BAHAN AJAR UNGGAH-UNGGUH BASA KELAS : X DENING : SOPIYAH SMK BINA NUSA SLAWI
A.IDENTITAS Nama Sekolah : SMK Bina Nusa Slawi Mata pelajaran : Bahasa Jawa Fase/kelas : E/X Elemen : Berbicara Tahun Penyususnan : 2023/2024 Materi : Unggah-ungguh Basa B. CAPAIAN PEMBELAJARAN Peser ta didik mampu menggunakan bahasa jawa sesuai dengan kaidah kebahasaan (paramasast ra) dan unggah-ungguh basa untuk menyampaikan informasi berupa gagasan, piki ran, perasaan, pandangan, arahan atau pesan yang akurat dar i teks nonsast ra. (misalnya pawar ta, pacelathon dan lainnya) C. TUJUAN PEMBELAJARAN 1. Peser ta didi k mampu menganal i s i s pacelathon dengan berpedoman kepada penggunaan Bahasa Ja w a sesuai dengan kaidah kebahasaan (paramasas t ra) dan unggah-ungguh basa. (C4 ) 2 . Peser ta didi k dapat meny impul kan i s i pacelathon yang menggunakan Bahasa Ja w a sesuai dengan kaidah kebahasaan (paramasas t ra) dan unggahungguh basa.(C5 ) 3 . Peser ta didi k dapat memprak tekan pacelathon dengan menggunakan bahasa ja w a sesuai dengan kaidah kebahasaan (paramasas t ra) dan unggahungguh basa. (P5 )
Per temuan Per tama Peser ta didik dapat menganalisis pachelathon yang menggunakan basa ngoko alus dan krama lugu dengan benar .(C4) Peser ta didik dapat menyimpulkan isi dar i teks pacelathon dengan benar .(C4 Per temuan Kedua Peser ta didik Mempresentasikan hasil analisis pacelathon basa ngoko alus dan krama lugu.(P5) Peser ta didik mempraktekan pacelathon dengan percaya di r i.(P5) D. INDIKATOR KETERCAPAIAN TUJUAN PEMBELAJARAN Melalui model pembelajaran problem based learning (PBL) dengan metode ceramah, tanya jawab, diskusi, penugasan, dan presentasi dengan mengembangkan kemampuan bernalar kr itis, bergotong royong, kreatif.
PETA KONSEP UNGGAH-UNGGUH BASA Unggah-ungguh Basa NGOKO LUGU NGOKO ALUS KRAMA LUGU KRAMA ALUS NGOKO KRAMA FASE 1 ORIENTASI PESERTA DIDIK MULAI DARI DIRI para siswa sinten ingkang wonten gr iya menika menawi wicantenan ngginakaken basa krama kalian tiyang sepuh. FASE 1 ORIENTASI PESERTA DIDIK EKSPLORASI KONSEP supados cetha anggenipun manger tosi, kadospundhi pat rapipun unggah-ungguh basa menika mangga pi rsani vidio kanthi ngginakaken link youtube menika https://youtu.be/D7XkztjjOD4? si=KTVI_QRKc0pBvmGK .
FASE 2 MENGORGANISASI PESERTA DIDIK UNTUK BELAJAR RUANG KOLABORASI TEGESE UNGGAH-UNGGUH unggah-ungguh inggih menika pranataning basa manut lungguhing tatakrama utawa subasita. unggah-ungguh ugi dipunwastani undha-usuk basa. ing bebrayan jawi ingkang njalar i wontenipun unggah-ungguh basa menika bab pangkat, kalungguhan, enem lan tuwa. 1.Basa ngoko lugu UNGGAH-UNGGUH BASA MENIKA WONTEN 4 Dipunginakaken kangge guneman saumuran, bendhara dhateng abdinipun, panguwasa dhateng andhahan, tiyang sepuh dhateng put ra lan putunipun, tiyang sepuh dhateng tiyang enem. Tuladha : aku karo adik mangan sega goreng ing warung. Mau esuk awakmu tangi jam pi ra Titikanipun basa ngoko lugu Tembungipun ngginakaken tembung ngoko. ngginakaken ater-ater tripurusa ngoko (dak-, kok-, di-).panambang ngoko (-ku, -mu, -e, -ake) tembung sesulih wong kapisan/utama purusa(kata ganti orang 1)ngginakaken tembung aku, sesulih kapindho madyama purusa (kata ganti orang 3) ngginakake tembung dheweke.
2 . Basa Ngoko alus Sanadyan ngoko ananging ngoko alus meni ka dipunginakaken kangge ngurmati ti yang ingkang dipunajak guneman Titikanipun ngoko alus nggunakake tembung- tembung ngoko kacampuran k rama inggi l nggunakaken ater -ater t r i purusa ngoko (dak - , kok - , di - ) panambang ngoko ( -e, -ake) tembung sesul ih w ong kapi san utama purusa ( kata ganti orang 1)nggunakake tembung aku, sesul ih kapindho/madyama purusa ( kata ganti orang 1) ngginakaken tembung sampeyanpanjenengan, lan sesul ih katelu w asana purusa ( kata ganti orang 3 ) ngginakaken tembung pi yambak /panjenengan. pangginaan basa ngoko alus D ipunginakaken ti yang sepuh dhateng ti yang enem ingkang dipunajeni . ti yang enem dhateng ti yang sepuh ingkang dipunajeni . sa w etara put ra dhateng ti yangsepuhipun lare dhateng lare amarga ngajeni ti yang ingkang dipungunem Ngoko lugu + k rama alus Tembung ingkang kedhah dipunginakaken ing k rama alus inggih meni ka Tembung k r i ya ( kata ker ja) Tembung sesul ih ( kata ganti orang) Tuladha ukara ngoko alus : Pak sesuk s ida tindhak menyang semarang toh? Jenengan apa u w i s dhahar pak ?
3. KRAMA LUGU Krama lugu menika dipunginakaken kangge pitepangan,kanca ananging dereng rumaket sanget,tiyang sepuh dhateng tiyang enem ingkang dereng rumaket. Titikanipun: k a b e h t e t e m b u n g a n e n g g i n a k a k e n t e m b u n g k r a m a a t e r - a t e r d i - d a d i d i p u n - , p a n a m b a n g - a k e d a d i - a k e n , p a n a m b a n g - a / - n e - a n e d a d i i p u n t e m b u n g s e s u l i h w o n g k a p i s a n / u t a m a p u r u s a ( k a t a g a n ti o r a n g 1 ) n g g i n a k a k e n t e m b u n g k u l a , s e s u l i h k a p i n d h o / m a d y a m a p u r u s a ( k a t a g a n ti o r a n g 1 ) n g g i n a k a k e n t e m b u n g s a m p e y a n / p a n j e n e n g a n , l a n s e s u l i h k a t e l u w a s a n a p u r u s a ( k a t a g a n ti o r a n g 3 ) n g g i n a k a k e n t e m b u n g p i y a m b a k i p u n / p a n j e n e n g a n i p u n T e m b u n g s e s u l i h k o w e d a d i s a m p e y a n n g g i n a k a k e t e t e m b u n g a n k r a m a m a d y a Tuladha: Dhik, gr iyanipun sampeyan pundhi nggih? Kala wingi kula tilem jam sanga. I n g k a n g b o t e n k e d h a h d i p u n e w a h i w o n t e n i n g b a s a n g o k o a l u s i n g g i h m e n i k a . B i l i h w a n d h a i n g k a n g b o t e n k e d h a h d i p u n e w a h i m e n a w i b a d h e n y e r a t b a s a n g o k o a l u s y a i k u K a t a g a n t i : i k i , i k u K a t a t a n y a : a p a , s a p a , e n d i , p i r a , k a p a n , k e p r i y e , y a g e n e K a t a s e b a b : m a r a n g , m e n y a n g , s a k a , n g a n t i , u t a w a , y e n T e m b u n g k a t r a n g a n : s a i k i , m e n g k o , m a u , d h e k , s e p r a n a , s e p r e n e , s e m o n o , m a n g k e n e , i s i h w i s d u r u n g , a r e p , l a g i , m a n e h . L e k s i k o n i n g k a n g k e d h a h d i p u n e w a h i d a d i w u j u d k r a m a y a i k u K a t a g a n t i o r a n g c o n t o h k o w e m e n j a d i p a n j e n e n g a n PANGELING BASA NGOKO ALUS
Pangginaan basa krama alus put ra dhateng tiyang sepuh tiyang enem dhateng tiyang sepuh lare alit dhateng tiyang ageng mur id dhateng dwija abdi dhateng bendhara andhahan dhateng pangarsanipun Titikanipun : basa krama alus sedaya tembungipun ngginakaken tembung-tembung krama kacampur krama inggil ater-ater di-dadi dipun-, panambang -ake dadi -aken, panambang -a/ne/ - ane dadi ipun tembung sesulih tiyang sepisan/utama purusa (kata ganti orang 1) ngginakaken tembung kula, sesulih kapindho/madyama purusa (kata ganti orang 1) ngginakaken tembung sampeyan/panjenengan, lan sesulih katelu/wasana purusa (kata ganti orang 3) ngginakaken tembung piyambakipunpanjenenganipun. Tuladha : Simbah nembe sare Pakdhe tindak dhateng Tawangmangu nitih bis 4. KRAMA ALUS
FASE 3 MEMBIMBING PENYELIDIKAN INDIVIDUAL MAUPUN KELOMPOK RUANG KOLABORASI Peser ta didik membentuk kelompok setiap kelompok ber jumlah 4 anak. peser ta didik dengan bimbingan guru dan diskusi dengan teman kelompok dapat menganalis dan membuat simpulan dar i teks pacelathon basa ngoko alus dan basa krama lugu ser ta membuat teks pacelathon.
FASE 4 MENGEMBANGKAN DAN MENYAJIKAN HASIL KARYA (DEMONSTRASI KONTEKSTUAL) Asil diskusi kalian kanca dipunpresentasikaken wonten ing ngajeng kelas salajengipun kelompok utawi kanca sanes saged par ing pamanggih saksampunipun kelompok ingkang ngandharaken presentasi menika purna. FASE 4 MENGEMBANGKAN DAN MENYAJIKAN HASIL KARYA (ELABORASI PEMAHAMAN) siswa dipunpar ingi wekdal kangge par ing pitakon gayut kalian menapa ingkang dereng dipunmanger tosi
FASE 5 MENGANALISIS DAN MENGEVALUASI PROSES PEMECAHAN MASALAH KONEKSI ANTAR MATERI Relefansi mater i unggah-ungguh basa kalian jaman samenika, siswa samenika kedhah sinau langkung kathah bab unggah-ungguh basa s u p a d o s w o n t e n n g g a d h a h i t a t a k r a m a n i p u n , n g a j e n i ti y a n g i n g k a n g l a n g k u n g s e p u h . a w it s a m e n i k a p e n g a r u h k a m a j e n g a n i p u n j a m a n s i s w a m e n i k a s a m p u n k e s u p e n t a t a c a r a n e n g u r m a ti ti y a n g , a d a b m e n a w i w i c a n t e n a n l s p . a m a r g i a d a b m e n i k a l a n g k u n g i n g g i l t a t a r a n i p u n k e p a r a i l m u .
FASE 5 MENGANALISIS DAN MENGEVALUASI PROSES PEMECAHAN MASALAH AKSI NYATA POSTEST Saksampunipun para siswa menika nindhakaken pasinaon basa jawi mliginipun mater i unggah-ungguh basa cobi kangge ngukur sedaya siswa menika sampun paham menapa dereng. samenika sumangga dipunwangsuli postestipun
KAPUSTAKAN KAROLINA,U.(2013).PENINGKATAN KETERAMPILAN BERBICARA BAHASA JAWA KRAMA DENGAN METODE BERMAIN PERAN PADA SISWA KELAS XI SMK MUHAMMADIYAH KUTOWINANGUN. KUNTARI,UMI.2017.UNGGAH-UNGGUH BASA JAWA:TATA CARA DAN ETIKA PENGGUNAAN BAHASA JAWA.JAKARTA: PUSTAKA WIDYATAMA PENINGKATAN KETERAMPILAN BERBICARA BAHASA JAWA KRAMA ALUS MELALUI METODE BERMAIN PERAN PADA SISWA KELAS VIIID SMP NEGERI 1 BAKI SUKOHARJO TAHUN PELAJARAN 2015/2016