E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter dan Osiloskop)

E-MODUL CARA KERJA PENGGUNAAN PERALATAN UJIAN (MULTIMETER & OSI LOSKOP) Alia Khairani E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International Fakulti Pendidikan Teknikal dan Vokasional Nur Alia Khairani binti Mohd Fauzi Penyelia: Dr. Normah binti Zakaria

Syukur ke hadrat Ilahi, kerana dengan izinNya, E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter dan Osiloskop) ini dapat dibangunkan dengan jayanya. Tujuan utama pembangunan E-Modul ini adalah sebagai alat bantu mengajar (ABBM) serta rujukan tambahan kepada para pelajar terutamanya pelajar Tahun 1 Kolej Vokasional yang mengikuti kursus Teknologi Elektronik. Pendekatan ini juga adalah salah satu pendekatan yang baru serta sejajar dengan peredaran masa dimana penggunaan teknologi adalah sangat digalakkan dalam pendidikan masa kini. Semoga dengan adanya E-Modul ini, para pelajar dapat memahami dan mengaplikasikan ilmu penggunaan peralatan elektronik semasa sesi pembelajaran dan amali. Juga diharapkan penggunaan E-Modul diperluaskan semasa sesi PdP untuk menggalakkan pelajar untuk belajar secara kendiri. Tidak lupa juga, saya ingin merakamkan penghargaan yang tidak terhingga kepada semua pihak yang membantu saya semasa membangunkan E-Modul ini secara langsung dan tidak langsung. Juga tidak ketinggalan, ucapan terima kasih kepada penyelia, Dr. Normah binti Zakaria yang sentiasa memberi tunjuk ajar, dorongan dan kata - kata semangat sepanjang saya membangunakan E-Modul ini. Terima kasih. PRAKATA Nur Alia Khairani Binti Mohd Fauzi Penulis Fakulti Pendidikan Teknik dan Vokasional (FPTV) E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International

ISI KANDUNGAN 1.1 DEFINISI MULTIMETER | 2 1.2 JENIS MULTIMETER | 6 BAB 1 : PENGENALAN KEPADA MULTIMETER 2.1 KALIBRASI MULTIMETER | 26 2.2 PENENTUAN NILAI RINTANGAN | 35 2.3 PENENTUAN NILAI VOLTAN | 51 BAB 2: CARA MENGGUNAKAN MULTIMETER 2.4 PENENTUAN NILAI ARUS | 61 BAB 3: PENGENALAN KEPADA OSILOSKOP 3.1 definisi OSILOSKOP | 74 3.2 jenis OSILOSKOP | 75 BAB 4: CARA MENGGUNAKAN OSILOSKOP 4.1 KALIBRASI OSILOSKOP |93 4.2 PENENTUAN WAVEFORM | 102 4.3 PENENTUAN NILAI VPP | 106 4.4 PENENTUAN NILAI FREKUENSI | 107 1.3 kebaikan dan keburukan multimeter | 8 1.4 FUNGSI BAHAGIAN MULTIMETER | 9 2.5 PErbandiNgan formula | 70 3.3 FUNGSI BAHAGIAN OSILOSKOP | 76 latihan pengukuhan | 71 latihan pengukuhan | 108 E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International

PENGENALAN KEPADA MULTIMETER E-B Modul Ca A ra Kerja P B enggunaan 1 Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International

2 PENGENALAN KEPADA MULTIMETER 1.1 DEFINISI MULTIMETER Multimeter ialah suatu peralatan elektronik yang menggunakan tiga (3) jenis kuantiti elektrik iaitu arus, voltan dan rintangan elektrik (Kurniawan, 2021). Multimeter juga dikenali sebagai multitester atau VOM (Volt-Ohm-Milliampere meter) dimana ianya mampu mengukur arus, voltan atau rintangan. Multimeter juga boleh ditafsirkan sebagai peralatan elektronik yang mengabungkan tiga alat pengukuran yang lain iaitu Voltmeter (V) sebagai alat pengukuran untuk menentukan voltan dan beza keupayaan, Ammeter (Amp) iaitu alat pengukuran yang menentukan arus elektrik dan Ohmmeter (Ohm) yang digunakan untuk mengukur rintangan elektrik (Pertiwi, 2022). E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International

3 E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International Peralatan Elektronik Fungsi Simbol Unit SI Voltmeter Mengukur voltan atau beza keupayaan. V atau U (Voltage) Volt, V Ammeter Mengukur arus elektrik. I (Current) Ampere, A Ohmmeter Mengukur rintangan elektrik. R (Resistance) Ohm, Ω Multimeter Mengukur voltan, arus dan rintangan elektrik. V atau U (Voltage) I (Current) R (Resistance) Volt, V Ampere, A Ohm, Ω PENGENALAN KEPADA MULTIMETER 1.1 DEFINISI MULTIMETER Jadual 1 menunjukkan peralatan elektronik yang digunakan untuk mengukur suatu kuantiti fizik. Jadual 1: Jenis Peralatan Elektronik Kesimpulannya, multimeter merupakan peralatan elektronik yang mampu mengukur tiga kuantiti fizik yang berbeza iaitu voltan, arus dan rintangan elektrik.

4 PENGENALAN KEPADA MULTIMETER 1.1 DEFINISI MULTIMETER E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International Multimeter boleh dibahagikan kepada dua (2) kategori atau jenis iaitu: a. Multimeter Analog b. Multimeter Digital Perbezaan yang paling ketara antara multimeter analog dan digital adalah cara membaca paparan nilai yang diperolehi iaitu: a. Multimeter Analog (Menggunakan skala bacaan dan jarum petunjuk) b. Multimeter Digital (Paparan digital) Semasa mengambil bacaan suatu nilai menggunakan multimeter analog, jarum petunjuk akan terpesong ke kiri, dan kedudukannya akan tetap pada satu skala bacaan manakala bagi multimeter digital, bacaan suatu nilai akan terpapar pada skrin paparan dan menunjukkan bacaan secara digital serta - merta.

QR kOD E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International PENGENALAN KEPADA MULTIMETER VIDEO PENGAJARAN Imbas QR kod atau klik pada QR kod atau link dibawah. 5

6 PENGENALAN KEPADA MULTIMETER 1.2 JENIS MULTIMETER E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International a. Multimeter Analog Multimeter jenis analog ialah multimeter yang menggunakan jarum penunjuk dan skala pengukur dimana prinsip kerja multimeter jenis ini adalah berdasarkan gegelung yang disambungkan kepada penunjuk dan gegelung berada di antara kutub magnet (Kurniawan, 2021). Dapatan atau bacaan yang diperolehi oleh multimeter analog kebiasaannya mempunyai ralat paralaks dan sering tidak stabil. Ralat ditakrif sebagai sisihan atau perbezaan daripada dapatan yang telah diukur daripada keputusan sebenar (Arkundato, 2018). Faktor paralaks atau ralat paralaks pula bermaksud kesalahan pada kedudukan atau posisi mata iaitu tidak berserenjang dengan skala bacaan pada suatu alat pengukuran (Arkundato, 2018). Namun, multimeter analog masih digunakan semasa sesi pembelajaran kerana ianya menggalakkan aspek kognitif dan psikomotor dalam diri setiap pelajar.

7 PENGENALAN KEPADA MULTIMETER 1.2 JENIS MULTIMETER E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International b. Multimeter Digital Multimeter digital merupakan multimeter yang menghasilkan bacaan dalam bentuk angka digital (Kurniawan, 2021). Multimeter ini dikatakan mempunyai ketepatan bacaan yang lebih tinggi daripada multimeter analog (Kurniawan, 2021). Multimeter digital atau dikenali juga sebagai multimeter berdigit merupakan multimeter yang mempunyai paparan skrin yang memaparkan suatu nilai dalam bentuk angka digital. Multimeter digital banyak digunakan di industri kerana ianya memudahkan serta tidak mengambil masa yang lama untuk memperolehi sesuatu nilai bacaan.

8 PENGENALAN KEPADA MULTIMETER 1.3 KEBAIKAN DAN KEBURUKAN MULTIMETER E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International Jadual 2 menunjukkan kebaikan dan keburukan bagi dua (2) jenis multimeter. Jadual 2: Kebaikan dan Keburukan Dua Jenis Multimeter Jenis Multimeter Analog Digital Kebaikan Lebih murah daripada digital multimeter 1. Mudah dibaiki apabila rosak 2. Menggalakkan aspek kognitif dan psikomotor pelajar 3. Mudah mendapatkan bacaan dan menjimatkan masa 1. Bacaan lebih tepat (High Accuracy) 2. Tiada pelarasan perlu dilakukan (Zero Ohm Adjustment) 3. Kelemahan Mudah rosak (fius terbakar) 1. Memerlukan kemahiran untuk membaca skala 2. Bacaan kurang tepat (Ralat paralaks) 3. Sentiasa perlu melaraskan jarum petunjuk terutamanya apabila mengambil bacaan rintangan (Zero Ohm Adjustment) 4. Lebih mahal daripada analog multimeter 1. Sukar dibaiki apabila rosak 2.

9 PENGENALAN KEPADA MULTIMETER 1.4 FUNGSI BAHAGIAN MULTIMETER E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International i. Probe positif, +ve (merah) j. Probe negatif, -ve (hitam) a. Jarum Penunjuk c. Skala Bacaan b. Skru Pelaras Sifar (Jarum Petunjuk) d. Pelaras Sifar Ohm (Zero Ohm Adjustor) e. Julat f. Pelaras Julat h. Terminal negatif, -ve (hitam) g. Terminal positif, +ve (merah)

10PENGENALAN KEPADA MULTIMETER 1.4 FUNGSI BAHAGIAN MULTIMETER E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International Jadual 3 menunjukkan fungsi bahagian pada multimeter analog. Jadual 3: Fungsi Bahagian Multimeter Analog Label Nama Fungsi a Jarum penunjuk Jarum terpesong ke kanan atau kiri apabila mengukur suatu nilai. b Skru pelaras sifar (Jarum penunjuk) Melaraskan jarum penunjuk kepada nilai sifar “0” pada skala bacaan. c Skala bacaan Skala bagi nilai voltan dan arus (V.A) serta rintangan (Ω) yang diukur. d Pelaras sifar Ohm (Zero Ohm Adjustor) Melaraskan jarum petunjuk ke sifar Ohm apabila menukarkan julat pada pekali rintangan (Ω). e Julat Terdiri daripada julat seperti voltan (ACV/DCV), arus (DCmA) dan pekali rintangan (Ω). f Pelaras Julat Pelaras yang boleh melaraskan julat yang diingini. g Terminal positif, +ve (merah) Disambungkan kepada prob positif, +ve (merah). h Terminal negatif, -ve (hitam) Disambungkan kepada prob negatif, -ve (hitam).

11 PENGENALAN KEPADA MULTIMETER 1.4 FUNGSI BAHAGIAN MULTIMETER E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International Jadual 3 menunjukkan fungsi bahagian pada multimeter analog. Jadual 3: Fungsi Bahagian Multimeter Analog Label Nama Fungsi i Prob negatif, -ve (hitam) Menyambungkan multimeter kepada komponen atau peranti semasa sesi pengujian. j Prob positif, +ve (merah) Menyambungkan multimeter kepada komponen atau peranti semasa sesi pengujian.

12 PENGENALAN KEPADA MULTIMETER 1.4 FUNGSI BAHAGIAN MULTIMETER E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International Skala Bacaan i. Rintangan (Ω)ii. Voltan/Arus (V/A) iii. Kapasintasi (µF) iv. Keadaan bateri Label Nama Cara Baca Nilai Pilihan Julat i Rintangan (Ω) Dari kanan ke kiri. Skala biru (0 hingga ∞ Ω). Ω ii Voltan / Arus (V.A) Dari kiri ke kanan. Skala hitam (0 hingga 250 V/A, 0 hingga 50 V/A dan 0 hingga 10 V/A). DCV ACV DCmA iii Kapasitansi (C (µF)) Dari kiri ke kanan. Skala merah (0 hingga ∞ µF). X1k Ω (µF) iv Keadaan bateri (BATT) Dari kanan ke kiri. Skala “GOOD” dan skala “BAD”. BATT 1.5 / 9.0 V

1.4 FUNGSI BAHAGIAN MULTIMETER E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International Julat A B C D E 13 Label Nama Pilihan Julat Skala Bacaan yang Dibaca Pekali Bacaan Nilai Satu Sengat (1S) Bersamaan Dengan *0 – 10 **0 – 50 ***0 – 250 A Voltan DC (DCV) 0.1 V / X X *X0.01 *10 X 0.01 = 0.1 V *1S = 0.01 V 2.5 V / / / *tak perlu darab pekali **tak perlu darab pekali ***X0.01 *tak perlu darab pekali **tak perlu darab pekali ***250 X 0.01 = 2.5 V *1S = 0.2V **1S = 1V ***1S = 5V 10 V / / / *X1 **tak perlu darab pekali ***tak perlu darab pekali *10 X 1 = 10 V **tak perlu darab pekali ***tak perlu darab pekali 50 V / / / *X5 **X1 ***tak perlu darab pekali *10 X 5 = 50 V ** 50 X 1 = 50 V ***tak perlu darab pekali PENGENALAN KEPADA MULTIMETER

1.4 FUNGSI BAHAGIAN MULTIMETER E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International Julat A B C D E 14 Label Nama Pilihan Julat Skala Bacaan yang Dibaca Pekali Bacaan Nilai Satu Sengat (1S) Bersamaan Dengan *0 – 10 **0 – 50 ***0 – 250 A Voltan DC (DCV) 250 V / / / *X25 **X5 ***X1 *10 X 25 = 250 V **50 X 5 = 250 V ***250 X 1 = 250 V *1S = 0.2V **1S = 1V ***1S = 5V 1000 V / / / *X100 **X20 ***X4 *10 X 100 = 1000 V **50 X 20 = 1000 V ***250 X 4 = 1000 V PENGENALAN KEPADA MULTIMETER

1.4 FUNGSI BAHAGIAN MULTIMETER E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International Julat A B C D E 15 PENGENALAN KEPADA MULTIMETER Label Nama Pilihan Julat Skala Bacaan yang Dibaca Pekali Bacaan Nilai Satu Sengat (1S) Bersamaan Dengan *0 – 10 **0 – 50 ***0 – 250 B Voltan AC (ACV) 10 V / / / *X1 **tak perlu darab pekali ***tak perlu darab pekali *10 X 1 = 10 V **tak perlu darab pekali ***tak perlu darab pekali *1S = 0.2V **1S = 1V ***1S = 5V 50 V / / / *X5 **X1 ***tak perlu darab pekali *10 X 5 = 50 V ** 50 X 1 = 50 V ***tak perlu darab pekali 250 V / / / *X25 **X5 ***X1 *10 X 25 = 250 V **50 X 5 = 250 V ***250 X 1 = 250 V 1000 V / / / *X100 **X20 ***X4 *10 X 100 = 1000 V **50 X 20 = 1000 V ***250 X 4 = 1000 V

1.4 FUNGSI BAHAGIAN MULTIMETER E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International Julat A B C D E 16PENGENALAN KEPADA MULTIMETER Label Nama Pilihan Julat Skala Bacaan yang Dibaca Pekali Bacaan Nilai Satu Sengat (1S) Bersamaan Dengan *0 – 10 **0 – 50 ***0 – 250 C Arus DC (DCmA) 2.5 mA X X / ***X0.01 ***250 X 0.01 = 2.5 mA *1S = 0.2mA **1S = 1mA ***1S = 5mA 25 mA X X / ***X0.1 ***250 X 0.1 = 25 mA 250 mA X X / ***X0.001 ***250 X 0.001 = 250 mA

1.4 FUNGSI BAHAGIAN MULTIMETER E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International Julat A B C D E 17 PENGENALAN KEPADA MULTIMETER Label Nama Pilihan Julat Skala Bacaan yang Dibaca Bacaan GOOD BAD D BATT 1.5 V / / GOOD menandakan bateri dalam keadaan baik. BAD menandakan bateri dalam keadaan yang tidak baik. (Voltan kurang dari 1.5 V) 9 V / / GOOD menandakan bateri dalam keadaan baik. BAD menandakan bateri dalam keadaan yang tidak baik. (Voltan kurang dari 9 V)

1.4 FUNGSI BAHAGIAN MULTIMETER E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International Julat A B C D E 18 PENGENALAN KEPADA MULTIMETER Label Nama Pekali Skala Bacaan yang Dibaca Bacaan 0 hingga ∞ Ω) E Rintangan (Ω) X1 / 1 X 1 = 1 Ω X10 / 1 X 10 = 10 Ω X100 / 1 X 100 = 100 Ω X1k @ X1000 / 1 X 1k = 1 kΩ X10k @ X10 000 / 1 X 10k = 10 kΩ

1.4 FUNGSI BAHAGIAN MULTIMETER E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International 19PENGENALAN KEPADA MULTIMETER h. Probe positif, +ve (merah) g. Probe negatif, -ve (hitam) a. Skrin Paparan b. Punat “ON” atau “OFF” c. Julat d. Pelaras Julat f. Terminal negatif, -ve (hitam) e. Terminal positif, +ve (merah)

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International Label Nama Fungsi a Skrin paparan Memaparkan suatu nilai yang diukur b Punat “ON” atau “OFF” Menghidupkan atau mematikan multimeter c Julat Terdiri daripada julat seperti voltan (ACV/DCV), arus (DCmA) dan pekali rintangan (Ω). d Pelaras Julat Pelaras yang boleh melaraskan julat yang diingini. e Terminal positif, +ve (merah) Disambungkan kepada prob positif, +ve (merah). f Terminal negatif, -ve (hitam) Disambungkan kepada prob negatif, -ve (hitam). g Prob negatif, -ve (hitam) Menyambungkan multimeter kepada komponen atau peranti semasa sesi pengujian. h Prob positif, +ve (merah) Menyambungkan multimeter kepada komponen atau peranti semasa sesi pengujian. 1.4 FUNGSI BAHAGIAN MULTIMETER 20PENGENALAN KEPADA MULTIMETER Jadual 4 menunjukkan fungsi bahagian pada multimeter digital. Jadual 4: Fungsi Bahagian Multimeter Digital

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International i ii iv iii Label Nama Skala Cara Baca i Voltan AC (ACV) 200 ACV 500 ACV Nilai akan terpapar secara automatik semasa mengambil bacaan. 1.4 FUNGSI BAHAGIAN MULTIMETER 21 PENGENALAN KEPADA MULTIMETER Julat

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International i ii iv iii Label Nama Skala Cara Baca ii Voltan DC (DCV) 200 mDCV 2 DCV 20 DCV 200 DCV 500 DCV Nilai akan terpapar secara automatik semasa mengambil bacaan. 1.4 FUNGSI BAHAGIAN MULTIMETER 22 PENGENALAN KEPADA MULTIMETER Julat

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International i ii iv iii Label Nama Skala Cara Baca iii Rintangan (Ω) 200 Ω 2 kΩ 20 kΩ 200 kΩ 2 MΩ Nilai akan terpapar secara automatik semasa mengambil bacaan. 1.4 FUNGSI BAHAGIAN MULTIMETER 23 PENGENALAN KEPADA MULTIMETER Julat

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International i ii iv iii Label Nama Skala Cara Baca iv Arus DC (mA) 200 µA 2 mA 20 mA 200 mA 10 A Nilai akan terpapar secara automatik semasa mengambil bacaan. 1.4 FUNGSI BAHAGIAN MULTIMETER 24PENGENALAN KEPADA MULTIMETER Julat

CARA MENGGUNAKAN MULTIMETER E-B Modul Car A a Kerja Pen B ggunaan Per 2 alatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International 2.1 KALIBRASI MULTIMETER 26CARA MENGGUNAKAN MULTIMETER LANGKAH KESELAMATAN MENGGUNAKAN MULTIMETER Langkah - langkah keselamatan perlu dititik beratkan terutamanya semasa mengendalikan suatu peralatan elektronik kerana ianya melibatkan keselamatan diri seorang individu (pelajar). Perkara ini perlu ditekankan agar risiko kemalangan dapat dikurangkan dan kadar kerosakan peralatan elektronik juga dapat dikurangkan. Pastikan semua pelajar mengendalikan multimeter dengan berhati - hati.

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International 2.1 KALIBRASI MULTIMETER 27 CARA MENGGUNAKAN MULTIMETER Langkah - langkah yang perlu dipatuhi semasa menggunakan multimeter adalah seperti berikut: Sentiasa berhati - hati ketika menggunakan multimeter terutamanya ketika menguji bacaan nilai voltan yang tinggi (240V/415V). 1. Sentiasa pastikan prob +ve dan -ve berada di terminal yang betul untuk mengelakkan arus songsang. 2. Semasa pengujian pastikan julat yang dipilih adalah betul untuk mengelakkan kerosakan berlaku kepada multimeter. 3. Jika berlaku kekeliruan semasa pemilihan julat, pelajar disarankan untuk menggunakan julat yang tertinggi dan seterusnya mengurangkan julat tersebut sedikit demi sedikit. 4. Tidak menyentuh pengalir secara terus dan hanya pegang prob pada bahagian penebat sahaja. 5. Sentiasa pastikan multimeter di “OFF” apabila selesai pengujian. 6. Sebelum pengujian pastikan multimeter berfungsi dengan baik, dengan memintaskan (short/touch) prob +ve dan -ve, jika multimeter mengeluarkan bunyi “BEEP” , maka multimeter dalam keadaan baik. 7.

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International 2.1 KALIBRASI MULTIMETER 28 CARA MENGGUNAKAN MULTIMETER 1 2 Prob positif, +ve (merah) Prob negatif, -ve (hitam) Bahagian 1: Penyambungan Prob Langkah 1: Sambungkan prob positif, +ve (merah) kepada terminal +ve pada multimeter analog yang berlabel [VmAΩ+].

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International 2.1 KALIBRASI MULTIMETER 29CARA MENGGUNAKAN MULTIMETER Bahagian 1: Penyambungan Prob Langkah 3: Sambungan prob selesai dilakukan dengan betul seperti rajah. Langkah 2: Sambungkan pula prob negatif, -ve (hitam) kepada terminal -ve pada multimeter analog yang berlabel [-COM].

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International 2.1 KALIBRASI MULTIMETER 30CARA MENGGUNAKAN MULTIMETER Bahagian 2: Kalibrasi Multimeter (Analog) Langkah 1: Nilai Bacaan (DCV/ACV/DCmA) Laraskan skru pelaras sifar dengan menggunakan peralatan yang betul (testpen / flat head screwdriver) agar kedudukan jarum petunjuk pada skala “0”. Pastikan kedudukan mata berserenjang dengan skala bacaan untuk mengelakkan ralat paralaks. Pastikan juga multimeter analog berada diatas permukaan yang rata untuk mendapatkan bacaan yang lebih tepat. PERINGATAN! Langkah 1 perlu diulang setiap kali mengambil bacaan yang berbeza (DCV/ACV/DCmA). Gunakan saiz testpen / flat head screwdriver yang betul untuk mengelakkan daripada skru pelaras sifar mudah rosak.

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International 2.1 KALIBRASI MULTIMETER 31 CARA MENGGUNAKAN MULTIMETER Bahagian 2: Kalibrasi Multimeter (Analog) Langkah 2: Nilai Bacaan (Ω) Laraskan pelaras julat pada julat (Ω) pekali satu [X1]. Sentuh (touch) prob +ve dan -ve. Jarum petunjuk akan terpesong ke kiri. Kemudian, laraskan pelaras sifar Ohm (Zero Ohm Adjustor) agar kedudukan jarum petunjuk pada skala “0” bagi bacaan (Ω). Apabila prob +ve dan -ve dilepaskan, jarum petunjuk akan terpesong ke kanan (original position). Pastikan kedudukannya berada pada skala “0” dengan melaraskan skru pelaras sifar. PERINGATAN! Langkah 2 perlu diulang setiap kali mengambil bacaan yang rintangan SAHAJA (Ω) . Pastikan kedudukan mata berserenjang dengan skala bacaan untuk mengelakkan ralat paralaks.

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International 2.1 KALIBRASI MULTIMETER 32 CARA MENGGUNAKAN MULTIMETER Bahagian 2: Kalibrasi Multimeter (Analog) *Langkah 2 perlu dilakukan untuk menentukan nilai bacaan rintangan (Ω) SAHAJA. 1 Laraskan pelaras julat pada julat (Ω) pekali satu [X1]. Jarum petunjuk akan terpesong ke kiri. Sentuh (touch) prob +ve dan -ve. 2

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International 2.1 KALIBRASI MULTIMETER 33 CARA MENGGUNAKAN MULTIMETER Bahagian 2: Kalibrasi Multimeter (Analog) *Langkah 2 perlu dilakukan untuk menentukan nilai bacaan rintangan (Ω) SAHAJA. Kemudian, laraskan pelaras sifar Ohm (Zero Ohm Adjustor) agar kedudukan jarum petunjuk pada skala “0” bagi bacaan (Ω). Pastikan prob +ve dan -ve masih bersentuhan antara satu sama lain. 3 Apabila prob +ve dan -ve dilepaskan, jarum petunjuk akan terpesong ke kanan (original position). Pastikan kedudukannya berada pada skala “0” dengan melaraskan skru pelaras sifar. 4

QR kOD E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International VIDEO PENGAJARAN Imbas QR kod atau klik pada QR kod atau link dibawah. 34KALIBRASI ANALOG MULTIMETER

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International 2.2 PENENTUAN NILAI RINTANGAN 35CARA MENGGUNAKAN MULTIMETER Terdapat dua (2) cara menentukan nilai rintangan suatu perintang. 1.Menggunakan resistance chart 2.Menggunakan Ohmmeter/multimeter Penentuan nilai rintangan menggunakan resistance chart adalah dimana, individu mengenalpasti warna band yang terdapat pada badan perintang dan membandingkannya dengan resistance chart untuk mendapatkan nilai sebenarnya. Resistance chart

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International 2.2 PENENTUAN NILAI RINTANGAN 36CARA MENGGUNAKAN MULTIMETER Penentuan nilai rintangan bagi suatu perintang menggunakan resistance chart adalah seperti berikut: Contoh 1

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International 2.2 PENENTUAN NILAI RINTANGAN 37 CARA MENGGUNAKAN MULTIMETER Contoh 2

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International 2.2 PENENTUAN NILAI RINTANGAN 38CARA MENGGUNAKAN MULTIMETER Penentuan nilai rintangan bagi suatu perintang menggunakan multimeter (analog) adalah seperti berikut: Peralatan yang diperlukan adalah seperti berikut: 1.Multimeter (analog) 2.Perintang (ikut kesesuaian yang ingin diukur) 3.Solderless breadboard 4.Testpen / screwdriver flat head Contoh 1 Langkah 1: Kalibrasi multimeter. *seperti di 2.1 Kalibrasi Multimeter (Analog) Perintang (10kΩ) akan diukur, maka pekali yang sesuai adalah X10K (laraskan pada julat X10K).

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International 2.2 PENENTUAN NILAI RINTANGAN 39CARA MENGGUNAKAN MULTIMETER Langkah 2: Bengkokkan kaki perintang dengan berhati - hati mengikut kesesuaian. Tips! Untuk lebih kemas boleh gunakan playar muncung tirus semasa membengkokkan kaki perintang. Langkah 3: Letakkan perintang tadi pada solderless breadbroad.

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International 2.2 PENENTUAN NILAI RINTANGAN 40CARA MENGGUNAKAN MULTIMETER Langkah 4: Letakkan prob +ve pada satu kaki perintang manakala prob -ve pada kaki perintang yang lagi satu. Bacaan yang diperolehi adalah 10kΩ. Langkah 5: Baca nilai perintang! Cara baca: Julat pekali yang digunakan ialah X10K. Jarum petunjuk menunjukkan nilai 1Ω. Maka, nilai 1Ω x 10k = 10kΩ.

QR kOD E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International VIDEO PENGAJARAN Imbas QR kod atau klik pada QR kod atau link dibawah. 41PENENTUAN NILAI RINTANGAN

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International 2.2 PENENTUAN NILAI RINTANGAN 42 CARA MENGGUNAKAN MULTIMETER Contoh pengiraan rintangan: Litar Sesiri (Series) Litar Selari (Parallel)

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International 1 2.2 PENENTUAN NILAI RINTANGAN 43CARA MENGGUNAKAN MULTIMETER Contoh penentuan nilai rintangan bagi litar sesiri (series): Cara baca: Julat pekali yang digunakan ialah X100. Jarum petunjuk menunjukkan nilai 8Ω. Maka, nilai 8Ω x 100 = 800Ω/0.8Ω. Penentuan nilai total resistor.

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International 2 2.2 PENENTUAN NILAI RINTANGAN 44CARA MENGGUNAKAN MULTIMETER Contoh penentuan nilai rintangan bagi litar sesiri (series): Cara baca: Julat pekali yang digunakan ialah X100. Jarum petunjuk menunjukkan nilai 3.3Ω. Maka, nilai 3.3Ω x 100 = 330Ω. Penentuan nilai rintangan R1.

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International 3 2.2 PENENTUAN NILAI RINTANGAN 45CARA MENGGUNAKAN MULTIMETER Contoh penentuan nilai rintangan bagi litar sesiri (series): Cara baca: Julat pekali yang digunakan ialah X100. Jarum petunjuk menunjukkan nilai 4.7Ω. Maka, nilai 4.7Ω x 100 = 470Ω. Penentuan nilai rintangan R2.

QR kOD E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International VIDEO PENGAJARAN Imbas QR kod atau klik pada QR kod atau link dibawah. 46PENENTUAN NILAI RINTANGAN (SESIRI)

E-Modul Cara Kerja Penggunaan Peralatan Ujian (Multimeter & Osiloskop) © 2023 by Alia Khairani is licensed under Attribution-NonCommercial 4.0 International 1 2.2 PENENTUAN NILAI RINTANGAN 47 CARA MENGGUNAKAN MULTIMETER Cara baca: Julat pekali yang digunakan ialah X100. Jarum petunjuk menunjukkan nilai 1.9Ω. Maka, nilai 1.9Ω x 100 = 190Ω. Penentuan nilai total resistor. Contoh penentuan nilai rintangan bagi litar selari (parallel):