จัดท ำโดย เดชมังกร เสียงล ้ำ สุทธอร คงพลปำน
ค ำน ำ หนังสืออิเล็กทรอนิกส์นี้จัดท ำขึ้นเพื่อ ศึกษำ ค้นคว้ำ เรียนรู้ เกี่ยวกับกำร แสดงพื้นบ้ำนภำคอีสำนเพื่อให้รู้ประวัติ ควำมเป็นมำฃองกำรแสดงนั้นๆและ ควำมหมำยของกำรแสดงพื้นบ้ำนภำค อีสำน กำรแสดงได้แก่ แห่นำงแมว ร ำภูไทเรณู ฟ้อนภูไทกำฬสินธุ์ เรียมกันตรึม เซิ้งกระติ๊บข้ำว ร ำลำวกระทบไม้ เซิ้งโปงลำง
สำรบัญ ควำมหมำยของกำรแสดงพื้นบ้ำน ร ำภูไทเรณูนคร ฟ้อนภูไทกำฬสินธุ์ เรียมกันตรึม เซิ้งกระติ๊บข้ำว ร ำลำวกระทบไม้ เซิ้งโปงลำง 1 2 3 4 5 6 7 เนื้อหำ หน้ำ
หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ เรื่องกำรแสดงพื้นบ้ำนภำคอีสำน ความหมายของการแสดงพน ื ้ บ ้ าน กำรแสดงพื้นบ้ำนหรือกำรละเล่นพื้นเมือง หมำยถึง กำรละเล่นรื่นเริงหรือมหรสพซึ่งจัดแสดงเพื่อควำมส ำเริงอำรมณ์ ของผู้เล่นแต่เน้นที่ผู้ชมเป็นส ำคัญ มีผู้แสดงหรือคณะผู้แสดงเป็น ฝ่ำย ให้ควำมบันเทิงหรืออำจร่วมกันทั้งสองฝ่ำย กำรละเล่น พื้นเมืองแต่ ละอย่ำงมีรูปแบบกำรแสดงและมีกำรสืบทอดรูปแบบ หลักต่อๆ กัน มำ มิใช่เป็นเพียงกำรแสดงออกบุคคลใดบุคคลหนึ่ง เป็นเฉพำะคน หรือเฉพำะครำว 1
หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ เรื่องกำรแสดงพื้นบ้ำนภำคอีสำน กำรฟ้อนภูไทนี้ถือว่ำเป็นศิลปะ เอกลักษณ์ทำงด้ำนวัฒนธรรม ประจ ำเผ่ำของภูไทเรณูนคร ถือว่ำ ฟ้อนภูไทเป็นกำรฟ้อนที่เป็น สัญลักษณ์ของจังหวัดนครพนม ในครำวที่พระบำทสมเด็จพระ เจ้ำอยู่หัวและสมเด็จพระนำงเจ้ำ พระบรมรำชินีนำถ ได้เสด็จมำนมัสกำรพระธำตุพนมในปี พ.ศ. 2498 นั้น นำยสง่ำ จันทรสำขำ ผู้ว่ำรำชกำรจังหวัดนครพนมในสมัย นั้น ได้จัดให้มีกำรฟ้อนผู้ไทถวำย นำย ค ำนึง อินทร์ติยะ ศึกษำธิกำรอ ำเภอ เรณูนคร ได้อ ำนวยกำรปรับปรุงท่ำ ฟ้อนผู้ไทให้สวยงำมกว่ำเดิม โดยเชิญ ผู้สูงอำยุที่มีประสบกำรณ์ในกำรฟ้อน ผู้ไทมำให้ค ำแนะน ำจนกลำยเป็นท่ำ ฟ้อนแบบแผนของชำวเรณูนคร และ ได้ถ่ำยทอดให้แก่ลูกหลำนสืบทอดต่อ จนปัจจุบันปัจจุบัน การฟ้ อนภไ ู ทเรณ ู นคร 2
หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ เรื่องกำรแสดงพื้นบ้ำนภำคอีสำน ฟ้ อนภไ ู ทกาฬส ิ นธ ุ ์ กำรฟ้อนภูไทกำฬสินธุ์เป็นกำรฟ้อนที่ได้กำรปรับปรุงท่ำมำ จำกท่ำฟ้อนภูไท ท่ำฟ้อนในเซิ้งบั้งไฟ และท่ำฟ้อนดอนตำล ประกอบด้วยท่ำฟ้อนไหว้ครู ท่ำเดิน ท่ำช่อม่วง ท่ำมโนรำห์ ท่ำ ดอกบัวบำน ท่ำมยุรี ท่ำมำลัยแก้ว ฯลฯ ซึ่งผู้ฟ้อนจะเป็นผู้หญิง ทั้งหมดท่ำฟ้อนของชำวภูไทได้ถูกรวบรวมโดย นำยมณฑำ ดุลณี ร่วมกับกลุ่มแม่บ้ำนชำวภูไทบ้ำนโพน อ ำเภอค ำม่วง จังหวัด กำฬสินธุ์ เป็นผู้คิดประดิษฐ์ท่ำฟ้อนภูไทให้เป็นระเบียบ 4 ท่ำ หลัก ส่วนท่ำอื่นๆนั้น คณะครูหมวดนำฏศิลป์ พื้นบ้ำน วิทยำลัย นำฏศิลปกำฬสินธุ์เป็นผู้คิดประดิษฐ์โดยได้น ำเอำกำรฟ้อนของ ชำวภูไทในจังหวัดกำฬสินธุ์ อำศัยอยู่ในเขตอ ำเภอเขำวง อ ำเภอ กุฉินำรำยณ์ และอ ำเภอค ำม่วง รวบรวมเอำไว้ด้วยกัน ซึ่งเมื่อ เสร็จเรียบร้อย จึงได้ท ำกำรแสดงครั้งแรกเมื่อปี พ.ศ. 2537 ณ พระต ำหนักภูพำนรำชนิเวศน์ จังหวัดสกลนคร 3
หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ เรื่องกำรแสดงพื้นบ้ำนภำคอีสำน กันตรึมเป็นกำรละเล่นพื้นเมืองของชำวไทยเชื้อสำยเขมร ในเขตอีสำนใต้ ซึ่งเป็นชุมชนที่ใช้ภำษำเขมรเป็นภำษำถิ่น เช่น จังหวัดสุรินทร์ บุรีรัมย์ และศรีสะเกษ เล่นได้ทุกโอกำสไม่ ก ำหนดว่ำเป็นงำนมงคลหรืออวมงคล ไม่ทรำบแน่ชัดว่ำมีมำแต่ เมื่อไร แต่มีประวัติเล่ำว่ำ โบรำณใช้ส ำหรับขับร้องประกอบกำร ร่ำยร ำบวงสรวง หรือเล่นประกอบพิธีกรรม เรียกว่ำ เล่นเพลง อำรักษ์ จำกควำมเชื่อว่ำผู้ป่ วยประพฤติผิด ท ำให้เทวดำอำรักษ์ ลงโทษ ส่วนชื่อกันตรึมมำจำกเสียง “กลองกันตรึม” ที่ใช้บรรเลง เป็นหลัก เมื่อตีจะออกเป็นเสียง “กันตรึม โจ๊ะ ตรึม ตรึม” เรือมกันตรึม 4
หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ เรื่องกำรแสดงพื้นบ้ำนภำคอีสำน เซง ิ ้ กระตบ ิข้าวเป็นกำรแสดงของภำคอีสำนที่เป็นที่รู้จักกันดี และแพร่หลำยที่สุดชุดหนึ่ง จนท ำให้คนทั่วไปเข้ำใจว่ำ กำรแสดง ของภำคอีสำนมีลักษณะเป็นกำรร ำเซิ้งเพียงอย่ำงเดียว เซิ้งกระติบข้ำวได้แบบอย่ำงมำจำกกำรเซิ้งบั้งไฟ ซึ่งแต่เดิมนั้น เซิ้ง บั้งไฟในขบวนแห่ หรือเซิ้งในขบวนแห่ต่ำงๆ ไม่มีท่ำฟ้อนร ำที่อ่อน ช้อย เป็นเพียงยกมือร่ำยร ำยกมือสวกไปสวกมำให้เข้ำกับจังหวะ กลองและร ำมะนำเท่ำนั้น ดนตรีใช้ลำยเต้ยโขง อุปกรณ์กระติบข้ำว การแต่งกาย ผู้แสดงใช้ผู้หญิงล้วน สวมเสื้อแขนกระบอกคอกลม สีพื้น นุ่งผ้ำซิ่นมัดหมี่ ห่มผ้ำสไบเฉียง ผมเกล้ำมวยทัดดอกไม้ห้อย กระติบข้ำวทำงไหล่ซ้ำยเฉียงไปทำงขวำ เซง ิ ้ กระตบ ิ ข ้ าว 5
หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ เรื่องกำรแสดงพื้นบ้ำนภำคอีสำน กำรร ำลำวกระทบไม้เป็นกำรละเล่นพื้นเมืองของหนุ่มสำวชำว ไทย ในภำคตะวันออกเฉียงเหนือ ทั้งฝั่งซ้ำย และฝั่งขวำของ แม่น ้ำโขง โดยผู้เล่นทุกคน ร่วมกันร้อง ร่วมกันร ำและจับ กระบอกไม้ให้กระทบกันตำมจังหวะ เป็นที่รื่นเริงบันเทิงใจ ท ำนองเพลงร้อง ได้รับควำมนิยมแพร่หลำยเข้ำมำในภำคกลำง ท ำให้เกิดบทร้องต่ำงๆ ขึ้น พร้อมทั้งได้ปรับปรุงท ำนอง ร าลาวกระทบไม้ 6
หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ เรื่องกำรแสดงพื้นบ้ำนภำคอีสำน เซิ้งโปงลำงเป็นกำรแสดงของชำวไทยภำคอีสำน นิยม เล่นกันมำกในจังหวัดกำฬสินธุ์ หรือที่นิยมเรียกกันว่ำ กำฬสินธุ์ถิ่นโปงลำง กำรแสดงจะมีทั้งหญิงและชำย ใช้ ท่ำร ำที่ประดิษฐ์ขึ้นตำมท ำนองเพลง อันเกิดจำกควำม บันดำลใจ ด้วยลีลำแคล่วคล่องว่องไว ใช้ดนตรีโปงลำง ซึ่งเป็นเครื่องดนตรีท ำด้วยไม้เนื้อแข็ง ร้อยต่อกันเหมือน ระนำดแต่ใหญ่กว่ำ ใช้ผู้ตีสองคน คนตีคลอเสียง ประสำน เรียกว่ำตีลูกเสิฟและอีกคนตีเป็นท ำนอง เรียกว่ำ ตีลูกเสพ มีจังหวะที่เร้ำใจและสนุกสนำนเป็น เอกลักษณ์อย่ำงหนึ่งของศิลปวัฒนธรรมของภำคอีสำน เซง ิ ้ โปงลาง 7