หน่วยที่ 2 นาฏศิลป์เบื้องต้น

ประเภทของละครไทย

ละครไทย

ละครเป็ นส่วนหน่ึ งของนาฏศิลป์ ไทย เกิดจากวัฒนธรรมและความเป็ นอยู่ของคน
ในสมยั ต่างๆ สื่อสารผา่ นภาษาท่า โดยมีนาฏศิลป์ ท่ีเกิดขึน้ ในรปู แบบดงั้ เดิม คือ ละครรา

ละครไทย แบง่ เป็นประเภทใหญ่ๆ ได้ ๒ ประเภทคือ ละครราและละครที่ไม่ใช่ละครรา ละคร
รามี ๖ ชนิด

๑. ละครโนรา-ชาตรี หรอื ละครชาตรี
๒. ละครนอก
๓. ละครใน
๔. ละครดึกดาบรรพ์
๕. ละครพนั ทาง
๖. ละครเสภา

ประเภทของละครไทย

ละครโนรา-ชาตรี หรือละครชาตรี

เป็นละครเก่าแก่หรอื เป็นต้นเค้าละครประเภทอ่ืนๆ มีกาเนิดมาตงั้ แต่สมยั อยธุ ยา การแสดง
มกั เล่าเรื่องของกษัตริย์ จึงออกเสียงอย่างสนั สกฤตแล้วเพี้ยนเป็ นฉัตรีและชาตรี คาว่า “ชาตรี”
มกั เป็นคาท่ีนิยมเรียกกนั แต่ในภาคกลาง ส่วนภาคใต้จะเรียกว่า “โนรา”

ประเภทของละครไทย

ละครโนรา-ชาตรี หรือละครชาตรี

วิธีการแสดง แต่เดิมมีผแู้ สดง ๓ ตวั คือ ตวั นายโรง ตวั นาง และตวั ตลกผแู้ สดงเป็ นชายล้วน
ละครชาตรีมีปี่ นอกดาเนิ นทานอง และมีเครื่องประกอบจงั หวะ ส่วนโนราจะใช้เสียงซอ หรือป่ี
ไมใ่ ช้ระนาด

การแต่งกาย ถ้าเป็นละครโนราแต่งแบบโนรา ส่วนละครชาตรีแต่งยนื เคร่ืองพระ-นาง
เรอื่ งที่แสดง สมยั โบราณนิยมแสดงเร่ืองมโนราห์ และเรอื่ งรถเสน ต่อมาเรื่องที่แสดงมกั เป็น
เรอ่ื งจกั รๆ วงศๆ์ เช่น แก้วหน้าม้า พิกลุ ทอง เป็นต้น

ประเภทของละครไทย

ละครนอก

เป็นละครที่ปรบั ปรงุ มาจากละครโนรา-ชาตรี มีมาตงั้ แต่สมยั อยธุ ยา
วิธีการแสดง แต่เดิมใช้ผ้ชู ายแสดงล้วน การดาเนิ นเรื่องรวดเรว็ ตลกขบขนั คาที่ใช้เป็ น
คาตลาด ไม่เคร่งครดั ต่อระเบียบแบบแผนจารีตประเพณี ผ้แู สดงละครนอกจะต้องมีความ
คล่องแคล่ว สามารถหาคาพูดมาใช้ในการแสดงอย่างทันเหตุการณ์ เพราะขณะแสดง
ต้องเจรจาเอง ในสมยั ต่อมามีผหู้ ญิงแสดงร่วมด้วย
การแต่งกาย ในระยะแรกแต่งตวั อย่างคนธรรมดาสามญั ต่อมามีการแต่งกายให้งดงาม
มากขึน้ เพราะเลียนแบบมาจากละครในเรียกการแต่งกายลกั ษณะนี้ว่ายนื เครอื่ ง

ประเภทของละครไทย

ละครนอก

ดนตรีและเพลงร้อง มกั ใช้ป่ี พาทยเ์ ครื่องห้าหรือเคร่ืองคู่ เพลงร้องเป็ นเพลงชนั้ เดียวหรือ
เพลงสองชนั้ ท่ีมีจงั หวะกระชบั รวดเรว็ มกั มีคาว่า “นอก” ต่อท้าย มกั เป็ นเรื่องจกั รๆ วงศ์ๆ
เรื่องท่ีแสดงเช่น คาวี พิกลุ ทอง มณีพิชยั

ประเภทของละครไทย

ละครใน

เป็ นละครท่ีเกิดขึ้นหลงั ละครนอก เดิมเรียกว่า ละครข้างใน ละครนางในหรือละครใน
พระราชฐาน และแสดงในพระราชฐานเท่านัน้ ต่อมาเรียกให้สนั้ ลงจึงเหลือแต่ “ละครใน”

วิ ธี การแสดง ละครในเป็ นละครที่ มีแบบแผนเฉพาะตัว
เน้นความงดงามของท่ารา กระบวนการราต้องพิถีพิถนั มีความอ่อนช้อย
บ ท ก ล อ น ท่ี ใ ช้ ต้ อ ง เ ลื อ ก ส ร ร บ ท ก ล อ น ท่ี มี ส า น ว น ส ล ะ ส ล ว ย
เพลงท่ีขบั รอ้ งเน้นความไพเราะเป็นสาคญั

การแต่งกาย พิถีพิถนั ตามแบบเครื่องต้นเคร่ืองทรงของกษตั ริย์
เรียกว่า การแต่งกายยืนเครอ่ื ง

ดนตรีและเพลงร้อง นิ ยมใช้ป่ี พาทย์เคร่ืองคู่ ส่วนเพลงร้อง
มีทานองและจงั หวะช้า มีคาว่า “ใน” ต่อท้ายเพลง เช่น ช้าปี่ ใน
โอ้โลมใน

เรอ่ื งที่แสดง มีเพียง ๓ เรอื่ ง คือ รามเกียรต์ิ อณุ รทุ และอิเหนา

ประเภทของละครไทย

ละครดกึ ดาบรรพ์

เกิดในรชั สมยั พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกล้าเจ้าอย่หู วั ผใู้ ห้กาเนิดละครดึกดาบรรพ์ คือ
เจ้าพระยาเทเวศรว์ งศว์ ิวฒั น์ (ม.ร.ว. หลาน กญุ ชร)

วิธีการแสดง ผ้แู สดงต้องร้องเองราเอง ไม่มีการบรรยายกิริยาของตวั ละคร ผ้ดู ตู ้องติดตาม
ฟังการร้องและบทแทรกเจรจาของผแู้ สดงเอง มีการสร้างฉากตามท้องเรือ่ ง

การแต่งกาย ยืนเคร่อื งพระ-นาง
ดนตรีและเพลงร้อง ใช้ปี่ พาทย์ดึกดาบรรพซ์ ่ึงเป็ นวงดนตรี
ท่ีปรบั ปรงุ ขึน้ ใหม่ โดยยดึ ปี่ พาทยเ์ ครื่องใหญ่เป็นหลกั ตดั เครื่อง
ดนตรีที่เสียงแหลม เช่น ฆ้องวงเลก็ และระนาดเอกเหลก็ อ่อน
เร่ืองท่ีแสดง ส่วนมากเป็ นเรื่องเดียวกบั ละครนอก-ละครใน
เรอ่ื งบทโขนของเดิม เช่น สงั ขท์ อง สงั ขศ์ ิลป์ ชยั คาวี

ประเภทของละครไทย

ละครพนั ทาง

เกิดในสมยั รชั กาลท่ี ๕ โดยพระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ กรมพระนราธิปประพนั ธพ์ งศท์ รงดดั แปลง
จากการแสดงละครของเจ้าพระยามหินทรศกั ด์ิธารง (เพง็ เพญ็ กลุ ) ซ่ึงท่านได้เหน็ ละครของ
ยุโรปจึงนาละครนอก ละครในมาปรบั ปรุง โดยนาพงศาวดารของชาติต่างๆ มาแสดง ทรง
ปรบั ปรุงเพลงและวิธีการแสดงใหม่โดยนาศิลปะทางเพลง ดนตรีและการขบั ร้องกบั การฟ้ อนรา
ประเภทต่างๆ มาผสมด้วย

วิธีการแสดง การใช้ท่าราไทยผสมกบั ลีลาของชนชาติต่างๆ ตามท้องเร่ืองนัน้ มีบทเจรจา
สาเนียงของชาติต่างๆ ดาเนินเรือ่ งรวดเรว็

การแต่งกาย แต่งกายตามลกั ษณะเชื้อชาติของเรื่องที่แสดง เช่น ถ้าแสดงเรื่องเก่ียวกบั ลาว
กแ็ ต่งแบบลาว

ประเภทของละครไทย

ละครพนั ทาง

ดนตรีและเพลงร้อง ใช้วงป่ี พาทยเ์ ครอ่ื งค่แู ละเพิ่มเคร่ืองภาษาเข้าไปด้วย
เรอ่ื งท่ีแสดง มีการแสดงเรื่องที่เป็นพงศาวดารของชาติต่างๆ เช่น พระลอ ราชาธิราช

ประเภทของละครไทย

ละครเสภา

ละครเสภาเป็ นละครที่เกิดขึ้นใหม่ในรชั สมยั พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หวั
โดยพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพนั ธ์พงศ์ทรงปรบั ปรงุ การแสดงละครชนิ ดนี้
โดยนาการแสดงเสภารามาผสมกบั ละครพนั ทาง

การแต่งกาย แต่งตามท้องเรื่องเหมอื นกบั ละครพนั ทาง
ดนตรีและเพลงร้อง นิ ยมใช้วงปี่ พาทยเ์ คร่ืองคู่ เพลงที่ใช้มีลกั ษณะคล้ายกบั ละครพนั ทาง
แต่มีการขบั เสภาและขยบั กรบั ประกอบการขบั เสภาแทรกอยู่ในเร่ืองตลอดเวลา มกั ขึ้นต้น
บทกลอนว่าครานัน้ ปางนัน้

ประเภทของละครไทย

ละครเสภา

เรื่องที่แสดง นามาจากนิทานพนื้ บา้ น นิยมแสดงเรื่องไกรทอง และขนุ ช้างขนุ แผน

ประเภทของละครไทย

ละครท่ีไม่ใช่ละครรา

ละครท่ีไมใ่ ช่ละครรามี ๓ ชนิด คือ

ละครร้อง

เป็ นละครแบบใหม่ ได้รับอิ ทธิ พลจากตะวันตก ใช้การร้องในการดาเนิ นเร่ืองราว
มี ๒ ประเภท คือ

๑.๑ ละครรอ้ งล้วนๆ หรอื ละครรอ้ งแบบรชั กาลที่ ๖
ผ้ใู ห้กาเนิ ดละครประเภทนี้คือพระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกล้าเจ้าอยู่หวั โดยเลียนแบบ
จากละครอปุ รากรที่เรียกว่า โอเปอเรติก ลิเบรตโต
วิธีการแสดง เป็ นละครท่ีดาเนิ นเร่ืองด้วยการร้อง ไม่มีคาพดู แทรก เล่าเรื่องเป็ นเพลง
แทนการเจรจา ใช้ท่าทางแบบสามญั ชน อาจมีการราแทรกบา้ ง
การแต่งกาย แต่งกายตามท้องเรอื่ ง

ประเภทของละครไทย

ละครร้อง

ดนตรีและเพลงร้อง ใช้วงป่ี พาทยไ์ ม้นวม เล่าเร่ืองเป็ นทานองแทนการพดู ใช้ลูกคู่ร้อง
ประกอบการแสดง มีการเปลี่ยนฉากตามท้องเรอื่ ง

เรอ่ื งท่ีแสดง ได้แก่ สาวิตรี เป็นละครร้องล้วนๆ เรอ่ื งเดียวท่ีไมม่ ีบทพดู เเทรกอย่เู ลย

๑.๒ ละครร้องสลบั พดู หรอื ละครร้องแบบกรมพระนราธิปประพนั ธพ์ งศ์
พระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระนราธิ ประพันธ์พงศ์
ทรงดดั แปลงนาเค้ามาจากการแสดงของชาวมลายูท่ีเรียกว่า
“บงั สาวนั ”หรือ“มาเลย์โอเปร่า”ละครร้องสลบั พูดนี้เกิดขึ้น
พร้อมกบั ละครรอ้ งล้วนๆ แต่ได้รบั ความนิยมมากกว่า

ประเภทของละครไทย

ละครร้อง

วิธีการแสดง ใช้การขับร้องดาเนิ นเร่ือง มีพูดสลับเจรจาสอดแทรกเพื่อทบทวนบท
ที่ผ้แู สดงร้องมาแล้ว ถ้าตดั บทพดู ออกกไ็ ม่เสียความใดๆ ใช้กิริยาท่าทางอย่างสามญั ชนตาม
ธรรมชาติ ซ่ึงพระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ กรมพระนราธิปประพนั ธพ์ งศท์ รงเรียกว่า “ละครกาแบ”

การแต่งกาย แต่งตามท้องเรอ่ื ง คานึงถงึ ฐานะของตวั ละคร
ดนตรีและเพลงร้อง ใช้วงป่ี พาทยไ์ ม้นวม มีต้นเสียงและลกู ค่รู ้องเกร่ินเรื่องและดาเนินเร่ือง
ถ้าบทนัน้ เป็ นคาพูดของตวั ละคร ผ้แู สดงตวั นัน้ จะต้องร้องเอง แต่ร้องเฉพาะท่ีเป็ นถ้อยคา
เท่านัน้ ส่วนการเอือ้ นลกู ค่จู ะเป็นผรู้ อ้ งแทรกให้
เรอ่ื งท่ีแสดง เป็นเร่อื งของสามญั ชน เช่น ตกุ๊ ตายอดรกั ขวดแก้วเจียระไน สาวเครอื ฟ้า

ประเภทของละครไทย

ละครสังคตี

เป็ นละครท่ีพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงริเริ่มขึ้น มีลกั ษณะคล้ายกับ
ละครร้อง แต่จะมีบทร้องและบทเจรจาเท่ากนั จะตดั ส่ิงใดส่ิงหน่ึงออกไมไ่ ด้

วิธีการแสดง ใช้ผแู้ สดงชายและผ้แู ละหญิงแสดงจริง ผ้แู สดงจะต้องร้องเอง ม่งุ ความไพเราะ
ของบทเพลง มีเคร่อื งแต่งกาย และฉากงดงาม

การแต่งกาย แต่งตามท้องเรือ่ ง คานึงถงึ ฐานะของตวั ละคร
ดนตรีและเพลงร้อง ใช้วงปี่ พาทยไ์ มน้ วม ผแู้ สดงต้องรอ้ งและเจรจาเอง
เรื่องที่แสดง เป็ นบทพระราชนิ พนธ์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้แก่
หนามยอกเอาหนามบง่ วิวาหพระสมทุ ร มิกาโด และวงั่ ตี่ เป็นต้น

ประเภทของละครไทย

ละครพดู

เป็ นละครท่ีใช้การพูดดาเนิ นเร่ือง ผ้ทู ่ีริเริ่มละครพูดคือ พระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกล้า
เจ้าอยู่หวั ครงั้ ยงั ทรงดารงตาแหน่งสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ ละครนี้เป็ นที่นิ ยมมาก
ในสมยั รชั กาลที่ ๖ แบ่งเป็ น ๓ ประเภทใหญ่ๆ คือ ละครพดู ล้วนๆ ละครพดู สลบั ลา ละครพดู
แบบรอ้ ยกรอง

วิธีการแสดง
๑. ละครพดู ล้วนๆ ดาเนินเรื่องด้วยวิธีการพดู ถ้าเป็นบทท่ีคิดอะไรอย่ใู นใจกใ็ ช้วิธีป้องปาก
พดู กบั ผดู้ แู ล้วสมมตุ ิว่าตวั แสดงอ่ืนๆ ไม่ได้ยิน ใช้ท่าทางประกอบตามธรรมชาติ
๒. ละครพูดสลบั ลา เป็ นละครท่ีมีเพลงเข้ามาแทรกการดาเนิ นเร่ืองอยู่ท่ีการพูด บทร้อง
เป็นเพียงส่วนเสริมความ ยา้ ความ ประกอบเรอื่ ง ถ้าตดั บทร้องออกกไ็ ม่ทาให้เนื้อเรือ่ งเสีย
๓. ละครพูดแบบร้อยกรอง ดาเนิ นเร่ืองด้วยการพูดแต่เป็ นการพูดเป็ นคากลอน การออกเสียง
เหมอื นพดู รอ้ ยแก้ว แต่มีจงั หวะ วรรคตอน

ประเภทของละครไทย

ละครพูด

การแต่งกาย แต่งตามเนื้อเรื่อง เหมาะสมตามสภาพจริงและบคุ ลิกของตวั ละคร
เรื่องท่ีแสดง
๑. ละครพดู ล้วนๆ เรือ่ งที่แสดงเรือ่ งแรก คือ โพงพาง
๒. ละครพดู สลบั ลา เรื่องที่แสดง ได้แก่ ชิงนางและปล่อยแก่ของนายบวั ทองอิน
๓. ละครพูดแบบร้อยกรอง เร่ืองที่แสดง ได้แก่ เวนิ สวานิ ช เป็ นละครพูดแบบคากลอน
เร่ืองมทั นะพาธา เป็นละครพดู แบบคาฉันท์

หน่วยก่อน สารบญั หน่วยต่อไป