw nB[;ko gqtuB
ekofrb ;?eNo d/ ;EkfBe fBtk;hnK fp;e[N, J/He/H ;zskbh okJhcb, n;bk B/ fSt dZs B{z nkikd eo fdZsk. wro'A fSt dZs, ;koh ;zrs nZr/ jZE
B/ gkfe;skBh x[;g?m dh ;{uBk Gkosh s/ j?Av rqB/v.'' gqXkB'A B/ iZck j'o eoVk ''okBh ih, w[nkch wzr e/ w?Bz{ i'V e/ yVQk j' e/ p'fbnk, ''wkB:'r
;?Bk B{z fdZsh. ekofrb dhnK pockBh eo fbnk. g[ikoh fStdZs B/ e'Jh Sow;ko Bk eo'. ngBZs gzvsk 'u j?, ;kX ;zrs ih, ni w?A s[jkv/ uoBK
u'NhnK jw/SK s'A Gkos d/ epi/ 'u ;B. w[ikjws BjhA ehsh. pV/ moQw/ Bkb gzvs ih ftu BjhA. nZi gfjbh tko ftu fJe p/Bsh eoB ik fojk jK.''
e[M ;kbK s'A ;odhnK ftu Gkosh w[;eokT[AfdnK p'fbnk, ''e[;w fe;/ fJ;sqh d/ w[y s'A gzvsk ;[D e/
fJzB/ B{z ;zrs 'u p?m/ nZm dZ;
;?fBe fJZE'A tkg; nk iKd/ ;B. fJ;dk okBhHHHw?Bz{ nfsnzs y[Sh s/ nksfwe wfj;{; j'fJnk wkB'A T[j w/o/ nzdo d/ ;s;zrhnK B/ fSt dZs B{z iZck gk
bkG T[mkT[AfdnK, gkfe;skBh c"i B/ nkBzd wfj;{; j' foj? s/o/ fJ; c"bkdh wod Bkb w[ykfsp j?. w?Bz{ Bebh ;zp'XB
fbnk. pbkn dh c[osh Bkb T[; dh
fJBQK u'NhnK T[Zgo epik eo fbnk. iZc/ ekoB. fJ;dh rowkjN Bkb w/oh dh G[Zy BjhA j?. gzvs ih, gzvs ih
X'sh 'u'A fotkbto pokwd eoe/
fJj e[eow ssekb gkfe;skBh ;koh ek:k ftu fpibh dk gqtkj j' ;[D e/ w/o/ ezB gZe rJ/ B/. s/oh wip{s
jEeVh gfjBk fdZsh. fJe p[bzd
nkowh uhc iBob got/i w[SZoc B/ foj?. w?A ftnkj BjhA ehsk. ;koh T{oik iZch B/ w/o/ nzdo fJe ukBD s/ otkBh
nktki nkJh,
nzikw fdZsk ;h. pknd ftu got/i w/o/ pdB ftu e?d j?. w?A ;wMdk ;K, T[ikro eo fdZsh j?. pkeh dk ihtB
BKn sK T[;dk ;h e[;w okBh, go ''d'ozrbk g[fb; B/ fJ; Y'Arh gzvs
w[SZoc, gqXkB wzsoh Btki Sohc dk fJ;sqh wod dh ewi'oh j?. G[b/y/ 'u w?A s[jkB{z nogD ehskHHH i' ej'r/,
;ko/ T[;B{z gqXkB'A efj e/ Jh p[bkT[Ad/
nkszetkdh B{z j'o scshS bJh
sysk gbN e/ nkg gqXkB wzsoh pD ;KHHHrbs ;K w?A. s/o/ iZc/ B/ w/oh o{j pikn bktKrk. fSt dZs ftfSnk
;B. t/yD 'u th T[j gqXkB'A Jh brdh fjok;s ftu b? fbnk j?. ;koh ;zrs
frnk. pjkdo uzd id'A d'ozrbk s'A B{z T[j ;e{B pyfSnk j? i' SkfJd fgnk ;h.
;h. nkb/ d[nkb/ dh iksh rwh y[Sh
SKsh Bkb p?mh oj/.'' j?okB gq/SkB fSt
ekofrb otkBk j'fJnk, T[; t/b/ e[;w ;tor ftu th B;hp Bk j't/. fdb '';Zu efj oj/ U gzvs ih<'' gqXkB'A
j't/ iK e'Jh ;kw{fje ;wkih ;wZf;nk,
dZs r[Z;/ GohnK BioK Bkb w[;eok
gzi wjhfBnK dh roGtsh ;h. 3 wJh eod?, fJj iZck j'o eoVk j' ikJ/ B/ SowkT[AfdnK fejk.
gqXkB' nkgDh jkioh s/ fjZ;k io{o ojh gqXkB'A tb jko/ j'J/ i[nkoh tKr
s'A 26 i[bkJh 1999 sZe uZbh fJ; HHHHnBzs ekb se pfDnk oj/.'' ''w/oh e[;w, w?A nkgD/ ;ko/ r[D
gkT[Adh. fe;/ B{z th gqXkB'A Bkb e'Jh
t/y fojk ;h.
85 fdBK dh y{zyko bVkJh pknd ''eh petk; eoB? fSt dZs. Sow frnkB dh e;w ykBK fSt ih dh
frbk fSetk iK f;nk;s BjhA ;h.
;t/o/ nypkoK dh w[Zy ypo ;hL
Gkosh ;/Bk dh SkBdko fiZs j'Jh. fJ; BjhA nkT[Adh s?Bz{< fSt d[nkb/ 'u yVQk gqshwk ;kjwD/. nkgDh ;koh fizdrh
jo e'Jh gqXkB'A B{z fgnko eodk, T[;
''d'ozrbk g[fb; B/ ekofrb d/
fJfsjk;e fiZs dh ehws ;/Bk B{z 587 j' e/ n?;hnK rZbKHHHn?;h xNhnk ;'u< dk fJe fJe gb s/oh ;/tk ftu
dh wdd bJh ssgo ofjzdk. fgZm fgZS/
Sjhd jtkbdo pjkdo uzd dh gsBh,
i[nkBK dh Sjkds Bkb u[ekDh gJh. w?A s?Bz{ fJ;/ jkbs 'u pkjo b? e/ r[ikoKrk. n;hA fJj ;kok wkb XzB b?
th fBtk;h, gqXkB'A dh T[;ss s/
;qhwsh e[;w okBh, T[oc gqXkB'A dh dZ;
jtkbdko pjkdo uzd th fJBQK ftu iktKrh. ;kfonK d/ ;kjwD/ s/ok e/ d{o fe;/ EK s/ nkgDk nkfSnkBk
fJZis eod/.
s/ wdd Bkb, eZbQ fJe gkfe;skBh
Skfwb ;h. e[;w d/ ti{d T[Zs/ n?;h n;bh u/jok p/Bekp eoKrh.'' gqXkB'A pDktKr/.'' fSt dZs B/ :ehB Bkb
gqXkB'A, d'ozrbk e;p/ dhnK j'o
nkszetkdh B{z fjok;s ftu fbnk j?.
;ZN tZih fe roGgks j' frnk. B/ iZck poeoko oZfynk. fejk.
fJ;sqhnK s'A nbZr ;h. eZd S/ c[ZN s/
fBtk;hnK dhnK ihn s'V e'fSSK d/ ''s/oh e;w j? e[;w okBh i/ s/oh ''fBoBk b?D s'A gfjbK, w/o/ nzdo oche nfjwd BKn dk fJj y{zyko
tiB nZ;h feZb'. w'NhnK ekbhnK
nkszetkdh, gzvs fSt dZs BKn
pkti{d e'Jh bkG Bk j'fJnk. o'n o'n j[ew nd{bh eoK. w?A ikB tko fdnKrk fJe ;[nkb T[m fojk j?, gzvs ih.
uwedko nZyK, fsZyk BZe, B'edko
e/ e[;w dhnK nZyK y[Se j' rJhnK. s/o/ T[Zs'A. w/oh eh wikb fe e'Jh p/u?B eo fojk j?, w/o/ wzB B{z. ;Zu' ;Zu Bkb, ;EkBe fSt wzdo d/ g[ikoh d/ G/
m'vh T[go S'Nk fijk w{zj. jZ;D t/b/
;wK g?D s/ B/V/ d/ S[Gfuzse foSs/dkoK rVpV eoK. w/oh fJbsik ;[D b?, c/o dZ;'r/<'' gqXkB'A d/ fujo/ T[Zs/ gq/SkBh ; ftu fefonkShb ;h. wzdo d/ goh;o
gsb/ j'Am y[bQd/ sK soshptko fuZN/
s/ fBtk;hnK B/ w[V xo t;kT[D dh i' woih eohA.'' fSt dZs B/ Xhwh ;kc Mbe ojh ;h. 'u S[gkfJnk j'fJnk g?;k, ;'Bk, J/He/H
dzd ;kjwD/ tkb/ dk fdb w'j b?Ad/.
fwzBs ehsh. eJh :'r foSs/ th ;[MkJ/ nktki 'u r[jko bkJh. ''j[ew eo' w/o/ wkfbe.'' fSt dZs ;zskbh okJhcb s/ r'bh f;Zek pokwd
pdB ftu gfjbtkBK torh g[ysrh
go e[;w f;o/ s'A Beko fdzdh. T[; dk ''p'b g[ikohnk, S/sh p'b.'' gqXkB'A B/ jZE pzBQ/. eo fbnk frnk j?. j'o scshS ykso
s/ T[Zgo wk;{w u/jok pj[s Gbk brdk.
efjDk ;h fe T[j pjkdo Bkb dk fujok r[Z;/ Bkb swswk fojk ;h. ''fJj ;kok XzB, ;'Bk, okJhcb s/ r[odk;g[o fibQk ndkbs s'A d'
e'Jh BjhA ;h efj ;edk, nmskbh
fpsfJnk ihtB G[Zb BjhA ;edh. j[D ''e[;w okBhHHHw/o/ fdb dh okBh. n;bk feZE'A nkfJn?<'' gqXkB'A B/ fSt jcfsnK dk fjok;sh fowKv wzfrnk
;kb dh gqXkB'A dh T[wo ukbh ;kb s'A
e'Jh d{;ok wod pjkdo dk pdb BjhA s{z sK wod Bkb gzi S/ ;kb ;[Zsh J/A. dZs dhnK nZyK 'u nZyK gk e/ g[fSnk. frnk j?.
tZX j?.
j' ;edk. w/oh ek:k, w/ok n;fsst T[; nbkjh nkBzd B{z wkfDnk j?. j[D ''w/oh okBh, w?A s[jkB{z nkgDh
d'ozrbk e;p/ d/ fBtk;h gqXkB'A B{z ''d'ozrbk d/ fBtk;h, nkgDh
T[;dh nwkBs j?. gzdoK ;kbK s'A ;ZyDh J/A. ;[y Bkb joh noXKfrBh d/ o{g ftu jkio Bkio
rqkw gzukfJs ftu fpBK w[ekpbk gzu jowB fgnkoh ;wki ;/tek s/ fBvo
d'ozrbk d/ gZSw tb ;ojZd d/ j'o Goh, so'skik, ;/jswzd s/ row J/A. ikD e/ efjzBk fe ;G ;Zu dZ;Krk.
Bkwid eod/. gqXkB'A fJ; n"jd/ dh G[Zyh gqXkB'A B{z T[; dh fJ; db/oh Goh gqkgsh
Bidhe j? fJe S'Nk fijk fgzv feT[A eoBh J/ fJ; d[obG ek:k Bkb eohp fJe wjhBk gfjbK dh nZXh oks,
BjhA ;h. u'D ;w/A T[j gqfsfrnk eodh T[Zs/ fdb y'bQ e/ XzBtkd eofdnK
'ukeoh.' e[Zb nmkoK xoK s/ fJe ;" d/ p/fJB;kch s/ i[bw<'' d' gkfe;skBh nkszetkdhnK B/ w?Bz{
fe T[; dk ihtB fBtk;hnK dh ;/tk tXkJh d/ oj/ jB. T[; dh bzwh T[wo
eohp nkpkdh. tkfenk 3 nes{po ''fJ;sqh g[oS d/ gftZso fwbB B{z dp'u fbnk. ikB'A wkoB dh Xweh d/
gqsh ;wofgs j?. fJj wkD fe;/ j'o B{z tk;s/ nodk;K eo oj/ jB.''
2016, ;'wtko oks d/ d' ti/ dk j?. ekw tk;Bk Bk efj fSt dZs. d' o{jK e/ fJj ;G oZyD dk dpkn gkfJnk.
fdZsk ik ;edk j? sK i' gzukfJs ftu
ukeoh dh phHn?;Hn?cH dh g';N T[Zs/ d/ fwbB dk fSyo Jh fJ;sqh g[oS dk w/o/ e'b woB iK T[BQK dk j[ew wzBD
fJe j'o ;/tkdko gzu dk tkXk j' ikJ/
ckfJfozr j'Jh. phHn?;Hn?cH B/ i[nkph ;zG'r j?. w/oh o{j, w/o/ ;tortk;h gsh s'A f;tk e'Jh ukok BjhA ;h. fgSbhnK
. go fBtk;hnK dh fiZd ekoB gqXkB'A r r r r rzbb bb b
ckfJfozr ehsh. ckfJfozr pzd j'D s/ Sjhd pjkdo uzd Bkb fJe fwe j' d' oksK th T[j fJZE/ Jh mfjo/ ;B. i/
B{z fJj n"jdk ;theko eoBk g?Adk.
fJbke/ dh sbkSh bJh rJh go e'Jh u[Zeh j?. s/oh petk; dk w/o/ n;fsst w?A T[; oks BKj eo fdzdk sK ni oks
eohp gzi ;" xoK tkbk d'ozrbk,
d/yk j? ne;o fizdrh w/A, jw B/
;[okr Bk bZrk. nzdki/ nB[;ko T[Zs/ e'Jh n;o BjhA. w?Bz{ r[zwokj eoB s/o/ Bkb w[bkeks Bk j[zdh. fJe BthA
gzikp d/ fibQk r[odk;g[o 'u
nkszetkdh d'ozrbk tb d"V rJ/ dh e'fSS Bk eo.'' fizdrh dh S[o{nks Bk j[zdh. SkfJd :/ nkzwk eo
gkfe;skB ;ojZd d/ Bidhe j?. fJj
fdb'A ukjk j? fi;/ Gh, S'V frnk
d'ozrbk d/ fBtk;hnK B{z fJ; gqsh ''e[;w okBh ih. fJj nNZb ;ZukJh G'b/ BkE dh fJjh fJZSk ;h. i' th j[zdk
e;pk pkdSkj nepo d/ oki ;w/A d'ozr
eohp nk eo
;[u/s eo fdZsk frnk. rqkw gzukfJs j?, fi;wK d/ fwbkg s'A pr?o, o{jK dk j?, T[;/ dh wBSk Bkb j[zdk j?.'' fSt
ykB B/ t;kfJnk ;h. d/S dh tzv ;w/A
B/ nZm nZm dZ; dZ; B"itkBK d/ eJh fJe fwe j'Dk n;zGt j?. fSt fbzr B{z dZs B/ fSt fbzr tb f;o M[ekT[AfdnK
nNebK ;B fe w[;bwkBh pj[frDsh
fe; d[SwBh ek w[M ;/,pdbk bhnk
ro[Zg pDk e/ s[ozs oks dk mheoh g{fink iKdk j?. fJj gqfeosh d/ fbzr fejk. T[; dh nktki GktBkswe j'
tkbk fJbkek gkfe;skB B{z fwb/rk.
j? :k oZp
gfjok S[o{ eo fdZsk. fJ; gq:'iB ftu s/ :'Bh d/ fwbB dk gqshe j?. GrsK rJh.
nzsb/ fBoD/ nB[;ko ;o f;ob
y[S feUA j?A ijK tkb/, w/ok
fJ;sqhnK d/ Skfwb j'D dh wBkjh ;h. B{z fJ; ftu fSt s/ gkopsh Ske;ks '';Zu dZ;D dk XzBtkd. w?Bz{ j[D
okvefbZc B/ SeorVQ sfj;hb B{z
nkfSnK fibk eo
gqXkB'A B/ ;ko/ soe Beko fdZs/. T[j Bio nkT[Ad/ B/. ;koh ;foSNh, Bo s/ ikDk ukjhdk j?. i/ w?A tkg; mheoh
gkfe;skB ftu s/ pkeh r[odk;g[o
fJe ro[Zg ftu Skfwb j' rJh. gqXkB'A wkdk d/ fwbB Bkb jh ubdh gfjo/ d/ N'b/ 'u Bk rJh sK T[j w?Bz{
fibQk Gkos ftu Skfwb ehsk. Bshi/
w[M e' co/p d/ eo, b{Nk w/o/ jh
d'ozrbk d/ uZg/ uZg/ s'A tkfec ;h. j?HHHgqc[Zbs j[zdh j?. fJ; sZE dk bZGDr/. eZb nktKrh ;s;zr t/b/.
ti'A f;Zy Xow d/ pkBh r[o{ BkBe d/t
ofjBwkUA B/
nZXh oks gSuks mheoh gfjo/ fso;eko, f;oiDjko d/ fB:wK d/ E'Vk fsnko j' e/. fJe ;kdk d[bjB
ih Bkb ;pzXs r[od[nkok eoskog[o dkwB S[Vk bhnk j?, wzib e/ jh
d"okB, gqXkB'A B{z wzdo dh xzNh yVeD fto[X j?. w?A s/o/ nZr/ g{ok ;wofgs pD e/. s[jkv/ gqtuB s'A gSuks, ;zrs
;kfjp ;ojZd s'A uko feb'whNo gko eohp nk eo
dh nktki nkJh. T[; B{z y[Vfenk, nKHHHs/o/ edwK ftu nK. w?A e;w ykBK, dh ;fjwsh Bkb foSsk i'VKr/. d' i?n
gkfe;skB ftu nk frnk. r[o{ BkBe
wzdo d/ egkN sK oks dZ; ti/ pzd j' s/oh oik 'u ojKrk.'' fSt dZs d/ wkbk fsnko oZyDk s[;hA. ''
d/t ih d/ tZv/ ;g[Zso, pkpk ;qh uzd n? w/o/ d';s e[M s', y[dk ek y"c
iKd/ B/. fJ; t/b/ wzdo dh xzNh dh u/jo/ T[Zs/ ;wogD s/ mfjokn ;kc w[;eokT[AfdnK, gqXkB'A pkjo tb s[oB
ih dk r[od[nkok Nkjbh ;kfjp, ykfJnk j'sk
nktki feT[A nkJh. j't/ Bk j't/, e'Jh Bio nk fojk ;h. bZrh.
rkjbkoh, d'ozrbk s'A E'Vh d{oh s/ j?. feSsh w/oh fvp' dh, s{ ;kfjb e/
pkjobk pzdk j' ;edk j?. fpBK fe;/ B{z ''gzvskHHHw[nkc eoBk gzvs ih. ''iok o[e ikU okBh ih. fJe
e[;w okBh dk ftnkj ;zB 1994 gk; nk eo
dZ;/ T[j fJeZbh wzdo tb s[o gJh. e[dos s/ n;bhns Bkb i'VB tkb/ r[ikfoS j?. i/ r[Z;k Bk eo' sK noi
ftu Gkosh ;/Bk d/ fJe BkfJe pjkdo
wzdo d/ egkN nzdo'A pzd ;B. T[j j?okB s[jkv/ gqtuB d/ soe w/o/ nzdo r{zi eoK<'' fSt dZs B/ fwzBs ehsh.
uzd Bkb j'fJnk. uko ;kb s'A tZX c{b'A ;/ dkwB S[Vk eo, thokB'A ;/
;h. e'Jh MZyV BjhA, jtk SKs j? fco oj/ B/. w?Bz{ n?j;k; j' foj?, fgSb/ gzdoK ''dZ;' gzvs ih. ibdh eo'HHd/o Bk
phsB s/ th e[;w dh e[Zy joh Bk j'Jh. d';sh eo bh
wzdo 'u bNedh xzNh feT[A tZih< ;kb w?A nfrnkBsk, fJ;sqh jm s/ j' ikJ/.''
fdB oks nodk;K s/ ;[ZyDk ;dek e'Jh Gh ok; Bk nkfJnk, ;ZG S'V
g[ikoh B{z irkT[Dk mhe Bk ;wfMnk fiZd Bkb eZN/ B/. nkgDhnK GktBktk ''o[y;s b?D s'A gfjbK gzvsk efj
e[;w d/ Gkr ikr/. T[j roGtsh j' rJ/ frok eo
s/ egkN NZg e/ nzdo nk rJh. B{z dpk e/, e[ub e/. don;b b'e e/ fJe x[NthA iZch gkU. fSt dZs
rJh. xo 'u y[Sh dh bfjo nk rJh.
fStfbzr ;Ekfgs r[ck B[wk ;EkB T[;ss eo eo e/ s[jkB{z n?Bk T[Zgo b? dh nk; Goh nktki ftu fwzBs ;h. fdb wzp{s eoe/ i', T[ms/ B/ pko
pjkdo, e[;w B{z c[ZbK tKr oydk. e'Jh
ftu wZXw o'SBh fd;h. fe;/ d/ nzdo iKd/ B/ fe iwhBh jehes Bio '';po dk cb fwZmk j[zdk j? gzvsk. pko fro e/
th Gkok ezw eoB s'A toi fdzdk. eJh
j'D dk nkGk; j'fJnk. fpZbh tKr dp/ nkT[Dh pzd j' iKdh j?. fJB;kB eZbQ dh o;w dk fJzsiko eo'.'' ''fEzd'' T[j wzzb B{z, gk b?Ad/ ;ZG
tko T[; dk wZEk u[zwdk s/ nkokw eoB
g?oK Bkb T[j w"e/ s/ rJh. e'B/ 'u yVk nkgDh Bebh nksw fBoGosk dk w[;eokT[AfdnK, gqXkB'A pkjo fBeb n"eVK jNk eo
dh fiZd eodk. e[;w d/ T[God/ g/N
fJziL i'frzdo f;zx ''fEzdfEzd''
fJziL i'frzdo f;zx
fJziL i'frzdo f;zx fEzd
fJe pzdk e[M eo fojk ;h. bNedh xzNh fSeko j' iKdk j?. tkg; w[VD dk rJh. fJziL i'frzdo f;zx
fJziL i'frzdo f;zx fEzdfEzd
tb t/y e/ efjzdk, 'okBh, w/oh nwkBs

4 4 4 4 45 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
gzikp NkJhw
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
25 i{B Sjhdh fdt; s/ ftjhdh fdt; s/ ftS/////S
25 i{B
25 i{B
25 i{B jhdh fdt; s/ ft
25 i{B jhdh fdt; s/ ftjhdh fdt; s/ ft
gzE dk
gzE dk q'wDh BkfJe pkpk pzdk f;zx pjkdoq'wDh BkfJe pkpk pzdk f;zx pjkdo
gzE dk
gzE dk q'wDh BkfJe pkpk pzdk f;zx pjkdo
gzE dk Sq'wDh BkfJe pkpk pzdk f;zx pjkdoq'wDh BkfJe pkpk pzdk f;zx pjkdo
r[o{ BkBe d/t ih s'A b? e/ r[o{ r'fpzd
:kdro nZi ;wkD/ ftZu ekfJw j? ns/
f;zx ih sZe dk fJfsjk; ns/ :'rdkB
d/yh ik ;edh j? T[j j? fJZE'A dhnK
nkgD/-nkg ftZu pj[w[Zbk j?. dSw/S
w;fidK ns/ JhdrkjK. nZi th
fgsk r[o{ r'fpzd f;zx ih nkgDhnK
fJwkwrVQ dhnK ;kohnK w;fidK ekfJw
e[opkBhnK dk wjkB fto;k SZv e/
jB. T[;B/ e'Jh tZyok fcoek iK ;z;EkB
z[bw ns/ ipo d/ fto[ZX nkgDh eEk
fsnko BjhA ehsk s/ nkgD/ nkg B{z r[o{
nZr/ s'oB bJh pzdk f;zx pjkdo B{z
BjhA ejkfJnk.
nkgDh nfiZs sbtko, soeS ns/ gzi
pzdk f;zx pjkdo B/ fjzd{
sho ;"Ag e/ 7 nes{po 1708 JhL B{z
;ZfGnkuko, oj[ohsK s/ fjzd{ ;z;feqsh dk
nrb/o/ o;s/ o[SBkT[D bJh ub/ rJ/.
g{ok ;fseko ehsk. vkH joh okw r[gsk
;qh r[o{ r'fpzd f;zx ih dh nkfrnk dk B/ nkgDh g[;se f;ZyK dk fJfsjk;'
gkbD eoB bJh id'A pkpk ih gzikp
ftZu fbfynk j? fe pzdk f;zx pjkdo B{z
nkJ/ sK T[jBK e'b r[o{ ih tZb'A fwb/
f;ezdo, j[wk:{z, uzr/z yK, Bdo Skj,
gzi sho, yzvk ns/ Brkok ;h. gzE gqekS
nfjwd Skj npdkbh s/ B?g'bhnB
nB[;koL-
p'BkgkoN d/ pokpo dk ;EkB fwbDk
pzd/ r[o yzvk d:', b:' T[B/A rb gkfJ.
ukjhdk j?, feT[Afe T[j p/fw;kb ioB?b
ykb;' d/y ;[ ftNfo< fsB yzv' b:'
;h. T[;d/ nB[;ko pzdk f;zx pjkdo B/
fSBkfJ..
iksgks, Xow, B;b d/ pzXBK B{z
gowihs f;zx
gowihs f;zx
gowihs f;zx
gowihs f;zx
r[o{ r'fpzd f;zx ih B/ pkpk pzdk gowihs f;zx
s'fVnk, ny"sh Bhu iksK B{z T[Zu/ doi/
f;zx pjkdo B{z i[bw dk Nkeok eoB
fdZs/. ;wkfie pokpoh bJh ftS/S gqpzX (fo;ou ;ekbo)
(fo;ou ;ekbo)
(fo;ou ;ekbo)
(fo;ou ;ekbo)
(fo;ou ;ekbo)
bJh EkgVk d/ e/ s'fonk, fi; fgZS/ ;qh
ehs/. vkH joh okw r[gsk nB[;ko id'A
nkBzdg[o ;fjp dh Xosh s'A ;zg{oB pzdk f;zx pjkdo d/ ;wekbh w[;bwkB ns/ fiZsh iKdh j?.< f;zxK B/ pj[s d[ZyK Bkb pshs ehs/.
nes{po 1709 ftZu pzdk fj;ko fib/
ykb;k f;oiBk dh ftukoXkok ezw b/ye w[jzwd ek;w bkj"oh dh fbys pzdk f;zx pjkdo B/ tZyo/ f;Zy oki ftdtkB fJ; rZb dh rtkjh God/ jB
ftZu, fi;B{z fe pKro d/; fejk iKdk
eodh j?. ;qh nkBzdg[o ;kfjp s'A ;w[Zu/ 'fJposBkwk' (ofus 1722 JhL) nB[;ko dk f;Zek ubkfJnk s/ w'jo pDkJh, go fe fJZe th f;Zy d/ fujo/ s/ fJzB/ w[Sfeb
;h, gj[zfunk sK r[o{ r'fpzd f;zx ih d/
ftSt B{z fJZe GkJhukoe ;KM ekfJw f;ZyK s/ w[rbK ftueko x'b, ;qh r[o{ pzdk f;zx pjkdo B/ nkgDk iksh oki ;w/A d"okB th e'Jh T[dk;h dk goSKtk
BkfJp ns/ okSNoh bfjo d/ w[yh d/ s"o
eoB dh ntkz T[Zmh ns/ fJ; ntkz B{z r'fpzd f;zx ih d/ i'sh-i's ;wkT[D ;Ekfgs BjhA ehsk. f;Zek nkgD/ BK BjhA ;h. gqsh fdB ;"-;" f;ZyK B{z So/
s/ T[;dh fjzd{ ns/ f;ZyK B/ pj[s nkT[
fiBQK r[o{ fgnkfonK B/ ;[fDnk s/ T[gozs S[o{ j'fJnk s/ fJ; B{z S[o{ eoB dh EK r[o{ BkBe d/t ih ns/ r[o{ r'fpzd nkw b'eK ;kjwD/ Sjhd ehsk iKdk
Grs ehsh. gqf;ZX ftdtkB rzvk f;zx
wzfBnk T[BQK ftu'A fJZe wjkB ;yShns tkbk pkpk pzdk f;zx pjkdo ;h. fJ; f;zx ih d/ BK dk f;Zek ikoh ehsk, ;h. pzdk f;zx pjkdo d/ ;kEh (pki f;zx,
nB[;ko T[; B/ puB fdZsk ns/ fJeoko
jB pkpk pzdk f;zx pjkdo fijV/ fe gqeko pkpk pzdk f;zx pjkdo B/ gzikp fi; s/ fJj Spd T[Zeo/ rJ/. okw f;zx, cfsj f;zx, nkbh f;zx, r[bkp
ehsk j? fe w?A w[;bwkBK B{z e'Jh d[y
18thA ;dh ftZu g?dk j'J/ wjkB ;{ofwnK dh f;nk;s ftu gfjbh tko ;orow f;Zek id po jo d' nkbw f;zx) ihtB s/ cfsj gqkgs eo u[Ze/
BjhA fdzdk. i' Gh w[;bwkB T[; tZb o[i{
ftZu'A fJZe ;B.fiBQK B/ w[rbK d/ nfiZs Xwkek SZfvnk. fJ; Xwke/ B{z 'nip s/fr BkBe ;kfjp n;s ;B. 9 i{B 1716 (29 iwkdhT[b;kB,
j[zdk j? T[j T[;dh fdjkVh ns/ sBykj
j'D d/ ftStkS B{z s'V e/ oZy fdZsk. pbk' efjD tkb/ ;oekoh w[;bwkB b/ cfsj r'fpzd f;zx ;zws 1128 fjioh) B{z pzdk f;zx pjkdo
fB:s eoe/ T[; dk fXnkB oZydk j?
pkpk pzdk f;zx pjkdo id'A 1708 JhL ye fJ; rZb dh gq'VQsk eod/ jB fe SkfjSkjkB cifb ;Zuk ;kfjp n;s ns/ T[;d/ 17 ;kEhnK B{z fsog'bhnK febQ/
ns/ T[; B/ nfrnk d/ fdZsh j'Jh j? fe
ftZu ;qh r[o{ r'fpzd f;zx ih dk EkgVk gzikp dh f;nk;s ftu pkpk pzdk f;zx T[;dh w'jo th gzEe ;o{g dh cfsj ftZu'A eZY e/ wfjo"bh fty/ Sjhd eoB
Bwkz ns/ y[spk fit/A ukj[D gVQB. pzdk
b?D s'A pknd gzikp B{z nkfJnk sK B/ nfijh jbub wukJh fe w[rbK B{z B{z gqrN eodh ;h. dk fdB fB;us ehsk frnk. T[BQK d/
f;zx B/ fjzd{nK iK w[;bwkBK s/ fe;/
T[jBK d/ ;kjwD/ tZvk w[Zdk i[bw ns/ ftStk; BjhA nk ;edk ;h fe fJ; soQK d/r' s/r' csfj U B[;ofs p/ ;oho d/ wk; B{z iw{oK Bkb B'funk frnk
fe;w dhnK gkpzdhnK BjhA bkJhnK ns/
ikbwK dh ;wkgsh ns/ gzikp dh T[j th j' ;edk j?. pj[s ;ko/ fJbke/ T[; B/ fdozr ns/ nefj s/ n;fj s;hj/ d/ e/ Sjhd
Bk jh fJ; ;w/A fe;/ fjzd{ dk fsbe iK
;s[zsosk B{z pjkb eoBk ;h, fijVh cfsj ehs/, e?Eb dk Skjh yikBk :kcs nz BkBe r[o{ r'fpzd eo fdZsk frnk. nypko-J/-dopko-J/
izR{ th BjhA S/fVnk frnk., w[;bwkB
brGr fgSb/ ;Zs-nZm ;" ;kbK s'A b[ZfNnk s/ e?Eb s/ epzk ehsk. pzdk f;zx -w[nZbk d/ ;ck 165 s/ fbfynk j? fe,
f;gkjhnK B{z ;w/A f;o Bwkz ndk eoB
rzBh d/ s[oeK d/ nXhB gzikp d/ b'eK f;zx B/ ;wkDk tk;h ibkd ibkb[dhB, pzdk f;zx B/ nkgD/ f;Zy gqpzXeh
dh fJikzs ;h. brGr 15,000 <fJj ypo pkdSkj B{z dZ;h rJh fe T[;
s'A y'j e/ nkgD/ x'fVnK d/ g?oK EZb/ w[rbh j[ewK nB[;ko fi; B/ ;qh r[o{ s/ tkb/ fJbke/ bJh pkekfJdk okiXkBh d/ j[ew w[skfpe fJpokjhw T[ddhB-J/
w[;bwkB T[; dhnK c"iK ftZu Skwb
doVh gJh ;h. r pjkdo ;kfjp ih dk ;h; XV Bkb'A ;Ekfgs ehsh. ;Y"ok T[;dk gqSk;eh -nkfsS ns/ ;opokj ykB e'stkb B/
;B.
nkw fJfsjk;ekoK dk wZs j? fe nZv ehsk ;h, dk f;o ebw eo fdZsk j?ve[nkoNo ;h s/ T[; B/ B/V/ jh b'jrVQ pzdk f;zx, T[; d/ g[Zso ns/ j'o ;kEhnK
pkpk pzdk f;zx pjkdo B/ ;qh
bSwD dk; (pknd ftZu wkX' dk;) s/ ;wkDk s/ epzk eo fbnk. c/o dk febQk T[;kfonk. f;Zy ;wki B{z pzdk B{z febQ/ ftZu'A eZY e/ ytkzk e[spdhB
nBzdg[o ;kfjp dh Xosh s'A p[bzd ehsh
dk iBw 16 nes{po 1670 JhL fibQk Skjpkd, nzpkbk s/ eg{oh s/ epzk f;zx pjkdo dh fJj nd[Zsh d/D ;h fe dh wzko d/ e'b fijVh fe y'ik cks{ d/
;wkBsk dh nktkz B{z fBt/eb/ Yzr Bkb
g[DS fty/ v'rok okig{s xokD/ d/ okwd/ ehsk. eg{oh d/ jfsnko/ eow[dhB ;Y"ok f;ZyK ftZu BtK T[sSkj, Bt/A ;[gB/ d/ ;o'to d/ B/V/ j?, b? rJ/ ;B. ;G s'A
ihtB iKu dk fjZ;k pDkfJnk, fi;
t okig{s d/ xo j'fJnk ;h. pknd ftZu B{z esb ehsk. GzrkDh d/ :[ZX (1688) ;[szsosk bJh sVc g?dk ehsh.pzdk f;zx gfjbK T[; d/ g[Zso ni? f;zx B{z T[;
sfjs pzdk pjkdo dh tZvh d/D
T[j ;kXK dh ;zrs ftZu nk e/ fcodk- ;w/A gho p[ZX{ Skj ns/ T[;d/ gfotko B/ pjkdo id'A pjkdorVQ fty/ ;?Bkgsh dhnK nZyK d/ ;kjwD/ Sjhd ehsk
fzwhdkoh gqDkbh B{z ysw eoBk ;h
fcodk dZyD tZb fBeb frnk s/ BKd/ ;qh r[o{ r'fpzd f;zx ih dh sB'-wB' ;/tk nwho yK dhnK 60,000 s'A tZX c"ih frnk. wro'A pzdk pjkdo B{z nD-wB[Zyh
feT[Afe pzdk f;zx pjkdo d/ ;w/A se
V B/V/ r'dktoh Bdh d/ ezY/ nkSow ftZu ehsh ;h, fi; dk pdbk b?D dh ykso ;?BktK d/ x/o/ ftZu nk frnk sK j'o s/ dodBke s;hj/ d/ e/ T[; dhnK
T[j tZv/ tZv/ fzwhAdko i' nkw s"o T[s/
ofjD bZrk. bSwD dk; (wkX' dk;) nkgD/ jkew T[;wkB yK d/ j[ewK e'Jh ukok Bk uZbdk t/y e/ f;zxK d/ g;bhnK B{z s'V-s'V e/, Sjhd eo fdZsk
;oekoh w[bkzw j[zd/ ;B s/ G{wh eo B{z
dh w[bkeks ;qh r[o{ r'fpzd f;zx ih Bkb w[skfpe eow[dhB B/ gho p[ZX{ Skj B{z j[ew s/ :[ZX Bhsh d/ f;XKsK nB[;ko G/ frnk j?. T[; d/ ;kEhnK B{z th wko fdZsk
fJeZso eoe/ ;oeko d/ yzkB/ ftZu iwQK
;szpo 1708 ftZu BKd/V fty/ j'Jh. r[o{ s;hj/ d/ e/ Sjhd eo fdZsk ;h.pzdk f;zx ; pdb e/ x/o/ ftZu'A pkjo j' frnk ns/ frnk j?.< fJj r"ot, wkD go
eokT[D d/ z[zw/tko ;B, G{wh d/ wkbe
ih B/ bSwD dk;, fijVk T[; ;w/A pzdk pjkdo B/ ;ofjzd d/ ;{p/dko tzho yK BkjB dhnK gjkVhnK ftZu ik e/ fco n;ouisk tkbh rZb j? fe pkpk pzdk
nkg pD rJ/ ;B. pzdk pjkdo B/ fJjBK
p?okrh dk; d/ BK Bkb ikfDnk iKdk B{z zzr ftZu jok e/, esb eo e/ T[; d/ ;orow j'fJnk. fit/A uwe"o dh rVQh f;zx ih pjkdo fJ; ;ko/ z[bw-f;sw
fzwhdkoK gk;'A zwhBK S[vtk e/ fe;kBK
;h, B{z g[ZfSnk fe s{z e"D j?< sK pzdk z[bwK dk pdbk fbnk s/ f;ZyK dh nkB fty/ GkJh ;zrs f;zx B/ ;qh r[o{ r'fpzd d"okB g{oh soQK nfjZb ns/ nv'b oj/.
B{z T[jBK d/ jZe tkfg; dtkJ/. fJ; ;zpzX
p?okrh B/ fejk,w?A nkg dk pzdk jK. ns/ SkB pjkb ehsh. 12 wJh 1710 f;zx ih dk fbpk; gfjB e/ r[o{ ih B{z fJ; soQK T[BQK f;Zy Sjhdh ftok;s T[Zs/
ftu fJotB nkgDh ouBk 'b/No
gqf;ZX f;Zy fJfsjk;eko y[Stzs f;zx JhL B{z uZgVfuVh d/ w?dkB fty/ tzho rVQh fsnkr d/D bJh gq/fonk s/ rVQh g{ok gfjok fdZsk. pzdk f;zx pjkdo B/
w[rbz' ftu fbydk j? fe pj[s ;ko/
nB[;ko r[o{ ih B/ T[; ;w/A pzdk p?okrh yK dhnK c"iK Bkb pzdk f;zx pjkdo d/ fty/ jh ;zrs f;zx thorsh B{z gqkgs j' wjkokik oDihs f;zx bJh pj[s gfjbK
gqrfBnK ftu, fiBQK d/ f;Zy wkbe pD,
dhnK v{zxhnK nZyK ftZu fweBkshSh f;zxK dk xw;kD dk :[ZX j'fJnk. pki frnk ;h. GkJh r[bkp f;zx B/ pzdk f;zx gqSk;eh gqpzXeh w?dkB fsnko eo fdZsk
G{wh-Bhsh g{oB o{g pdbk e/ oZy fdZsh
fyZu, fJZe nrzwh uwe gSkD bJh ;h, f;zx tzho yK s/ jwbk eodk j'fJnk pjkdo dk fbpk; XkoB eo e/ x/o/ ftZu'A ;h. 1716 ftu T[j Gkt/A Sjhd j' rJ/
rJh.rohp r[op/ jZb-tkje G{wh d/
fijVh fJZe g{oh itkbk pDB dh fxo frnk ;h s/ fgZS/ nk oj/ cfsj f;zx fBebD bJh pzdk f;zx pjkdo dh wdd go T[j gzikp ftu f;Zy oki dh
wkbe pD rJ/. T[Zu iBw/ s/ Skj{eko
;woZEk oZydh ;h. r[o{ r'fpzd f;zx ih B/ w"ek ;zGkbfdnK tzho yK dk f;o ehsh ns/ nkg T[ZE/ jh Sjhd j' rJ/. p[fBnkd v{zxh ekfJw eo rJ/ ;B. fJ;
T[BQK dk ;fseko eoB bZr/.gzikp d/
d/ j[ew nB[;ko ns/ T[BQK dhnK pyfSSK XV s'A tZy eo fdZsk. w[rb c"iK w?dkB pzdk f;zx pjkdo B/ uzpk, e[b{, wzvh s/ p[fBnkd T[Zs/ jh 1799 B{z bkj"o csfj
fe;kBK B{z ikrhodkoh gqpzX s'A nkzkd
Bkb e/;oh Mzvk, Brkok s/ 25 f;zxK B{z SZv e/ GZi fBebhnK. pzdk f;zx pjkdo T{Bk s/ epzk eo fbnk ns/ uzpk d/ eoB T[gozs 1801 ftu wjkokik
eotkfJnk s/ f;ZX eo fdZsk fe y/s dk
b? e/ pzdk f;zx pjkdo B/ gzikp tZb d/ i[Mko{ f;zxK B/ ;ofjzd sZe T[BQK Gr"V/ oki/ dh Xh Bkb ftnkj eo fbnk. T[j oDihs f;zx B/ gzikp ftu fJe ftSkb
n;bh wkbe T[jh j? i' y/sh eo fojk
e{u eo fdZsk. f;gkjhnK dk fgZSk ehsk. 14 wJh ;koh fzzdrh t?SB{z fojk s/ T[; B/ ;koh f;Zy jb/wh oki ekfJw ehsk. pkpk
j?.n;b ftZu pzdk f;zx pjkdo B/ gzikp
pzdk f;zx pjkdo dh f;Zy ;wki B{z 1710 B{z ;ofjzd s/ pkpk pzdk f;zx T[wo gokJh n"os tZb p[oh Bzo Bkb pzdk f;zx pjkdo d/ p/fw;kb :'rdkBK
ftZu Xkofwe, ;wkfie, nkofEe,
;G s'A tZvh d/D fJj j? fe pzdk pjkdo pjkdo dk epzk j' frnk. pzdk f;zx BjhA sZfenk. T[BQK nkgD/ nXhB fJbke/ dk f;bf;bk ftbZyD f;Zy f;XksK dk
oki;h ;[szsosk d/ gzuw bfjokJ/. dZp/
B/ dSw/S ih s'A pknd f;zxK dh fyboh pjkdo B/ S'N/ ;kfjpzkfdnK i[Mko f;zx d/ d[SwDK dhnK fJ;sohnK B{z th g{ok fttjkoe fBo{gD eodk j? fi; s'A ;qh
-e[ub/ b'eK B{z nkzkdh dk nB[Gt
j'Jh Sesh B{z d[pkok fJZemk ehsk ns/ ns/ cfsj f;zx dh Sjhdh dk pdbk ;BwkB fdZsk ns/ wK, Xh ns/ G?D nkBzdg[o ;kfjp s'A T[Zmh nrzwh
j'fJnk. b'eK d/ fdbK s/ oki ;Ekfgs
tZv/ ftukoK B{z g{ok ehsk. T[;dh ;[uZih fbnk. f;Zy d'yh ;[Zuk Bzd B{z T[; d/ ;wMfdnK T[Zu-fJybkeh gZXo ekfJw nBzdwJh ns/ fJBebkph ftukoXkok
eo b'e wkBf;esk s/ cfsj gqkgs ehsh.
nrtkJh ftZu f;ZyK B/ gzikp ftZu eowK dh ;ik fdzfdnK BZe ftZu Be/b ehs/. T[j ;kfonK bJh pokpo d/ fBnK eqKshekoh ihtB ;yShns ftZu Gbh
T[;B/ f;Zy fonk;sK ekfJw ehshnK s/
z[bwK Go/ w[rboki dk nzs eo fdZsk gk e/ g{oh ;ofjzd ftZu x[wkfJnk ftZu ftStk; oZydk ;h s/ T[; B/ f;oc GKs gqrN j[zdh j?. ;qh nkBzdg[o ;kfjp
gqikszso dh BhAj oZyh. GkJh pki f;zx
ns/ e[ZM ;w/A bJh bkj"o s'A b? e/ gkDhgs frnk.f;Zy e"w ftZu T[j nfj;k; g?dk d'ShnK B{z jh ;zktK fdZshnK. ;kXkoB f;Zyh dk p[bzd ;zebg s/ fJZe ftuko d/
B{z ;ofjzd dk rtoBo Ekfgnk. cfsj
sZe d/ ftuekob/ ;fEs ;kfonK y/soK ehsk fe f;Zy e"w ed/ nkgDk tZyok b'eK dh fJZzs dh okyh eofdnK T[BQK Bkb-Bkb f;Zy doSB dk fJZe ;E{b
f;zx B{z ;wkDk dk gqSk;e pDkfJnk.
s/ nkgDk nfXeko eo fbnk. vkH rzvk oki ;Ekfgs eoB d/ :'r j' ikt/rh. B{z pkopo ;wfMnk. vkH e[bdhg f;zx nwb th j?. j[D i/eo d/fynk ikt/ sK
fpB'd f;zx B{z EkB/;o dk gqpzX ;"Afgnk.
f;zx B/ nkgDh g[;se pzdk f;zx pjkdo gqf;ZX fJfsjk;eko vkH r'eb uzd nB[;ko ikbw jkewK ns/ ;oekoh w[rbK d/ tk;s/ T[j bj{ dk fgnk;k
pzdk f;zx B/ nkgD/-nkg B{z okik BjhA,
ftZu fJ; ;fEsh B{z nkgD/ SpdK ftZu Bkozr B/ nkgDh feskp f;ZyK dk ftek; nc;oK B{z sK pzd/ B/ ;'fXnk go fe;/ B{z okyS ;h,s/ fjzd{nK dk Sq'wDh BkfJe
;r'A ykb;k gzE dk ;/te ;wfMnk. pkpk
fJ; soQK fpnkB ehsk fe, <wjkB ftZu fbfynk j? fe<fJ; ftZu e'Jh SZe fJ; eoe/ BjhA wkfonk fe T[j w[;bwkB ns/ tZyo/ ykb;k oki dk gfjbk
pzdk f;zx ih f;deh f;Zy j'D d/ Bkb-
fjzd{Skjh oki d/ gsB wro'A gzikp d/ BjhA fe ;qh r[o{ r'fpzd f;zx ih B/ f;ZyK j? fe;/ fJe th w;hs B{z e'Jh B[e;kB pkdSkj ;h. nZi fco b'V j? pkpk pzdk
Bkb ;u[Zi/ izrh ioB?b th ;B.
fJfsjk; d/ fgSb/ 700 tfoQnK ftZu d/ feodko ftZu fJBebkp fbnKdk s/ BjhA gj[zukfJnk. ;kok ;ojzd spkj f;zx ih pjkdo tor/ SeshSkbh s/
nkyo pzdk f;zx pjkdo B{z
gfjbh tko gzikp B/ ftd/Sh j[ewokBK BthA o{j Goh. go fpBQK fe;/ fto'XhGk; ehsk go w[;bwkBK tb'A ;fseko/ iKd/ fBSekw nkr{ dh i' w[be ftu ykb;k
r[odk;g[o Bzrb d/ fgzv ftZu d[Bhuzd
B{z ;cbskg{ote bbekfonk.< s/ fpBQK fe;/ vo s'A fejk ik ;edk j? o'zk ;ohc s/ e'Jh MohN BjhA nkJh. vkH fwSB nB[;ko ;wkfie pokpoh, nkofEe
dh jt/bh ftZu'A 7 d;zpo, 1715 JhL B{z
pzdk f;zx pjkdo fJZe s/z fe fJj pzdk f;zx pjkdo ;h, fi; B/ ;[yfdnkb f;zx th nkgDh fbys ftZu
nZm wjhB/ dh x/okpzdh fgZS'A 700 f;zxK y[Sjkbh s/ b'e okih edoK-ehwsK B{z
Sk;soXkoh MZyV tKr nkfJnk.pkpk f;ZyK B{z f;ykfJnk fe bVkJh fet/A bVh ;gZSN eod/ jB fe i/ e'Jh g[okDh pjkb eo ;e/.
;w/s frqcsko ehsk frnk. nZm wjhB/

46
46
46 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
46 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
46 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
w{zj dh pdp{ s'A j' p/u?B sK nkgDkU fJj xo/b{ B[;y/ w;ki d/ fJj ckfJd/ ikDe/
w{zj dh pdp{ s'A j' p/u?B sK nkgDkU fJj xo/b{ B[;y/
w{zj dh pdp{ s'A j' p/u?B sK nkgDkU fJj xo/b{ B[;y/
w{zj dh pdp{ s'A j' p/u?B sK nkgDkU fJj xo/b{ B[;y/
w{zj dh pdp{ s'A j' p/u?B sK nkgDkU fJj xo/b{ B[;y/
w;ki d/ fJj ckfJd/ ikDe/
w;ki d/ fJj ckfJd/ ikDe/
w;ki d/ fJj ckfJd/ ikDe/
w;ki d/ fJj ckfJd/ ikDe/
- fBzw iK pp{b dh dksD dk p[oS
s[;hA ofj ikUr/ j?okB
s[;hA ofj ikUr/ j?okB
s[;hA ofj ikUr/ j?okB
s[;hA ofj ikUr/ j?okB
pDk e/ dzd ;kc eoB Bkb pdp{ d{o s[;hA ofj ikUr/ j?okB
j[zdh j?. 5 rokw ;"c iK XBhnk iK
fJbkuh uZpD Bkb w{zj S[ZX j[zdk j?.
ckfJdk j[zdk j?.
- fJbkuh ns/ g[dhBk gk e/ gkB
- w;ki Bkb pbZv ;oe[b/SB
uZpDk bkGekoh j?.
;[uko[ o{g Bkb ekoi eodk j?.
- fJbkuh uZpDk th pdp{ o'edk
- w;ki s'A pkd uwVh d/ S/eK
j?. fJZe eg gkDh ftZu iho/ d/ s/b
ftZu s/b Go/ ofjD Bkb ihtkD{nK dk
dhnK 2-3 p{zdK gk e/ roko/ eoB Bkb
;oho d/ nzdo ikD dk ysok BjhA
ckfJdk j[zdk j?.
ofjzdk.
- fJbkuh, dkbuhBh ns/ ;[Zek
- w;ki Bkb fdwkr ftZu soktN
g[dhBk gke/ pDkJ/ rJ/ x'b Bkb roko/
ns/ wkBf;e Sesh dk nB[Gt j[zdk j?.
eoB Bkb pdp{ ysw j[zdh j?.
- w;ki Bkb ;ko/ fdB dh EekD
- ;"D tb'A gfjbK pqS eo', gkDh
T[so iKdh j? fi;d/ Bkb BhAd th ekch
Gog{o ghU, d't/A ;w/A NkfJbN ikU, S/
uzrh nkT[Adh j?.
i/eo s[jkv/ w{zj s'A pdp{ nkT[Adh j?
sh jiw j'D tkbk G'iB eo' ns/ fe;/
sK s[;hA nk;kB T[gokfbnK Bkb fJ; - w;ki Bkb nZyK dh o'SBh ftZu
Bkb th rZb eo' sK d' c[N dh d{oh s'A
pdp{ s'A S[Nekok gk ;ed/ j?. tkXk j[zdk j? ns/ uwVh uwedko pD
rZb eo'.
iKdh j?.
- w;ki eoB d/ tes bzw/ ;kj
;oho dhnK ;kohnK ;wf;nktK s'A fBiks b?D Bkb ;oho d/ nzdo w"i{d eJh
;oho dhnK ;kohnK ;wf;nktK s'A fBiks
;oho dhnK ;kohnK ;wf;nktK s'A fBiks
;oho dhnK ;kohnK ;wf;nktK s'A fBiks
;oho dhnK ;kohnK ;wf;nktK s'A fBiks
nk:[ot/d ftZu w;ki B{z ekch nfjw fdZsh rJh j?. go finkdkso b'eK B{z fteko pkjo fBeb iKd/ jB.
dZf;nk frnk j?. fJ; Bkb s[jkv/ ;oho nfijk bZrdk j? fe wkfbS f;oc ;odh - fBZs w;ki eoB Bkb ;oho dh
gkT[D bJh eo' fYZv dh wkfbS
gkT[D bJh eo' fYZv dh wkfb B{z th ckfJdk j[zdk j?. nk:[ot/d ftZu d/ w";w ftu jh eotkT[Dh ukjhdh j? o'r o'eD tkbh ;woZEk ftZu tkXk j'
gkT[D bJh eo' fYZv dh wkfb
gkT[D bJh eo' fYZv dh wkfb
gkT[D bJh eo' fYZv dh wkfb
iKdk j?.
fBZs ;oho dh wkfbS eoB dh ;bkj
id'Afe rowhnK ftZu fJ;dk ekch
fujo/ dhnK M[ZohnK s'A puD bJh NqkJh eo' jopb c/Shnbhnb hnbhnb hnb
fujo/ dhnK M[ZohnK s'A puD bJh NqkJh eo' jopb c/
fujo/ dhnK M[ZohnK s'A puD bJh NqkJh eo' jopb c/
fujo/ dhnK M[ZohnK s'A puD bJh NqkJh eo' jopb c/
fujo/ dhnK M[ZohnK s'A puD bJh NqkJh eo' jopb c/
rfb;ohB fwbke/ brkU. Bkowb
;feB bJh 1 uzwu nko/Ai ghb gkT[vo
ns/ r[bkpib fwbke/ brkU.
nkfJbh ;feB bJh 2 N/pb ;g{B
w[bskBh fwZNh, 1 $ 2 uzwu Sfjd ns/
r[bkpib fwbke/ brkU. c/;g?e
brkT[D d/ nZX/ xzN/ pknd w{zj X' e/
g{zM bU. fujok uweD bZr/rk.
ebhAfizr eoB s'A pknd tkoh j?
w;ki dh. wkfbS bJh wbkJh ftZu e[ZM
p{zd pdkw dk s/b fwbk bU. wkfbS
rodB s'A S[o{ eod/ j'J/ m'vh, w{zj, BZe,
rZbK ns/ wZE/ T[Zs/ eo'. wkfbS jw/Sk
jbe/ jZE Bkbj/mK s'A T[Zs/ tZb ns/
r'b - r'b x[wkT[Ad/ j'J/ eo'. fJ; Bkb
y{B dk ;zuko tX/rk ns/ s[;hA sDkU
fujo/ B{z y{p;{os ns/ uwedko 1 N/pb ;g{B uktb d/ nkN/ ftZu djh
w[es wfj;{; eo'r/. nzs ftZu T[ArbhnK
fYZv dh wkfbS eoB Bkb fizdrh fpjso ns/ f;jswzd pD iKdh j?. fJ;d/ pDkT[D bJh jopb c/Shnb dh tos'A fwbk e/ g/;N pDkU ns/ fujo/ ns/
d/ g'oK Bkb g{o/ fujo/ B{zEgEgkU.
Bkb jh fJj s[jkB{z dod, sDkU ns/ fYZv dhnK ;kohnK ;wf;nktK s'A Biks eo' ns/ M[ZohnK s'A pu'. jopb c/Shnb rodB T[Zs/ uzrh soQK wb'. fco fujok
wkfbS d/ pknd fujo/ T[Zs/ Gkc
fdtkT[Adh j?. fYZv dh wkfbS eoB bJh s[jkB{z fznkdk wSZes th BjhA eoBh g?Adh dh yk; rZb j? fe fJ; ftZu fe;/ e?fweb X'e/ ;kc s"bhJ/ Bkb g{zM'. j'ww/v c/
bU. fJZe posB ftZu gkDh T[pkb e/
j?. fJ;B{z i/eo o'ikBk fB:ws o{g Bkb ehsk ikt/ sK s[jkB{z szdo[;sh d/ Bkb jh gq'veN dh tos'A BjhA j[zdk j?. fJ;B{z ;g?e brkT[Ad/ ;w/A uwVh dh e[dos dk
E'VQhnK fBzw dh gZshnk gk fdU. j[D
wkBf;e o{g s'A th u[;sh fwbdh j?. ;G s'A gfjbK zwhB T[Zs/ fgZm d/ Gko b/N s[;hA xo ftu th n;kBh Bkb pDk ;ed/ fXnkB zo{o oZy'. G"jK ns/ nZyK d/
s"bhJ/ B{z f;o T[Zs/ oZy e/ w{zj Ye e/ 5 -
ikU. jZEK ftZu s/b b? e/ r'bkJh ftZu x[wkT[Ad/ j'J/ fYZv dh w;ki eo'. fYZv dh j'. g'oK T[Zs/ c/;g?e Bk brkU. vqkJh ;feB
7 fwzN Gkc bU. fco pb?ej?v fow{to
wkfbS B{z 3 fwzN ftZu 30 s'A 40 tko r'bkJh ftZu eoBk T[Zsw ofjzdk j?. ebhAfizr - ;G s'A gfjbK fujo/ bJh 2 N/pb ;g{B w;oh dkb d/ nkN/
dh ;jkfJsk NBkb pb?ej?v eZY'.
fJ;d/ pknd wkfbS dh rowkjN B{z wfj;{; eod/ j'J/ wkfbS dk Gog{o nkBzd ns/ rodB dh ;ckJh eo'. fJ;d/ bJh ftZu E'VQk - fijk i?s{B dk s/b ns/
bU ns/ fdwkr B{z fizBK j' ;e/ SKs oZy/.
i/eo fJj wkfbS o'ikBk ehsh ikt/ sK fJj s[jkv/ ;oho bJh pj[s jh bkGekoh
yZNh fwZmh fJwbh L eJh fpwkohnK ftZu j? ckfJd/wzd
yZNh fwZmh fJwbh L eJh fpwkohnK ftZu j? ckfJd/wzd
yZNh fwZmh fJwbh L eJh fpwkohnK ftZu j? ckfJd/wzd
yZNh fwZmh fJwbh L eJh fpwkohnK ftZu j? ckfJd/wzd
;kfps j' ;edh j? ns/ s[jkv/ fYZv Bkb ;zpzfXs ;ko/ o'rK dk S[Nekok eotk ;edh yZNh fwZmh fJwbh L eJh fpwkohnK ftZu j? ckfJd/wzd
j?.
fefonk B{z mhe oZyD d/ fbjkz Bkb
nZyK B{z ;[zdo pDkT[D bJh fJwbh p/jZd ckfJd/wzd j?. fJ; ftZu
nZyK B{z ;[zdo pDkT[D bJh
nZyK B{z ;[zdo pDkT[D bJh
nZyK B{z ;[zdo pDkT[D bJh
nZyK B{z ;[zdo pDkT[D bJh
ckfJpo Gog{o wksok ftZu j[zdk j? i'
nkgDkU fJj fNg; H H H
nkgDkU fJj fNg; H H H
nkgDkU fJj fNg; H H H gkuD ftZu wdd eodk j?. fJ;d/
nkgDkU fJj fNg; H H H
nkgDkU fJj fNg; H H H
fJbktk epz ns/ vkfJfonk torhnK
;wZf;nktK d/ fJbki ftZu th fJwbh
pj[s ckfJd/wzd j?. fJwbh d/ phi B{z
ghj e/ fJ;d/ X{Vk gkDh d/ Bkb b?D
Bkb th w[Bkck j[zdk j?.
G[Zy tXkT[D ftZu ;jkfJe L i/eo
fJwbh dk Bkw ;[Dd/ jh jo fe;/ d/ fJZe irQk iwK j'fJnk y{B c?b ikt/ .
s[jkB{z G[Zy BjhA bZrdh sK fceo Bk
w{zj ftZu pj[s gkDh nkT[D bZrdk j?. p[yko ftZu n;odko L p[yko s'A
fJwbh dk ;tkd pj[s yZNk fwZmk j'D rq;s o'rh B{z fJwbh dk o; d/D Bkb eo', fJwbh s[jkvh G[Zy dk o;sk ikDdh
d/ ekoB jo fe;/ B{z fJwbh ykDk pj[s chto ibdh mhe j' iKdk j?. fJ;d/ j?. fJZe eN'oh gkDh ftZu T[;w/ r[V,
fJwbh dk r[dk, dkbuhBh ns/ fJbkuh
g;zd j[zdk j?. ftnziBK dk ;tkd fJbktk ftNkfwB ph, ;h fJzfwT{B B{z mhe
fwbke/ E'VQk - E'VQk u{;D tb'A s[jkvh
tXkT[D tkbh yZNh fJwbh, fe; B{z g;zd oZyd/ jB fi;d/ Bkb fYZv dh ;wZf;nk
G[Zy y[Zb ikt/rh ns/ s[;h uzr/ tb'A G'iB
BjhA. ed/ pZu/ sK ed/ n"osK fJ;B{z Bjh j[zdh j?.
uNeko/ b? e/ yKd/ fdykJh d/ iKd/ jB. rb/ dh yokS L fJwbh d/ o; B{z eo gktKr/ .
fJjh BjhA eJh soQK dhnK uNBhnK fJwbh ghD Bkb rb/ dh yokS B{z nkokw fwbdk e?A;o d/ wohiK bJh j? ckfJd/wzd L
e?A;o s'A puDk ukj[zd/ jB sK fJwbh
d/ ;tkd d/ fpBK nX{ohnK jh j[zdhnK j?. fJwbh B{zfGr' e/ fJ;dk g/;N pDkU
nZyK dk w/eng s[jkv/ bJh ekch zo{oh j[zdk j?. fJ; Bkb s[jkvh y{p;{osh
ykU. fJwbh ftZu n?ANhnke;hv?AN sZs
jB. fJwbh ;kvh f;js bJh pj[s fco fJ; g/;N B{z fujo/ T[Zs/ brkU sK
fByodh j? ns/ s[;hA ;[zdo Bzo nkT[Ad/ j?.
Gog{o wksok ftZu j[zd/ jB ns/ fJ;
finkdk ckfJd/wzd j?. fJ;B{z s[jkvk ;KtbkgD d{o j' ikt/rk.
- nZyK B{z ;[zdo pDkT[D bJh ;G s'A gfjbK s[jkB{z Gog{o BhAd dh ;ys b'V j?.
i/eo s[;hA oks ftZu d/o Bkb BhAd b?Ad/ j' sK d[gfjo iK fco Skw B{z BhAd g{oh eo fJwbh ftZu nkfJoB , e?bShnw , fJwbh d/ r[Zd/ dk gkDh ghD Bkb ftZu N?oNfoe n?f;v j[zdk j? i' ;oho
bU. ckfJpo torhnK yk;hnsK jB. fJwbh ghfbnk, gb/r, rowh d/ skg ftZu ftZu e?A;o ;?bK B{z tXD s'A o'ed/ jB.
vkfJfpNhi ezNo'b eoB ftZu j?
B{z gkDh ftZu fGr' e/ oZy' ns/ o'i fJ;dk th ckfJdk j[zdk j?.
- id'A xo s'A pkjo X[g ftZu fBeb' sK uSwk gk bU. nfijk eoB Bkb
wddrko L vkfJfpNhi d/ wohiK bJh
;/tB eo/. fJ; ftZu n?ANh nke;hv?AN Gko xZN eoB ftZu L fJwbh yk e/
s[jkvhnK nZyK d/ j/mK ekb/ x/o/ BjhA g?Dr/ ns/ nZyK ewi'o BjhA j'DrhnK.
fJwbh pj[s ckfJd/wzd j?. fJj pbZv
Gog{o wksok ftZu j[zd/ j? fi;d/ Bkb s[;hA w'Nkg/ s'A S[Nekok gk ;ed/ j'.
- oks B{z BhAd b?D s'A gfjbK nkgDk w/eng zo{o fow{t eo fdU. ebhAfizr
fwbe nZyK d/ nkb/ d[nkb/ dh irQk T[Zs/ wb' ns/ o{z d/ frZb/ ckj/ Bkb ;kc eo e?A;o torh fpwkoh d{o j' iKdh j?. nkU fJwbh ftZu jkfJvo'f;Nfoe n?f;v j[zdk S[ro b?tb B{z ezNo'b eoB ftu wdd
fdU. ikDd/ j? fJwbh s'A j'D tkb/ ckfJdK j? i' s[jkv/ ;oho ftZu pBD tkb/ c?N eodh j?. fJj ;oho ftZu ekop'jkfJvo/
N; B{z n?pikop j'D s'A o'edh j?,
pko/L B{z j"bh-j"bh xZN eodk j?. fJ; s'A
- nkgDhnK nZy d/ r'bK B{z r'bkeko o{g ftZu 5 fwzN sZe x[wkU ns/ tko -
fi;dh tiQk Bkb S[ro b?tb ftrVdk
w'u g?Dh L fJwbh dhnK skzk fJbktk fJwbh UtoJhfNzr s'A th
tko nZyK MgekT[.;t/o/ d/ tes nkgD/ jZEK B{z orV e/ row jZEK B{z nZyK T[Zs/
j?. S[ro B{z ezNo'b eoB bJh fJZe
gZshnK T[pkb e/, w'u iK N[ZN/ nzr B{z pukT[Adh j? fi;d/ Bkb Gko tXD dk
oZy'. fJ; e;os Bkb nZyK B{z c/o Bwh fwb/rh ns/ nZyK szdo[;s ofjDrhnK.
- N?bhftiB, b?gNkg, ezfgT{No iK fco w'pkfJb fznkdk tes sZe Bk T[;/ T[Zpb/ gkDh ftZu ;/e' iK j"bh-j"bh ysok BjhA ofjzdk. S'Nk rbk; fJwbh dk i{; ckfJd/wzd
tos' ns/ fJzj/ t/yd/ tes T[fus d{oh pDkJ/ oZyDk ukjhdk j?. T[; ;EkB B{z T[ArbhnK Bkb fjbkU sKfe gkuD B{z eohJ/ mhe L gkuD ;kps j't/rk.

47
47
47 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
47 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
47 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
gzikp ;oeko B/ fszB i/bK BkJhihohnk u nrtk j'J/ 5u nrtk j'J/ 5
gzikp ;oeko B/ fszB i/bK u Bhw ;[oZfynku Bhw ;[oZfynk
gzikp ;oeko B/ fszB i/bK
BkJhihohnk
gzikp ;oeko B/ fszB i/bK 'u Bhw ;[oZfynku Bhw ;[oZfynk
gzikp ;oeko B/ fszB i/bK u Bhw ;[oZfynk
BkJhihohnk 'u nrtk j'J/ 5u nrtk j'J/ 5
BkJhihohnk
BkJhihohnk u nrtk j'J/ 5
c'o;K skfJBks eoB dk fbnk c?;bk
c'o;K skfJBks eoB dk fbnk c?;bk
c'o;K skfJBks eoB dk fbnk c?;bk
c'o;K skfJBks eoB dk fbnk c?;bk
c'o;K skfJBks eoB dk fbnk c?;bk
Gkosh wbkjK B{z pukfJnk frnk
Gkosh wbkjK B{z pukfJnk frnk
Gkosh wbkjK B{z pukfJnk frnk
Gkosh wbkjK B{z pukfJnk frnk
Gkosh wbkjK B{z pukfJnk frnk
o'e bkT[D 'u wdd fwb/rh, feT[Afe e/
Adoh ;[oZfynk c'o;K d/ itkB i/bK nzdo
Bk sK e'Jh t;s{ ikD d/Dr/ ns/ Bk
jh T[E'A e'Jh pkjo nkT[D d/Dr/.
i/bK dh ;[oZfynk B{z wzp{s pDkT[D
d/ fJokd/ Bkb gzikp d/ n?vhSBb w[Zy
;eZso (rqfj) n?ZBH n?Z;H eb;h B/ 8
nes{po 2018 B{z e/Adoh rqfj ;eZso
B{z fuZmh fby e/ ;{p/ dhnK i/bK 'u ;hH
nkoHghH n?ZcH B{z skfJBks eoB dh wzr
ehsh ;h. ;hH nkJhH n?Z;H n?ZcH B{z feT[Afe
thH nkJhH ghH fvT{Nh d/Dh j[zdh j?, fJ;
bJh i/bK 'u ;hH nkoH ghH n?ZcH d/ itkBK
B{z T[es fszB i/bK 'u skfJBks ehsk
ik fojk j?.
gzikp d/ w[Zy ;eZso ns/ ;{pkJh
g[b; d/ w[yh fdBeo r[gsk B{z fJ; ;pzXh
uvhrVQ (fpT{o') gzikp dhnK Bkz[e ;oekoh jbfenK B/ dZf;nk fe fJBQK
e/Ado ;oeko e'b'A ;hH nkoHghH n?ZcH B{z
i/bK 'u tkgo ojhnK xNBktK B{z t/ fszBK ezgBhnK 's/ nkT[D tkbk you i/bK 'u skfJBks eoB pko/ ;{uBk G/
yfdnK ;{pk ;oeko nzfwqs;o, pfmzvk gzikp d/ e?gNB ;oeko tb'A ;fjD ehsk ih ik u[Zeh j?. e/Adoh rqfj wzsokbk B/
ns/ b[fXnkDk dhnK i/bK 'u Bhw ikt/rk. w[Zy wzsoh B/ gfjbK jh ;{p/ d/ ;hH nkoH ghH n?ZcH d/ n?vhSBb w[yh B{z
;[oZfynk c'o;K dhnK fszB ezgBhnK B{z rqfj ftGkr B{z fBod/S fdZs/ ;B fe p/ fejk j? fe T[j gzikp d/ vhH ihH ghH
skfJBks eoB dk c?;bk fbnk j?. e/ jZd Bkz[e i/bK 'u ;G s'A gfjbK Bhw
Bkb uouk eoB fgZS'A ;hH nkoH ghH n?ZcH
Adoh rqfj wzsokbk B/ fJBQK fszBK ;[oZfynk co';K dhnK ezgBhnK B{z B{z ;{p/ dhnK i/bK 'u skfJBks eoB.
ezgBhnK B{z G/iD pko/ gqtkBrh d/ fdZsh skfJBks ehsk ikt/ sK i' i/bK nzdo fJj th dZf;nk iKdk j? fe ;hHnkoHghH np[ik (fpT{o') fSfgzr wzsokb/ w[skpe 5 Gkosh wbkjK B{z thotko B{z ;[oZfyns
j?. ;oekoh ;{soK s'A gsk bZrk j? fe tkgoB tkbhnK xNBktK B{z o'fenk ik n?ZcH dhnK d' ezgBhnK s[ozs gzikp nk puk fbnk frnk. fJBQK wbkjK B{z YkJh wjhB/ gfjbK BkJhihohnk s'A ;w[zdoh b[N/
T[es fszBK i/bK 'u ;hH nkoH ghH n?ZcH ;e/. gzikp ;oeko dk wzBDk j? fe i/ ojhnK jB. i/bK 'u ;hH nkoHghH n?ZcH fonK B/ nrtk eo fbnk ;h. e/Adoh fSfgzr d/ oki wzsoh wB;[Zy nkb wzvkthnk B/
dhnK fszB ezgBhnK G/ihnK ik ojhnK bK B{z ;hHnkoHghHn?ZcH d/ jtkb/ eoB fejk,''w?B{z s[jkB{z fJj dZ;fdnK pj[s y[Sh j' ojh j? fe tZy-tZy fjZ;/dkoK (fSfgzr
d/ gj[zuD Bkb r?Ar;No; dhnK
jB. jo ezgBh 'u brGr 100 itkB Bkb i/b nfXekohnK ns/ e?dhnK ;orowhnK 's/ o'e bkT[D 'u wdd wzsokb/, fSfgzr vkfJo?eNo iBob ns/ np[ik ;fEs Gkosh jkJh efwSB) dhnK
j[zd/ jB. dofwnkB efEs nkg;h rzY-;zY 's/ fwb/rh. e'fSSK Bkb n;hA ;cbskg{ote Gkosh wbkjK B{z S[vtk fbnk j?. T[j 27 i{B B{z
Gkosh nfXekohnK dh ;[oZfynk ftu gj[zu u[Ze/ jB.''
T[BQK B/ nZr/ dZf;nk fe fe;/ th ;zGkfts ;w[zdoh ;[oZfynk ;zeN s'A BfiZmD
t?;NfJzvh
t?;NfJzvh dk N[ZfNnk ;[gBk, ;?whckJhBb dh dk N[ZfNnk ;[gBk, ;?whckJhBb dh ns/ nrtk ehs/ wbkjK B{z pukT[D bJh Gkos ;oeko B/ nfXekohnK Bkb fJe
t?;NfJzvh dk N[ZfNnk ;[gBk, ;?whckJhBb dh
t?;NfJzvh
t?;NfJzvhz dk N[ZfNnk ;[gBk, ;?whckJhBb dh dk N[ZfNnk ;[gBk, ;?whckJhBb dh
nzso-wzsokbk ;w{j dh ;EkgBk ehsh j?. fJj ;w{j fSfgzr wzsokb/ d/ nXhB j?.
wzsokbk nrtk ehs/ wbkjK d/ gfotkoe w?ApoK d/ ;zgoe ftu j? sK i' T[BQK B{z
d"V s'A pkjo j'D tkbh pDh shih Nhw pukn ezw Bkb i[Vh ikDekoh fdZsh ik ;e/.
d"V s'A pkjo j'D tkbh pDh shih Nhw
d"V s'A pkjo j'D tkbh pDh shih Nhw
d"V s'A pkjo j'D tkbh pDh shih Nhw
d"V s'A pkjo j'D tkbh pDh shih Nhw
BkJhihohnk d/ np[ik ftu ;fEs Gkosh jkJh efwSB B/ bkgsk Gkosh wbkjK
d/ fmekfDnK dk gsk brkT[D bJh BkJhihohnkJh B/th s'A wdd wzrh ;h.
ekoB BjhA j' ;Zfenk ;h. ftzvhz d/ j[D
BkJhihohnB g[b; ns/ ib ;?Bk s'A b'VhAdh wdd fwbD d/ pknd fBw;k dh fJe
d' w?u pkeh jB. T[; B{z fJe i[bkJh B{z
Nhw B{z nrtk ehs/ Gkosh wbkjK B{z pukT[D bJh skfJBks ehsk frnk. wbkjK B{z
Sqhbzek s/ fco uko i[bkJh B{z
T[BQK d/ ijkz s'A 19 ngq?b 2019 B{z BkJhihohnk d/ p'Bh Nkg{ d/ sZN s'A nrtk
ncrkfB;skB Bkb y/vDk j?. fJBQK
ehsk frnk ;h.
d'BK w?uK B{z i/eo T[j fiZs th b?Adh j?
sK T[; d/ ;Zs nze j'Dr/, go fco th
T[j ;?whckJhBb 'u BjhA gj[zu ;e/
fJj j? d[Bhnk dk
fJj j? d[Bhnk dk
fJj j? d[Bhnk dk
fJj j? d[Bhnk dk
fJj j? d[Bhnk dk
rh.`unjabKesari
e[ZM fJjh jkb u'eo; BK Bkb wSj{o
dZyDh ncohek dk j?. T[j ftzvhz s'A
;G s'A tZvk pbkT[z
gfjbK jh nkyoh-4 dh o/; tb'A pkjo ;G s'A tZvk pbkT[
;G s'A tZvk pbkT[
;G s'A tZvk pbkT[
jB. dZyDh ncohek d/ th ;Zs w?uK 'u' ;G s'A tZvk pbkT[
fszB nze jB. d'BK NhwK dh f;oc B?ZN
oB o/N 'u -0H004 nzeK dk nzso j?.
dZyDh ncohek B"t/A ;EkB 's/
j?.`unjabKesari T[E/ jh ;?whckJhBb
fJzrb?Av (fpT{o') ysoBke Nhw iK 's/ y/v/ rJ/ w?u 'u Gkos B/ 125 d"VK dh d'V 'u'A ;G s'A gfjbK pkjo j'D tkbh
fJzM ejhJ/ fe ed/ th e[M th eoB tkbh Bkb eokoh jko fdZsh Nhw ncrkfB;skB j?. T[; B/ ni/ sZe
Nhw dh j?f;ns Bkb fJzrb?Av g[ZiD .`unjabKesarifJ; jko s'A pknd fiZs dk yksk th BjhA y'fbnk j?.
tkbh t?;NfJzvhz nkJhH ;hH ;hH tobv t?;NfJzvhz 10 NhwK dh g[tkfJzN N/pb ncrkfB;skB th S[g/ o[;sw dk swrk
eZg-2019 d/ ;?whckJhBb dh d'V s'A 'u nZmt/A ;EkB 's/ j?. T[; d/ ;Zs w?uK b? e/ fJzrb?Av gj[zuh ;h, go ni/ sZe y/
pkjo j'D tkbh shih Nhw pD rJh j?. u'A gzi jko s/ fJe fis d/ Bkb fszB v/ ;Zs w?uK 'u'A ;Zs jh jkoK fwbhnK
T[; B{z w?Bu/;No d/ Ubv Nocov w?dkB nze jB id fe T[; dk fJe w?u whAj d/ jB.
nkdwg[o jtkJh nZv/ B{z b? e/ e?gNB
nkdwg[o jtkJh nZv/ B{z b? e/ e?gNB
nkdwg[o jtkJh nZv/ B{z b? e/ e?gNB
nkdwg[o jtkJh nZv/ B{z b? e/ e?gNB
nkdwg[o jtkJh nZv/ B{z b? e/ e?gNB
B/ g[oh e'b ehsh fJj wzr
B/ g[oh e'b ehsh fJj wzr
B/ g[oh e'b ehsh fJj wzr
B/ g[oh e'b ehsh fJj wzr
B/ g[oh e'b ehsh fJj wzr
BthA fdZbh (fpT{o') gzikp d/ w[Zy wzsoh e?gNB
nwfozdo f;zx B/ S[Zeotko fdZbh d/ nkgD/ d"o/ d/
d{i/ fdB e/Adoh Sfjoh jtkpkzh ns/ Sfjoh nktk;
wzsoh jodhg g[oh Bkb w[bkeks ehsh. fJ; d"okB
w[Zy wzsoh B/ e/Adoh wzsoh jodhg g[oh e'b nkdwg[o
jtkJh nZv/ dk BK ibzXo jtkJh nZvk oZyD dh
wzr ehsh j?. fJ; d"okB e?gNB B/ nkdwg[o jtkJh
nZv/ s'A j'o tX/o/ T[vkDK S[o{ eoB dh rZb th g[oh
;kjwD/ oZyh. nkdwg[o dk jtkJh nZvk e[M wjhB/
gfjbK S[o{ ehsk frnk ;h. p?Arb[o{ (fpT[o') p?Arb[o{ dh nB[okXk B/ d[Bhnk dk ;G s'A tZvk pbkT[i
w[Zy wzsoh ukj[zd/ jB fe i/ nkdwg[o jtkJh pDkfJnk j?. fJj pbkT[z T[;B/ ;kb 2014 ftZu ;z;ko d/ ;G s'A tZv/ pbkT[i
nZv/ dk BK pdb e/ ibzXo jtkJh nZvk oZy fdZsk d/ o{g ftu fsnko ehsk ;h. frBhi p[Ze nkc tobv foekov s'A e[M fdB
ikt/ sK fJe sK ibzXo e"wKsoh BeS/ 's/ s/zh Bkb gfjbK jh fJ;dh ezcow/SB nkJh j?. fog'oN d/ nB[;ko, fJ; pbkT[i dh
T[Go e/ ;kjwD/ nkJ/rk, Bkb jh ftd/SK s'A fNeNK T[ukJh 30 c[N ns/ u"VkJh 44 c[N j?.
p[Ze eotkT[D tkb/ gqtk;h gzikphnK B{z th okjs fJ;B{z pDkT[D ftZu 5 b'eK B{z brksko 72 xzN/ ezw eoBk fgnk. fJ;B{z
fwb/rh feT[Afe ibzXo Sfjo B{z ;G ikDd/ jB. wzfBnk fsnko eoB ftZu 280 whNo fgqzNv egV/ dh tos'A ehsh rJh j?.
iKdk j? fe jodhg g[oh tb'A fi; soQK nfXekohnK fJ; ;cbsk B{z f;oc frBhi p[Ze B/ jh nkgD/ foekov ftZu irQk BjhA
B{z nkdwg[o jtkJh nZv/ dk BK pdb e/ ibzXo jtkJh fdZsh j?, ;r'A fJ; T[gbpXh B{z d fJzfvnk p[Ze nkc foekov ns/ :{fBto;b
nZvk oZyD dhnK ;zGktBktK dk gsk bkT[D bJh foekov c'ow tobv foekov ns/ r'bvB p[Ze nkc tobv foekov ftZu th
fejk frnk j?, T[; 's/ ibdh jh nwb j' ;edk j?. Skfwb ehsk frnk j?.

48
48
48 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
48 gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
48 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
nwohek u Gkosh w{b d/ T[po eko ukbe B{z 3 ;kb dh i/b
nwohek
nwohek u Gkosh w{b d/ T[po eko ukbe B{z 3 ;kb dh i/bu Gkosh w{b d/ T[po eko ukbe B{z 3 ;kb dh i/b
nwohek 'u Gkosh w{b d/ T[po eko ukbe B{z 3 ;kb dh i/bu Gkosh w{b d/ T[po eko ukbe B{z 3 ;kb dh i/b
e?B/vk d/ ;w[zdoh y/so ftu'A fwbhnK
e?B/vk d/ ;w[zdoh y/so ftu'A fwbhnK nwohek
e?B/vk d/ ;w[zdoh y/so ftu'A fwbhnK
e?B/vk d/ ;w[zdoh y/so ftu'A fwbhnK
e?B/vk d/ ;w[zdoh y/so ftu'A fwbhnK
jopho B{z i/b dh ;zk d/ fJbktk
fojkn j'D d/ pknd 3 ;kb sZe
6 wohnK j'JhnK tQ/b wZShnK
6 wohnK j'JhnK tQ/b wZShnK fBrokBh ftu ofjDk j't/rk. wkwb/ dh
6 wohnK j'JhnK tQ/b wZShnK
6 wohnK j'JhnK tQ/b wZShnK
6 wohnK j'JhnK tQ/b wZShnK
;[DtkJh d"okB brkJ/ rJ/ d'SK ns/
fpnkBK w[skpe T[po bJh ezw eoB
tkb/ vokJhto jopho B/ fBT{:koe ftu
fJe wfjbk :ksoh B{z nkgDh rZvh ftu
fpmkfJnk, i' fBT{:koe Sfjo d/
T[gBro tQkJhN gb/B; ikDk ukj[zdh
;h. E'VQh d/o pknd id'A wfjbk :ksoh
rZvh dh fgZS/ tkbh ;hN 's/ ;"A rJh sK
jopho B/ T[po w'pkJhb n?g ftu :ksoh
dh wzfzb irQk pdb e/ w?;ku[;/N; d/
p';NB ftu fJe irQk eo fdZsh ns/
T[; irQk tZb tXD bZrk.
id'A wfjbk ikrh sK rZvh
tkfSzrNB (fpT{o') nwohek ftu d/ dZyDh fzb/ d/ nNkoBh fiUcqh pow?B
eB?eNheN ftu ;h. wfjbk B/ tQkJhN
Gkosh w{b d/ T[po eko ukbe B{z wfjbk B/ fejk fe fBT{:koe ftu ofjD tkb/
gb/B; iK g[b; EkD/ fbikD dh p/Bsh
:ksoh B{z nrtk eoB ns/ T[; B{z T[ikV jopho gowko (25) B{z fJ; ;kb wkou
ehsh go jopho BjhA wzfBnk. fJ; dh
irQk 's/ SZv d/D d/ wkwb/ ftu 3 ;kb ftu nwohek d/ fzbk iZi ftB;?AN fpq;/
pikJ/ T[j wfjbk B{z eB?NeNheN ftu
e?d dh ;zk ;[DkJh rJh j?. fJ; d/ Bkb Nh d/ ;kjwD/ d'Sh mfjokfJnk frnk,
fJe jkJht/n d/ feBko/ SZv frnk. fJ;
jh 3,642 nwoheh vkbo dk z[owkBk fiBQK B/ T[; B{z nrtk ns/ X'ykXVh d/
wro'A wfjbk B/Vb/ ;[ftXk e/Ado gj[zuh
d/D dk nkd/S fdZsk frnk j?. fBT{:koe d'S ftu 3 ;kb dh ;zk ;[DkJh.
ns/ wdd dh nghb ehsh.
gfjbh tko ;g/; ;N/
gfjbh tko ;g/; ;N/
gfjbh tko ;g/; ;N/
gfjbh tko ;g/; ;N/
gfjbh tko ;g/; ;N/SB B B B B 'uu uu u
fp;e[ZN pDkT[D dh fsnkoh pDkT[D dh fsnkoh
'fp;e[ZNfp;e[ZN' pDkT[D dh fsnkoh pDkT[D dh fsnkoh
fp;e[ZN pDkT[D dh fsnkoh
fp;e[ZN
s'A gfjbK ;g/; ftu pD/ fp;e[ZN yk
;eDr/.''
UNktk (fpT{o') ;?AN bko?A; dh ykVh ftu fJ; wjhB/ 6 BkoE nNbKfNe okJhN
w?;hwhB' B/ fejk fe fJj ikDBk
tQ/b wohnK j'JhnK fwbhnK. e?B/vhnkJh nfXekohnK B/ thotko B{z fJj ikDekoh
pj[s o'wKue j't/rk fe wkJheq'rq?ftNh
whvhnk B{z fdZsh. fJ; xNBk ekoB e?B/vk NoK;g'oN B/ ykVh ftu fJe ijkz dh
(eohp 0 r[osk) ftu p/fezr gqfefonk
;ghv dh jZd 10 ;w[zdoh whb s?n ehsh j? ns/ 16,000 tor feb'whNo (6200
fet/A ezw eodh j?. fJ; ftS/S UtB B{z
tor whb) sZe tgkoe sohe/ Bkb wZSh cVD 's/ o'e brk fdZsh j?. wohnK j'JhnK
d' ezgBhnK 'zho' ih feuB' ns/ vpbNqh
tQ/b wZShnK B{z ;w[zdo ftu o[Vd/ j'J/ d/fynk frnk ns/ T[grqfj Nq?fezr :zsoK Bkb
pkJ/ fjbNB' B/ fwb e/ pDkfJnk j?.
fJ; B{z fBSkB brkfJnk frnk. thotko d[gfjo B{z wZSh gkbB ftGkr ns/ wjk;kro
;g/; UtB fJe p/bBkeko ezN/Bo j? fi;
e?B/vk B/ fejk fe fJe j'o woh j'Jh tQ/b B{z ijkz s'A Nkg{nK s'A d{o d/fynk i' ykVh
B{z g[bkV ;N/SB dh wkJheq'rq?ftNh ftu
s'A d{o BjhA j?.
ykD dhnK uhzK B{z p/e eoB bJh
pDkfJnk frnk j?. T[ZE/ Xosh fijk
tksktoD BjhA j?, fJ; bJh Bebh
gzikph eko'pkohnK dk tksktoD pDkfJnk iKdk j?. fJj
gzikph eko'pkohnK dk 'fJzrfbfJzrfbS J/ J/ J/ J/ J/ShnBhnB hnBhnB hnB
gzikph eko'pkohnK dk fJzrfb
gzikph eko'pkohnK dk
gzikph eko'pkohnK dk fJzrfbfJzrfb
ikDBk o'wKue j't/rk fe wkJheq'rq?ftNh
ftu fp;e[ZN fet/A pDkfJnk ikt/rk.
B?Z; g[o;eko-2 Bkb ;BwkB Bkb ;BwkB
B?Z; g[o;eko-2 Bkb ;BwkB
fp fp fp fp fpzB?Z; g[o;eko-2B?Z; g[o;eko-201919 1919 19' Bkb ;BwkB Bkb ;BwkB w?;hwhB' B/ fejk,''fJfsjk; ftu
B?Z; g[o;eko-2
nfijk gfjbh tko j't/rk id'A g[bkV
:ksoh ;g/; ;N/SB ftu pD/ fp;e[ZN
yk ;eDr/. g[bkV :ksohnK B{z fp;e[ZN
T[BQK d/ xo dh :kd fdtkJ/rk. T[ZE/ skzk
fp;e[ZN ykDk fJe tZvh spdhbh j't/
rh. w?B{z BjhA gsk fe e[ehz fJe tko
ftu pDBr/ iK BjhA go skzk e[ehz
tkfSzrNB (fpT{o') g[bkV ;N/SB dh bJh Gkt/A S'Nk edw j? go wB[Zy iksh
tos'A j[D sZe f;oc ftfrnkBe y'iK bJh bzph Skb j?. dh wfje pj[s o'wKue j't/rh.
bJh ehsh iKdh ojh j?. j[D g[bkV :ksoh w?;hwhB' w[skpe,''g[bkV ftu T[BQK B/ fejk fe fJj y'i f;oc g[bkV
;g/; ;N/SB ftu pD/ skzk fp;e[ZN th fp;e[ZN pDkT[D dh fsnkoh S[o{ j' u[Zeh :ksohnK d/ nkBzd bJh BjhA j? ;r'A
yk ;eDr/. fJ; bJh ;g?Sb UtB th j?. fJe ;g?Sb UtB ;g/; ;N/SB 's/ G/ ftfrnkB d/ gq:'r bJh j?. j[D sZe
g[bkV ftu G/fink frnk j?. Bk;k d/ fink ik u[Zek j?. g[bkV :ksoh j[D e'Jh BjhA ikDdk fe wkJheq'rq?ftNh ftu
;kpek g[bkV :ksoh wkJhe w?;hwhB' sZe nkgD/ Bkb vhjkJhvq/N iK fJ; B{z fet/A p/e eoBk j?, fJ; dk nkeko
(56) B/ fJj ikDekoh fdZsh. uzB 's/ gekfJnk j'fJnk G'iB fbiKd/ ;B. j[D ns/ ;tkd fe; soQK dk j't/rk< fJj
gfjbk edw oZyD tkb/ Bhb T[j skzk fp;e[ZN dk nkBzd b? ;eDr/ Xosh 's/ pD/ e[ehz s'A fznkdk r'bkeko
nkow;NoKr B/ fejk ;h fe fJj wB[Zy . g[bkV :ksoh ;kb 2019 d/ ysw j'D th j' ;edk j?.
w'dh B/ Nozg Bkb ehsh d'-gZyh tkosk, fejk-'n;hA uzr/ d';s jKn;hA uzr/ d';s jK'
w'dh B/ Nozg Bkb ehsh d'-gZyh tkosk, fejk-n;hA uzr/ d';s jKn;hA uzr/ d';s jK
w'dh B/ Nozg Bkb ehsh d'-gZyh tkosk, fejk-
w'dh B/ Nozg Bkb ehsh d'-gZyh tkosk, fejk-n;hA uzr/ d';s jK
w'dh B/ Nozg Bkb ehsh d'-gZyh tkosk, fejk-
N'ehU$BthA fdZbh (fpT{o') gqXkB wzsoh Bfozdo w'dh
B/ S[Zeotko B{z nwoheh okSNogsh v'Bkbv Nozg Bkb
U;kek fty/ ih-20 f;yo ;zw/bB S[o{ j'D s'A gfjbK d'-
gZyh tkosk ehsh. ikgkB-nwohek-Gkos ftukb/ fszB-
gZyh p?me d/ E'VQh d/o pknd d'jK B/sktK B/ w[bkeks
ehsh, fi; ftu w'dh B/ ;w{j bJh 'Gkos d/ wjZst' B{z o/
yKfes ehsk ;h. fszB gZyh p?me ftu Nozg B/ w'dh B{z
u'DK ftu fiZs dh tXkJh fdZsh.
bzvB (fpT{o') phs/ fdBh wkBu?;No fty/ 8t/A J/ShnB fpzB?Z; g[o;eko ;wko'j
w'dh-Nozg dh p?me fJ; fbjki Bkb th wjZstg{oD
w"e/ :{He/H Go 'u eko'pkoh y/soK 'u BK yZND tkb/ eko'pkohnK B{z yk; fJBkw fdZs/
j? feT[Afe nwoheh T[sgkdK 's/ 'fznkdk T[Zu' N?e;
rJ/. wofeT{o g?evbh j'Nb 'u eotkJ/ rJ/ fJ; ;wko'j d/ w[Zy ;fj:'rh NoZ;N
brkT[D d/ Gkos d/ c?;b/ dh Nozg y[ZbQ e/ nkb'uBk
:{NhfbNh ez;bN?AN; B/ fejk fe ;kB{z wkD j? fe n;hA fJ; ;wko'j dk fjZ;k jK.
eod/ oj/ jB. fJ; d"okB d'jK B/sktK B/ seBkb'ih dh
U;hfBe ez;bfNzr d/ ;hHJhHUH fJockB :{fB; B/ fejk fe fJ; w"e/ d/S Go ftu'A
skes dh tos'A, oZfynk ns/ ;[oZfynk ;zpzXK B{z fpjso
Sy;hnsK B{z fJeZm/ j'D dk w"ek fwbdk j?. T[BQK B/ fejk fe fJBQK g[o;ekoK bJh
pDkT[D d/ Bkb-Bkb tgko, JhokB ns/ 5ih Bkb i[V/
nkyoh gVkn sZe gj[zuh jo Sy;hns nkgD/ nkg B{z ;BwkfBs jh ;wM/ feT[Afe
w[ZfdnK 's/ uouk ehsh. Nozg B/ fJ; s'A gfjbK thotko
fJE'A sZe dk ;co th nkgD/ nkg fts wkD tkbh rZb j?. g[o;eko ;wko'j d"okB
B{z ikgkB gj[zuD 's/ NthN ehsk ;h,''w?A gqXkB wzsoh
gzikph GkJhuko/ 'u'A SoBhsk nmtkb , pqfwzxw, ;[oihs okJ/, e'wb Gkodhnk,
Bfozdo w'dh Bkb fJ; ;pzX ftu rZb eoBh ukj[zdk jK
feoBih ukjb, r[ogqhs pk;h, jotho ;j'sk, feoB gowko, okitho f;zx wkDe,
fe Gkos B/ ;kbK s'A nwohek fto[ZX fznkdk N?e;
;N/Bw'o JhoE, i;gkb f;zx, oth i"jb nkfd B{z yk; s"o 's/ ;BwkfBs ehsk
brkfJnk j'fJnk j? ns/ jkb jh d/ fdBK ftu T[; B{z j'o
frnk. fJ; w"e/ ;[fozdo f;zx wkDe, feoBo{g e"o wkDe, rrBtho f;zx wkDe,
tXk fdZsk j?. fJj BkwzBD:'r j? ns/ N?e; B{z fBSfus
;zdhg f;zx ;zxk, rrBdhg e"o ;zxk, ;{oi f;zx ;zxk, dbpho f;zx ;?Aph, nwoihs
o{g Bkb tkg; fbnk ikDk ukjhdk j?.''
f;zx okfJs nkfd jkzo ;B.

49
49
49 gzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
49 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
49 gzikp NkJhwgzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh

5 5 5 5 50 gzikp NkJhwgzikp NkJhwz, f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh 2019
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh, f;vBh, i[bkJh
gzikp NkJhw
gzikp NkJhw , f;vBh, i[bkJh
Gkos dh ;G s'A y{p;{os ;z;d w?Apo
Gkos dh ;G s'A y{p;{os ;z;d w?Apo
Gkos dh ;G s'A y{p;{os ;z;d w?Apo
Gkos dh ;G s'A y{p;{os ;z;d w?Apo
Gkos dh ;G s'A y{p;{os ;z;d w?Apo
Gkos dh ;cbsk d/ pknd eNohBk eoB tkbh j? fJj tZvh fcbw
Gkos dh ;cbsk d/ pknd eNohBk eoB tkbh j? fJj tZvh fcbw
Gkos dh ;cbsk d/ pknd eNohBk eoB tkbh j? fJj tZvh fcbw
Gkos dh ;cbsk d/ pknd eNohBk eoB tkbh j? fJj tZvh fcbw
Gkos dh ;cbsk d/ pknd eNohBk eoB tkbh j? fJj tZvh fcbw
B/ s[oeh ftZu ehsk ftnkj uzr/ w{v ftZu j?.
B/ s[oeh ftZu ehsk ftnkj
B/ s[oeh ftZu ehsk ftnkj
B/ s[oeh ftZu ehsk ftnkj
B/ s[oeh ftZu ehsk ftnkj
e?NohBk eohp 8-9 ;kb pknd
neS/ d/ Bkb fe;/ fcbw ftZu Bzo
nkt/rh ns/ fJ; bJh e?NohBk dh y[Sh
dk fNekDk BjhA j?. e?NohBk dk
efjDk j? fe fe fJj j'Dk fBSfus ;h
ns/ NkfJw th goc?eN ;h feT[Afe ekch
;kbK s'A T[;B/ neS/ d/ Bkb fe;/
fcbw ftZu ezw BjhA ehsk ;h.
fcbw ftZu nkgD/ feoBko pko/
e?NohBk B/ dZf;nk fe fe T[j ekch
w?fuUo j't/rk. fcbw dh ejkDh E'VQh
jZbeh - c[beh ns/ wB'ozie j'D dh
tiQk Bkb Gkos torh fJzN?A; fcbw
pknd o'b B{z b? e/ p?bz; pDkT[D ftZu
wdd fwb/rh.
fcbw ;{fonktzSh ftZu neS/ J/
Nhn?; nc;o d/ o'b ftZu Bzo nkT[D
tkb/ jB. T[E/ jh e[ZM tes gfjbK
eNohBk B/ th fJZSk iskJh ;h fe T[j
;bwkB ns/ neS/ tKr fcbw ftZu
g[fb; nc;o dk o'b eoBk ukj[zdh j?.
fJZe fJt?AN d"okB T[;B/ fejk ;h
fe chw/b e"g :kBh wfjbk g[fb;
nc;o T[Zs/ th fcbw io{o pDBh
ukjhdh j?.
fcbw ftZu neS/ s'A fJbktk
pkbht[v ;Nko e?NohBk e?c fcbw pknd e?NohBk neS/ Bkb o'jhs S?Nh oDtho f;zx ns/ ni/ d/trB th
Gkos dh ;cbsk B{z b? e/ ekch y[S dh fcbw ;{fonktzSh ftZu ezw eoB fdykJh d/ ;ed/ jB. fcbw nrb/
j?. fcbjkb fJ; tZvh ;cbsk s'A tkbh j?. fJ; bJh e?NohBk j'o th ;kb 27 wkou B{z fobhi j'D tkbh j?.

ftZu ysoBke o{g ftZu B o nkT[Dr/ uzeh gKv/
ftZu ysoBke o{g ftZu B
ftZu ysoBke o{g ftZu B o nkT[Dr/ uzeh gKv/o nkT[Dr/ uzeh gKv/
';kj';kj' ;kj';kj' ;kj'' ftZu ysoBke o{g ftZu B ftZu ysoBke o{g ftZu Bzo nkT[Dr/ uzeh gKv/o nkT[Dr/ uzeh gKv/
b'e;Gk u'DK ftZu gZSw pzrkb dh pShojkN b'e;Gk ;hN s'A fiZs jk;b
eoe ;z;d w?Apo pDh B[;os ijK B/ e'beksk p/;v fpiB;w?B fBfyb i?B
Bkb ftnkj eo fbnk j?. fJj ftnkj fJZe v?;fNB/SB t?fvzr ;h fi;dk gqpzX
jkT[;c[b 4 dhtkbh T[Zs/ fobhi j'D
s[oeh d/ fJ;sKp[b ftZu j'fJnk. ftnkj dhnK s;thoK fBfyb ns/ B[;os B/
ik ojh j?. fJ;d/ fJbktk T[j fJZe
nkg'-nkgD/ ;'Sb whfvnk nekT[AN; T[Zs/ S/no ehshnK jB.
wokmh fcbw ftZu th ezw eo fojk j/
fJj ftnkj p/jZd fBih ;{ge/ Bkb ehsk frnk ns/ fJ;ftZu B[;os ns/
. fJ; fcbw B{z ;who gkfNb B/
fBfyb d/ gfotko s'A fJbktk f;oc e[ZM Bidheh fwZso jh Skfwb j'J/. dZf;nk
vkfJo?eN ehsk j?. T[j g';No pkfJi
ik fojk j? fe B[;os dk ftnkj fjzd{ ohsh - fotkiK d/ Bkb j'fJnk.
fcbw th pDk u[Ze/ jB. fos/S d/Sw[y
fJ; ftnkj ftZu B[;os B/ wSj{o c?SB fvikfJBo ;fpnk;kuh w[yoih dk
dk gq'veSB jkT[; fJ; fcbw B{z
fvikfJzB ehsk bfjzrk gkfJnk ;h. T[E/ jh fBfyb B/ th ;fpnk;kuh dh fvikfJB
gq'fvT{; eo fojk j?. fcbw dk Bkw
ehsh S/otkBh gfjBh ;h.
Gzrkotkbk j?.
uzeh ;zi? dZs dh fcbw gq;EkBw
epho f;zx d/yD s'A pknd kfjd
epho f;zx d/yD s'A pknd
epho f;zx d/yD s'A pknd kfjdkfjd ftZu th ezw eo fojk j?. fJj fcbw
epho f;zx d/yD s'A pknd
epho f;zx d/yD s'A pknd Skfjdkfjd
f;szpo d/ nk;gk; fobhi j't/rh.
T[; nB[;ko fJj ;kb T[; bJh ekch
dh gsBh B/ fdZsk fon?e
dh gsBh B/ fdZsk fon?e nZSk bZr fojk j?.
dh gsBh B/ fdZsk fon?e
dh gsBh B/ fdZsk fon?eSBB BB B
dh gsBh B/ fdZsk fon?e
uzeh B/ fejk, ''b'e j[D jkbht[v
pkbht[v n?eNo uzeh gKv/ fJBQK fcbw bJh uzeh B{z gqw'Sz; ftZu fznkdk
fcbwK d/yD bZr/ jB ns/ w?A th e[ZM
fdBhA ekch ;[oyhnK ftZu pD/ j'J/ jB. fdykfJnk BjhA ik fojk, go ;ZukJh
fvco?AN eoB dh ;'u fojk jK/. uzeh
don;b fJ; dk ekoB fcbw ;kj' j?. fJjh j? fe T[j ;kj' ftZu p/rw ikB
B/ fejk b'e nZi gockowo; B{z t/yDk
;kj' ftZu uzeh s'A fJbktk SqXk eg{o s'A th fznkdk ysoBke Bzo nkt/
ukj[zd/ j? ns/ s[;hA fe;/ ewoShnb
th bhv feoBko ftZu j?. fcbw 15 rk.
fcbw ftZu th nkgD/ feoBko Bkb
nr;s B{z fobhi j'D ik ojh j?. fJ; uzeh B/ fejk fe fJ; s'A pknd
b'eK dk fXnkB fyZu ;ed/ j'.
oiBheKs Bkb fcbw
oiBheKs Bkb fcbw dopkodopko u ftb/B d/u ftb/B d/
oiBheKs Bkb fcbw
oiBheKs Bkb fcbw 'dopkodopko' 'u ftb/B d/u ftb/B d/
oiBheKs Bkb fcbw dopko u ftb/B d/
feodko
feodko u Bu B o nkT[Dr/ :'roki f;zxo nkT[Dr/ :'roki f;zx
feodko
feodko 'u Bu Bzo nkT[Dr/ :'roki f;zxo nkT[Dr/ :'roki f;zx
feodko u B o nkT[Dr/ :'roki f;zx
f;zx B/ oiBheKs dh fcbw 'dopko' dh
12 fdBK dh S{fNzr g{oh eo bJh j?. fJ;
fcbw 'u T[j w/B ftb/B dk feodko
fBGkn oj/ jB. :'roki f;zx B/ nZr/
fejk fe oiBheKs Bkb ezw eoBk w/o/
bJh pj[s wkD tkbh rZb j?.
T[BQK fejk fe ;kT{E fcbwK gfjbK
edw j?. fJ; d/ Bkb jh T[BQK B/ fJe
j'o ikDekoh 'irpkDh' Bkb ;KMh
eofdnK dZf;nk fe w?A pj[s ibd fJe
jkbht[Zv fcbw 'u th Bzo nktKrk,
fi; dh S{fNzr nes{po wjhB/ s'A S[o{
j't/rh. T[BQK B/ nkgD/ c?Bz dk XzBtkd
th ehsk, fiBQK dh pd"bs nZi T[j
gkbht[Zv, pkbht[Zv, jkbht[Zv s/ ;kT{E
Skfjd eg{o ns/ fenkok nkvtkDh dh i'Vh tkbh fcbw epho f;zx s/b[r{
fcbwK dk fjZ;k pD oj/ jB.''
fcbw noi[B o?vh dk ohw/e j?, w{b s/b[r{ fcbw pDkT[D tkb/ ;zdhg o?vh B/
dZ;D:'r j? fe oiBheKs dh ;hohz
fJ; ohw/e dk fBod/SB ehsk j?.
'dopko' d/ d{i/ S?fvT{b dh S{fNzr S[o{ j'
epho f;zx dh ejkDh fJZe nfij/ itkB dh j?, i' nkgD/ nkg B{z Sokp d/
u[Zeh j?. fJ; fcbw 'u w[Zy n?eSB ;hBz
BS/ ftZu v[pk b?Adk j? ns/ fco T[;B{z fJZe fwSB fwbdk j?, fi; s'A pknd
dh S{fNzr i{B d/ nyho sZe uZb/rh ns/
T[;dh fizdrh dh jkbs ns/ fdSk pdbdh iKdh j?. w{b s/b[r{ fcbw B/ pke; :'roki f;zx fJe ndkeko s/ s/ pkbht[Zv fcbwK 'u ndkekoh d/ i"jo
S{fNzr nr;s sZe uZb/rh. ;hohz fJe
nkfc; T[Zs/ tZvh ;cbsk jkf;b ehsh ;h. Gkosh feqeN Nhw d/ ;kpek fyvkoh jB. fdykT[D tkb/ :'roki f;zx j[D ;kT{E
e"g vokwk j?, fi; 'u oiBheKs fJe
fJ; fcbw pko/ Skfjd dh gsBh whok okig{s dk fon?eSB ;kwQD/ nkfJnk :'roki f;zx B/ gzikph fcbw fJzv;Noh d/ ;[go;Nko oiBheKs Bkb ndkekoh
nkJhH ghH n?Z;H nfXekoh dk feodko
j?. whok B/ fJz;Nkrokw T[Zs/ c'N' g';N eoe/ fcbw ns/ Skfjd d'jK dh skohc B{z 'd[SwDh dh nZr', 'iZrk vke{', eod/ ibd Bzo nkT[Dr/.
fBGkT[Ad/ Bzo nkT[[Dr/. jkbKfe ypoK
ehsh j?. T[;B/ fbfynk j? ';' gqkT[v nkc :{ p/ph, fJN; :'o NkfJw N{ SkfJB. 'pdbk iZNh dk', 'nDy iZNK dh', ';{p/ 'irpkDh' tb'A :'roki f;zx Bkb
sK fJj th jB fe ;hohz 'u oiBheKs
whok B/ i' c'N' S/no ehsh j? T[j epho f;zx fcbw dk fJZe ;hB j?. fJ; c'N' B{z dko', 'Gkr fwbyk Gkr' torhnK eJh ehsh rZbpks d"okB gsk bZrk fe nZi
d'joh G{fwek 'u Bzo nk ;ed/ jB.
c?A; ekch g;zd eo oj/ j?. SkBdko fcbwK fdZshnK jB. gkbht[Zv s'A seohpB 2 wjhB/ gfjbK :'roki
fJ; fcbw d/ vkfJo?eNo w[o[rkdk; jB.


Click to View FlipBook Version