BA HAN AJAR
Kangge kelas X /
FASE E
CARIYOS WAYANG
BIMA BUNGKUS
Khikmatul Fuadhiyah, S.Pd
B1 / 22223299041
BAHAN AJAR
MATERI CARIYOS WAYANG
Satuan Pendidikan : SMA N 1 KUTOWINANGUN
Kelas / Fase : X / FASE E
Materi Pokok : Cariyos Wayang Mahabarata ( Bima Bungkus)
ELEMEN CP : MENYIMAK
Peserta didik mampu mengapresiasi dan
memahami informasi berupa arahan atau
pesan yang akurat dari menyimak teks
sastra dalam bentukcerita wayang
mahabharata (Bima Bungkus)
INDIKATOR PENCAPAIN TUJUAN
PEMBELAJARAN
Peserta didik mampu Peserta didik
manganalisis unsur menentukan nilai luhur
pembangun cerita
wayang Bima Bungkus yang terdapat dalam
cerita wayang Bima
(C4)
Bungkus (P5)
TUJUAN
PEMBELAJARAN
Melalui model pembelajaran
Problem Base Learning, Setelah
menyimak video, flipbook dan
model pembelajaran CIRS, peserta
didik mampu : MATERI AJAR
1. Menganalisis unsur 1.Faktual
Video contoh cerita wayang
pembangun cerita wayang Bima Bungkus, dan gambar
tokoh wayang bima Bungkus
Bima Bungkus dengan tepat
(C4) 2.Konseptual
Pengertian wayang dan jenis-
2.Menentukan pitutur luhur
jenis wayang
yang terdapat dalam cerita
wayang Bima Bungkus dengan 3.Prosedural
Unsur - unsur pambangun crita
baik dan benar (P5)
wayang Bima bungkus,
Pertanyaan
Pemantik tatacara penulisan sinopsis
1. Sapa sing durung nate maos crita wayang.
cariyos wayang?
2. sapa sing durung nate nonton 4.Metakognitif
Penerapan nilai luhur cerita
wayang ? wayang Bima Bungkus dalam
3. Menapa siswa kedah nyinaoni
kehidupan sehari hari.
bab cariyos wayang?
PETA MATERI
CERITA WAYANG
Para siswa sumangga dipunsin
au saha
dipunrembag materi ing ngandhap
menika!
Tuladha cariyos Wayang
Tegese Wayang
Negesi tembung angel
Unsur Pambangun Crita
Pitutur Luhur
Sinopsis
Fase 1 : Identifikasi
Masalah
Materi Faktual
Para siswa samenika saperangan gambar ingkang wonten ing
salebeting cariyos wayang Bima Bungkus.
Gambar dalang kaliyan tokoh
gajah sena
Sumber : https://www.youtube.com/watch?v=lefvfpHyCxM
Gambar tokoh wayang Bima Bungkus, ingkang
dados lakon utama wonten ing cariyos wayang
Bima Bungkus.
https://images.app.goo.gl/LR4crWinripqTSkC9ri
Wonten ngandhap punika wonten tuladha
cariyos wayang bima bungkus, sumangga
para siswa kasuwun mriksani video punika
kanthi pratitis, saklajengipun para siswa
saged ngrantam pitakenan.p geguyan
kaliyan video punika.
Sumber : https://youtu.be/SlclPO_iw6w
Fase 2 Mengkoordinasi
Peserta Didik
Wonten ing pasinaon punika samangke siswa badhe nyinaoni bab
unsur cariyos wayang, saha tatacaranipun damel sinopsis cariyos wayang
Bima Bungkus.
A. Pangertosan Wayang
Cariyos Wayang inggih punika salah satunggaling jinis
sastra tradisional ingkang tasih kawentar ing masarakat.
Cariyos kasebut sinebat dados sastra utawi cariyos
tradisional amargi wekdalipun ingkang dangu, gadhahipun
bangsa saha warisan kanthi turun-temurun. Wayang saged
dipunsebat wiracarita ingkang cariyosaken kepahlawanan
para tokok ingkang gadhahi watak sae, kiat ngicalaken tokok
ingkang watak elek. Seni ingkang kaandhut salebeting
pertunjukan inggih punika: seni swara, seni sastra, seni
musik, seni tutur, seni lukis, lan sanesipun.
Wayang kathah sanget jinisipun minangka kesenian
rakyat utawa kraton, wonten wayang golek ingkang
kadamel saking kayu, wonten wayang ingkang
dipundamel saking kulit, wayang klithik dipundamel
saking, wayang beber dipungambar wonten ing kertas
utawi kulit.Sumberipun cariyos saking Ramayana lan
Mahabarata.
Mahabarata punika salah satunggaling cariyos wayang
ingkang kawentar ngantos samenika. Wonten
salebeting cariyos punika ngandhut piwulang becik.
Cariyos Bima Bungkus punika salah satunggaling cariyos
ingkang kalebet Mahabarata.
Fase 2 Mengkoordinasi
Peserta Didik
Wonten ing pasinaon punika samangke siswa badhe nyinaoni bab
unsur cariyos wayang, saha tatacaranipun damel sinopsis cariyos wayang
Bima Bungkus.
A. Pangertosan Wayang
Cariyos Wayang inggih punika salah satunggaling jinis
sastra tradisional ingkang tasih kawentar ing masarakat.
Cariyos kasebut sinebat dados sastra utawi cariyos
tradisional amargi wekdalipun ingkang dangu, gadhahipun
bangsa saha warisan kanthi turun-temurun. Wayang saged
dipunsebat wiracarita ingkang cariyosaken kepahlawanan
para tokok ingkang gadhahi watak sae, kiat ngicalaken tokok
ingkang watak elek. Seni ingkang kaandhut salebeting
pertunjukan inggih punika: seni swara, seni sastra, seni
musik, seni tutur, seni lukis, lan sanesipun.
Wayang kathah sanget jinisipun minangka kesenian
rakyat utawa kraton, wonten wayang golek ingkang
kadamel saking kayu, wonten wayang ingkang
dipundamel saking kulit, wayang klithik dipundamel
saking, wayang beber dipungambar wonten ing kertas
utawi kulit.Sumberipun cariyos saking Ramayana lan
Mahabarata.
Mahabarata punika salah satunggaling cariyos wayang
ingkang kawentar ngantos samenika. Wonten
salebeting cariyos punika ngandhut piwulang becik.
Cariyos Bima Bungkus punika salah satunggaling cariyos
ingkang kalebet Mahabarata.
B. Negesi tembung angel
Sakderengipun para siswa mangertosi wosing cariyos wayang
siswa kedah mangertosi tegesipun tembung tembung ingkang
sangel wonten cariyos. kangge negesi tetembungan saged
ngginakaken kamus Bausastra online anggitanipun
Poerwadarminta utawi kamus online sanesipun kadasta
https://www.sastra.org/leksikal.
Sumber : https://www.apkmonk.com/app/id/com.kamusjawa/
Sumber : http://futureloka.com/aplikasi-bahasa-jawa-gratis-android/
UNSUR PEMBANGUN
CRITA
UNSUR INSTRINSIK
1. Tema ALUR / Plot
2. Lampahan
3. Paraga/Watak Alur punika
njlentrehaken
4. Latar / Setting lakuning cariyos
panggonan saking wiwitan
waktu nganti pungkasan.
Swasana
Sudut Pandang
Nedahaken caranipun
pangripta nglakokaken
paraga ing crita.
Amanat / Pitutur Luhur
Amanat menika ngandhut piwulang becik
lan pesen saking pangripta marang
pamaos
Fase 3 : Membimbing
Penyelidikan
Unsur Pembangun
Crita Wayang
Unsur instrinsik unsur-unsur ingkang kanthi langsung
damel karya sastra piyambak, unsur kanthi factual saged
dipunpanggihaken dening pamaos. Dene unsur ekstrinisk inggih
punika unsur -unsur saking njawi ananging kantho boten
langsung saged damel cariyos salah satunggaling karya sastra.
Unsur ekstrinsi ingkang damel mlampahipun cariyos, nanging
boten saged jumeneng piyambak
Unsur Intrinsik :
1. Wosing pamanggih yaiku gagasan pokok sing dadi lajering
crita.
2. Lattar yaiku katrangan bab wektu, suasana, lan papan
dumadine crita.
3. Penokohan yaiku paraga lan karaktere.
4. Alur yaiku reroncening crita utawa urutaning crita.
5. Amanat yaiku pesen utawa pitutur luhur sajroning crita.
6. Sudut pandang yaiku kahanane pangripta ing sajroning crita.
Unsur ekstrinsik :
Kahanane pangripta ing babagan pendhidhikan lan
psikologi.
Kahanane bebrayan/masarakat ing babagan sosial
budayan, politik lan ekonomi
Cara anggenipun damel sinopsis kedah mangertosi cak-cakipun
damel sinopsis. Supados gampil migatosaken urut-urutanipun cara
nyerat sinopsis.
Sinopsis
Sinopsis inggih punika ringkesan saking cariyos.
Sinopsis punika karangan wutuh ingkang dipunringkes
dados kinten-kinten seperempat nanging boten ical
saking wosipun
Urutanipun damel sinopsis
1. Maos cariyos wayang nganthi dipunambali ngantos
paham kaliyan panyeratanipun.
2. wekdal maos kaliyan nyerat pokok-pokok pamanggih
utawi tema
3. seratan wau dipunngrembakake kanthi basanipun
piyambak.
4. menawi wonten seratan ingkang sami antawis
paragraf satunggal kaliyan sanesipun kedah nyerat
malih supados boten tumpang tindih.
5. Sanajan ringkesan pokok pikiran tetep taksih wonten
boten ical saking wosipun cariyos
Nilai Luhur
Sajroning Crita
Wayang Bima Bungkus
Wonten ing saklebeting cariyos wayang " Bima
Bungkus" ngandhut nilai-nilai luhur. Nilai luhur ing
sajroning cariyos wayang punika "nilai Religius".
Nilai religius saged katingal nalikane Bima lair
awujud wungkus, bab punika wonten gegayutan
kaliyan takdir Gusti Alloh, bilih Bima lair awujud
wungkus nganti wolung taun.
Pitutur luhur ingkang wonten sing
cariyos wayang menawi dipungayutaken
kaliyan jaman sakmenika tumrap tiyang
nom ing masarakat jaman saniki inggih
punika :
Nilai Religius :
Para generasi mudha kedah gadhah sipat
sabar kadasta Bima nalika lair. Bab
punika saged gayut tumrap pepesthene
Gusti Alloh kanthi sabar narima lan sregep
anggenipun sinau supados saged nggayuh
punapa ingkang dipunkajengaken.
Fase 4 : Mengembangkan
dan menyajikan hasil
A. Nganalisis wosipun cariyos wayang Bima Bungkus
Sasampunipun para siswa mangertosi bab unsur cariyos wayang.
wonten ing pasinaon punika siswa pirembagan kaliyan
kelompokipun nganalisis wosing cariyos wayang punika :
https://docs.google.com/document/d/1JRQOMY6PAXYMPQ5pST3vFto
B0lF6lO-DY3l_30Wegi0/edit
Tabel kangge garap ayahan punika :
Papan kangge garap wonten ing
ngandhap punika, kanthi identitas
ingkang jelas !
PAPAN KANGGO GARAP !
SINOPSIS PIWULANG LUHUR
Assesment :
1. Penilaian keaktifan
2. penilaian ketepatan jawaban
3. penilaian sumatif
Fase 5 :
Menganalisis dan
Pemecahan masalah
Relevansi babagan materi crita wayang
Bima Bungkus inggih punika para generasi
mudha kedah saged mundhut piwulang
saking crita punika kadasta kedah sabar
saha tansah sregep sinau supados punapa
ingkang dados gagayuhan saged kajangkah.
Relevansi sanesipun babagan materi crita
wayang Bima Bungkus inggih punika kedah
nguri-uri kabudayan Jawa ingkang ngandhut
piwulang becik saking para leluhur. kadasta
asring maos-maos cariyos wayang.
KAScPhoUolSSTuAppKlieAs NList
Agustina, Yunika Tri, 2022. Modul Pengayaan Bahasa Jawa.
Surakarta. CV Grahadi
Poerwadarminta, W.J.S. (1939). Baoesastra Djawa. Batavia: J.B
Wolters Uitcevers Maatschappij N.V Groningen.
Setiadi, Dwi Bambang Putut. 2015.Baud Basa Jawa.Klaten. Intan
Pariwara
Widaryatmo, Gandung, dkk. (2014). Prigel Basa Jawa kanggo
SMA/SMK/MA Kelas X. Jakarta: Penerbit Erlangga
h t t p s : / / w w w . s a s t r a . o r g / l e k s i k o n
h t t p s : / / y o u t u . b e / p o G 8 s D e X S f 0
Jurnal Penelitian
Aryanto, A., Rochimansyah, R., & Widiyono, Y. (2021).
KAJIAN SIMBOLIK CERITA BIMA BUNGKUS ATAS
KEPRIBADIAN ORANG JAWA. Alayasastra, 17(2), 193-206
Nurgiyantoro, B. (2011). Wayang dan pengembangan
karakter bangsa. Jurnal Pendidikan Karakter, 1(1).
Anwar, M., & Wicaksono, J. W. (2020). Penggunaan
Metode CIRC Pada Kemampuan Membaca Pemahaman
Siswa. Buana Pendidikan: Jurnal Fakultas Keguruan dan
Ilmu Pendidikan Unipa Surabaya, 16(30), 173-182.