ที่มาของโคลงภาพพระราชพงศาวดาร

ทีม่ าของโคลงภาพพระราชพงศาวดาร
โคลงภาพพระราชพงศาวดารเป็นพระราชดาริในรัชกาลท่ี ๕ ท่มี ีพระราชประสงค์ท่ีจะสรรเสรญิ พระ
เกียรตคิ ุณของพระมหากษัตรยิ ไ์ ทยในสมยั อยุธยาและรตั นโกสินทร์ และต้องการเชิดชูเกยี รตหิ มู่เสวกามาตยท์ ่ีมี
ความกล้าหาญ สจุ ริต กตญั ญตู ่อแผ่นดิน อกี ท้ังยงั มพี ระราชประสงคท์ จี่ ะบารงุ ฝีมือช่างสยาม ให้ได้แสดง
ความสามารถดา้ นการวาดภาพออกมา พระองค์จึงทรงเลอื กสรรเร่อื งในพระราชพงศาวดาร และให้ชา่ งทมี่ ฝี มี อื
เขยี นรูปภาพ และโปรดเกล้าฯ ให้พระบรมวงศานวุ งศ์ และขา้ ราชการท่ีเช่ียวชาญในการแตง่ คาประพนั ธ์ แต่ง
โคลงถวายเพอื่ ใช้ในการประกอบเรือ่ ง
โคลงภาพพระราชพงศาวดารประกอบไปด้วยรปู ภาพรวมทงั้ ส้นิ ๖๒ ภาพ โดยที่ภาพขนาดใหญ่มี
จานวนโคลงรปู ละ ๖ บาท และภาพขนาดกลางและขนาดเล็ก มีจานวนโคลงรปู ละ ๔ บาท รวมเป็นจานวน
ท้ังหมด ๓๗๖ บทดว้ ยกนั แต่ในวันน้ี StartDee จะชวนเพอื่ น ๆ มาเรยี นโคลงภาพพระราชพงศาวดารกนั แค่ ๒
ตอน เท่านน้ั คอื ภาพพระสรุ ิโยทยั ขาดคอช้าง และภาพพนั ทา้ ยนรสิงห์ถวายชีวิต

โคลงภาพพระราชพงศาวดาร ภาพพระสุริโยทัยขาดคอช้าง
ภาพพระสุริโยทัยขาดคอช้างเป็นรูปขนาดใหญร่ ปู ที่ ๑๐ ฝพี ระหัตถข์ องสมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ
เจ้าฟ้ากรมพระยานรศิ รานวุ ดั ตวิ งศ์ ซ่ึงไดร้ ับรางวลั พระราชทานเป็นอันดบั ท่ี ๓ ในปจั จุบนั ภาพพระสุริโยทยั
ขาดคอชา้ งประดบั อยู่ ณ พระท่ีนง่ั วโรภาษพิมาน พระราชวังบางปะอนิ สว่ นโคลงที่ใช้ประกอบภาพเปน็ บท
พระราชนพิ นธ์ของพระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา้ เจ้าอยู่หวั รชั กาลท่ี ๕ แต่งดว้ ยโคลงสี่สุภาพจานวนทั้งหมด
๖ บท
เพอื่ น ๆ คงสงสัยกันว่า สมเด็จพระสรุ ิโยทยั คอื ใครกันแนน่ ะ หากเพอ่ื น ๆ เคยดูภาพยนตร์กอ็ าจจะ
ทราบพระราชประวัติกันมาบา้ งแล้ว แต่ StartDee ขอยา้ กนั ตรงน้ีอีกรอบ สมเด็จพระสุรโิ ยทัยเปน็ พระอัคร
มเหสีในสมเดจ็ พระมหาจักรพรรดิ พระมหากษตั รยิ ์องคท์ ่ี ๑๕ แหง่ กรงุ ศรีอยธุ ยาซึง่ ครองราชย์ระหวา่ งพ.ศ.
๒๐๙๑ ถึง ๒๑๑๑ สมเดจ็ พระสรุ โิ ยทัย ทรงแตง่ พระองค์เปน็ พระมหาอุปราชเพื่อออกรบในศกึ ระหวา่ งกรุงศรี
อยุธยากบั พมา่ โดยทรงช้างพลายสุริยกษตั ริยต์ ามเสดจ็ พระมหาจักรพรรดิเข้าขบวนรบ

ถอดคาประพันธ์โคลงภาพพระราชพงศาวดาร
ภาพพระสรุ ิโยทยั ขาดคอช้าง

บเุ รงนองนามราชเจา้ จอมรา มัญเฮย

ยกพยหุ แสนยา ย่งิ แกล้ว

มอญม่านประมวลมา สามสิบ หม่ืนแฮ

ถงึ อยธุ เยศแล้ว หยดุ ใกล้นครา

บเุ รงนอง กษัตริยพ์ มา่ ยกกองทัพอันมีแสนยานภุ าพเกง่ กล้าสามารถ ซง่ึ รวมเอาท้งั ทพั มอญและทพั

พม่าไดท้ หารราว ๆ ๓๐๐,๐๐๐ คน มายงั กรุงศรีอยุธยา และหยุดเมอ่ื มาถงึ ใกลต้ ัวเมือง
คาศพั ทแ์ ละความหมาย
จอม หมายถงึ ผทู้ ย่ี อดเยี่ยมในหมู่

รามญั หมายถงึ มอญ
พยุหแสนยา หมายถงึ กองทัพ หมู่เสนา

แกลว้ หมายถึง เก่งกล้า องอาจ
มอญ หมายถึง ชื่อชนชาตหิ นงึ่
ม่าน หมายถึง พมา่

ประมวล หมายถงึ รวบรวมเข้าเป็นหมวดหมู่
สามสิบหมน่ื หมายถงึ ๓๐๐,๐๐๐ (สามแสน)

อยธุ เยศ หมายถึง อยุธยา
นครา หมายถงึ เมอื ง

พระมหาจักรพรรด์ิเผา้ ภวู ดล สยามเฮย

วางค่ายรายร้พี ล เพยี บหลา้

ดาริจักใคร่ยล แรงศึก

ยกนิกรทัพกลา้ ออกต้งั กลางสมร

พระมหาจกั รพรรดแิ ห่งกรงุ สยาม ทรงวางกาลงั พลมากมายเพื่อเตรยี มรบั ศกึ และทรงมีพระราชดาริในการ
ออกไปดลู าดเลาเพ่อื ประมาณการจานวนข้าศึก จึงทรงยกกองทพั ออกไปตั้งกลางสนามรบ

คาศัพทแ์ ละความหมาย
เผา้ ภูวดล หมายถึง พระเจา้ แผ่นดิน

เผ้า หมายถึง ส่วนท่ีสูงท่ีสดุ ของศรี ษะ
ภวู ดล หมายถึง แผ่นดนิ
วางคา่ ย หมายถงึ ตั้งคา่ ย

รพ้ี ล หมายถึง กองทัพ
เพยี บ หมายถึง จานวนมาก

ดาริ หมายถงึ คิด ไตรต่ รอง
ใคร่ หมายถึง อยาก ตอ้ งการ
ยล หมายถงึ มองดู

แรงศกึ หมายถงึ กาลงั ข้าศึก
นกิ ร หมายถึง หมู่ พวก

สมร หมายถึง การรบ การสงคราม

บงั อรอัคเรศผู้ พสิ มยั ท่านนา

นามพระสุริโยทยั ออกอ้าง

ทรงเคร่อื งยทุ ธพไิ ชย เช่นอุป ราชแฮ

เถลงิ คชาธารควา้ ง ควบเข้าขบวนไคล

หญงิ ผ้เู ปน็ ใหญ่ ผู้ทรงเปน็ ท่ีรกั ของพระมหาจกั รพรรดิ ซึ่งก็คอื พระสรุ ิโยทัยนน่ั เอง ทรงฉลองพระองค์
ดว้ ยชดุ นกั รบเหมอื นกับพระมหาอุปราช และทรงควบชา้ งเข้ากระบวนทพั ตามเสดจ็ ไปด้วย

คาศัพทแ์ ละความหมาย
บังอร หมายถึง นาง ผ้หู ญงิ

อัคเรศ หมายถึง ผเู้ ปน็ ใหญ่
พิสมัย หมายถงึ รกั

นาม หมายถงึ ช่อื
ทรงเคร่อื งยทุ ธพไิ ชย หมายถึง แต่งกายดว้ ยชุดนักรบ

เถลงิ หมายถงึ ช้างทรง
ควา้ ง หมายถึง เคล่อื นลอยไปอย่างรวดเร็ว
ไคล หมายถึง เขา้ ขบวนและเคลอ่ื นไป

พลไกรกองน่าเร้า โรมรนั กนั เฮย

ชา้ งพระเจา้ แปรประจัน คชไท้

สารทรงซวดเซผัน หลังแล่น เตลดิ แฮ

เตลงขบั คชไลใ่ กล้ หวิดทา้ ยคชาธาร

ทัพของไทยและทัพของพม่าเริม่ ปะทะกนั ทัพหน้าของทั้งสองฝ่ายยกพลเข้าสรู้ บ ช้างของพระเจา้ แปรเข้าสู้กับ

ชา้ งของพระมหาจักรพรรดิ ซึ่งพระมหาจกั รพรรดเิ สยี ทพี ระเจ้าแปร โดยชา้ งของพระองคเ์ สียหลกั หันหลงั ว่งิ
แตกหนีออกไป กองทพั ของพมา่ จงึ ได้โอกาสขช่ี า้ งไลต่ ามชา้ งของพระมหาจักรพรรดิ จนเกือบโดนด้านหลงั ของ
ชา้ ง

คาศัพท์และความหมาย
พลไกร หมายถึง ทหารทีเ่ ก่งกลา้

กองน่า หมายถงึ กองหน้า (เป็นคาเอกโทษ)
โรมรนั หมายถึง รบพุ่ง
ประจัญ หมายถึง ปะทะตอ่ สู้

คชไท้ หมายถงึ ช้างผู้เป็นใหญ่
สาร หมายถงึ ชา้ ง

ซวดเซ หมายถึง เสยี หลัก
เตลิด หมายถึง แตกหนคี นละทิศ
เตลง หมายถงึ ทัพพมา่

หวิด หมายถึง เกือบ เฉียด

นงคราญองค์เอกแกว้ กระษตั รีย์

มานมนสั กตั เวที ยง่ิ ล้า

เกรงพระราชสามี มลายพระ ชนม์เฮย

ขับคเชนทรเขน่ ค้า สะอึกสูด้ ัสกร

เมอ่ื พระสุรโิ ยทยั มองเห็นว่าชา้ งของพระมหาจักรพรรดเิ สยี หลกั พระสรุ ิโยทัยผู้มนี า้ พระทัยและมีความกตญั ญู
ต่อพระมหาจกั รพรรดิ วิตกวา่ พระราชสามีจะส้นิ พระชนม์ พระสรุ ิโยทัยจึงขับช้างพระที่นงั่ โถมเขา้ สู้กบั ศตั รู

คาศพั ท์และความหมาย
นงคราญ หมายถึง สาวงาม

มาน หมายถึง มี
มนสั หมายถึง ใจ

กัตเวที หมายถึง สนองคณุ ทา่ น (กตัญญู)
พระราชสามี หมายถงึ สมเด็จพระมหาจกั รพรรดิ
มลายพระชนม์ หมายถึง ส้ินพระชนม์ (เสยี ชีวิต)

คเชนทร หมายถึง ชา้ ง
เข่น หมายถงึ ตอี ยา่ งแรง

ดสั กร หมายถึง ขา้ ศกึ ศัตรู

ขนุ มอญร่อนงา้ วฟาด ฉาดฉะ

ขาดแลง่ ตราบอรุ ะ หรบุ ด้นิ

โอรสรีบกนั พระ ศพสู่ นครแฮ

สูญชพี ไปส่ ญู สิ้น พจน์ผู้สรรเสริญ

พระเจ้าแปรฟาดพระแสงของา้ วถกู ส่วนอกของพระสุรโิ ยทัยขาดสะพายแลง่ พระราเมศวรและพระมหินทราธิ

ราช พระราชโอรสทง้ั สองของพระสุรโิ ยทัย จึงรีบนาพระศพกลับสูก่ รุงศรอี ยุธยา แมพ้ ระสรุ ิโยทยั จะ
สน้ิ พระชนมแ์ ล้ว แต่คาสรรเสริญ ยงั คงอยู่คู่กบั คุณงามความดีของพระสุริโยทัย
คาศัพทแ์ ละความหมาย

ขนุ มอญ หมายถึง พระเจ้าแปร
ร่อน หมายถงึ อาการของสิ่งท่ีลอยไปมา

ง้าว หมายถงึ อาวุธรปู รา่ งคล้ายดาบ มีดา้ มยาว
ฟาด หมายถึง หวด เหวี่ยง
ฉาดฉะ หมายถงึ เสียงของการฟาดฟนั

แลง่ หมายถงึ ผา่ ทาให้แตก
อรุ ะ หมายถึง อก

โอรส หมายถึง ลกู
ไป่ หมายถงึ ไม่
พจน์ หมายถงึ คาพูด ถอ้ ยคา

โคลงภาพพระราชพงศาวดาร ภาพพันทา้ ยนรสงิ ห์ถวายชวี ิต
ภาพพันท้ายนรสงิ หถ์ วายชวี ิตเปน็ รปู ที่ ๕๖ เขียนโดยนายทอง (พระวรรณวาดวจิ ติ ร) ได้รบั รางวัลพระราชทาน
อันดับที่ ๑๑ ในปัจจุบนั ภาพน้ีประดับอยู่ ณ พระทน่ี ่ังวโรภาษพิมาน พระราชวงั บางปะอนิ
เป็นบทพระนพิ นธข์ องพระเจา้ บรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้าวรวรรณากร กรมพระนราธปิ ประพันธ์พงศ์ พระนาม
เดมิ พระองค์เจา้ วรวรรณากร ตน้ ราชสกลุ วรวรรณ ณ อยธุ ยา เปน็ พระราชโอรสในสมเด็จพระจอมเกล้า

เจ้าอยู่หวั รัชกาลท่ี ๕ กบั เจ้าจอมมารดาเขียน ทรงเปน็ นักเขียนเรือ่ งสน้ั มนี ามแฝงว่า “ประเสริฐอกั ษร” และ
เปน็ ผูใ้ หก้ าเนิดละครรอ้ ง โดยดัดแปลงมาจากละครตะวันตก จงึ ไดร้ ับพระนามว่า “พระบรมครูแห่งละครร้อง”

อีกทัง้ ยงั ทรงต้งั คณะละครชอ่ื ปรีดาลัย สร้างสรรค์บทละครท่มี ีช่อื เสียงมากมาย เช่น บทละครรอ้ งเรื่องสาว
เครือฟา้ พระเจ้าสีปอ้ มินทร์ บทละครราเรือ่ งพระลอ เปน็ ตน้

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ วรวรรณากร กรมพระนราธปิ ประพนั ธ์พงศ์ทรงรับราชการในหอรษั ฎาพิพัฒน์
เป็นรองเสนาบดกี ระทรวงพระคลังมหาสมบตั ิ ในรชั สมยั รัชกาลท่ี ๖ พระองค์ทรงสรา้ งสรรคผ์ ลงานมากมาย
ได้แก่ จดหมายเหตลุ าลูแบร์ ตานานพระแท่นมนงั คศิลาบาตร รุไบยาต นรางกุโรวาท สร้อยคอที่หาย เป็นต้น

สาหรับภาพพนั ท้ายนรสงิ ห์ถวายชวี ิต ประกอบไปด้วยบุคคลสาคัญหลายตอ่ หลายท่าน โดยมีสมเด็จพระ
สรรเพชญที่ ๘ หรือพระเจ้าเสอื หรอื ขนุ หลวงสรศักด์ิ ซึ่งเป็นพระมหากษตั ริยแ์ หง่ กรงุ ศรีอยุธยา เป็นพระราช

โอรสของสมเดจ็ พระนารายณ์มหาราช ทรงมนี ิสัยดุ เอาจรงิ เอาจงั ชอบการตอ่ ยมวยและตกปลา และเปน็ ผู้ทม่ี ี
วาจาสิทธิ์ดว้ ย
นอกจากนน้ั ยังมภี าพของพันทา้ ยนรสงิ ห์เป็นองคป์ ระกอบอยดู่ ้วย โดยเดิมมชี ือ่ วา่ “สนิ ” เป็นชาวบ้านนรสิงห์

แขวงเมืองวเิ ศษชยั ชาญ ปัจจุบนั คอื อาเภอปา่ โมก จังหวดั อา่ งทอง มีภรรยาชอ่ื นวล หรือศรนี วล ได้พบกับ
สมเดจ็ พระสรรเพชญที่ ๘ ในการแขง่ ขนั ชกมวยไทย ด้วยความเก่งกาจและมีฝมี ือ จึงทาให้สมเด็จพระ

สรรเพชญท่ี ๘ โปรดปรานเป็นอย่างมาก จนทรงพระกรณุ าโปรดเกล้าฯ ใหเ้ ข้ารบั ราชการรบั ใชพ้ ระองคอ์ ยา่ ง
ใกล้ชดิ โดยมีตาแหน่งเปน็ “พันทา้ ยนรสิงห”์ ทาหน้าทน่ี ายทา้ ยเรือพระทนี่ ง่ั นัน่ เอง

สรรเพชญท่แี ปดเจ้า ถอดคาประพนั ธ์โคลงภาพพระราชพงศาวดาร
ภาพพนั ท้ายนรสงิ ห์ถวายชีวติ

อยธุ ยา

เสด็จประพาสทรงปลา ปากนา้

ลอ่ งเรอื เอกไชยมา ถึงโคก ขามพอ่

คลองคดโขนเรือค้า ขัดไม้หกั สลาย

พระเจา้ สรรเพชญที่ ๘ กษัตริยแ์ หง่ กรุงศรีอยธุ ยา นั่งเรือพระท่นี ัง่ เอกไชยออกไปเทย่ี วตกปลาทป่ี ากน้า เมอ่ื
เดนิ ทางมาถงึ คลองโคกขาม ตาบลโคกขาม จังหวัดสมทุ รสาคร ลาคลองมีความคดเค้ยี ว ทาใหห้ ัวเรือพระทนี่ ัง่
ชนกบั กง่ิ ไมจ้ นหักลง

คาศัพท์และความหมาย
เสดจ็ หมายถงึ ไป

ประพาส หมายถงึ ไปต่างท่หี รือต่างแดน
ทรงปลา หมายถงึ ตกปลา
เรอื เอกไชย หมายถงึ เรอื พระท่ีนัง่ ของพระสรรเพชญที่แปด

โคกขาม หมายถงึ คลองโคกขาม
โขนเรือ หมายถึง ไมท้ ีต่ อ่ เสริมหวั เรอื ท้ายเรือให้งอนเชิดข้นึ

พันท้ายตกประหม่าสิน้ สตคิ ดิ

โดดจากเรอื ทูลอทุ ิศ โทษรอ้ ง

พนั ท้ายนรสงิ ห์ผิด บทฆา่ เสยี เทอญ

หัวกบั โขนเรอื ตอ้ ง คูเ่ ส้นทาศาล

พันทา้ ยนรสิงห์ตกประหม่าจนขาดสติ จงึ โดดลงจากเรอื เพอื่ ทูลขอพระราชทานโทษประหารชีวิตตามความผดิ
ในกฎมนเฑยี รบาล ใหต้ ัดศีรษะ และตงั้ คู่กับโขนเรือไวท้ ่ศี าล

คาศพั ท์และความหมาย
ตกประหมา่ หมายถงึ เกดิ ความรสู้ ึกสะทกสะท้านใจ

ทูล หมายถงึ บอก
อทุ ศิ หมายถึง ให้
บท หมายถงึ บทบญั ญตั ใิ นกฎหมาย

หวั หมายถงึ ศีรษะ
เส้น หมายถงึ เซน่ ซ่ึงหมายถงึ สังเวยผี หรือเจ้าด้วยอาหาร

ภูบาลบาเหนจ็ ให้ โทษถนอม ใจนอ

พันไมย่ อมอยยู่ อม มอดมว้ ย

พระโปรดเปลย่ี นโทษปลอม ฟันรูป แทนพ่อ

พนั กราบทูลทัดดว้ ย ท่านทง้ิ ประเพณี

พระเจ้าเสอื ทรงพระราชทานอภัยโทษให้ แต่พันทา้ ยนรสงิ ห์กลบั ขอยอมตาย แมพ้ ระเจ้าเสอื จะโปรดให้ปน้ั รปู

ปัน้ พันท้ายนรสิงห์ แล้วฟันรปู ปั้นแทน พนั ท้ายนรสงิ ห์กย็ งั ทดั ทานวา่ จะผิดพระราชประเพณีและผิดต่อ
กฎหมายบา้ นเมือง

คาศัพท์และความหมาย
ภูบาล หมายถึง พระมหากษัตรยิ ์
บาเหน็จ หมายถึง ตอบแทนความชอบท่ไี ดก้ ระทามา

ใหโ้ ทษ หมายถงึ ยกโทษให้
ถนอมใจ หมายถึง รักษาน้าใจ

มอดม้วย หมายถงึ ตาย สิน้ ชวี ติ
ทัด หมายถึง ทดั ทาน ต้านไว้
เร่ืองราวกาลงั เขม้ ขน้ ไมร่ วู้ า่ พันท้ายนรสิงหจ์ ะยอมฟังพระเจ้าเสือหรอื ไม่ หรอื จะขอยอมตายจรงิ ๆ ถ้าเพ่ือน ๆ

อยากรตู้ อนจบ เราแนะนาให้ดาวนโ์ หลดแอปพลเิ คชนั StartDee ซึ่งไม่ไดม้ ีแค่ตอนจบเทา่ น้นั นะ แต่มีการ
วิเคราะหค์ ุณคา่ ด้านต่าง ๆ และการอธบิ ายคาศพั ท์เพมิ่ เตมิ ดว้ ย