หน่วยที่ 1การอนุรักษ์และสืบสานมรดกวัฒนธรรมนาฏศิลป์ไทย (พิธีไหว้ครู)

นาฏศิลป์ ไทยและการละครไทย ได้รบั การสืบทอดมา พระภรตมนุ ี หรอื พอ่ แก่
ตงั้ แต่อดีตจนถึงปัจจุบนั คนไทยมีความเช่ือถือว่า “ครู”
เป็ นปูชนียบุคคลที่ได้รบั ความยอมรบั นับถือได้รบั การยกย่อง
จากประชาชนให้อยู่ในระดับสูงของสังคม เพราะครู
เป็ นผ้ปู ระสิทธ์ิประสาทวิชาความรู้ เป็ นผ้ชู ี้แนะในส่ิงท่ียงั
ไม่รู้ให้รู้ มีคุณูปการต่อชีวิตของลูกศิษยแ์ ละอนาคตของ
ประเทศชาติ จึงได้เกิดมี “พิธีไหว้คร”ู ขึ้น เพ่ือให้ศิษยเ์ ก่า
ศิษยใ์ หม่ และศิษยป์ ัจจบุ นั ได้มีโอกาสแสดงความกตญั ญู
กตเวทีต่อครู

พธิ ีไหว้ครู โขน ละคร

พิธีไหว้ครู เป็ นพิธีที่สืบทอดมาแต่โบราณ บูชาเทพเจ้า เทพสังคีตาจารย์
ครูบาอาจารย์ และขอขมาในการกระทาต่างๆ ของศิษย์ท่ีตัง้ ใจล่วงเกิ น
ครบู าอาจารย์

ครเู ทพเทวดาที่เหล่าบรรดาศิลปิ นให้ความเคารพนับถือ

ความหมายและความสาคัญของพธิ ีไหว้ครู

การไหว้ครู เป็นการแสดงความกตญั ญกู ตเวที เป็นสญั ลกั ษณ์แห่งความดี ความรู้
จกั ทดแทนบญุ คณุ ของบพุ การี

คาว่าครทู ี่ทางศิลปะการแสดงให้ความเคารพนับถือ แบง่ ได้ดงั นี้
๑. บรมครู หมายถงึ สมเดจ็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจ้า
๒. มหาเทพ ครเู ทพ ดรุ ิยเทพ หมายถงึ เทพเจ้าชนั้ สงู ในคติความเชื่อของพราหมณ์
๓. ครมู นุษย์ หมายถงึ ครผู ทู้ ี่ประสิทธ์ิประสาทวิชาความรใู้ นโลกมนุษย์

รูปแบบการจดั พธิ ีไหว้ครู

รปู แบบการจดั พิธีไหว้ครู นิยมจดั กนั เป็น ๒ ลกั ษณะ คือ
๑. พิธีคานับครู (แบบยอ่ ) จดั ขนึ้ เพ่อื บอกกล่าวขออนุญาต ขอขมาในการเร่ิมการ
เรยี นการสอน หรอื การจดั การแสดง
๒. พิธีไหว้คร-ู ครอบครู (พิธีใหญ่) จดั ขนึ้ เตม็ รปู แบบถอื ปฏิบตั ิกนั มาประจาทกุ ปี
หรอื ปี เว้นปี ตามแต่กาหนด

วันและเวลาในการกาหนดการจดั พธิ ีไหว้ครู

การจดั การดาเนินการพิธีไหว้ครู จะกาหนดเอาวนั พฤหสั บดี ข้างขนึ้ เดือนคู่

สถานท่ี

สถานที่ ควรจดั ในสถานท่ีท่ีกวา้ งขวางเหมาะสมกบั จานวนผมู้ ารว่ มงาน

การจดั ปะราพิธีคานับครู การจดั พิธีไหว้ครู

การจัดเตรียมงานในการประกอบพธิ ีพทุ ธและพธิ ีพราหมณ์

การจัดพธิ ีไหวค้ รูโขน ละครแบบเตม็ รูปแบบจะกาหนดการประกอบพธิ ีสองพธิ ี คอื
พธิ ีพทุ ธ และพธิ ีพราหมณ์ โดยจัดพธิ ีพุทธก่อนแล้วจงึ ตามด้วยพธิ ีพราหมณ์

การจัดพธิ ีพทุ ธ ต้องระบุจานวนพระสงฆท์ จ่ี ะนิมนตเ์ ป็ น ๕ รูป ๗ รูป ๙ รูป ๑๐ รูป
หรือตามแต่ความปรารถนาของเจ้าภาพและความกว้างขวางของสถานที่

การประกอบพิธีสงฆใ์ นงานพิธีไหว้ครู

พธิ ีไหว้ครู (พธิ ีพราหมณ)์

พิธีไหว้ครเู ป็ นพิธีพราหมณ์ ผ้ปู ระกอบพิธีจะอ่านโองการเชิญเทพยดาเจ้า เทพสงั คีตาจารย์

ครบู าอาจารยผ์ ้ลู ่วงลบั เพ่ือรบั เครื่องสกั การบูชากระยาบวชสงั เวย มีการเตรียมการและ

ขนั้ ตอนที่สาคญั ดงั นี้

๑. สถานที่หรือโรงพิธี

๑.๑ พืน้ ที่ส่วนปะราพิธี ๑.๒ พืน้ ท่ีส่วนกลาง

๑.๓ พืน้ ท่ีหรือเวทีสาหรบั วงป่ี พาทยบ์ รรเลงเพลงหน้าพาทย์

๒. ครผู ปู้ ระกอบพิธี

๓. อปุ กรณ์สาหรบั ครผู ปู้ ระกอบพิธี

๔. ปี่ พาทยส์ าหรบั บรรเลงเพลงหน้าพาทย์

๕. ครอู าวโุ สและแขกผเู้ ข้ารว่ มพิธี

๖. เคร่ืองสงั เวย

ตวั อย่าง

อปุ กรณ์ เครอ่ื งใช้ในพิธี ครผู ปู้ ระกอบพิธีราเพลง
หน้าพาทยพ์ ราหมณ์เข้า

ประวัตคิ วามเป็ นมา

ระบาเทพบนั เทิง เป็ นระบามาตรฐานชุดหน่ึง สมมุติผ้แู สดงเป็ นเทพบุตร-นางฟ้า
ในละครเรอ่ื ง “อิเหนา” ตอนลมหอบ

โอกาสทใ่ี ช้แสดง

๑. แสดงเป็นระบาชดุ ๑ ในละครเรื่องอเิ หนา ตอนลมหอบ
๒. แสดงชุดระบาเบด็ เตลด็ สมมุติเป็ นพระ-นาง ในงานต้อนรบั อาคนั ตกุ ะ งานร่ืนเริง
สนุกสนาน และงานนักขตั ฤกษ์

ดนตรีและเพลงทใ่ี ช้ประกอบการแสดง

ป่ี พาทยเ์ ครอ่ื งห้า เครอื่ งคู่ และเครอื่ งใหญ่

ตวั อย่าง

วงปี่ พาทยเ์ ครอ่ื งคู่ สารบญั หน่วยต่อไป

ตวั อย่าง

การแต่งกายยืนเครอื่ ง การแต่งกายยนื เครอ่ื ง ระบาเทพบนั เทิง (ท่าออก (สอดสรอ้ ยมาลา))

ของฝ่ ายพระ ของฝ่ ายนาง