๑๗๕ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ภาพที่ 6.40 ท่าที่ 9.2 ที่มา : ศุภัชญา รักนุ่ม, 2562. ท่าที่ ๙.๒ ศีรษะ ศีรษะเอียงซ้าย มือ ปล่อยจีบมาตั้งวงข้างหน้า มือขวาตั้งวงสูงกว่ามือซ้ายเล็กน้อย (ท่าบังสุริยา) เท้า สลับถอยเท้า ขวา–ซ้าย ยั้งจังหวะ จรดเท้าซ้ายด้วยจมูกเท้า ปลายนิ้วเท้าเชิดขึ้น เปิดส้นเท้า เท้าขวายืนเต็มเท้า ย่อเข่าลงเล็กน้อย กดไหล่กดเอวข้างซ้าย หมายเหตุ ผู้รำวงนอก คนที่ ๑ คนที่ ๓ แถวด้านซ้าย และคนที่ ๒ แถวด้านขวา ปฏิบัติท่าที่ ๙.๒ หลังจากนั้นทั้งสองกลุ่มสลับกันปฏิบัติท่าที่ ๙.๑ และ ๙.๒ เข้าในวง ๓ ครั้ง เดินถอยหลังออก ๓ ครั้ง ปฏิบัติทั้งหมด ๖ จังหวะ
๑๗๖ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ท่าที่ ๑๐ หันหน้าเข้าหากันเป็นวงกลม มือทั้งสองตั้งวงระดับไหล่ ให้ฝ่ามือชนกัน ย่ำเท้าด้วยปลายเท้า เปิดส้นเท้าหลัง สลับขวา–ซ้าย โดยให้มีการยืดหยุ่นของจังหวะเข่า ตามจังหวะ ๖ จังหวะ
๑๗๗ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ภาพที่ 6.41 ท่าที่ 10.1 ที่มา : ศุภัชญา รักนุ่ม, 2562. ท่าที่ ๑๐.๑ ศีรษะ ศีรษะตรง มือ มือทั้งสองตั้งวงระดับไหล่ให้ฝ่ามือชนกัน เท้า ย่ำเท้าด้วยปลายเท้า เปิดส้นเท้าหลัง สลับขวา–ซ้าย โดยให้มีการยืดหยุ่น ของจังหวะเข่า ตามจังหวะ หมายเหตุ หันหน้าเข้าหากันเป็นวงกลม
๑๗๘ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ท่าที่ ๑๑ เอียงศีรษะซ้าย มือทั้งสองจีบหงายระดับสะโพกทางด้านซ้าย ม้วนมือ เปลี่ยนเป็นตั้งวงล่างระดับเดียวกัน เปลี่ยนสลับข้างมือทั้งสองจีบหงายระดับสะโพก ทางด้านขวา ม้วนมือปล่อยตั้งวงล่างระดับเดียวกัน เอียงศีรษะขวาค่อยๆ นั่งลงบนส้นเท้า ปฏิบัติสลับซ้าย–ขวา ทั้งหมด ๖ จังหวะ
๑๗๙ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ภาพที่ 6.42 ท่าที่ 11.1 ที่มา : ศุภัชญา รักนุ่ม, 2562. ท่าที่ ๑๑.๑ ศีรษะ เอียงศีรษะซ้าย มือ มือทั้งสองจีบหงายระดับสะโพกทางด้านซ้าย กดไหล่กดเอวข้างซ้าย เท้า ประสมเท้าขวา
๑๘๐ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ภาพที่ 6.๔3 ท่าที่ 11.2 ที่มา : ศุภัชญา รักนุ่ม, 2562. ท่าที่ ๑๑.๒ (ท่าต่อเนื่องกับท่าที่ ๑๑.๑) ศีรษะ เอียงศีรษะซ้าย มือ มือทั้งสองจีบหงายม้วนปล่อยเป็นตั้งวงล่างระดับเดียวกันกับท่าที่ ๑๑.๑ กดไหล่กดเอวข้างซ้าย เท้า ประสมเท้าขวา หมายเหตุ เอียงศีรษะซ้าย ค่อยๆ นั่งลงบนส้นเท้า ปฏิบัติสลับ ซ้าย–ขวา ๖ จังหวะ
๑๘๑ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ท่าที่ ๑๒ สลับกันลุกขึ้นยืน คนที่ ๑,๓ และ๕ ยังคงนั่งบนส้นเท้า ตบมือตามจังหวะ อีก ๖ จังหวะ คนที่ ๒,๔ และ๖ ค่อยๆ ลุกขึ้นยืน ปฏิบัติท่าสีดาเลาะหาด มือขวาตั้งระดับหู มือซ้ายหงายมือตึงแขนส่งมาข้างหน้า ปลายนิ้วชี้ลงเบื้องล่าง ศีรษะเอียงขวา วาดแขนสลับกันทั้งซ้าย–ขวา ประสมเท้าขวา เหลื่อมเท้าขวาตบจังหวะเท้าขวา ตามจังหวะ ปฏิบัติเช่นนี้สลับกัน ๖ จังหวะ
๑๘๒ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ภาพที่ 6.๔4 ท่าที่ 12.1 ที่มา : ศุภัชญา รักนุ่ม, 2562. ท่าที่ ๑๒.๑ ศีรษะ คนที่ ๑,๓ และ๕ ศีรษะเอียงซ้าย คนที่ ๒,๔ และ๖ ศีรษะเอียงขวา มือ คนที่ ๑,๓ และ๕ ตบมือตามจังหวะ คนที่ ๒,๔ และ๖ (ปฏิบัติท่าสีดาเลาะหาด) มือขวาตั้งระดับหู มือซ้ายหงายมือแขนตึง ส่งแขนมาข้างหน้า ปลายนิ้วชี้ลงเบื้องล่าง กดไหล่กดเอวข้างขวา เท้า คนที่ ๑,๓ และ๕ นั่งบนส้นเท้า คนที่ ๒,๔ และ๖ ค่อยๆ ลุกขึ้นยืน หมายเหตุ คนที่ ๒,๔ และ๖ วาดมือปฏิบัติสลับกัน ซ้าย–ขวา
๑๘๓ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ท่าที่ ๑๓ ท่าปั้นข้าวเหนียว ๑. คนยืนหมุนตัวมาทางขวามือ เริ่มจากก้าวเท้า ขวา–ซ้าย เท้าขวาย่ำอยู่กับที่ ยกเท้าซ้าย มือขวายกสูงระดับหน้างอศอก มือซ้ายหงายมือระดับสะโพก เอียงศีรษะซ้าย (มือทั้งสองกำหลวมๆ ในลักษณะขยำมือปั้นข้าวเหนียว) พร้อมกับขยับสะโพก ขึ้น–ลง ตามจังหวะ โดยให้มีการยืดหยุ่นของจังหวะเข่า คนนั่งตบมือหันหน้ามามองคนยืนในจังหวะ เดียวกันกับจังหวะของคนยืนท่าปั้นข้าวเหนียว ๒. คนยืนเมื่อครบ ๑ จังหวะ (๑ ครั้ง) วางเท้าซ้ายลงกับพื้นหมุนตัวกลับมาทาง ด้านซ้ายเริ่มก้าวเท้า ซ้าย–ขวา เท้าซ้ายย่ำอยู่กับที่ ยกเท้าขวา มือซ้ายยกขึ้นสูงระดับหน้า มือขวาระดับสะโพกซ้าย (มือทั้งสองกำหลวมๆ ในลักษณะขยำมือปั้นข้าวเหนียว) ศีรษะเอียงขวา พร้อมกับขยับสะโพก ขึ้น-ลงตามจังหวะ โดยให้มีการยืดหยุ่นของจังหวะเข่า ปฏิบัติสลับ ขวา–ซ้าย คนนั่งตบมือโดยหมุนตัวทางซ้ายของตนเอง ปฏิบัติสลับ ซ้าย–ขวา สลับกันนั่งและยืน คือ คนนั่งลุกขึ้นยืน คนที่ยืนครั้งแรกนั่งลง โดยคนยืนและคนนั่งปฏิบัติ เช่นเดียวกับท่าที่ 13.1 และ 13.2 สลับกัน
๑๘๔ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ภาพที่ 6.๔5 ท่าที่ 13.1 ที่มา : ศุภัชญา รักนุ่ม, 2562. ท่าที่ ๑๓.๑ (ท่าปั้นข้าวเหนียว) (คนยืน) ศีรษะ ศีรษะเอียงขวา มือ มือขวายกสูงระดับหน้างอศอก มือซ้ายหงายมือระดับสะโพก (มือทั้งสองกำหลวมๆ ในลักษณะขยำมือปั้นข้าวเหนียว) กดไหล่กดเอวข้างขวา เท้า หมุนตัวมาทางขวามือ ก้าวเท้า ขวา–ซ้าย เท้าขวาย่ำอยู่กับที่ ยกเท้าซ้าย พร้อมกับขยับสะโพก ขึ้น-ลง ตามจังหวะ หมายเหตุ คนนั่งตบมือตามจังหวะเช่นเดิม หันหน้ามองคนยืน
๑๘๕ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ภาพที่ 6.๔6 ท่าที่ 13.2 ที่มา : ศุภัชญา รักนุ่ม, 2562. ท่าที่ ๑๓.๒ (คนยืน) ศีรษะ ศีรษะเอียงซ้าย มือ มือซ้ายยกขึ้นสูงระดับหน้า มือขวาระดับสะโพก (มือทั้งสองกำหลวมๆ ในลักษณะขยำมือปั้นข้าวเหนียว) เท้า วางเท้าซ้ายลงกับพื้นหมุนตัวกลับมาทางด้านซ้ายเริ่มก้าวเท้า ซ้าย–ขวา เท้าซ้ายย่ำอยู่กับที่ยกเท้าขวาพร้อมกับขยับสะโพก ขึ้น-ลง ตามจังหวะ หมายเหตุ คนนั่งตบมือโดยหมุนตัวทางซ้ายของตนเอง สลับกันนั่งและยืน คือ คนนั่งลุกขึ้นยืน คนที่ยืนครั้งแรกนั่งลง โดยคนยืนและคนนั่งปฏิบัติ เช่นเดียวกับท่าที่ 13.1 และ 13.2 สลับกัน
๑๘๖ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ท่าที่ ๑๔ คนที่ ๑,๓ และ๕ หันหน้าตรง มือซ้ายจีบหงายระดับชายพก มือขวาจีบส่งหลัง แขนตึง ก้มตัวลงเล็กน้อย เอียงศีรษะซ้าย ประสมเท้าขวา เหลื่อมเท้าขวา คนที่ ๒,๔ และ๖ ปฏิบัติเช่นเดียวกันกับคนยืน ค่อยๆ ลุกขึ้นยืน เท้าขวาตบเท้า ตามจังหวะ (ตบเท้า ๔ ครั้ง = ๑ จังหวะ) ปฏิบัติทั้งหมด ๖ จังหวะ
๑๘๗ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ภาพที่ 6.๔7 ท่าที่ 14.1 ที่มา : ศุภัชญา รักนุ่ม, 2562. ท่าที่ ๑๔.๑ ศีรษะ เอียงศีรษะซ้าย มือ มือซ้ายจีบหงายระดับชายพก มือขวาจีบส่งหลังแขนตึง ก้มตัวลงเล็กน้อย เท้า ประสมเท้าขวา หมายเหตุ คนที่นั่งปฏิบัติเช่นเดียวกันกับคนยืน ค่อยๆ ลุกขึ้นยืน เท้าขวาตบเท้า ตามจังหวะ (ตบเท้า ๔ ครั้ง = ๑ จังหวะ) ปฏิบัติทั้งหมด ๖ จังหวะ
๑๘๘ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ภาพที่ 6.๔8 ท่าที่ 14.2 ที่มา : ศุภัชญา รักนุ่ม, 2562. ท่าที่ ๑๔.๒ ศีรษะ เอียงศีรษะซ้าย ก้มตัวลงเล็กน้อย มือ มือขวาจีบส่งหลังแขนตึง มือซ้ายจีบหงายระดับชายพก กดไหล่กดเอวข้างซ้าย เท้า ประสมเท้าขวา เหลื่อมเท้าขวาตบเท้าตามจังหวะ หมายเหตุ ค่อยๆ หมุนตัวกลับมาทางด้านหน้า
๑๘๙ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ท่าที่ ๑๕ ย่ำเท้าด้วยปลายเท้า เปิดส้นเท้าหลัง ขวา-ซ้าย-ขวา-ซ้าย โดยให้มีการยืดหยุ่น ของจังหวะเข่า เดินขึ้นหน้า ปล่อยจีบตั้งวงข้างหน้า มือขวาตั้งวงระดับหน้า มือซ้ายตั้งวง ระดับปาก เอียงศีรษะซ้าย กดไหล่กดเอวข้างซ้าย
๑๙๐ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ภาพที่ 6.๔9 ท่าที่ 15.1 ที่มา : ศุภัชญา รักนุ่ม, 2562. ท่าที่ ๑๕.๑ ศีรษะ เอียงศีรษะซ้าย มือ ปล่อยจีบตั้งวงข้างหน้า มือขวาตั้งวงระดับหน้า มือซ้ายตั้งวงระดับปาก กดไหล่ กดเอวข้างซ้าย เท้า ย่ำเท้าด้วยปลายเท้า เปิดส้นเท้าหลัง ขวา-ซ้าย-ขวา-ซ้าย โดยให้มีการยืดหยุ่น ของจังหวะเข่า เดินขึ้นหน้า
๑๙๑ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ท่าที่ ๑๖ ย่ำเท้าด้วยปลายเท้า เปิดส้นเท้าหลัง ขวา-ซ้าย-ขวา-ซ้าย ถอยหลังตามจังหวะ โดยให้มีการยืดหยุ่นของจังหวะเข่า มือขวาจีบส่งหลังแขนตึง มือซ้ายจีบหงายระดับชายพก ก้มตัวลงเล็กน้อย เอียงศีรษะซ้าย ปฏิบัติท่าที่ ๑๖ และ ๑๗ สลับกัน ๖ จังหวะ
๑๙๒ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ภาพที่ 6.50 ท่าที่ 16.1 ที่มา : ศุภัชญา รักนุ่ม, 2562. ท่าที่ ๑๖.๑ ศีรษะ เอียงศีรษะซ้าย ก้มตัวลงเล็กน้อย มือ มือขวาจีบส่งหลังแขนตึง มือซ้ายจีบหงายระดับชายพก เท้า ย่ำเท้าด้วยปลายเท้า เปิดส้นเท้าหลัง ขวา-ซ้าย-ขวา-ซ้าย โดยให้มีการยืดหยุ่น ของจังหวะเข่า เดินถอยลงหลัง หมายเหตุ ย่ำเท้าด้วยปลายเท้า เปิดส้นเท้าหลัง ถอยหลังตามจังหวะ ปรับแถวเป็นแถวเฉียง
๑๙๓ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ภาพที่ 6.51 ท่าที่ 16.2 ที่มา : ศุภัชญา รักนุ่ม, 2562. ท่าที่ ๑๖.๒ ศีรษะ เอียงศีรษะซ้าย มือ ปล่อยจีบตั้งวงข้างหน้า มือขวาตั้งวงระดับหน้า มือซ้ายตั้งวงระดับปาก กดไหล่ กดเอวข้างขวา เท้า ย่ำเท้าด้วยปลายเท้า เปิดส้นเท้าหลัง ขวา–ซ้าย–ขวา–ซ้าย โดยให้มีการยืดหยุ่น ของจังหวะเข่าเดินขึ้นหน้า หมายเหตุ ปฏิบัติสลับกับท่าที่ ๑๖.1
๑๙๔ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ท่าที่ ๑๗ ก้าวเท้า ขวา–ซ้าย–ขวา ย่ำอยู่กับที่ เท้าซ้ายยกหน้า มือขวาเท้าเอว มือซ้ายตั้งวงต่ำข้างหน้าตะแคงมือ ศีรษะเอียงซ้าย ต่อจากนั้นเปลี่ยนมาอีกด้านหนึ่ง ก้าว เท้า ซ้าย–ขวาเท้าซ้ายย่ำอยู่กับที่ เท้าขวายกหน้า มือซ้ายเท้าเอว มือขวาตั้งวงต่ำข้างหน้าตะแคง มือ ศีรษะเอียงขวา ปฏิบัติเช่นนี้สลับกัน เดินเลี้ยวออกหันหลังให้คนดู แล้วทุกคนย่ำเท้า เดินตามเข้าหลังเวที
๑๙๕ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ภาพที่ 6.52 ท่าที่ 17.1 ที่มา : ศุภัชญา รักนุ่ม, 2562. ท่าที่ ๑๗.๑ ศีรษะ ศีรษะเอียงซ้าย มือ มือขวาเท้าเอว มือซ้ายตั้งวงต่ำข้างหน้าตะแคงมือและค้อมตัวลง กดไหล่กดเอว ข้างซ้าย เท้า ก้าวเท้า ขวา–ซ้าย–ขวา ย่ำอยู่กับที่เท้าซ้ายยกหน้า
๑๙๖ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 ภาพที่ 6.๕3 ท่าที่ 17.2 ที่มา : ศุภัชญา รักนุ่ม, 2562. ท่าที่ ๑๗.๒ ศีรษะ ศีรษะเอียงขวา มือ มือซ้ายเท้าเอว มือขวาตั้งวงต่ำข้างหน้าตะแคงมือและค้อมตัวลง กดไหล่กดเอว ข้างขวา เท้า ก้าวเท้า ซ้าย–ขวา เท้าซ้ายย่ำอยู่กับที่ เท้าขวายกหน้า หมายเหตุ ปฏิบัติเช่นนี้สลับกัน คนที่ ๑ เดินเลี้ยวออกหันหลังให้คนดู แล้วทุกคนย่ำ เท้าเดินตามเข้าหลังเวที
๑๙๗ เอกสารประกอบการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ วิชานาฏศิลป์ (ศ 13101) ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 บทสรุป เซิ้งกระติ๊บข้าว นาฏศิลป์ไทย ถือได้ว่าเป็นเอกลักษณ์ของประเทศไทยและอยู่คู่กับชีวิตของ คนไทย มาแต่โบราณแต่เมื่อยุคสมัยเปลี่ยนแปลง วิถีชีวิตของคนก็ย่อมเปลี่ยนตามไปด้วย ซึ่งในปัจจุบันด้วยค่านิยมทางวัฒนธรรมที่เปลี่ยนแปลง ทำให้บทบาทและความสำคัญ ของนาฏศิลป์ไทยเริ่มลดน้อยลง ดังนั้นเพื่อให้คนไทยตระหนักถึงความสำคัญและไม่ให้ เอกลักษณ์วัฒนธรรมอันดีงามของชาติที่ต้องสูญหายไป ในฐานะ ที่เป็นคนไทย เราจะ ร่วมกันอนุรักษ์และเผยแพร่นาฏศิลป์ไทย มิให้สูญหายและร่วมสืบสานศิลปะของชาติ ให้ดำรงสืบต่อไป เซิ้งกระติ๊บข้าว เป็นการแสดงพื้นเมืองของภาคอีสาน ที่นิยมแสดงกันแพร่หลาย มีจังหวะเร็ว ให้ความรู้สึกสนุกสนานและแสดงถึงวิถีชีวิตของชาวอีสาน เป็นการแสดง การฟ้อนรำพื้นบ้านอีสาน คือส่วนหนึ่งของวิถีชีวิตชาวอีสาน เป็นภูมิปัญญาแห่งบรรพชนที่ ถ่ายทอดสืบต่อมาจวบจน ถึงปัจจุบัน ชนชาติใด มีดนตรีมีการฟ้อนรำเป็นเอกลักษณ์ เฉพาะตน นับได้ว่าชนชาตินั้นมีวัฒนธรรมที่เจริญรุ่งเรือง เซิ้งกระติบข้าวเป็นการแสดงของภาคอีสานที่เป็นที่รู้จักกันดี และแพร่หลายที่สุด ชุดหนึ่ง ท่ารำของเซิ้งกระติ๊บข้าวมีหลายท่า เช่น ท่าเดิน ท่าสลัดมือ ท่าปั้นข้าว ท่าล้างมือ ท่าเช็ดมือเป็นต้น