ศรีธ รี นญชัย ชั เด็ก ด็ ชาย เจ้า จ้ ปัญ ปั ญา จัดทำ โดย นาย ศุภดิษฐ์ วิมลใส ม.6/8
นิทานจากวรรณคดีไทยพื้นบ้าน เรื่อง ศรีธนญชัย ได้ถูกจัดขึ้นในรูปแบบ E BOOK ซึ่งเป็นสื่อที่เข้าถึงง่ายและสะดวกสบายในการใช้ โดยเนื้อหาจะเกี่ยว กับวรรณคดีไทยเรื่อง ศรีธญชัย ซึ่งเป็นนิทานพื้นบ้านที่ซึ่งรู้จักกันแพร่หลาย ตัวละครศรีธนญชัยจะภาพลักษณ์เจ้าปัญญา ฉลาดแกมโกงและเป็นตัวตลก หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ E BOOKนี้จะช่วยให้ผู้ที่อ่านได้รับความรู้ต่างๆที่ได้จาก วรรณคดีไทยพื้นบ้าน เรื่อง ศรีธนญชัย ได้อย่างครบถ้วนและมีประสิทธิภาพ คำ นำ 1
สารบัญ 2 เนื้อเรื่อง หน้าคำ นำสารบัญความเป็นมาเนื้อเรื่องตอนที่ 1ตอนที่ 2ตอนที่ 3ตอนที่ 4ตอนที่ 5ตอนที่ 6วิเคราะห์ข้อคิดที่ได้รับบรรณานุกรม12356891112131819
ความเป็นมา วรรณกรรมเรื่องศรีธนญชัยมีลักษณะเป็นมุขปาฐะหรือ เรื่องเล่าของชาวบ้าน ไม่ปรากฏหลักฐานเกี่ยวกับต้น กำ เนิด สมัยที่แต่งและผู้แต่ง ต่อมาแพร่หลายในราชสำ นัก ของกรุงเทพฯ ปรากฏในประเทศไทยมากมายหลาย สำ นวน ทั้งแต่งเป็นร้อยแก้วและร้อยกรอง จากการที่ได้ ศึกษาของกัญญรัตน์ เวชชศาสตร์ เมื่อ พ.ศ. 2521 3
ปรากฏว่ามีไม่น้อยกว่า 24 สำ นวน ในทุกภาคของประเทศไทย ฉบับที่ตีพิมพ์เผย แพร่ซึ่งพระปฏิเวทวิศิษฐ์ ให้แก่หอสมุดแห่งชาติ เป็นฉบับที่มีเนื้อหาสมบูรณ์ที่สุด เนื่องจากมีเหตุการณ์ตั้งแต่กำ เนิดศรีธนญชัยและเหตุการณ์ต่างๆ ครบถ้วน จนถึง จุดจบของศรีธนญชัย ฉบับตีพิมพ์ครั้งแรกที่โรงพิมพ์หมอสมิธ (น่าจะพิมพ์ ระหว่าง พ.ศ. 2411–2453) 4
เนื้อเรื่อง ตอนที่ 1 กำ เนิดศรีธนญชัย นานมาแล้วมีนางแก้วผู้หนึ่งเป็นคนใจบุญ ชอบทำ บุญทำ ทานเสมอตลอด พรรษานางไปทำ บุญอยู่ที่วัด วันนหนึ่ง ใจนางคิดอยากจะไปทำ บุญอีกวัด หนึ่งที่อยู่คนละฝั่งแม่น้ำ กับที่นางอยู่ เมื่อนางเตรียมข้าวปลาอาหารพร้อม แล้วที่จะไปตักบาตร เผอิญวันนั้นฝนเกิดตกหนักน้ำ ท่วมนางก็ไม่อาจจะข้าม ไปได้ มีพระรูปหนึ่งพายเรือผ่านไป นางเลยขอโดยสารข้ามฟากไปกับพระ พระรูปนั้นรีบร้อนไม่ยอมหยุดฟังคำ พูดของนางเลย พายเรือมาชาติใดก็ขอ ให้มีลูกชาย ให้ได้อยู่ร่วมกับพระรูปนั้นและใช้เวรกรรมนี้ให้จงได้ พลางนาง ก็โยนของที่เตรียมจะไปทำ บุญตักบาตรลงไปในน้ำ 5
ต่อมานางก็มีลูกเป็นชายคนหนึ่งมีชื่อลูกว่า (ศรีธนญชัย) พออายุได้ 11 ปี นาง ก็ส่งไปอยู่วัดและได้ไปอยู่กับพระรูปที่ไม่ให้นางโดยสารเรือไปด้วยในวันที่นางจะ ไปทำ บุญตัก บาตรวัดฝั่งตรงข้ามบ้านของนาง คำ อธิษฐานของนางก็เป็นความ จริง เพราะศรีธนญชัยถูกของนางก็ได้มาใช้กรรมเวรเหมือนดังคำ อธิษฐานที่นาง ได้ตั้งไว้ ตอนที่ 2 ศรีธนญชัยรังแกพระ วันหนึ่งพระสั่งให้เอาผ้าไปซัก พอซักเสร็จก็เอาไปตากไว้ที่กองทราย มีหมาตัว หนึ่งผ่านมา ศรีธนญชัยก็นึกในใจว่าจะต้องแกล้งพระรูปนี้สักหน่อย จึงไปหา น้ำ ตาลอ้อยกับงาดำ มาผสมกันแล้วปั้นเป็นก้อนกลมๆ เอาไปวางไว้บนผ้าพระที่ ตากไว้ พระมาเห็นเข้านึกว่าเป็นขี้หมาก็ด่าศรีธนญชัยยกใหญ่และบังคับให้กิน ขี้หมา 6
ศรีธนญชัยก็พูดแก้แก้ตัว ฝ่ายพระก็บังคับให้ศรีธนชัยกินให้ได้ ศรีธนญชัยก็ หยิบขี้ขึ้นมากินหน้าตาเฉย พระเกิดอาการสงสัยก็ขอลองชิมดู ก็เลยสั่งศรีธนญ ชัยว่า พรุ่งนี้ถ้าหมาตัวนี้ผ่านมาให้จับไว้นะ บีบเอาขี้หมาออกมาให้หมดวันรุ่งขึ้น หมาผ่านมา ศรีธนญชัยก็ล่อหมาแล้วเอาประตูหนีบตัวมันไว้ จนหมาขี้ไหลออก มา ก็เรียกพระให้มากินขี้หมา ตอนนี้ก็ได้แก้แค้นให้แม่ไปได้ทีหนึ่งแล้ว หลายปี ต่อมาศรีธนญชัยอายุมากขึ้น ร่ำ เรียนอะไรก็ไม่สำ เร็จ ดีแต่แกล้งพระ วันหนึ่งเขา ก็ไปหาพระแล้วบอกว่าตนจะไปค้าขายเกลือ พระก็ขอไปด้วย เพราะอยากจะไปเห็นบ้านเมืองอื่น ศรีธนญชัยรู้ว่าพระจะขี่ม้าไป ตอนนั้นเป็นฤดูที่ต้นหมามุ่ยออกดอกพอดี มันก็ไปเก็บเอามาเคาะใส่ อานม้า ศรีธนญชัยก็หาบเกลือเดินตามไป พระก็คันก้นเกาไปตลอด ทางเพราะโดนหมามุ่ย 7
ตอนที่ 3 เดี๋ยวข้าช่วย เมื่อขี่ม้ามาทันศรีธนญชัยแล้ว ก็ชวนให้ศรีธนญชัยแลกม้าขี่ พระอาสาหาบเกลือ ให้ ฝ่ายศรีธนญชัยเมื่อได้ม้าขี่แล้วก็รีบขี่ม้าไปอย่างเร็ว ส่วนพระหาบเกลือมา หนักมาก ตามศรีธนญชัยไม่ทัน ก็เลยคิดได้ว่าจำ เป็นที่จะต้องหาบเกลือไปซ่อนก็ กลัวคนเห็น เลยตกลงใจซ่อนไว้ในน้ำ พระก็เอากาบเกลือทิ้งลงไปในน้ำ ตรงที่ลึก จนมองไม่เห็น แล้วก็ออกเดินทางตามศรีธนญชัยไปจนทัน ฝ่ายศรีธนญชัยไม่เห็น หาบเกลือก็เลยพระ จึงได้บอกความจิงเรื่องที่เอาไปซ่อนไว้ในน้ำ ไป ศรีธนญชัยก็ ชวนพระให้กลับไปงมหา งมหาอยู่นานจนเงี่ยงปลาดุกตำ มือพระจนทะลุมาอีก ด้าน พระก็ร้องด้วยความเจ็บปวดและบอกให้ศรีธนญชัยหามไปศรีธนญชัยจึง ตอบปฏิเสธ จากนั้นก็ปืนขึ้นไปบนเขาแล้วก็กลิ้งก้อนกินลงมาทางที่พระนั่งอยู่ พระกลัวหินจะกลิ้งตกมาทับก็เลยวิ่งมาจนถึงวัดก็จัดการเอา ปลาดุกตัวที่งมได้นั้นมาปิ้ง พระสั่งศรีธนญชัยว่าให้เก็บไว้ให้ ตนกินบ้าง ศรัธนญชัยกลับกินเสียจนหมด 8
จากนั้นก็ปืนขึ้นไปบนเขาแล้วก็กลิ้งก้อนกินลงมาทางที่พระนั่งอยู่ พระกลัวหินจะ กลิ้งตกมาทับก็เลยวิ่งมาจนถึงวัดก็จัดการเอาปลาดุกตัวที่งมได้นั้นมาปิ้ง พระสั่ง ศรีธนญชัยว่าให้เก็บไว้ให้ตนกินบ้าง ศรัธนญชัยกลับกินเสียจนหมด ทิ้งแต่ก้างไว้ ให้กิน จากนั้นก็ไปหาแมลงวันตัวหนึ่งมาขังไว้ในกล่องข้าว พอพระสั่งให้ศรีธนญ ชัยให้เอาข้าวมาให้ พอเปิดกล่องก็มีแมลงวันบินออกมา ศรีธนญชัยจึงโกหก แมลงวันกินหมดแล้ว จากนั้นจึงชวนพระฆ่าแมลงวัน แล้วศรีธนญชัยก็สาน ตะแกรงมาให้พระ พอแมลงวันหนีบินมาเกาะที่ศรีษะพระ ศรีธนญชัยก็ตีไปบน หน้าผากพระ จนพระถึงแก่ความตาย เป็นอันว่าการใช้หนี้กรรมการทำ เวรกันก็ จบเรื่องศรีธนญชัยเบียดเบียนพระเพียงเท่านี้ ตอนที่ 4 เณรองค์หนึ่ง วันหนึ่งศรีธนญชัยนึกอยากไป เล่นหมากรุกกับพระที่วัด ระหว่างทางริมน้ำ เห็น เณรองค์หนึ่งพายเรือผ่านมา จึงเรียกให้จอด เณรองค์นั้นรีบจอดเรือ 9
ศรีธนญชัยขอนั่งเรือไปด้วยเณรองค์นั้นเลยให้นั่งไปด้วยแต่กลับลุกขึ้นยืนพาย อย่างตั้งอกตั้งใจ ศรีธนญชัยจึงสงสัยว่าทำ ไมเณรไม่นั่งพาย เณรองค์นั้นก็เอา พายพาดเรือแล้วนั่งทับพายไว้ ศรีธนญชัยเสียทีเณรสองครั้งสองคราติดต่อกันก็ คั่งแค้นใจเพราะไม่เคยพ่ายแพ้เชาว์ปัญญาใครมาก่อน รีบบอกให้เณรพายเรือ เหมือนคนอื่นๆ เณรจึงถามไปว่าจะขึ้นตรงไหน ศรีธนญชัยกำ ลังโกรธก็เลยตอบ ไปว่าจะจอดตรงไหนก็ตามใจเถิด เณรเห็นหมู่กอไผ่ขึ้นเรียงรายอยู่ริมตลิ่งจึงหัน หัวเรือเข้าไป ศรีธนญชัยเสียทีเป็นครั้งที่ 3 ต้องลุยหนามไผ่หรือหนามซอเกือบ ครึ่งก่อนวันจึงหลุดออกมาได้ อยู่ต่อมาไม่นานสามเณร ซึ่งเฆี่ยนศรีธนญชัยด้วย แส้ปัญญาจนพ่าย แพ้ยับเยินนึกอยากรับราชการจึงขออนุญาตโยมพ่อโยมแม่ และอุปัชฌาย์สึก แล้วไปถวายตัวกับพระเจ้าภูเบศปฏิบัติหน้าที่อย่างไม่ขาดตก บกพร่อง จนได้เลื่อนขึ้นเป็นนายเวรผู้พิจารณาความชั้นต้น 10
ตอนที่ 5 ศรีธนญชัยเสียท่า วันหนึ่งสองตายายมา ร้องเรียนว่าศรีธนญชัยได้ขอยืมเงินไปหนึ่งชั่งห้าตำ ลึง บอกว่าจะนำ มาคืนภายในสองเดือนแต่นี่ผ่านมาปีกว่า ไปทวงครั้งใดก็ทำ นิ่งเฉย นายเวรเรียกคู่ความมาสอบสวน ศรีธนญชัยก็อ้างข้อความในสัญญาบอกสอง เดือนจะใช้หนี้ให้ แต่นี่เพิ่งเดือนเดียวเท่านั้นจะรีบทวงไปทำ ไม นายเวรรู้ทันเล่ห์ ถามว่าท่านหมายถึง เดือนบนฟ้าใช่หรือไม่ เมื่อศรีธนญชัยรับว่าใช่ นายเวรจึง เรียกมาตัดสินในเวลากลางคืน พร้อมชี้ให้ดูเดือนบนท้องฟ้า กับเดือนอีกดวงหนึ่ง ที่ปรากฏเงาอยู่ในน้ำ รวมเป็นสองเดือนพอดี ศรีธนญชัยจำ ต้องใช้หนี้คืนโจทก์ไป และเริ่มแน่ใจว่านายเวรหรืออดีตชาติของสามเณรผู้นี้ คือน้องชายของตนกลับ ชาติมาเกิดเพื่อแก้แค้นนั่นเอง หลังจากแพ้คดีศรีธนญชัยก็มีแต่ความกลัดกลุ้ม ใบหน้าเศร้าหมองร่างกายซูบผอม โรคภัยเบียดเบียนคิดว่าตนคงจะมีชีวิตอยู่ได้ ไม่นาน จึงให้ภรรยาไปเฝ้าพระเจ้าภูเบศว่า ตนมีเรื่องสำ คัญจะทูล 11
ตอนที่ 6 เกียรติภูมิ พระเจ้าภูเบศเห็นแก่คนใกล้จะตาย อุตส่าห์รีบเสด็จมาศรีธนญชัยจึง ทูลว่า " การที่จะเสวยปลาหมอปิ้งนั้น ให้หมั่นกลับอย่าให้หนังแห้งจึงจะ อร่อย" พระเจ้าภูเบศคลั่งแค้นพระทัย ตรัสว่า "มึงตายเมื่อไรกูจะให้สนมนางในมาเยี่ยว รดกองกระดูกให้สมใจ" ได้ฟังคังนั้น ศรีธนญชัยจึงสั่งภรรยาว่าให้เอาไม้ลังดังมา เผาศพตน ห้ามใช้ไม้อย่างอื่น เมื่อนางข้าหลวงได้รับพระบัญชาจากพระเจ้า ภูเบศก็พากันมาเยี่ยวรดเถ้ากระดูกของศรีธนญชัย จึงโดนขุยไม้ลังตังฟุ้งเข้าใส่ใน ร่มผ้าต่างคันคะเยอแหกปากร้องลั่น ไปตามๆกันนับว่าศรีธนญชัยยังคงรักษา เกียรติภูมิความเป็นผู้มีเชาว์ปัญญาไว้ได้จนวาระสุดท้าย แม้จะใช้ไปในทางฉลาด แกมโกงซะเป็นส่วนใหญ่ 12
ศรีธนญชัย เป็นคนไหวพริบดี แก้ไขปัญหาต่างๆได้ เก่ง ฉลาด แต่จะใช้ ปัญญาไปในทางที่ไม่ดี เรียกว่า ฉลาดหลักแหลม เณรน้อย เป็นสามเณร ที่ไหวพริบดี เก่ง ฉลาด และใช้ปัญญาไปในทางที่ดี ไม่ประมาณ ตัวละคร แก่นเรื่อง เหนือฟ้ายังมีฟ้า อย่าคิดว่าจะไม่มีคนอื่นเก่งกว่าตัวเรา วิเคราะห์ 13
วรรณกรรมท้องถิ่น เรื่อง นิทานท้าวศรีธนญชัย เป็นการแต่งขึ้นโดยการใช้ ภาษาถิ่นอีสาน ลักษณะของภาษาที่ใช้มีความคล่องจองกันจึงทำ ให้ภาษามี ความสวยงามเป็นพิเศษ ภาษาที่ใช้ในการแต่ง - การเปิดเรื่อง สามีภรรยาคู่หนึ่งได้บนบานศาลกล่าวขอ บุตร กับเทวดา - ดำ เนินเรื่อง การใช้ชีวิตของตัวละครเอก คือ ศรีธนญชัย วิเคราะห์โครงเรื่อง 14
- ปมของเรื่อง ศรีธนญชัย เป็นคนฉลาด ไหวพริบดี แต่ดันใช้ไปในทางที่ไม่ดี จนมีแต่ผู้คนเกลียด ชัง - จุดสูงสุดของเรื่อง ศรีธนญชัย หลงตัวเอง คิดว่าตัวเองเป็นผู้ที่ฉลาด และเก่งที่สุด - คลายปม ศรีธนญชัย มาเจอเณรน้อย ที่ฉลาดและเก่งกว่า - ปิดเรื่อง ศรีธนญชัย แพ้พนันเณรน้อย ที่ฉลาดและเก่งกว่า เขาเสียใจ จึงเสียสติและล้ม ป่วย จนกระทั่งเสียชีวิตในที่สุด 15
เรื่องนี้แสดงให้เห็นภูมิปัญญาและพลังทางปัญญาในการสร้างสรรค์ อัน ประกอบด้วยศิลปะของการถ่ายทอดเรื่องราวที่ทำ ให้เกิดอารมณ์ขัน โดย แสดงความเจ้าปัญญาของตัวเอกในลักษณะที่คาดไม่ถึง หรือพลิกความคาด หมายได้อย่างออกรส และแสดงพลังทางภาษาด้วยการนำ เอาถ้อยคำ สำ นวนมาเล่นคำ เล่นความหมายได้ตามความต้องการ ซึ่งนอกจากจะใช้ ความเถรตรงแล้ว ยังใช้กลวิธีอื่นๆ อีก เช่น การใช้กลอุบายการใช้จิตวิทยา และการหาเหตุผลโดยการเชื่อมโยงสิ่งต่างๆ ที่ปกติไม่ค่อยมีใครนำ มา สัมพันธ์ กัน หรือโดยการมองสิ่งหนึ่งสิ่งใดไปในทิศทางที่ตรงกันข้ามกับคน อื่นมาแก้ไขปัญหา หรือเอาตัวรอดได้ วิเคราะห์คุณค่า 16
นิทานศรีธนญชัยเป็นที่ชื่นชอบของคนทั้งหลายก็เพราะสามารถทำ ให้เกิด อารมณ์ ร่วมไปกับเรื่องราวที่อยู่ในโลกสมมุติได้อย่างเต็มที่ เสียงหัวเราะอัน เกิดจากความหฤหรรษ์ในการล้อเลียนเสียดสีบุคคล หรือกฎเกณฑ์ที่เคร่งครัด ในสังคมนั้นแสดงให้เห็นบทบาทของ “มุกตลก” ว่าเป็นทางออกที่ช่วยผ่อน คลายหรือลดความตึงเครียดของคนในสังคมได้อย่างแยบ คาย นิทานศรีธนญ ชัยจึงสะท้อนให้เห็นภูมิปัญญาของความคิดสร้างสรรค์ที่มีคุณค่ายิ่ง 17
ข้อคิดที่ได้รับ ปัญญาประดุจดั่งอาวุธ ควรใช้ปัญญาที่มีในทางที่ถูกต้อง ไม่ควรใช้ทำ ร้าย ใครหรือทำ ให้ใครเดือนร้อน และการพนันมีแต่จะทำ ให้สูญเสียทรัพย์ แม้แต่ชีวิต ลักษณะการแต่ง ร้อยแก้ว คือ ลักษณะการเขียนที่ไม่บังคับจำ นวนคำ สัมผัสหรือเสียงหนักเบา วรรณกรรมที่แต่งด้วยร้อยแก้ว ได้แก่ นิทาน นิยาย นวนิยาย เป็นต้น 18
บรรณานุกรม มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม. (2553). นิทานศรีธนญชัย. สืบค้น 2 มกราคม 2566 จาก https://ich.culture.go.th/heritage/detail/6291e5b7978f238e61f77c58 วิภา จิรภาไพศาล. (2566). “ศรีธนญชัย” ตัวอย่างคนฉลาดแกมโกง ต้านอำ นาจที่ขาด ความชอบธรรม. สืบค้น 5 มกราคม 2566 จาก https://www.silpa-mag.com/culture/article_11426 ศิวพร ไทรงาม. (2556). ศรีธนญชัย. สืบค้น 27 ธันวาคม 2566 จาก https://www.gotoknow.org/posts/520068 19
“อำ นาจทั้ง ทั้ หลายก็มั ก็ ก มั มีร มี อยโหว่ คือ คื บางส่ว ส่ นของอำ นาจนั้น นั้ ขาด คุณ คุ ธรรมการต่อ ต่ ต้า ต้ นของศรีธ รี นญชัย ชั จับ จั ใจคนไทย คือ คื ตรงที่ต่ ที่ อ ต่ ต้า ต้ น รอยโหว่ข ว่ องอำ นาจที่ข ที่ าดความชอบธรรม” ผู้ตผู้ รวจทาน : นางสาว อรญา จัน จั ทร์เ ร์ ส้ง ส้