Telaah Wulangreh Dian Sofiana K, S. Pd. Pupuh Pangkur
Kompetensi Dasar Kompetensi Dasar 3.3 Menelaah teks piwulang Serat Wulangreh Pupuh Pangkur 4.3 Menanggapi teks piwulang Serat Wulangreh Pupuh Pangkur Indikator 3.3.1 Mengidentifikasi tembang Pangkur. 3.3.2 Mengartikan kata sukar yang terdapat dalam tembang. 3.3.3 Menjawab pertanyaan yang berhubungan dengan teks tembang. 3.3.4 Menentukan isi tembang. 3.3.5 Menentukan amanat yang terdapat dalam tembang. 4.3.1 Nulis lan nanggapi isi tembang
Sri Susuhunan Paku Buwana IV
● Sing nganggit/ngarang Serat Wulangreh ● Kawentar kanthi asma Sunan Bagus, amarga pancen kagungan praupan bagus, cakrik. ● Dadi raja ing Kraton Surakarta Hadiningrat (wiwit taun 1768 –1820 Masehi) ing yuswa 19 taun. Suwene 32 taun. ● Kagungan asma timur kanthi sebutan Raden Mas Sambadya. ● Lair saka garwa prameswari Paku Buwana III asma Gusti Ratu Kencana. ● Lair ing ari Kemis Wage surya kaping 18 Rabi’ul Akhir surya 1694 Çaka (tanggal 2 September 1768 Masehi) ● Seda ing dina Senin Paing surya 25 Besar Çaka (2 Oktober 1820 Masehi). ● Kawentar raja kang moncer (bhs. Ind:cemerlang) lan wicaksana.
Karyasastra Wujud fisik Peninggalan Paku Buwana IV Owah-owahan tradisi
01 Serat Wulangreh Serat Wulang Serat Wulang 02 Sunu Putri 03 Serat Wulang Tata Cipta Waskita 05 04 Krama 06 Panji Sekar Panji Raras Serat Sasana Prabu 08 07 Wujud karyasastra
Peninggalan Fisik Mesjid Agung Gerbang Sri Manganti Dalem Ageng Prabasuyana 1. Kori Kamandhungan Pendapa Agung Bangsal Witana Siti Hinggil Kidul
adat tradisi Walanda diganti tradisi Jawa: tuladhane saben Jemuwah dianakake jemuwahan bebarengan ing Mesjid Agung Besar Kraton Solo. Ing kono para abdi dalem sowan nganggo dodot/sandhangan santri. Owah-owahan tradhisi
Serat Wulangreh
Asal usul tembung Asale saka tembung wulang lan reh. Wulang tegese ajaran, dene reh asale saka reh-rehan utawa bawahan. Dadi, wulangreh iku tegese ajaran saka panguwasa marang reh-rehan utawa wewengkon.
1. Pupuh Dhandhanggula, kedadean saka 8 pada. 2. Pupuh Kinanthi, kedadean saka 16 pada. 3. Pupuh Gambuh, kedadean saka 17 pada. 4. Pupuh Pangkur, kedadean saka 16 pada. 5. Pupuh Maskumambang kedadean saka 30 pada. 6. Pupuh Megatruh/Dhudhuk Wuluh, kedadean saka 17 pada. 7. Pupuh Durma, kedadean saka 12 pada. 8. Pupuh Wirangrong, kedadean saka 27 pada. 9. Pupuh Pocung, kedadean saka 22 pada.
TEMBANG MACAPAT
• Yaiku tembang utawa puisi tradisional Jawa kang nyritakake tahaptahap uripe manungsa. • Filosofine nggambarake babagan manungsa saka lair, kanakkanak, nalika diwasa, nganti sidane mati. • Diarani uga tembang cilik. • Duweni ciri-ciri: guru gatra, guru lagu, lan guru wilangan. guru gatra: cacahing larik/baris saben sapada (bait). guru lagu: tibaning swara ing pungkasaning gatra (baris). guru wilangan: cacahing wanda (suku kata) saben sagatra/sabaris. • Cacahe ana 11, yaiku: Mijil, Maskumambang, Megatruh, Pocung, Sinom, Gambuh, Durma, Dhandhanggula, Asmarandana, Kinanthi, Asmarandana
• Kalebu salah sawijining tembang Macapat. • Paugerane: Guru gatrane 7 Guru wilangan lan guru lagune: 8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 8i Watak: kuat, gagah, prakosa, sereng,kejem • Tembung pangkur duweni teges “mungkur” maksude mundur utawa ngundurake dhiri →menehi gambaran yen manungsa bakal ngadhepi fase nalika dheweke arep mundur saka urip ragawine. Banjur bakal pindhah tumuju kauripanspirituale. • Gambaran dari watak tembang macapat pangkur yaiku karakter kang gagah, kuat, perkasa, ketulusan hati kang gedhe sarta ora duweni keraguan ngajak wong kanggo ngrubah masa lalune dadi luwihapik. • Tembang pangkur cocok banget dinggo nggambarake cerita perjuangan pahlawan lan cerita peperangan • Ing serat Wulangreh, tembang Pangkur ditulis ana 16 pada. Kawruh tembang Pangkur
Serat Wulangreh Pupuh Pangkur pada 1
Teks tembang Pangkur pada 1 Sekar Pangkur kang winarna Lelabuhan kang kanggo wong aurip Ala lan becik puniku Prayoga kawruhana Adat waton punika dipunkadulu Miwah ingkang tata krama Denkaesthi siyang ratrI
sekar: kembang (tembang) winarna: (tembung lingga warna + sisipan in) “warnawarni” lelabuhan: pengabdian, kabecikan ala: elek becik: apik prayoga: becike, apike Negesi tembung
Negesi tembung ● kawruhana: ngertenana ● adat waton: tradhisi, kebiasaan ● dipunkadulu: digateke ● miwah: lan ● denkaesthi: diupaya ● siyang: awan ● ratri: bengi
Penjabaran Sekar Pangkur kang winarna Lelabuhan kang kanggo wong aurip Ala lan becik puniku Prayoga kawruhana Adat waton punika dipunkadulu Miwah ingkang tata krama Denkaesthi siyang ratrI
Isi tembang Pangkur pada 1
Amanat tembang Pangkur pada 1
Teks tembang Pangkur pada 2 Deduga lawan prayoga Myang watara reringa aywa lali Iku parabot satuhu Tan kena tininggala Tangi lungguh angadeg tuwin lumaku Angucap meneng anendra Duga-duga nora kari