0042002 บทที่ 2 การสร้างเสริมสุขภาพ

บทท่ี 2 การสรา้ งเสริมสุขภาพ

ช่ือผู้บรรยาย
ผศ.ดร. ณภสั วรรณ ธนาพงษอ์ นันท์

วตั ถุประสงคเ์ ชงิ พฤตกิ รรม

• 1. มีความรู้ ความเขา้ ใจ และสามารถอธิบายเกย่ี วกบั ความหมายของ
การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ การดาเนนิ การสรา้ งเสริมสขุ ภาพ หลกั ในการ
สรา้ งเสรมสิ ขุ ภาพได้

• 2. มีความรู้ ความเขา้ ใจ และสามารถอธิบายเกย่ี วกบั กจิ กรรมการสรา้ ง
เสรมิ สขุ ภาพใน ระดบั บคุ คล ครอบครวั และชมุ ชนได้

• 3. สามารถบอกกจิ กรรมในการสรา้ งเสริมสขุ ภาพและการดแู ลสขุ ภาพ
ระดบั บคุ คล ครอบครวั และชมุ ชนไดถ้ กู ตอ้ ง

เนือ้ หา

• 2.1 ความหมายของการสรา้ งเสริมสขุ ภาพ
• 2.2 การดาเนินการสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ
• 2.3 หลกั ในการสรา้ งเสริมสขุ ภาพ
• 2.4 กิจกรรมการสรา้ งเสริมสขุ ภาพในระดบบั คุ คล ครอบครวั และชุมชน

ความหมายของการสรา้ งเสรมิ สุขภาพ

• หมายถึง กระบวนการเพ่ิมสมรรถนะใหค้ นเรามีความสามารถเพิ่มขึน้
ใน การควบคมุ และการสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพใหส้ ขุ ภาพของตนเองดีขึน้ ใน
การทจ่ี ะบรรลสุ ขุ ภาวะทส่ี มบรูณท์ งั้ รา่ งกาย จิตใจและสงั คม

การดาเนินการสร้างเสริมสุขภาพ

• สรา้ งเสรมิ สขุ ภาพตอ้ งเปน็การเปลี่ยนแปลงจากภายใน (Inside out)
เป็นการปฏิบตั ิตวั เพ่ือเปลยี่ นแปลงตวั เองในการสร้างเสริมสขุ ภาพ แต่
การเปล่ียนแปลงโดยการพึ่งพาหรอื ไดร้ บั ความชว่ ยเหลือ จากภายนอก
หรอื จากบคุ คลอื่นจะเป็นการเปลี่ยนแปลงภายนอก (Out-side in) การ
สร้าง เสรมิสุขภ าพ จะเป็ นไป ได้และมีค วามย่ังยืนต้อง มีกา ร
เปล่ยี นแปลงจากภายใน

แนวทางในการสรา้ งเสริมสุขภาพ

• 1) การสรา้ งนโยบายสาธารณะเพ่ือสขุ ภาพ
• 2) การสรา้ งสิง่ แวดลอ้ มทเ่ี ออื้ ต่อสขุ ภาพ
• 3) การเพิ่มความสามารถของชมุ ชนหรอื ศกั ยภาพของชมุ ชนใหเ้ ขม้ แข็ง
• 4) การพัฒนาทกั ษะสว่ นบคุ คล
• 5) การปรบั ระบบบริการสาธารณสขุ

การสรา้ งนโยบายสาธารณะเพอื่ สุขภาพ

• นโยบายสาธารณะเพื่อสุขภาพ เป็นนโยบายท่ีมีลักษณะเป็ นการ
ประกาศชดั แจง้ ใหส้ ขุ ภาพและความเสมอภาคเกดิ มขี นึ้ ทกุ แหง่ และตอ้ ง
มีลักษณะพร้อมที่จะรองรบั ต่อผลกระทบต่อสขุ ภาพที่อาจเกิดขึ้น
จะตอ้ งคานงึ ถงึ เรือ่ งสขุ ภาพในฐานะท่ีเป็นปัจจัยสาคญั ในการกาหนด
นโยบาย จะตอ้ งรบั ผดิ ชอบต่อผลทางดา้ นสขุ ภาพอนั อาจจะเกดิ ขึน้ จาก
การตดั สินใจในนโยบายของตน และจะตอ้ ง สนใจในเร่ืองสุขภาพมาก
เท่า ๆ กบั ขอ้ พิจารณาทางเศรษฐกจิ

การสร้างสง่ิ แวดลอ้ มทเ่ี ออื้ ตอ่ สุขภาพ

• ส่งิ แวดลอ้ มใหส้ อดคลอ้ งกบั การเปลย่ี นแปลงของการดาเนนิ ชวี ิต การทางาน และ
การใชเ้ วลาวาง โดยการสร้างสังคมที่มีสุขภาพดี (Healthy society), การสร้าง
เมืองท่ีสุขภาพดี (Healthy city), การจดั ที่ ทางานที่เอือ้ ต่อสุขภาพ (Healthy
workplace) และการทาใหเ้ ป็นโรงเรียนเพื่อสขุ ภาพ (Healthy school)

•
•)

การเพิ่มความสามารถของชุมชนหรือศักยภาพ

ของชุมชนให้เขม้ แขง็

• การสง่ เสรมิสขุ ภาพ ต้องอาศยั กิจกรรมชุมชนที่มีประสิทธิภาพและเป็น

รูปธรรม ทงั้ ในการจดั ลาดบั ความสาคญั การตดั สนิ ใจ การวางแผนกาหนด
แผนกลวิธี และการดาเนินงานตามกลวิธีนีน้ ัน้ หวั ใจของการดาเนินงาน
ไดแ้ ก่ การทาใหช้ ุมชนมีอานาจใหเ้ กดิ ความเป็นเจ้าของ และควบคุมงานท่ี
ตนเองรเิ รมิ่ รวมทงั้ อนาคตของชุมชนเอง ทง้ั นีช้ ุมชนจะต้องเขา้ ถึงข้อมูล
ข่าวสาร โอกาสตา่ ง ๆ ในการเรยี นรเู้ รอ่ื งสขุ ภาพ และงบประมาณ สนบั สนนุ
อยา่ งตอ่ เน่อื ง สงผ่ ลใหส้ มาชิกในชมุ ชนมีความรสู้ กึ เป็น “เจ้าของชีวิตและ
ชมุ ชนของตนเอง” ใหช้ ุมชนสามารถควบคมุ การปฏิบิติงั านและเป้าหมาย
ของชุมชนเองได้

การพฒั นาทักษะสว่ นบุคคล

• การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพควรช่วยใหบ้ คุ คลและสงั คมเกิดการ พัฒนา มี
ความรูแ้ ละทกั ษะในการดารงชีวิต (life skills) ซงึ่เป็นทางเลือกหนึ่ง
สาหรับประชาชนท่ีจะ ควบคุมสุขภาพของตนเองและควบคุม
สงิ่ แวดลอ้ ม ซ่งึ สง่ ผลตอ่ สขุ ภาพ เช่น พัฒนาศกั ยภาพการออกกาลงั
กายและการเลิกบหุ ร่ี ใหบ้ คุ คลเหน็ ความสาคัญและตระหนักวา่่เป็น
เรอ่ื งท่ีตอ้ งลงมือปฏบติั เิ อง

5) การปรบั ระบบบริการสาธารณสุข

• ตอ้ งมีการปรบั เปลยี่ นระบบบริการสขุ ภาพจากเชิงรับเปน็ เชิงรุก หรือ
จากการซ่อมสขุ ภาพเป็นการสรา้ งสขุ ภาพ โดยใหม้ กี ิจกรรมการส่งเสริม
สขุ ภาพใหม้ ากขนึ้ มี การสื่อสารกบั หน่วยงานภายนอกใหก้ ว้างขวาง
ยิ่งขนึ้ เชน่ หนว่ ยงานด้านส่ิงแวดล้อม ดา้ นสงั คม ด้านการเมือง และ
เศรษฐกจิ นอกเหนือจากการใหบ้ ริการดา้ นการรกั ษาพยาบาลเท่านนั้น
นอกจากน้นั ยงั ตอ้ งให้ความสนใจเกี่ยวกบั การวิจัยเพื่อปรับเปล่ียน
ระบบและการฝึกอบรมเจ้าหนา้ ที่ให้มีแนวคิดเก่ียวกบั การ ส่งเสริม
สขุ ภาพ

หลกั ในการสร้างเสริมสุขภาพ

• 1) เนน้ กจิ กรรมหลายลกั ษณะทีม่ งุ่ สรา้ งสมรรถนะของการสรา้ งสุขภาพ
ดี ลดหรือควบคมุ ปัจจยั เสย่ี งและพฤติกรรมเสย่ี ง และเป็นกระบวนการ
ท่มี งุ่ ดาเนนิ การกนั ทงั้ บคุ คลและสงั คม

• 2) เน้นกระบวนการส่งเสริมให้ประชาชนเพิ่มสมรรถนะในการ
ควบคมุ ดแู ลและพัฒนาสขุ ภาพ ของตนเอง

กจิ กรรมการสร้างเสริมสุขภาพระดบั บุคคล

• 1) รบั ประทานอาหารท่มี ีคณุ ค่าทางโภชนาการ
• 2) ออกกาลงั กายสม่าเสมอ
• 3) การจดั การความเครยี ดหรือสรา้ งสขุ ภาพจติ ใหแ้ ข็งแรง
• 4) การปอ้ งกนั พฤตกิ รรมเสีย่ งต่าง ๆ

การจัดการความเครียดหรอื สร้างสขุ ภาพจติ ให้แข็งแรง

• 1) การส่งเสริมสขุ ภาพรา่ งกาย การรกั ษาร่างกายใหแ้ ขง็ แรง ปราศจากโรค
• 2) การส่งเสรมิ ทางจติ ใจ โดยการฝึกสูป้ ัญหาใหเ้ กิดความเคยชิน ไม่หลบเลี่ยง

ปัญหา พฒั นาตนเองใหป้ รบั ตวั ไดม้ ากขนึ้ เม่อื พบปัญหา หาทางแกอ้ ย่างทา้ ทาย
• 3) การปรกึ ษาผอู้ ่ืนทส่าี มารถพงึ่ พาได้ ไดแ้ ก่ พ่อแม่ พ่ีนอ้ ง ครู อาจารย์ ฯลฯ
• 4) มนษุ ยสมั พันธ์ดี มีทกั ษะในการสื่อสารให้คนอื่นเขา้ ใจ ทางานร่วมกับผู้อื่น

อยา่ งมี ความสขุ

การจัดการความเครยี ดหรอื สร้างสขุ ภาพจติ ใหแ้ ข็งแรง

• 5) ทกั ษะในการเผชิญความเครียด มกี ิจกรรมผอ่ นคลายสลบั
• 6) เมื่อมีปัญหาสามารถระบายความไม่สบายใจ กบั คนทใี่ กลช้ ิด ไวใ้ จ

ได้ รบั ฟัง และใชค้ าแนะนาจากผอู้ ืน่ แกป้ ัญหาได้
• 7) การใชย้ ารกั ษาอาการทางอารมณ์ ยาคลายเครียด ยาตา้ นโรค

ซมึ เศรา้ หรอื รกั ษา อาการท่ีเกดิ ขนึ้ ทางรา่ งกาย เปน็การรกั ษาตาม
พยาธสิ ภาพทีเ่ กดขิ นึ้ ทางร่างกาย
• 8) การเปลยี่ นแปลงสงิ่แวดลอ้ มใหเ้ หมาะสมกบั ตนเอง บรรยากาศสงบ
เสียงไมด่ งั ไม่รอ้ นมากเกินไป สี แสง บรรยากาศผ่อนคลาย

กจิ กรรมสร้างเสรมิ สุขภาพระดบั ครอบครวั

• 1. ระยะก่อนแต่งงาน ควรมกี ารตรวจสขุ ภาพรา่ งกาย การเตรยี มความ
พรอ้ มสาหรบั การมบี ตุ ร และทกั ษะการใชช้ ีวิตคู่

• 2) ระยะแตง่ งานใหม่ ควรมีการใหค้ าปรกึ ษาชวี ติ คู่ และใหค้ าปรึกษา
อนามยั เจรญิ พนั ธท์ ง้ั ผทู้ ่ี พรอ้ มจะมีบตุ รและยงั ไมพ่ รอ้ มจะมีบตุ ร

• 3) ระยะก่อนคลอดบตุ ร ควรมกี ารส่งเสริมใหพ้ ่อแมท่ ากจิ กรรมร่วมกนั
และมีการประเมิน สมั พันธภาพระหวา่ งพ่อแม่

กจิ กรรมสรา้ งเสรมิ สุขภาพระดบั ครอบครวั (ตอ่ )

• 4) ระยะมีบตุ รแรกเกิด –5 ขวบ ควรมีการจดั กจิ กรรมสาหรบั พ่อ แม่ ลกู
กระตนุ้ พฒั นาการ ของลกู ในทกุ ๆด้าน การให้ความรูเ้ รื่องพัฒนาการ
ของลูก และการกระตุ้นพัฒนาการของเด็ก และการฝึก ทกั ษะการ
สงั เกตความผดิ ปกตขิ องลกู การพูดกบั ลกู

• 5) ระยะมีบตุ ร 6-12 ปี ควรเนน้ กิจกรรมการส่งเสริมภายในครอบครัว
มากขนึ้ มีการจดั กิจกรรม การใหค้ าปรกึ ษาวยั รุน่ ร่วมกบั พ่อ แม่ และจัด
กิจกรรมครอบครวั ใหส้ มาชิกมีโอกาสทากิจกรรมร่วมกนั

กิจกรรมการสรา้ งเสริมสุขภาพระดบั ชุมชน

• ได้กาหนดนโยบายส่งเสรมิใหป้ ระชาชนแต่ละชุมชนรวมกล่มุ กันจัด
กจิ กรรมดา้ นสขุ ภาพในรูปของ ชมรมสรา้ งสขุ ภาพ คลอบคลมุ ทกชุ ุมชน
และหมบู่ า้ นโดยยึดแนวคิด “ใชพ้ ื้นฐานบรู ณาการทกุ ภาคส่วน สร้าง
กระบวนการเรียนรูส้ วู่ ถิ ชี มุ ชน” อนั จะทาใหเ้ กิดการสรา้ งสขุ ภาพท่ีย่งั ยืน
และถาวร ซ่ึงเน้นกิจกรรม สร้างสุขภาพตาม นโยบาย 6 อ ในการ
สง่ เสริมใหค้ นไทยมสี ขุ ภาพดี

นโยบาย 6 อ มีดงั นี้

อาหาร ออกกาลังกาย อารมณ์

อนามัย อโรคยา อบายยามุข

นโยบาย 6 อ มีดงั นี้

• 1. อ.ออกกาลงั กาย ส่งเสรมิ ใหค้ นไทยทกุ กลมุ่ อายุ ออกกาลงั กาย วนั ละ 30 นาที
อยา่ งนอ้ ย 3 วนั ต่อสปั ดาหอ์ ย่างสม่าเสมอ

• 2. อ.อาหาร สง่ เสรมิ ใหค้ นไทยเลอื กซอื้ และบรโิ ภค อาหารท่สี ะอาดมคี ุณค่า และ
ปลอดสาร ปนเปือ้ น

• 3. อ.อนามยั สง่ เสรมิ ใหค้ นไทยสรา้ ง อนามยั สง่ิ แวดลอ้ มในชมุ ชนเพ่อื ความ
สะอาดปลอดภยั ของทีอ่ ยูอ่ าศยั และพฒั นาสงิ่แวดลอ้ มใหเ้ ออื้ ต่อสุขภาพ

• สรา้ งสุขภาพของวยั ทางาน เพ่ือการมสี ขุ ภาพจิตท่ดี ีและแจ่มใส

• 5. อ.อโรคยา ส่งเสริมใหค้ นไทยปลอดโรค อโรคยา โดยเฉพาะโรคที่ทาใหค้ นไทย
เสียชีวิตใน ลาดบั แรก ๆคือ มะเรง็ หวั ใจ เบาหวาน

• 6. อ. อบายมขุ ส่งเสริมใหค้ นไทยลด ละ เลกิ อบายมขุ เพ่ือลดป๎ ญหาสขุ ภาพที่
เกิดจาก สรุ า บุหร่ี สารเสพตดิ และการพนนั ในชุมชน

แนวคดิ ของการสร้างเสริมสุขภาพชุมชน

• 1. การชีน้ าเพ่อื สขุ ภาพ โดยตง้ั บนพนื้ ฐานของสทิ ธิมนษุ ยชนและภราดรภาพ
• 2. การลงทุน เพ่ือการพัฒนานโยบายที่ย้ังยืนและเพื่อการดาเนินงาน

ตลอดจนจัดโครงสรา้ ง พนื้ ฐานท่ีจะจัดการกับปัจจัยท่ีเป็นตัวกาหนดด้าน
สขุ ภาพ
• 3. การสรา้ งศกั ยภาพเพ่ือการพฒั นานโยบาย สรา้ งภาวะผนู้ า พฒั นาทักษะ
การสงเ่ สรมิ สขุ ภาพ การถา่ ยทอดความรูแ้ ละศึกษาวิจัย ตลอดจนมีความ
แตกฉานดา้ นสขุ ภาพ

แนวคิดของการสร้างเสรมิ สุขภาพชุมชน

• 4. การออกระเบียบและกฎหมายเพ่ือใหป้ ระชาชนไดร้ บั การคมุ้ ครอง
จากอนั ตราย และมีโอกาส ท่ีจะมีสขุ ภาพเท่าเทียมกนั

• 5. การสรา้ งภาคีเครอื ขา่ ยและพนั ธมิตร ทงั้ ภาครฐั เอกชน ประชาสงคั ม
และองคก์ รระหว่าง ประเทศเพ่ือดาเนนิ กิจกรรมส่งเสรมิ สขุ ภาพทยี่ ่งั ยืน

แนวทางการสรา้ งเสรมิ สุขภาพชุมชน

• 1. การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพกาย เป็นการปฏิบตั ติ นเพื่อเสริมสรา้ งสขุ ภาพ
รา่ งกายใหม้ ีสภาพรา่ งกายทีส่ มบรู ณ์ แขง็ แรง มีการเจริญเติบโตอยา่ ง
เหมาะสม ปราศจากโรคภัยไขเ้ จบ็

• 2. การสร้างเสริมสุขภาพจิต เป็ นการปฏิบัติตัวเพื่อเสริมสร้าง
สขุ ภาพจิตใหม้ จี ิตใจทดี่ ี มีความ ม่นั คงทางอารมณ์ มอี ารมณแ์ จม่ใส มี
สติ สามารถจดั การกบั ความเครยี ดไดโ้ ดยการมองโลกในแง่ดี ฝึกคิด ใน
ทางบวก รูจ้ กั วธิ ีการจดั การความเครยี ด

แนวทางการสร้างเสรมิ สุขภาพชุมชน (ตอ่ )

• 3. การสรา้ งเสริมสขุ ภาพทางสงั คม สามารถทาไดโ้ ดยมีสว่ นร่วมในการ
สร้าง สรรค์ให้เกิด สิ่งแวด ล้อมท้ัง ทา งกายภ าพ และสังค มที่
เหมาะสมทงทั้ างดา้ นกายภาพและจิตใจ

• 4. การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพทางปัญญา หรือจิตวิญญาณ ทาได้โดยการ
ยึดม่นั ในหลกั ศาสนา และ วัฒนธรรมที่ดีงาม ลด ละ เลิกพฤติกรรมท่ี
เส่ียงทาใหเ้ กดิ อนั ตรายต่อสขุ ภาพ

สรุปทา้ ยบท

• การส่งเสรมิ สขุ ภาพ เป็นหนา้ ท่ีรบั ผิดชอบทง้ั ของบคุ คลและสว่ นรวม สิ่ง
ที่บุคคลจะมีส่วนร่วมไดท้ ่ีสาคัญ คือ การดูแลการรกั ษาสุขภาพของ
ตนเองไม่ใหเ้ กิดโรคหรอื อบุ ตั ิภยั ช่วยกันแก้ไขปัญหา สิ่งแวดลอ้ มของ
ชมุ ชนและของโลก โดยการประหยดั การปรบั คา่ นิยมในการดาเนนิ ชีวิต
ทไี่ มเ่ บียนเบยี ด สวิ่ แวดลอ้ ม มีสุขาภิบาลสิ่งแวดล้อมท่ีดีของงรฐั บาล
และชุมชนท่ีต้องมีแนวทางท่ีจะต้องพัฒนาชุมชน โดย คานึงถึง
ผลกระทบต่อสงิ่ แวดลอ้ มดว้ ย

เอกสารอา้ งองิ

เอกสารอา้ งองิ

เอกสารอา้ งองิ