การสวนอุจจาระ

การสวนอุจจาระ

วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี อุดรธานี

เสนอ
อาจารย์สิริอร ข้อยุ่น
วิชา พย.1202 หลักการและเทคนิคการพยาบาล

คณะผู้จัดทำ

นางสาวชุติมา ทัดสา เลขที่ 14 รหัสประจำตัว 64118301027
นายธนันชัย พฤกโกษา เลขที่ 21 รหัสประจำตัว 64118301042
นายธีรนัย ชินบุตร เลขที่ 24 รหัสประจำตัว 64118301047
นางสาวนฤภร โสภิณ เลขที่ 26 รหัสประจำตัว 64118301051
นางสาวนันทินี อุตตะกะ เลขที่ 29 รหัสประจำตัว 64118301056

1

การดูแลผู้ใช้บริการในการขับถ่าย
The Care of Client in Elimination

มนุษย์ต้องมีการขับถ่ายของเสียออกจากร่างกาย การขับถ่าย
ของเสียมีได้หลายทาง เช่นทาง อุจจาระ ทางปัสสาวะ ทางการขับ
เหงื่อ และทางการหายใจ เป็นต้น ในภาวะปกติการชับถ่ายของเสีย
ของมนุษย์จะดำเนินไปอย่างเป็นระบบและต่อเนื่อง

การขับถ่ายเป็นสิ่งจำเป็นต่อชีวิตและบ่งบอกถึงภาวะสุขภาพของ
บุคคล พยาบาลมีบทบาทสำคัญที่จะช่วยเหลือในกรณีมีความผิดปกติใน
การขับถ่ายเกิดขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งในการขับถ่ายอุจจาระและการขับ
ถ่ายปัสสาวะ

พยาบาลอาจใช้วิธีการสวนอุจจาระ หรือการสวนปัสสาวะตาม
แผนการรักษาของแพทย์การช่วยเหลือให้ผู้ใช้บริการสามารถขับถ่าย
ได้เป็นปกติจะส่งผลให้ผู้ใช้บริการรู้สึกสุขสบาย ไม่เกิดผลกระทบใน
ด้านต่างๆ และดำรงชีวิตอยู่ในสังคมได้อย่างเป็นปกติ

2

ปัญหาเกี่ยวกับการขับถ่ายอุจจาระที่พบบ่อย

ท้องผูก (constipation)
เป็นภาวะที่ร่างกายขับอุจจาระออกมาล่าช้ากว่าปกติจากที่เคยเป็นอยู่
ทำให้อุจจาระค้างอยู่ในลำไส้เป็นเวลานานกว่าปกติ ส่วนประกอบที่เป็น
น้ำจะถูกดูดซึมกลับเข้าสู่กระแสเลือด ทำให้อุจจาระแข็ง จึงต้องเบ่ง
ถ่ายอุจจาระด้วยความลำบาก สาเหตุมาจากการรับประทาน อาหารที่มี
เส้นใยน้อย ดื่มน้ำน้อย ผลจากการรับประทานยาบางชนิด การไม่ขับ
ถ่ายอุจจาระเมื่อปวดถ่าย เป็นต้น

ในผู้ป่วยโรคหัวใจและผู้ป่วยหลังผ่าตัดบริเวณช่องท้องต้องระวังไม่ให้มี
อาการท้องผูก เนื่องจากเวลาเบ่งถ่ายอุจจาระ เลือดจะไหลเข้าสู่หัวใจ
มากกว่าปกตินำไปสู่ภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ รวมทั้งไปเพิ่มความดันใน
ช่องท้องทาให้แผลผ่าตัดแยก

3

อุจจาระอัดแน่น (fecal impaction)
เป็นภาวะที่มีอุจจาระสะสมที่ลำไส้ตรง (rectum) เป็นเวลานาน
จากการที่ไม่ถ่ายอุจจาระหลายวัน ทำให้อุจจาระที่อยู่ส่วนปลาย
ของลำไส้ตรงเป็นก้อนแข็ง จึงเกิดการอุดตันทำให้ถ่ายอุจจาระ
ไม่ออก ส่วนอุจจาระที่อยู่ด้านบนของลำไส้ตรงมีลักษณะเหลว
เป็นน้ำ จึงอาจมีอุจจาระเหลวเป็นน้ำไหลออกมาโดยส่วนที่เป็น
ก้อนแข็งไม่ออกมา หากตรวจร่างกายจะพบว่า หน้าท้องขยาย
ใหญ่กว่าปกติ หากคลำหน้าท้องบริเวณลำไส้จะคลำได้เป็น
ลำแข็งซึ่งเป็นอุจจาระแข็งที่สะสมอยู่ที่ลำไส้ ทำให้แน่นอึดอัด
ท้อง ปวดท้องมาก พบในผู้สูงอายุ และผู้ป่วยอัมพาตที่ท้องผูก
เป็นเวลานาน

4

ท้องเสีย (diarrhea)
เป็นภาวะที่ถ่ายอุจจาระเป็นน้ำเหลว หรือมีมูกปน ผู้ป่วยมัก
กลั้น อุจจาระไม่ได้ ลำไส้บีบตัวเร็วกว่าปกติ ทำให้ปวดท้อง
ลำไส้ไม่สามารถดูดซึมน้ำและเกลือแร่ได้ตามปกติ ดังนั้น
ร่างกายจึงอาจเสียสมดุลสารน้ำและเกลือแร่ รวมทั้ง
ผิวหนังบริเวณรอบ ๆ ทวารหนักระคายเคืองเป็นแผล
สาเหตุเกิดจากการติดเชื้อในระบบทางเดินอาหาร การขาด
เอนไซม์แลคเตส หรือรับประทานยาระบาย เป็นต้น

5

กลั้นอุจจาระไม่ได้ (fecal incontinence)
เป็นภาวะที่ไม่สามารถควบคุมการขับถ่าย อุจจาระได้
ทำให้อุจจาระไหลออกมาเรื่อย ๆ พบได้ในผู้ที่มีความผิด
ปกติของระบบประสาทส่วน cerebral cortex มีความ
บกพร่องของประสาทที่มาเลี้ยงกล้ามเนื้อหูรูดของทวาร
หนัก

ท้องอืด (flatulence)
เป็นภาวะที่มีก๊าซในทางเดินอาหารมากทำให้หน้าท้องยืด
ขยาย แน่น อึดอัดท้อง และก๊าซไปดันกะบังลมทำให้พื้นที่ใน
การแลกเปลี่ยนก๊าซที่ปอดลดลง มีสาเหตุมาจากการรับ
ประทานอาหารด้วยความเร่งรีบ การรับประทานอาหารที่
ทำให้เกิดก๊าซ หรือเกิดจากความเครียด

6

การพยาบาลเพื่อช่วยเหลือผู้ที่มีปัญหา
ในการขับถ่ายอุจจาระ

การพยาบาลสำหรับผู้ที่มีปัญหาในการขับถ่ายอุจจาระมีความแตกต่าง
กันตามสาเหตุ ดังนั้น พยาบาลจึงต้องมีความรู้เกี่ยวกับปัญหาในการ
ขับถ่ายอุจจาระก่อนจึงจะให้การพยาบาลผู้ป่วยได้อย่าง
ถูกต้อง เหมาะสม

การล้วงเอาอุจจาระออก (evacuation)
วิธีการนี้ใช้ในผู้ที่มีอุจจาระเป็นก้อนแข็ง และ
ไม่สามารถขับถ่ายได้เอง

7

การใช้ยา

1. ยาระบาย (cathartics/ laxatives)
เป็ นยาที่ใช้สำหรับผู้ที่มีอาการท้องผูก มีทั้งชนิด
รับประทาน และชนิดเหน็บทวารหนัก (rectal
suppository) ยานีจะไปกระตุ้นการเคลื่อนไหวของ
ลำไส้ใหญ่ และยับยั้งการดูดกลับของน้ำที่ลำไส้ใหญ่ แต่
การใช้ยานี้บ่อย ๆ จะทำให้ความสามารถในการบีบตัว
ของลำไส้ ใหญ่สูญเสียไป
2. ยาแก้ท้องเสีย (antidiarrheal agents)
เป็ นยาที่มีผลทาให้การเคลื่อนไหวของลำไส้ ลดลงหรือ
ช่วยดูดนากลับที่ลาไส้ ห้ามใช้ในรายที่ท้องเสียจากการ
ติดเชื้อหรือได้รับสารพิ ษ
3. ยาแก้ท้องอืด (antiflatulent agents)
เป็ นยาที่ช่วยขับแก๊สออกจากลำไส้

8

การสวนล้าง
CLEANSING ENEMA

การสวนน้ำหรือน้ำยา เข้าไปในลำไส้ใหญ่

เพื่อกระตุ้นการเคลื่อนไหวของลำไส้

วัตถุประสงค์
• บรรเทาอาการท้องผูก
• อุจจาระอัดแน่น
• ล้างลำไส้ใหญ่ให้สะอาด
• ใช้ในการเตรียมตัวตรวจ ผ่าตัด x-ray
• ช่วยให้การขับถ่ายเป็นปกติ

9

ชนิดและสารละลายที่ใช้ในการสวนอุจจาระ

Tap water enema : TWE
สารละลายที่ใช้ คือน้ำสะอาด ซึ่งเป็น hypotonic solution การ
สวนวิธีนี้ อาจทำให้เกิดภาวะไม่สมดุลของน้ำและอิเลคโทรไลท์
ได้ การสวนล้างอุจจาระด้วยน้ำไม่ควรสวนช้ำ เพราะจะทำให้
เกิดภาวะ hypokalemia และ water intoxication ซึ่งภาวะ
water intoxication ผู้ใช้บริการจะมีอาการมึนงง

(dizziness)เหงื่อออก (sweatin
g) ซีด (pallor) และหายใจขัด

(difficulty in breathing) การสวนล้างชนิดนี้ไม่ควรใช้กับผู้ใช้
บริการที่มีภาวะการทำงานของไตลดลง และหรือหัวใจล้มเหลว
เฉียบพลัน

10

Physiologic saline enema or Normal saline
enema : NSEc
สารละลายที่ใช้คือ เกลือ 2 ช.ช. ต่อน้ำ 1,000 มล. สารละลาย
ชนิดนี้ปลอดภัยที่สุด แต่ไม่ควรใช้กับผู้ใช้บริการที่มีภาวะ
หัวใจล้มเหลว โรคไต เพราะอาจทำให้เกิดภาวะไม่สมดุลของ
น้ำ และอิเลคโทรไลท์ ภาวะขาดน้ำและการคั่งของโซเดียมใน
ร่างกาย

Soap sud enema : SSE
สารละลายที่ใช้ คือ สบู่เหลว (soap solution) 30 ม.ล. ต่อน้ำ
1,000 ม.ล. สารละลายนี้ถ้าผสมไม่เป็ นเนื้อเดียวกัน จะทำให้
เกิดการระคายเคืองและอันตรายต่อเยื่อบุลำไส้

11

การสวนอุจจาระเป็นการปฏิบัติการพยาบาลที่ต้องมีคำสั่งการ
รักษา ดังนั้น พยาบาลจึงต้อง ตรวจสอบคำสั่งการรักษาก่อน
เพื่อให้การพยาบาลได้ถูกต้อง สำหรับโรคและการผ่าตัดที่เป็น
ข้อห้ามในการ สวนอุจจาระ ได้แก่ ผู้ป่วยที่เป็นต้อหิน และผู้ที่มี
ความดันในกะโหลกศีรษะสูง ผู้ป่วยหลังผ่าตัดต่อมลูกหมาก
และทวารหนัก ก่อนทาการสวนอุจจาระต้องอธิบายให้ผู้ป่วย
ทราบถึงเหตุผลที่ต้องสวนอุจจาระ พร้อม วิธีการสวนคร่าวๆ
เพื่อให้ผู้ป่วยให้ความร่วมมือ

อุปกรณ์ที่ใช้
หม้อสวนบรรจุสารละลายหรือถุงบรรจุสารละลาย

อุณหภูมิของสารละลาย
ผ​ู้ใหญ่​105-110 °F (40.5 -43°C)
​เด็ก1​ 00 °F (37.7 °C)

12

จำนวนของสารละลาย
ผ​ู้ใหญ่ (adult)​750-1,000 มล.
​วัยรุ่น (adolescent)​500-750 มล.
ว​ัยเรียน (school age)​300-500 มล.
ว​ัยก่อนเรียน (pre-school age)​250-350 มล.
ว​ัยทารก (infant) 150-250มล.(เฉพาะสารละลายน้ำ
เกลือ)

หัวสวน ขนาดที่ใช้แตกต่างกัน ดังนี้
ผู้ใหญ่ ขนาด 22-30 F เด็ก ขนาด 12-18 F
ทารก ผู้ป่วยที่เย็บฝีเย็บ ริดสีดวงทวารใช้ rectal tube

13

สายสวน และตัวหยุดการไหลของสารละลาย (clamp)

กระดาษชำระ

สารหล่อลื่ น

ผ้าก็อซ หม้อนอน

ชามรูปไต แผ่นรองก้น
เสาแขวน
ผ้าคลุมตัว
ถุงมือสะอาด

14

วิธีการปฏิบัติการสวนอุจจาระ

การสวนล้างอุจจาระ

• จัดท่าให้ผู้ป่วยนอนตะแคงซ้าย งอเข่าขวา
• แขวนหม้อสวนสูงจากทวารหนัก 12-18 นิ้ว
สำหรับเด็กทารก 3 นิ้ว
• ต่อสายสวนหรือหัวสวนเข้ากับหัวต่อสายยางจากหม้อสวน
• หล่อลื่นปลายสายสวน 2-3 นิ้ว ใช้ผ้าก๊อชจับสายสวนห่างจาก
ปลาย3-4 นิ้ว
• สอดสายสวนช้าๆและนุ่มนวลไปทางสะดือ
ผู้ใหญ่ 3-4 นิ้ว เด็กเล็ก 2-3 นิ้ว และทารก 1-1.5 นิ้ว
• ขณะสอด บอกให้ผู้ป่วยหายใจเข้าลึกๆ และผ่อนลมทางปาก
• ปล่อยสารละลายไหลอย่างช้าๆ จนหมด
• บีบสายสวนแล้วดึงออกอย่างนุ่มนวล เช็ดปลายสายสวนและ
ทวารหนักให้สะอาด
• อธิบายผู้ป่วยเข้าใจว่าเมื่อสวนอุจจาระแล้วจะรู้สึกปวดถ่ายเป็น
เรื่องปกติ แต่ให้พยายามกลั้นอุจจราระไว้ประมาณ 5-10 นาที
เท่าที่จะทนได้

15

การสวนล้างด้วยสารละลายเข้มข้น
Hypertonic Solotion Enema

เป็นการใส่สารละลายเข้มขันเข้าไปในลำไส้เกิดปฏิกิริยา
ดึงน้ำออกจากเซลล์ ทำให้ลำไส้มีน้ำขังอยู่เป็นการส่ง
เสริมให้ขับถ่ายอุจจาระออกมา การสวนอุจจาระชนิดนี้
เหมาะกับผู้ใช้บริการที่ไม่สามารถเก็บสารละลายไว้ใน
ลำไส้ได้ ถ้าต้องสวนด้วยสารละลายจำนวนมาก เพราะ
สารละลายเข้มข้นที่ใช้นั้นมีจำนวนน้อย ประมาณ 120-
180 มิลลิลิตร(4-6 ออนซ์) แต่มีข้อห้ามในการสวน
อุจจาระชนิดนี้ คือ ไม่ควรใช้ในผู้ใช้บริการที่ขาดน้ำหรือ
เด็กเล็ก

16

วิธีการปฏิบัติการสวนล้างด้วย
สารละลายเข้มข้น

• จัดท่าให้ผู้ป่วยนอนตะแคงซ้าย หรือท่าก้มโค้ง
• ถอดปลอกขวดสารละลายเข้มข้นออก ใช้สารหล่อลื่นทา
บริเวณหัวสวน
• สอดเข้าไป 1-2 นิ้ว
• บีบขวดสารละลายอย่างนุ่มนวล ปล่อยสารละลายช้าๆ
• ถ้าผู้ป่วยรู้สึกปวดถ่าย ห้หายใจเข้าออกลึกๆ เมื่อผู้ป่วยหาย
ปวดแล้วบีบต่อจนหมด และดึงออกอย่างนุ่มนวล
• เช็ดปลายหัวสวน และทวารหนักให้สะอาด

17

การสวนอุจจาระแบบสวนเก็บ
RETENTION ENAMA

เป็นการสวนน้ำยาเข้าไปเก็บไว้ใน ลำไส้ใหญ่
จำนวนน้ำยาที่ใช้ในผู้ใหญ่ไม่เกิน 200 cc

จุดประสงค์ในการสวนเก็บ ขึ้นอยู่กับชนิกของน้ำยา
• Oil - retention enema

เพื่อให้อุจจาระอ่อนตัว กระตุ้นให้ลำไส้มีการบีบตัวดี
ขึ้น
• Medicated enama

สวนเก็บด้วยยา เพื่อลดเชื่อแบคทีเรียในลำไส้ใหญ่
ก่อนผ่าตัดเกี่ยวกับลำไส้ใหญ่ หรือ เพื่อการวินิจฉัย
โรค เช่น การทำ Barium enema

18

อุปกรณ์ใช้ในการสวนเก็บ

สายหรือหัวสำหรับสวน ผ้ารองกันเปื้ อน
ตัวหนีบ
น้ำยา ชนิดของน้ำยา
พิจารณาตามแผนการรักษา

กระบอกฉีดยา ขนาด 50 ml สารหล่อลื่น ชนิดละลาย
เหยือก สำหรับใส่น้ำยาที่ใช้สวน น้ำ

กระดาษชำระ

ชามรูปไต หรือภาชนะใส่ของใช้แล้ว
ถุงมือ

19

วิธีปฏิบัติการสวนอุจจาระแบบสวนเก็บ

• สวนด้วยสายขนาดเล็ก 14-22 Fr.
•ปริมาณน้ำยาที่ใช้ ขึ้นอยู่กับชนิดของน้ำยา โดยทั่วไป
ผู้ใหญ่ใช้ปริมาณ 100-200 มล. เด็กลดลงตามส่วน
• หม้อสวนสูงจากระดับทวารหนักของผู้ป่วยไม่เกิน
8-12 นิ้ว Lower pressure
• แนะนำให้ผู้ป่วยเก็บน้ำยาไส้ให้นานประมาณ 30 นาที
เพื่อเกิดประโยชน์สูงสุด
• การสวนเก็บจะต้องทำ cleansing enema ก่อน
อย่างน้อย 30 นาที

20

สรุป

การขับถ่ายอุจจาระเป็นการขับถ่ายของเสียออกจากร่างกาย
หากมีความปกติจนทำให้รูปแบบการขับถ่ายอุจจาระผิดไปจาก
แบบแผนปกติของผู้ป่วย ทั้งการถ่ายอุจจาระบ่อยครั้งกว่า
ปกติ การขับถ่าย อุจจาระลำบาก หรือไม่ถ่ายอุจจาระ เหล่านี้
ล้วนกระทบต่อภาวะสุขภาพโดยรวมของผู้ป่วย พยาบาล
สามารถ ช่วยเหลือเพื่อให้ผู้ป่วยได้ขับถ่ายตามปกติโดยการให้
คำแนะนาเพื่อส่งเสริมการทำหน้าที่ของระบบขับถ่ายอุจจาระ
และการช่วยเหลือโดยการสวนล้างอุจจาระ

อ้างอิง

ศิริจิตร จันทร, และชมพูนุท พงษ์ศิริ. (2555). การพยาบาลพื้นฐาน:
ปฏิบัติการพยาบาล (พิมพ์ครั้งที่ 3). กรุงเทพ:วิทยาลัยพยาบาลสภากาชาดไทย

กรวรรณ สุวรรณสาร. (ม.ป.ป.). การดูแลความต้องการพื้นฐานของบุคคลด้านการ
ขับถ่ายอุจจาระ. https://shorturl.asia/1U8Ts

(ม.ป.ป.). การสวนอุจจาระ (Cleansing Enema). มหาวิทยาลัยราชภัฏพิบูลสงคราม
คณะพยาบาลศาสตร์. https://shorturl.asia/1bENL