ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ ΟΤΑΝ ΜΙΛΑΕΙ TO ΣΩΜΑ

Γι’ αυτό και πιο
συνηθισμένη ήταν η
ενασχόληση με τα πρόβατα
και τα κατσίκια. Τα
αιγοπρόβατα οι βυζαντινοί
τα αποκαλούσαν
«πράγματα», «σφαχτά» ή και
«κτήματα». Ο βοσκός
λεγόταν «προβατάς» ή
«μηλάτης». Ο χώρος βοσκής
ονομαζόταν «λιβάδι(ο)ν» και
«ευρεία». Γι’ αυτό, εξάλλου,
και το ενοίκιο που πλήρωναν για το χώρο βοσκής λεγόταν
«ευρειατικό».
O βοσκός, προτού να οδηγήσει το κοπάδι σ’ ένα μέρος, φρόντιζε
να κόβει και να καίει τα δηλητηριώδη χόρτα. Το καλοκαίρι τα
αιγοπρόβατα τρέφονταν με τα χόρτα των λιβαδιών, με τριφύλλι
(«μηδικήν» για τους βυζαντινούς) ή με τρυφερά κλαδιά του
θάμνου κυτισού. Το χειμώνα, όμως, λόγω του ψύχους τα
έτρεφαν με ξερά φύλλα που μάζευαν το καλοκαίρι.

Μετά τη βοσκή τα ζώα

οδηγούνταν σε κοντινό

ποτάμι, σε πηγή ή σε

πηγάδι για να πιουν νερό.

Πέρα όμως από την τροφή

και το νερό, απαραίτητη

για τα ζώα ήταν η

χορήγηση άλατος.

Συγκεκριμένα, οι

βυζαντινοί πίστευαν ότι το

αλάτι παχαίνει και καθιστά

υγιή τα ζώα, αυξάνει την ποσότητα του γάλακτος και κάνει το

κρέας τους πιο νόστιμο. Εκτός αυτού, πίστευαν ότι έτσι

μπορούσαν ν’ αντιμετωπίσουν και την ψώρα (για τη

συγκεκριμένη πάθηση άλειφαν τα ζώα με θείο και λάδι).

Φρόντιζαν, λοιπόν, ν’ αναμίξουν το αλάτι με πίτουρα ή αλεύρι

και το τοποθετούσαν για να το φάνε τα ζώα σε μεγάλες πλάκες

που τις ονόμαζαν «αλατιέρες» ή «αλατσιές».

Ομοίως έκαναν και οι Σαρακατσάνοι με τις «αλαταριές». Nancy

P. Sevcenko (Independent Scholar) Eaten alive : threats from

wild animals, real and perceived.

Επιθέσεις από άγρια ζώα σε ποιμένες
Αχώριστοι σύντροφοι των βυζαντινών βοσκών ήταν τα σκυλιά. Ο
ποιμενικός σκύλος με τα γαυγίσματά του συγκέντρωνε τα ζώα
και τα προστάτευε από διάφορα θηρία, και ειδικά λύκους. Γι΄
αυτό ακριβώς ο βοσκός φρόντιζε τους σκύλους του και έβαζε
γύρω από το λαιμό ένα δερμάτινο λουρί με σιδερένια καρφιά για
τους λύκους. Αυτό το λουρί το ονόμαζαν «λυκομάχιν» (“λανάρι”
σήμερα για τους κτηνοτρόφους της Πίνδου)

Εκτός όμως από τους λύκους και τα άλλα θηρία, τα ζώα
κινδύνευαν και από τους ζωοκλέφτες. Για να προστατεύσουν τα
ζώα τους οι βοσκοί, συχνά έβαφαν με συγκεκριμένο χρώμα
κάποια σημεία του σώματός τους ή τα έκαναν διάφορα σημάδια

(π.χ. εγκαύματα, κόψιμο άκρων), προκειμένου να τα εντοπίζουν
σε περίπτωση κλοπής.
Ο βοσκός που είχε μεγάλο αριθμό ζώων έπαιρνε βοηθό, που
ονομαζόταν «πιστικός
Σε εποχές που έβρεχε ή είχε πολλή ζέστη, τα ζώα οδηγούνταν σε
παραπήγματα, που ονομάζονταν «στάλοι» ή «σκεπαστά». Το
παράπηγμα είχε συνήθως τέσσερις στύλους που υποβάσταζαν
μια σκεπή από χόρτα και κλαδιά

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΟΥΣ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΥΣ (Βυζαντινές
ομοιότητες)

Για να δούμε αυτή την μετανάστευση των αρχαίων
Σαρακατσάνων ως Πελασγική φυλή προς το Βυζάντιο και την
Ασία, αλλα και το ποιοι ήταν αυτοί που ασκούσαν καθαρά
νομαδική ζωή, ας παρακολουθήσουμε τον Πατρίκ Λη Φερμόρ.

Λέει ο Φερμόρ στο βιβλίο του "Ρούμελη"

…Ποτέ τους δεν θεώρησαν εκπατρισμό αυτά τα μακρότατα
ταξίδια :(από την Θράκη στη Βιθυνία μέχρι το Ικόνιο και την
Καππαδοκία δηλαδή)ως τον ξεριζωμό, μετά το 1920, το
Μεγαλύτερο μέρος της Μικράς Ασίας ήταν τμήμα του ελληνικού

κόσμου και ακόμα και πέρα από τα
όρια της υπήρχαν αρχαίες ελληνικές
αποικίες. Είχαν εγκατασταθεί εδώ
πριν από χιλιάδες χρόνια είχαν
περιοριστεί από το τελευταίο κύμα
Σελτζούκων Τούρκων σε διάσπαρτες
νησίδες Ελληνισμού, αλλα επιζούσαν
ακόμα και ευημερούσαν. Τα αόρατα
σύνορα του νομαδισμού
επικαλύπτονταν μεταξύ τους και
συμπλέκονταν με τα σύνορα εκείνων
των άλλων περιπλανώμενων ποιμένων
Γιουρούκηδων. Αυτοί οι Ανατολίτες

βοσκοί, κατ όνομα Μουσουλμάνοι, έβοσκαν τα κοπάδια τους
αιώνες πριν έλθουν οι Σελτζούκοι, ανταποδίδανε μάλιστα πότε-
πότε τις αποδημίες φτάνοντας ως τη Μακεδονία. Δεν είναι
λοιπόν να απορείς που κάποια αχλή θρύλου τυλίγει τους
Σαρακατσάνους.
Η κτηνοτροφία αποτελεί την βασική απασχόληση των
Σαρακατσάνων γιατί είναι η μοναδική πηγή της οικονομίας της
Σαρακατσάνικης οικογένειας , μέχρι το τέλους του νομαδισμού.
Βασικά εκτρέφουν μόνο είδη που μπορούν να μετακινηθούν
(πρόβατα, κατσίκια) και ζώα που χρησιμεύουν για την
μεταφορά ανθρώπων και πραγμάτων. (άλογα , μουλάρια)

Γράφει ο Γ. Β. Καββαδίας στο βιβλίο του "ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ "
για τα ζώα των Σαρακατσάνων… κάτι βέβαια που και στους
νεώτερους Σαρακατσάνους είναι γνωστό, αλλα το αναφέρουμε να
καταγραφεί και να δείξουμε την ομοιότητα με τα αντίστοιχα
Βυζαντινά δρώμενα.

Το "αλάτισμα"
"Για να αποκαταστήσουν το αλάτι που χάνουν τα ζώα το
καλοκαίρι, με τις εκκρίσεις του σώματος τους οι Σαρακατσάνοι
τα ταΐζουν αλάτι……." και βέβαια αυτό που αναφέρει γινόταν
στις "αλαταριές "13 ειδικά σημεία οπού συναντούσαν επίπεδες
καθαρές πέτρες και άπλωναν πάνω τους αλάτι.

13 Λεξικό Τριανταφυλλίδη]

Για την ασφάλεια του κοπαδιού γράφει στο ίδιο βιβλίο.
"Ενάντια στους μεγάλους εχθρούς των
κοπαδιών, τα άγρια ζώα(ιδιαίτερα τους
λύκους)από τη μια μεριά και τους
ζωοκλέφτες από την άλλη(που στα
παλιότερα χρόνια ήταν πολυάριθμοι μια
και αυτό το είδος της ζωοκλοπής εθεωρείτο αρετή), οι
Σαρακατσάνοι συντηρούν μεγάλα σκυλιά .(σ. γράφοντος. βλέπε

σαρακατσάνικος ποιμενικός 14) πολύ άγρια και πολύ επικίνδυνα
. Αυτά τα σκυλιά δεν διστάζουν να αντιμετωπίσουν τους λύκους
παλεύοντας σώμα με σώμα και για αυτό τα αφεντικά τους
βάζουν στο λαιμό τους περιλαίμια με σιδερένιες αιχμές"
Τα περιλαίμια αυτά που αναφέρει ο Καββαδίας τα ονόμαζαν "
χανάκες"15 αντί του "λυκομάχιν" των Βυζαντινών, χωρίς να
γνωρίζω την προέλευση της ονομασίας.
Τις ζεστές ώρες του καλοκαιριού τα ζωντανά προστατεύονταν
όπως και στους Βυζαντινούς στα "τσαρδάκια" η "στάλους" (
πολλές ομοιότητες για να είναι τυχαίες έτσι;)

αλαταριά η [alatarjá] Ο24 : (λαϊκότρ.) το μέρος ή η τοποθεσία όπου οι βοσκοί ταΐζουν με
αλάτι τα ζώα τους· αλατίστρα.
14 Η ράτσα αυτή, η οποία έχει προέλευση από τους αρχαιοελληνικούς ποιμενικούς
Μολοσσικούς σκύλους, υποστηρίζεται ότι είναι μία από τις αρχαιότερες τις Ευρώπης.
15 Το λουρί, το κολάρο, ο λαιμοδέτης ζώου, κυρίως του σκύλου. Χρησιμοποιείται ως όρος
κατά κόρον στην επαρχία και ειδικά στα χωριά. Σπανιότερα συναντάται και ως «κανάκα».

Κατασκευές που γινόταν σαν υπόστεγα ανοιχτά από όλες τις
πλευρές με τέσσερεις φούρκες "πασσάλους" όπου μπηγμένες στο
έδαφος, όπου πάνω τους καθόταν μια επίπεδη σκεπή φτιαγμένη
με βέργες ξύλου "λούρα" και φύλλα
Μπορούμε όμως μόνο από αυτά τα ενδεικτικά παραδείγματα να
δούμε τις ομοιότητες του Σαρακατσάνου κτηνοτρόφου και του
Βυζαντινού. Ακόμα και η ράτσα των Σαρακατσάνικων
ποιμενικών σκύλων (Μολοσσικοί) παραπέμπουν στην
αρχαιοελληνική καταγωγή των Σαρακατσάνων που ο τρόπος
ζωής τους, τους κράτησε με τα ίδια χαρακτηριστικά όπως
συμβαίνει και με τον ανθρωπολογικό τύπο του Σαρακατσάνου .

Λίγα λόγια για την Θρησκεία

Οι Σαρακατσάνοι από την εμφάνιση της Χριστιανικής θρησκείας
είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι και παραμένουν μέχρι τις μέρες μας
διατηρώντας κάποιες δοξασίες από το απώτερο αρχαίο
προχριστιανικά χρόνια . Πιστεύω πως ασπάστηκαν τον
Χριστιανισμό στο Βυζάντιο για αυτό και έχουν σύνδεση την πόλη
με την Πίστη την παναγία και τους Αγγέλου. Για αυτό τον λόγο
και τα περισσότερα τραγούδια για την πόλη έχουν να κάνουν με
το σύμβολο της, την Αγιά Σοφιά.

Έχουμε αναφέρει και πολλές άλλες ομοιότητες με το Βυζάντιο
σε πολλά θέματα(εξάβιβλος, διπλός γάμος κτλπ.). Θα κλείσω με
την θέση της γυναίκας στην Σαρακατσάνικη οικογένεια . Πολλοί
μελετητές θεωρούν ότι η Σαρακατσάνικη οικογένεια είναι
«πατριαρχική» κάτι το οποίο είναι λάθος . Η οικογένεια των
Σαρακατσάνων δίνει εξουσία στην Σαρακατσάνα σύζυγο αλλα
πάντα την αρχηγία έχει ο πατέρας της εκτεταμένης (τσελιγκάτο)
η της μικρής ( κονάκι ) οικογένειας . Όπως λέει και ο Γ.
Καβαδίας με την εμφάνιση του χριστιανισμού, η βυζαντινή
Ελλάδα γνώρισε μια οικογένεια στην οποία «η κοινωνική θέση
της γυναίκας ανέβηκε». Είναι μάλιστα πιθανό- και κυρίως με
την θεωρεία ότι οι "Σαρακατσάνοι" εμφανίστηκαν αρκετά
πρόσφατα- ότι οι ιδιοτυπίες της οικογενειακής δομής και του

συστήματος της συγγένειας επηρεάστηκαν από τα συστήματα
των ελληνικών αξιών της αρχαιότητας και του Βυζαντίου.

Στην περίπτωση που θα ήθελε κανείς να δώσει έναν ορισμό της
εκτεταμένης Σαρακατσάνικης οικογένειας θα έλεγε ότι
πρόκειται για μια πατρογραμμική και πατροτοπική
θεμελιωμένη πάνω στην συγγένεια τόσο από την πλευρά του
πατέρα όσο και από την πλευρά της μητέρας, αλλα με το
προβάδισμα να ανήκει σαφώς στην πρώτη.

Λέει ο john Campbell ένας από τους ξένους που μελέτησε από
πολύ κοντά τους Σαρακατσάνους από πολύ παλιά:

I feel, however, this is the way of worship and the a belief
common to all Greeks as given by the Greek Orthodox
religion, but also the rest of ancient Greece. To the argument
that Sarakatsani were nomads who stayed away churches, we
can make observations - a. probably before it happened
nomads, were members of the community, b. that even the
years * of the existence of nomads, have found the
opportunity to worship Greek Orthodox churches of different
villages and villages especially in monasteries that are so
abundant in the mountains of Greece, c. that most of their
knowledge of the Scriptures and the The Bible could come
from the Aetolic preaching of St. John the Baptist. Kosmas
who he taught in the villages and the mountains of Pindos in
the years 1760-1779. Here is another issue about the history
of life Sarakatsani to be explored

Μετάφραση

…αισθάνομαι, ωστόσο, αυτός είναι ο τρόπος λατρείας και κοινή
πίστη σε όλους τους Έλληνες, και όπως η θρησκεία δόθηκε σε
όλους τους Έλληνες Ορθόδοξους, έτσι δόθηκαν και όλα τα
υπόλοιπα που αφορούν την αρχαία Ελλάδα. Για το επιχείρημα
ότι οι Σαρακατσάνοι ήταν νομάδες που έμεναν μακριά από τις
εκκλησίες, μπορούμε να κάνουμε τις παρατηρήσεις :

α. Πιθανώς πριν γίνουν νομάδες, ήταν Χριστιανοί,

β. Οτι ακόμα και τα χρόνια του νομαδισμού, βρήκαν την
ευκαιρία να λατρεύουν τις ελληνορθόδοξες εκκλησίες διαφόρων
χωριών και ιδιαίτερα σε μοναστήρια που είναι τόσο άφθονα στα
βουνά της Ελλάδας,

γ. ότι το μεγαλύτερο μέρος των γνώσεών τους για τις Γραφές και
την Αγία Γραφή θα μπορούσε να προέρχεται από το κήρυγμα
του Αγ. Κοσμά Αιτωλικού που δίδαξε στα χωριά και τα βουνά
της Πίνδου μέσα στα χρόνια1760-1779.

(Εδώ είναι ένα άλλο θέμα σχετικά με την ιστορία της ζωής των
Σαρακατσάνων που πρέπει να διερευνηθεί. Σημειώνει ο
Campbell)

Εγώ πιστεύω ότι εδώ ο Campbell αγνοεί η παραβλέπει την
Βυζαντινή περίοδο των Σαρακατσάνων, όπου θεωρώ, πως τους
έδωσε την Χριστιανική Ορθόδοξη πίστη. Διότι η αλλαγή της
θρησκείας των Σαρακατσάνων για μένα έγινε πιστεύω στο
Βυζάντιο, όπου παρ ότι έγιναν Χριστιανοί Ορθόδοξοι, κράτησαν
κάποιες από τις δοξασίες της παλιάς τους θρησκείας. Η κοινή
θρησκεία είναι αυτή που τους δένει με τους υπόλοιπους
Έλληνες τους οποίους βρίσκουν μετά επιστρέφοντας στο
Δεσποτάτο της Ηπείρου. Θρησκεία που τους ενώνει ως κοινή των
Ελλήνων Ορθοδόξων.

Αγροτική οικονομία στο Βυζάντιο

O 9ος αιώνας χαρακτηρίστηκε από τη σημαντική αύξηση του
πληθυσμού της αυτοκρατορίας και, συνεπώς, των εργατικών
χεριών. Μια πρώτη αιτία για την αύξηση του πληθυσμού ήταν η
σχετική ειρήνευση στο χώρο. 'Aλλη αιτία στάθηκε η
μετανάστευση στο χώρο του Βυζαντίου
κατοίκων πρώην βυζαντινών τόπων κατακτημένων από ξένους
λαούς (π.χ. Αρμένιους, Βουλγάρους). Μια τελευταία αιτία ήταν

και ο εκβυζαντινισμός και η απορρόφηση ξένου πληθυσμού
περιοχών που τέθηκαν υπό βυζαντινό έλεγχο από το Νικηφόρο
Α' και το Θεόφιλο (Σλάβοι, Λατίνοι, Ιλλυριοί και Γότθοι που
ζούσαν στην Ελλάδα, τη Δαλματία, την Κριμαία και την
Αλβανία). Ο μεγάλος αυτός πληθυσμός είχε πλέον άφθονο χώρο
προς εξάπλωση και γη προς εκμετάλλευση, χωρίς τον κίνδυνο
των τόσο συχνών τα προηγούμενα χρόνια επιδρομών και
φυσικών καταστροφών. Αυτό έδωσε ώθηση στην ανάπτυξη της
αγροτικής οικονομίας, η οποία ήταν ο ασφαλής και σίγουρος
τρόπος για την απόκτηση νέου και σταθερού πλούτου, όπως
φάνηκε και στους αιώνες που ακολούθησαν.

Φυλετικοί τύποι και Έλληνες

"Το ανθρωπολογικό υλικό δεν χρησιμεύει μόνο για τον
προσδιορισμό του "φυσικού" τύπου ενός υπό μελέτη λαού, αλλα
και σαν βασική ιστορική πηγή. Η χρησιμοποίηση του υλικού αυτού
απαιτεί μια κάποια θεωρητική επεξεργασία των ζητημάτων που
αναφέρονται στις αμοιβαίες σχέσεις των ανθρωπολογικών τύπων
με τις γλωσσικές, πολιτιστικές και εθνικές ομάδες".

G.F.Debets (Σοβιετικός καθηγητής βιολογίας με σπουδές
στην ανθρωπολογία, αρχαιολογία)
Οι πρώτοι ανθρωπολόγοι πίστευαν ότι οι Έλληνες ανήκαν
κυρίως στην Μεσογειακή φυλή.( Sergi και Ripley) .
Σε μια πιο πρόσφατη μελέτη για το ζήτημα της Φυλής, ο John
R. Baker λέει ότι οι μεταγενέστερες έρευνες "δεν φαίνεται να
έχουν διαψεύσει αυτές τις απόψεις".
Ο Buxton εκφράζει την ίδια γενική άποψη, ωστόσο παρατηρεί
ότι οι βραχυκέφαλοι16 αποτελούν μέρος του Ελληνικού
πληθυσμού από την αρχή και ότι οι Έλληνες ήταν μια μίξη
Αλπικών17 και Μεσογειακών18 από "σχετικά πρώιμη εποχή".

16 βραχυκέφαλος Aυτός που το κεφάλι του έχει το ίδιο σχεδόν μήκος και πλάτος

17 Ο Αλπικός φυλετικός τύπος χαρακτηρίζεται από:

Ο Αμερικανός ανθρωπολόγος Coon συμφωνεί ότι οι Έλληνες
είναι μια μίξη Αλπικών/Μεσογειακών, με ισχνή Νορδική19
συνιστώσα και είναι "αξιοσημείωτα όμοιοι" με τους αρχαίους
προγόνους τους.

Η πληρέστερη μελέτη Ελληνικού σκελετικού υλικού από τη
Νεολιθική εποχή μέχρι τη σύγχρονη διεξήχθη από τον
Αμερικανό ανθρωπολόγο J. Lawrence Angel ο οποίος βρήκε
ότι από πολύ πρώιμα η φυλετική ποικιλότητα ήταν 7% πάνω
από τον μέσο όρο, δείχνοντας ότι οι Έλληνες είχαν πολλαπλή
καταγωγή εντός της Ευρωπαϊκής φυλετικής οικογένειας.

α) Βραχυκεφαλία, άλλά συχνά χωρίς επίπεδο το πίσω μέρος του κρανίου, βλέφαρα κάπως κλειστά
β) Μεσοπροσωπία προς ευρυπροσωπία
γ) Χαμηλό ανάστημα
δ) Λεπτορρινία προς μεσορρινία, με μικρό ύψος μύτης, συχνά πιο πλατιά, που ξεκινά χαμηλά, συχνά κοίλη
ε) Μαλλιά καστανά και μάτια καστανά έως ανοιχτά
στ) Μαλλιά κυρίως ίσα, με ισχυρή τριχοφυΐα κεφαλής και σώματος.
ζ) Ενδομορφικός
Ο Αλπικός φυλετικός τύπος συναντάνται κυρίως στην κεντρική Ευρώπη, εμφανίζεται όμως ως υπόστρωμα σε
όλη την Ευρώπη και Μέση Ανατολή. Πλέον και σε όλες τις Ευρωπαϊκές αποικίες του Νέου Κόσμου. Είναι ο από
τους πιο διαδεδομένους τύπους της Ευρώπης.

18 Μεσογειακός τύπος Ο Μεσογειακός φυλετικός τύπος χαρακτηρίζεται από:

α) Δολιχοκεφαλία, πρόσωπο χωρίς γωνίες, ανοιχτά μάτια
β) Λεπτοπροσωπία έως Μεσοπροσωπία
γ) Λεπτορρινία, ίσια μύτη
δ) Συνήθως βαθύ χρώμα ματιών και μαλλιών
ε) Μαλλιά ίσια έως κυματιστά, έντονη τριχοφυΐα προσώπου
στ) Εξωμορφικός προς μεσομορφικός
Αυτός ο φυλετικός τύπος συναντάται στα βόρεια και στα ανατολικά παράλια της Μεσογείου, εξ'ού και το όνομά
του. Συναντάται κυρίως στις χώρες Ελλάδα, Ιταλία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Τουρκία, και λιγότερο σε νότια
Γαλλία και Ιβηρική χερσόνησο.

19 Νορδικός τύπος

Ο Νορδικός φυλετικός τύπος χαρακτηρίζεται από:
α) Δολιχοκεφαλία, συχνά σκληρό πηγούνι, προτεταγμένα οστά που σχηματίζουν γωνίες στο πρόσωπο,
χείλη λεπτά
β) Λεπτοπροσωπία
γ) Μεγάλο ανάστημα
δ) Λεπτορρινία, ίσια μύτη
ε) Ανοιχτό χρώμα ματιών, δέρματος και μαλλιών
στ) Μαλλιά ίσια, σπανίως κυματιστά, με λεπτή τρίχα, ασθενής τριχοφυΐα σώματος και προσώπου.
ζ) Εξωμορφικός

Ο Angel υπογράμμισε ότι από την πλέον πρώιμη εποχή μέχρι
τη σύγχρονη "η φυλετική συνέχεια στην Ελλάδα είναι
εντυπωσιακή".
Ο Buxton που είχε πρωτύτερα μελετήσει Ελληνικό σκελετικό
υλικό και είχε μετρήσει σύγχρονους Έλληνες, ειδικά στην
Κύπρο, βρίσκει ότι οι σύγχρονοι Έλληνες "διαθέτουν σωματικά
χαρακτηριστικά που δεν διαφέρουν σημαντικά από εκείνους
[τους αρχαίους Έλληνες]"
Ενα απόσπασμα του 4ου αι. π.Χ. του Εβραίου συγγραφέα
Αδαμάντιου Ιουδαίου και το οποίο χρησιμοποιείται συχνά
αναφέρεται ότι οι Έλληνες ήταν ψηλοί, ωχροί, ξανθοί και με
ανοιχτά μάτια.
Είναι βέβαιο ότι οι πρώτοι «Έλληνες» ήρθαν από την βόρεια
Ελλάδα, ως «απόγονοι του Έλληνα και των υιών του» από την
Θεσσαλία και την Πίνδο, που θα έπρεπε να είναι πιο
ανοιχτόχρωμοι σε σχέση με τους νότιους Έλληνες με τους
οποίους μείχθηκαν.
Ακόμα και σήμερα, στην Ελλάδα, οι κάτοικοι της Πίνδου και
της βόρειας Ελλάδας εν γένει, τείνουν πιο ανοιχτόχρωμοI.
Σύμφωνα με τον Coon , οι Έλληνες ήταν αρκετά ψηλοί για
Ευρωπαίοι, με ύψος όσο οι βόρειοι Γάλλοι, αλλά όχι τόσο ψηλοί
όσο οι Σκανδιναβοί. Είναι πιο ευρείς και με πιο ανεπτυγμένους
μύες, όπως και οι προϊστορικοί τους πρόγονοι τους. Το 90%
έχουν μαλλιά σε αποχρώσεις του καστανού, από το σκούρο
μέχρι τείνοντας σε ξανθό.
Στην Μέση Ανατολή, τα μαύρα μαλλιά κυριαρχούν, ενώ στην
βόρεια Ευρώπη οι ανοιχτές αποχρώσεις είναι οι πιο σημαντικές.
Το 50% έχει πολύ λευκό δέρμα και οι υπόλοιποι σε αποχρώσεις
του καστανού. Λίγοι έχουν το κοκκινωπό δέρμα που
απεχθάνεται ο Αδαμάντιος.
Το μεγαλύτερο εύρος σαγονιού υπογραμμίζεται από τον Coon
ως "Ελληνική ιδιαιτερότητα" στους σύγχρονους Έλληνες και από
τον Angel στους αρχαίους. Ο Angel θεωρεί ότι είναι το πιο
"χαρακτηριστικό γνώρισμα του Ελληνικού προσώπου".

Μια σύγχρονη μελέτη του Farkas επιβεβαιώνει αυτήν την
παρατήρηση, επισημαίνοντας ότι το 53.3% των Ελλήνων ανδρών
και το 26.7% των Ελληνίδων έχουν σαγόνι πιο ευρύ από το μέσο
των λευκών της Βορείου Αμερικής. Το μέγεθος του κεφαλιού των
Ελλήνων είναι μέτριο, όχι τόσο μακρύ όσο π.χ. των Νορβηγών
και Ιρλανδών, αλλά ούτε τόσο μικρό όσο στη Μέση Ανατολή και
την Αφρική. Τα μαλλιά τους είναι πιο σγουρά από τους
βόρειους, αλλά όχι τόσο όσο στη Μέση Ανατολή. Η μύτη είναι
ίσια κατά πλειοψηφία, ενώ η μορφή των ματιών δεν μπορεί να
ποσοτικοποιηθεί ή αποδειχθεί.

Ο Ripley παρατηρεί ότι "αυτές οι ιδανικές φυσιογνωμίες (στα
αγάλματα και γλυπτά των Ελλήνων) είναι εμφανώς
βραχυκεφαλικές".

Είναι σημαντικό ότι διάφοροι πληθυσμοί της σύγχρονης
Ελλάδας θεωρούνται από κάποιους (για ιστορικούς και
γλωσσικούς λόγους) ότι αντιπροσωπεύουν τον σχετικά καθαρό
Ελληνικό τύπο, οι Σφακιανοί και οι Μανιάτες είναι επίσης
βραχυκέφαλοι.

Οι Αρχαίοι Έλληνες ωστόσο ήταν κατά μέσο όρο μεσοκέφαλοι
. Οι Σαρακατσάνοι στο μεγάλο δείγμα που χρησιμοποιεί ο
Πουλιανός στις μετρήσεις του, είναι μεσοκέφαλοι με την
βραχυκεφαλία να εμφανίζεται στους Σαρακατσάνους της
Βουλγαρίας.

Οι Πρώτοι-Ελληνες ήρθαν από την βόρεια Ελλάδα, απόγονοι
του Έλληνα και των παιδιών του (κατακλυσμός Δευκαλίωνα)
από την Θεσσαλία και την Πίνδο, και είναι πιο ανοιχτόχρωμες
σε σχέση με τους νότιους Έλληνες με τους οποίους μείχθηκαν.

Οι κάτοικοι της Πίνδου και της βόρειας Ελλάδας εν γένει,
τείνουν πιο ανοιχτόχρωμοι . (μετρήσεις Πουλιανού για
Σαρακατσάνους)

Ο Αδαμάντιος επίσης λέει ότι είναι σχετικά ψηλοί, αλλά όχι
πολύ ψηλοί, ούτε πολύ κοντοί, πράγματα που αντιπαθεί.

Η ίδια αρχή, κοινή σε όλους του Έλληνες φυσιογνωμιστές,
εφαρμόζεται και στο μέτριο μέγεθος του κεφαλιού και στα
καστανά τους μαλλιά, όχι πολύ ξανθά, προς το λευκό (άγαν
ξανθή και υπόλευκος, οποία Σκυθών και Κελτών) των Σκύθων
και των Κελτών, κάτι που υποδηλώνει αμάθεια και σκαιότητα
και αγριότητα. Για το χρώμα των ματιών των Ελλήνων δεν μας
λέει τίποτα, αν ήταν γλαυκοί, δηλαδή με γκρι-μπλε μάτια,
ωστόσο δηλώνει ότι τέτοιο χρώμα ματιών βρίσκεται ανάμεσα
στους βόρειους λαούς που έχουν λευκά μαλλιά (λευκοί τας
κόμας), απαλή σάρκα (σάρκη λαγαραί) και μεγάλο ύψος
(ευμήκεις).

Ο Αδαμάντιος συνεπώς διαχωρίζει τους Έλληνες από τους
βόρειους (και νότιους) λαούς σχεδόν σε κάθε ανθρωπολογικό
γνώρισμα. Έχουν πιο σκούρα μαλλιά, τα μάτια τους δεν
είναι γκρι-μπλε, το δέρμα τους είναι σκληρό (λεπτή σάρκα που
ρυτιδώνει είναι τυπική στη βόρεια Ευρώπη), είναι ψηλοί, αλλά
όχι πολύ ψηλοί, επίσης είναι ευρείς, με μέτρια κεφάλια,
ελαφρά σγουρά μαλλιά όχι ίσια (το ίδιο ο Πουλιανός για τους
Σαρακατσάνους), κτλ.

Είναι προφανές ότι η Ελληνική φυλή που περιγράφει ο
Αδαμάντιος δεν είναι αυτή των βόρειων (Σκύθες, Κέλτες) που
γνωρίζουμε ότι είναι μόνο εν μέρει Νορδικοί.

Για να εδραιώσουμε αυτήν την άποψη, στρεφόμαστε στην
ανθρωπολογία και ψάχνουμε να βρούμε την συσχέτιση μεταξύ
της περιγραφής του Αδαμάντιου και των Ελλήνων.

Σύμφωνα με τον Coon , οι Έλληνες ήταν αρκετά ψηλοί για
Ευρωπαίοι, με ύψος όσο οι βόρειοι Γάλλοι, αλλά όχι τόσο ψηλοί
όσο οι Σκανδιναβοί.

Είναι πιο ευρείς και με πιο ανεπτυγμένους μύες, όπως και οι
προϊστορικοί τους πρόγονοι . Το 90% έχουν μαλλιά σε
αποχρώσεις του καστανού, από το σκούρο μέχρι τείνοντας σε
ξανθό.

Στην Μέση Ανατολή, τα μαύρα μαλλιά κυριαρχούν, ενώ στην
βόρεια Ευρώπη οι ανοιχτές αποχρώσεις είναι οι πιο σημαντικές.

Το 50% έχει πολύ λευκό δέρμα και οι υπόλοιποι σε
αποχρώσεις του καστανού. Λίγοι έχουν το κοκκινωπό δέρμα που
απεχθάνεται ο Αδαμάντιος.

Το μεγαλύτερο εύρος σαγονιού υπογραμμίζεται από τον Coon ως
"Ελληνική ιδιαιτερότητα" (Πουλιανός για Σαρακατσάνους), στους
σύγχρονους Έλληνες και από τον Angel στους αρχαίους.
Ο Angel θεωρεί ότι είναι το πιο "χαρακτηριστικό γνώρισμα του
Ελληνικού προσώπου". Μια σύγχρονη μελέτη του Farkas]
επιβεβαιώνει αυτήν την παρατήρηση, επισημαίνοντας ότι το
53.3% των Ελλήνων ανδρών και το 26.7% των Ελληνίδων έχουν
σαγόνι πιο ευρύ από το μέσο των λευκών της Βορείου Αμερικής.
Το μέγεθος του κεφαλιού των Ελλήνων είναι μέτριο, όχι τόσο
μακρύ όσο π.χ. των Νορβηγών και Ιρλανδών, αλλά ούτε τόσο
μικρό όσο στη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Τα μαλλιά τους
είναι πιο σγουρά από τους βόρειους, αλλά όχι τόσο όσο στη
Μέση Ανατολή. Η μύτη είναι ίσια κατά πλειοψηφία, ενώ η
ομορφιά των ματιών δεν μπορεί να ποσοτικοποιηθεί ή
αποδειχθεί. Από κάθε άποψη, οι Έλληνες ταιριάζουν με αυτούς
του Αδαμάντιου.
Η φυσική ανθρωπολογία για κάποιους δείχνει ότι υπάρχει
φυλετική συνέχεια στην Ελλάδα, με κύρια τα Διναρικά-Αλπικά-
Μεσογειακά φυλετικά στοιχεία.
Ο φυλετικός τύπος αριστοκρατών, κοινών ανθρώπων και
κακοποιών είναι ο ίδιος. Η αρχαιοελληνική γραμματεία παρέχει
στοιχεία για καστανά και ξανθά άτομα, όπως και σήμερα, χωρίς
να τους προσδίδει ανωτερότητα σε οποιονδήποτε τύπο. Η
Ελληνική τέχνη δείχνει πρωτοκαθεδρία των καστανών τύπων, με

μια μικρή μειοψηφία ανοιχτόχρωμων, σπανίως όσο
ανοιχτόχρωμοι όσο οι βορειοευρωπαίοι και με τον ίδιο
σωματότυπο με τους καστανούς.
Οι Ελληνικές περιγραφές των ιδίων και των ξένων δείχνει ότι
είχαν ενδιάμεσο χρωματισμό σε σχέση με τους βόρειους και
νότιους βάρβαρους, όπως είναι και σήμερα.
Χαρακτηριστικά διαφόρων τύπων

Ο Μεσογειακός τύπος χαρακτηρίζεται από σκούρα μαλλιά και
μάτια, δέρμα που μαυρίζει εύκολα, μακρύ κρανίο, σχετικά
λεπτό πρόσωπο και μύτη και λεπτό σώμα.

Βραχυκέφαλοι χαρακτηρίζονται όσοι έχουν πλατύ κρανίο, όχι
μακρύ. Το αντίθετό τους είναι οι Δολιχοκέφαλοι και οι
ενδιάμεσοι οι Μεσοκέφαλοι.

Ο Αλπικός τύπος είναι συχνότερος στην κεντρική Ευρώπη και
βρίσκεται σε όλη την Ευρωπαϊκή Ήπειρο και την
Δυτική/Κεντρική Ασία. Οι Αλπικοί έχουν ευρύ κρανίο, καστανά
μαλλιά, μάτια άλλοτε σκούρα, άλλοτε ανοιχτά. Το πρόσωπό τους
τείνει ευρύ και το σώμα τους είναι κοντόχοντρο σε σχέση με τους
Μεσογειακούς.

Ο Νορδικός τύπος είναι συχνός στην Βόρεια Ευρώπη. Μοιάζει
με τον Μεσογειακό στην εμφάνιση, αλλά έχει ίσια ξανθά μαλλιά,
ανοιχτά μάτια και συχνά πιο λεπτό πρόσωπο και ψηλότερο
μέτωπο. Οι κάτοικοι της Σουηδίας και της Ολλανδίας είναι
συνήθως Νορδικοί

Ο Διναρικός τύπος έχει λεπτό πρόσωπο, μακριά κυρτή μύτη
και κοντό κρανίο, αλλά διαφέρει από τον Αλπικό στην μορφή
του προσώπου και στον σωματότυπό, καθώς ο Διναρικός είναι
ψηλός και λεπτός.

Ο Day θεωρεί ότι ο Manzelli έχει κάνει λάθος στον υπολογισμό
και πως τα ξανθά μαλλιά είναι 7% του συνόλου. Σε κάθε
περίπτωση, το νούμερο είναι πολύ μικρό και μάλιστα

εντυπωσιακά κοντά στο ποσοστό 4-6% των Ελλήνων που
«Νορδικοφέρνουν» στην σύγχρονη Ελλάδα .

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΘΕΩΡΙΑ

Η προέλευση των Ελλήνων

Ανθρωπολογικές και Γενετικές, μελέτες των
Πουλιανού, Rosser, Helgason, Malaspina, Zerjal Weale, Di Giacomo

Τέσσερις διαδοχικές εκδόσεις εμπλουτισμένες συνεχώς με
νεότερα δεδομένα, κυκλοφόρησαν πάνω στην ανθρωπολογική –
Εθνογενετική μελέτη των Ελλήνων. Βάση αυτού του έργου
αποτελεί η διδακτορική διατριβή τού Άρη Ν. Πουλιανού, που
εκπονήθηκε στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας, υπό την επίβλεψη
του διάσημου καθηγητή της Ανθρωπολογίας Φ. Γ. Ντεμπέτς. H
έρευνα στηρίχθηκε στη μελέτη 70 ανθρωπολογικών γνωρισμάτων
3000 περίπου Ελλήνων πολιτικών προσφύγων του 1949 στην τ.
Σοβιετική Ένωση. Τα γνωρίσματα αυτά (π.χ. ύψος σώματος,
πλάτος προσώπου, χρώμα δέρματος, σχήμα ματιών),
αντανακλούν με τη σειρά τους τις δομές των γονιδίων και του
DNA. Η στατιστική επεξεργασία σε συνδυασμό με την
γεωγραφική τους κατανομή απέδειξε μαθηματικά την
ακατάπαυστη βιολογική συνέχεια των Ελλήνων σε όλη τη
διάρκεια της ιστορικής και προϊστορικής εποχής (λόγω της
μικρής διασποράς των μετρήσεων), η οποία ανάγεται τουλάχιστο
στη Μεσολιθική και Άνω Παλαιολιθική περίοδο (15-30.000
χρόνια). Επίσης, η ιστορική συνέχεια αποδεικνύεται από τη
σύγκριση των μετρήσεων των σύγχρονων κατοίκων με αυτές των
αρχαίων και προϊστορικών κρανίων της Ελλάδας, οι οποίες
στατιστικά δεν παρουσιάζουν διαφορές. Έτσι, παρά τις κατά
καιρούς επιδράσεις και περιορισμένες (ή εσωτερικές)
μετακινήσεις πληθυσμών, με την ανθρωπολογική έρευνα έγινε
φανερό ότι ο πληθυσμός της Ελλάδας έμεινε βασικά
αναλλοίωτος και ότι οι σύγχρονοι Έλληνες είναι απόγονοι των
αρχαίων φύλων που κατοικούσαν στην ελληνική χερσόνησο.

Από την ίδια μελέτη έγινε επίσης γνωστό ότι οι Αλβανόφωνοι, οι

Σλαβόφωνοι (μέχρι και το Μαυροβούνιο), καθώς και οι Βλάχοι

της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής της Μακεδονίας είναι στην

πλειοψηφία τους αυτόχθονες και έτσι οι ξένες επιδράσεις σε

αυτούς αφορούν κυρίως στη χρήση των νεότερων γλωσσών που

μεταχειρίζονται σήμερα."

Οι Σαρακατσάνοι με έντονη ενδογαμική κοινωνική ζωή
στο διάβα του χρόνου αμπαρώνονται στο καβούκι τους.
Αυτό αποτελεί προστασία για την ανθρωπολογική φυσιογνωμία
τους, τον τρόπο ζωής και τις παραδόσεις τους. Δώρο, θεωρώ
στους αρχαιολόγους, Βιολόγους, Ιστορικούς, για την ιστορία και
παράδοση της Ελλάδας Κάτοικοι κυρίως της Πίνδου και των
διακλαδώσεων της για χιλιετίες αλώνιζαν με τα κοπάδια τους
από την Νεολιθική εποχή ( κατά τον Πουλιανό ) αλλα και από
στοιχεία αρχαίων συγγραφέων .
Επάγγελμα σκληρό τυραννία στα κακοτράχαλα βουνά από τα
οποία υποστηρίζω ότι κάποια στιγμή (σε νεώτερο χρόνο όμως,
16ο αρχές 17ου αιώνα) ως κάτοικοι τους -ανοι από τις -σάρες
και τα -κάσια = Σαρα-κασι-ανοι πήραν και το όνομα τους
Σαρακατσάνοι. Όπως έχω γράψει και παλιότερα στο βιβλίο μου
"ΟΙ ΠΡΩΤΟΕΛΛΗΝΕΣ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ", σαν μια εκδοχή, με
δεύτερη αυτή, Σαρα (απότομη πλαγιά ) - κατσ (σταυρός, ένωση,
ενώνει ) -ανοι (προέλευση). Με μόνο άγνωστο για μένα στοιχείο
η ονομασία τους κατά την αρχαιότητα ως ομάδας, αλλα και
κατά την παραμονή τους στο Βυζάντιο. Είναι βέβαιον και
αποδεικνύεται ότι αυτός ο ανθρωπολογικός τύπος δεν γεννήθηκε
ξαφνικά στις κορφές τις Πίνδου.
Νεώτεροι και ειδικότεροι από μένα ερευνητές (κυρίως
Σαρακατσάνοι) θα πρέπει να το δουν σε βάθος και με τον
σεβασμό και την αγάπη που αρμόζει.
Η ψυχή όμως των Σαρακατσάνων παραμένει μεν πάντα
λεύτερη, πάνω απ τις ράχες πάνω απ τις σκοτούρες του
πολιτισμού και των ραγδαίων αλλαγών κρατώντας όμως τα
χαρακτηρηστικά της ομάδας.
Οι Σαρακατσάνοι είναι Ηπειρωτικοί (στεριανός ελληνικός τύπος,
δυναρικού με λίγο νορδικά στοιχεία ), με ένα άλλο δεύτερο τύπο
Ελλήνων τους Μεσογειακούς για τους Έλληνες των παραλίων και
των νησιών

Από τον Όμηρο μένουν στην περιοχή της Πίνδου, Ηπείρου,

Θεσσαλίας όπου

αναφέρεται ότι τον

χειμώνα ζουν στους

κάμπους του Τιταρήσιου

ποταμού και το

καλοκαίρι στα βουνά της

Ηπείρου.

Ο ποιμενικός βίος στην χώρα μας είναι παλαιότερος βέβαια και

ασκείται νομαδικά μόνο από τους Σαρακατσάνους. Υπάρχουν

και πολλά αλλα φύλα, η ομάδες, που ασχολούνται με την

κτηνοτροφία αλλα ως ημινομάδες.

Η κτηνοτροφία και οι ποιμένες από την αρχή της δημιουργίας

της ανθρώπινης ομάδας η κοινωνίας καλύτερα, μέχρι τον

Μεσαίωνα αποτελεί βασική πηγή διαβίωσης αλλα και πλούτου

σχεδόν σε όλους τους λαούς της γης. Είπαμε για περιγραφές

όχι μόνο ποιμενικού βίου στη αρχαιότητα και στο βυζάντιο στο

πρωτο βιβλίο αλλα περιγράψαμε και το πώς ασκούνταν αυτή

από συγκεκριμένη ομάδα στον ελλαδοευρωπαικό χώρο και το

πώς αυτή διατηρήθηκε από τους κτηνοτρόφους που αργότερα

ονομάστηκαν Σαρακατσάνοι. Και οι οποίοι κινούσαν την

κτηνοτροφία εκεί και όπου τους επέτρεπαν οι συνθήκες της

πολιτικής και των ιστορικών ανακατατάξεων.

Με την ανθρωπολογική έννοια οι Σαρακατσάνοι ανήκουν στην

ηπειρωτική ποικιλία των ευρωπαιοειδών, και όχι στην Αιγαιακή,

που είναι κατοπινή εξέλιξη.

Οι Ευρωπαιοειδείς απλώνονται από τα Πυρηναία ως τον

Καύκασο δια μέσου της Ευρώπης. Από κει και πέρα έχουμε

όλες τις δυνατές υποποικιλίες που αναπτύσσονται σ’ αυτό το

χώρο και επιδρούν ακόμη μέχρι τους Άϊνου της Ιαπωνίας.

Γενικότερο συμπέρασμα: οι Πρωτοευρωπαίοι καταλαμβάνουν

αρχικά όλο το χώρο της Ευρώπης και της βόρειας Ασίας.

Ο ανθρωπολογικός τύπος της Πίνδου (continental) είναι ο

αρχικός πυρήνας των Ευρωπαίων, γνωστός σήμερα και σαν

Διναρικός χωρίς να ταυτίζεται απόλυτα. Αυτοί είναι οι

Ηπειρωτικοί (Continental - στεριανοί) της Ελληνικής αλλα και

της Ευρώπης μας. Το κοινό χαρακτηριστικό τους γνώρισμα , τα

φαρδιά ζυγωματικά (μεγάλα μάγουλα) από τον Αρχάνθρωπο

μέχρι τα σύγχρονα κρανία αυτό επιβεβαιώνουν.

Στα κρανία των Σαρακατσάνων η διάμετρος κυμαίνεται από
132-144 στους άνδρες και από 119-129 στις γυναίκες.
ταυτόσημα με τα γνωρίσματα του Μεσολιθικού από την κοιλάδα
με (143), μοιάζουν πολύ με τα σύγχρονα ουκρανικά με μόνο της
Δανίας (150) να είναι πιο Ευρωπαϊδές.
Οι Σαρακατσάνοι όμως της Πίνδου λέει ο Πουλιανός,
απετέλεσαν το κλειδί για την ανίχνευση της προϊστορίας των
Ευρωπαίων. Δεν γνωρίζω αν η Ε.Ε γίνει πραγματικότητα ή
αργότερα διαλυθεί, ανθρωπολογικά όμως οι ευρωπαϊκοί λαοί
έχουν κοινή ρίζα που πρωτοφύτρωσε εδώ στην ΝΑ Ευρώπη, στην
Ελλαδική Χερσόνησο." Είναι ανακριβές να ειπωθεί ότι οι
σύγχρονοι Έλληνες είναι φυσικώς διαφορετικοί από τους
αρχαίους Έλληνες – μια τέτοια δήλωση είναι βασισμένη στην
άγνοια του ελληνικού εθνικού χαρακτήρα….
Οι Έλληνες, εν ολίγοις, είναι ένα μίγμα φυλετικών τύπων, από
τα οποία δύο είναι τα σημαντικότερα: το Ατλαντο-Μεσογειακό
και το Βουνίσιο.
Ο Διναρισμός (ευρωπαϊκός ηπειρωτισμός) είναι εδώ παρών, αλλά
καθόλου διάχυτος – οι αληθινοί Βουνίσιοι είναι πιο κοινοί από
τους πλήρως Διναρικούς.
Το Νορδικό στοιχείο είναι αδύναμο, όπως πιθανώς είναι από τις
ημέρες του Ομήρου.
Ο φυλετικός τύπος στον οποίο άνηκε ο Σωκράτης είναι σήμερα ο
πιο σημαντικός, ενώ ο Ατλαντο-Μεσογειακός τύπος, προεξέχων
στην Ελλάδα από την Εποχή του Χαλκού, είναι ακόμα ένας
μείζων παράγοντας αυτό επιβεβαιώνει την συνέχεια από την
αρχαιότητα ως σήμερα, χωρίς να ισχυριστεί κανείς ότι δεν
υπάρχουν αλλαγές και επιρροές αλλού γρηγορότερα αλλα αργά
(Σαρακατσάνοι)ο

Η περιεκτικότερη μελέτη της Υ-χρωμοσωμικής ποικιλομορφίας
(ανθρώπινο χρωμόσωμα Υ δίδεται από τον πατέρα στον γιο) στην
Ευρώπη μέχρι σήμερα είναι του Rosser (European Y-
Chromosome Diversity, 2000). Έτσι κάποιος μπορεί να
μελετήσει το μισό της καταγωγής ενός πληθυσμού (σύμφωνα με
την πατρική γραμμή) με τη μελέτη του χρωμοσώματος Υ. Τα
ελληνικά χρωμοσώματα Υ ανήκουν στις ομάδες απλοειδών HG1,
HG2, HG3, HG9, HG21 και HG26. Κανένα από τα 35 ελληνικά
χρωμοσώματα Υ δεν είναι μη καυκάσιας προέλευσης.
Σε μια δεύτερη μελέτη χρωμοσωμάτων Υ που συμπεριέλαβε

Έλληνες, έχει επίσης να παρουσιάσει παρόμοια αποτελέσματα.

Ο Helgason (Ancestry of Icelandic Y Chromosomes, 2000)

αναφέρει μία περίπτωση HG16 αλληλουχίας βόρειας

ευρασιατικής προέλευσης σε ένα δείγμα 42 Ελλήνων (ποσοστό

97,6%). Για να βρούμε μέτρο σύγκρισης, οκτώ HG16

χρωμοσώματα εμφανίζονται σε 110 Σουηδούς (ποσοστό 92,7%)

και τρεις HG16 αλληλουχίες σε 112 Νορβηγούς (ποσοστό

97,3%). Το HG16 μοιράζεται από πολλούς πληθυσμούς που

κυμαίνονται από την Ευρώπη ως τη Μογγολία. Η προέλευσή της

έχει τοποθετηθεί απο τον Zerjal (Genetic relationships of

Asians and Northern Europeans, revealed by Y-chromosomal

DNA analysis, 1997) στην ανατολική περιοχή της τρέχουσας

γεωγραφικής κατανομής της.

Μια τρίτη μελέτη χρωμοσωμάτων Υ, από τον Malaspina

(Patterns of male-specific inter-population divergence in

Europe, West Asia and North Africa, 2000) που περιέλαβε ένα

δείγμα 28 ηπειρωτικών και 83 κρητών Ελλήνων (σύνολο 111)

δεν βρήκε κανένα στοιχείο παρουσίας μη καυκάσιων

χρωμοσωμάτων Υ σε Έλληνες.

Μια τέταρτη μελέτη χρωμοσωμάτων Υ, από τον Semino (The

genetic legacy of Paleolithic Homo sapiens sapiens in Extant

Europeans: A Y Chromosome Perspective, 2000)

συμπεριελάμβανε 76 Έλληνες και 20 μακεδόνες Έλληνες. Μία

Eu6 γενεαλογία, αντίστοιχη με την HG10/HG36 (Zerjal, Y-

Chromosomal Insights into Central Asia, 2002) είναι πιθανώς

ανατολικής ασιατικής προέλευσης. Μία Eu17 γενεαλογία

αντιστοιχεί στην Hg28 που είναι συχνή στην κεντρική Ασία και

την Ινδική χερσόνησο (Qamar, Y-Chromosomal DNA Variation

in Pakistan, 2002). Συνολικά, μίξη της τάξεως του 2,1%

ανιχνεύεται (εάν ονομάσουμε την Hg28 μη καυκάσια).

Μια πέμπτη μελέτη χρωμοσωμάτων Υ, από τον Weale

(Armenian Y chromosome haplotypes reveal strong regional

structure within a single ethno-national group, 2001)

συμπεριελάμβανε 132 Έλληνες σπουδαστές από την Αθήνα. Τα

ίδια haplogroups που βρέθηκαν απο τον Rosser (European Y-

Chromosome Diversity, 2000) ανιχνεύθηκαν και σε αυτήν την

μελέτη. Κανένα μη καυκάσιο χρωμόσωμα δεν βρέθηκε.

Η πιο πρόσφατη και περιεκτική μελέτη των ελληνικών

χρωμοσωμάτων Υ, από τον Di Giacomo (Clinal Paterns of

human Y chromosomal diversity in continental Italy and

Greece are dominated by drift and founder effects, 2003)

συμπεριελάμβανε 154 άτομα από την ηπειρωτική Ελλάδα και

212 από την Κρήτη, την Λέσβο και την Χίο. Συνολικά Έλληνες

από δεκατρείς ξεχωριστές τοποθεσίες εξετάστηκαν, δίνοντας

κατά συνέπεια την πληρέστερη εικόνα της παραλλαγής μέχρι

σήμερα. Ένα ενιαίο χρωμόσωμα haplogroup Α βρέθηκε (στην

Λέσβο) το οποίο βρίσκεται συνήθως στην Αφρική. Τα υπόλοιπα

άνηκαν στις ομάδες απλοειδών που βρίσκονται στους

καυκάσιους πληθυσμούς.

Κατά συνέπεια προς το παρόν, σε συνολικά έξι μελέτες, στις

οποίες εξετάστηκαν 782 Έλληνες, ένα HG16, ένα HG28, ένα

HG10/HG36, και ένα απο τα χρωμοσώματα της ομάδας

απλοειδών (haplogroup) Α έχουν βρεθεί, για ένα σύνολο 0,5%

πιθανής μη καυκάσιας συμβολής στο γονιδιακό σύνολο των

σύγχρονων Ελλήνων αρρένων.

Μελλοντικές μελέτες με μεγαλύτερα δείγματα και πιο

λεπτομερείς αναλύσεις, θα μας επιτρέψουν να έχουμε μια

καλύτερη εικόνα της παραλλαγής των χρωμοσωμάτων Υ στην

Ελλάδα, στην Ευρώπη και τον κόσμος. Αυτή τη στιγμή, φαίνεται

ότι οι σύγχρονοι Ευρωπαίοι μοιράζονται πολλά από τα

haplogroups, ενώ υπάρχει επίσης γεωγραφική δομή στη

κατανομή. Με εξαίρεση την βορειοανατολική γωνία της

Ευρώπης, όλοι οι άλλοι ευρωπαϊκοί πληθυσμοί έχουν πολύ

μικρά ίχνη έξω-καυκάσιας γενετικής εισαγωγής.

Σε πολυάριθμες πρόσφατες μελέτες, το μιτοχονδριακό DNA

Ελλήνων εξετάστηκε και βρέθηκε να είναι κυρίως Καυκάσιο με

σπάνια παρουσία ‘ακανόνιστων’ αλληλουχιών από μη καυκάσιες

πηγές. Το μιτοχονδριακό DNA (mtDNA) κληρονομείται από τη

μητέρα ενός και είναι έτσι ένας καλός τρόπος να διαπιστωθεί η

μητρική καταγωγή ενός πληθυσμού.

Η περιεκτικότερη πανευρωπαϊκή μελέτη mtDNA είναι του

Richards (Tracing European founder lineages in the Near

Eastern mtDNA pool. American Journal of Human Genetics,

67) στην οποία 125 Έλληνες εξετάστηκαν ανάμεσα σε χιλιάδες

Ευρωπαίους.

Οι Έλληνες και οι Αλβανοί εμφανίζονται στην ‘ανατολικο-

μεσογειακή’ κατηγορία της μελέτης. Οι Έλληνες που

εξετάστηκαν βρέθηκαν να ανήκουν συντριπτικά σε

συγκεκριμένα καυκάσια haplogroups ("Επτά κόρες της Έυας"

Bryan Sykes).

Οι ‘ακανόνιστες’ αλληλουχίες περιλαμβάνουν μια υπο-Σαχάρια

Αφρικανική (L1a) αλληλουχία, η οποία προήλθε από το
Αλβανικό μέρος του δείγματος (Michele Belledi, Maternal and
paternal lineages in Albania and the genetic structure of Indo-

European populations, European Journal of Human Genetics,
8). Οι άλλες δύο μη αποδιδόμενες σε ευρωπαϊκή προέλευση

ακολουθίες, είναι μέλη haplogroups επικρατούντων στην Ασία,
των Μ και D. Κατά συνέπεια, το συνολικό ποσοστό των
‘ακανόνιστων’ στο ελληνικό δείγμα ήταν 1,6%. Οι Έλληνες, όπως

οι περισσότεροι Ευρωπαίοι είναι αρκετά ‘αγνοί’ από την άποψη
της μητρικής καταγωγής τους.

Μερικές φορές υποστηρίζεται ότι οι Έλληνες απορρόφησαν
μεγάλους αριθμούς εγχρώμων σκλάβων ή μεταναστών. Δεν
υπάρχει κανένα στοιχείο ενός τέτοιου γεγονότος στο ελληνικό

mtDNA. Εάν πάντως κάτι τέτοιο συνέβη, ήταν τόσο περιορισμένο
σε έκταση που ούτε μια αλληλουχία σε σύνολο 125 δεν μπόρεσε
να βρεθεί.

Ο αριθμός μη ευρωπαϊκών ακολουθιών στο υπόλοιπο της
Ευρώπης είναι επίσης μικρός, ενώ στην Εγγύς Ανατολή είναι

περίπου 5%, μόνο ελαφρώς μεγαλύτερος. Κάποιος μπορεί
εύκολα να επιβεβαιώσει ότι η υπο-Σαχάρια αφρικανική μίξη
(ακολουθίες l) έχει ανιχνευθεί σε Σκανδιναβία (Σουηδία,

Νορβηγία και Ισλανδία – 0.6%), Νοτιοανατολική Ευρώπη
(Βουλγαρία, Ρουμανία – 0.5%), Κεντρική Μεσόγειος (Ιταλία και

Σαρδηνία – 1,7% συνήθως στη Σαρδηνία), μεσογειακή δύση
(Ισπανία και Πορτογαλία – 3.7%), Βόρεια κεντρική Ευρώπη
(Πολωνοί, Τσέχοι, Γερμανοί, Δανοί – 0.9%), Βόρεια δυτική

Ευρώπη (Μεγάλη Βρετανία, Ιρλανδία και Γαλλία – 0.4%). Σε μια
άλλη πρόσφατη μελέτη (Giuseppe Passarino, Different genetic
components in the Norwegian population revealed by the

analysis of mtDNA and Y chromosome polymorphisms,
European Journal of Human Genetics, 23 Aug 2002) για

Νορβηγούς, μια L2 υπο-Σαχάρια αφρικανική αλληλουχία
βρέθηκε σε ένα δείγμα 74 Νορβηγών (υπο-Σαχάρια μίξη 1,4%).
Τελικά, ο Esteban J. Parra (Estimating African American

Admixture Proportions by Use of Population-Specific Alleles,
1998) έδειξε μια μίξη των υπο-Σαχάριων αφρικανικών γονιδίων
στο ευρωπαϊκό γονιδιακό σύνολο της τάξης του 0,5% 1,2%.

Το κύριο συμπέρασμα που προέρχεται από αυτές τις μελέτες,
είναι ότι οι ευρωπαϊκής καταγωγής καυκάσιοι έχουν αμελητέα

ίχνη μη καυκάσιας μητρικής μίξης. Υπο-Σαχάρια αφρικανικά
ίχνη τέτοιας καταγωγής βρέθηκαν στα επίπεδα περίπου του 1%
σε πολλούς πληθυσμούς. Αλλά όχι σε Έλληνες.

Μελέτη Α.Πουλιανού20για την Προέλευση των Ελλήνων

Την ανθρωπολογική ενότητα των Ελλήνων (με σαφή διάκριση
από γειτονικά σλαβικά και άλλα φύλλα) αλλά και την ιστορική
συνέχεια τού ελληνισμού έχει τεκμηριώσει ο Έλληνας
ανθρωπολόγος Άρης Πουλιανός (αριστερός και πολιτικός
πρόσφυγας στην Ε.Σ.Σ.Δ.) με τη διατριβή του στο πανεπιστήμιο
Λομονόσωφ της Μόσχας.
Με τις μετρήσεις και τα συμπεράσματά του συμφωνούν και
άλλα μεγάλα διεθνή ονόματα της Ανθρωπολογίας (π.χ. J.L.
Angel, G.F. Debetz κ.α). Το ίδιο ακριβώς αποδεικνύουν και οι
σύγχρονες επιστημονικές συνεργασίες στο χώρο της Βιολογίας,
μεταξύ δεκάδων πανεπιστημίων διεθνώς, που μελετούν τούς
παράγοντες τού DNA.
Η πιο εξονυχιστική μελέτη για τους σύγχρονους Έλληνες είναι
αυτή που διεξήχθη από τον Έλληνα ανθρωπολόγο Άρη Ν.
Πουλιανό.
Η έρευνα του Πουλιανού περιλάμβανε μια συλλογή και μελέτη
πάνω από εβδομήντα ανθρωπολογικών μετρήσεων από ένα

20 Ο Άρης Πουλιανός γεννήθηκε στην Ικαρία στις 24 Ιουλίου 1924, είναι Έλληνας ανθρωπολόγος.
Συμμετείχε στον ΕΛΑΣ και τον ΔΣΕ. Σπούδασε βιολογία και αποφοίτησε από το Queens College της
Νέας Υόρκης το 1948. Επιπλέον, σπούδασε ανθρωπολογία στην πρώην Σοβιετική Ένωση.
Το 1961, παρουσίασε το Ph.D του στο πανεπιστήμιο της Μόσχας με θέμα "Η Καταγωγή των
Ελλήνων", όπου αναθεώρησε τις ευρέως αποδεκτές θεωρίες της γερμανικής ανθρωπολογίας που
ταξινομούσαν τους σύγχρονους Έλληνες ως μικτή Σλαβική ομάδα και υποστήριξε την
ανθρωπολογική συνέχεια των Ελλήνων από την προϊστορία ως τις μέρες μας. Κεντρική ιδέα της
διατριβής του είναι πως, το γεγονός ότι πολιτικοί πρόσφυγες από την ίδια περιοχή της Ελλάδας
παρουσιάζουν ανθρωπολογικές ομοιότητες, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο πληθυσμός της Ελλάδας
έχει ανθρωπολογική συνέχεια από την προϊστορία ως τις μέρες μας.
Το συμπέρασμα αυτό δείχνει να επιβεβαιώνεται από ανθρωπολογικές συγκριτικές μελέτες των
σκελετικών αρχαιολογικών κατάλοιπων σε σχέση με τους σύγχρονους πληθυσμούς από αντίστοιχες
γεωγραφικές περιοχές. Ο Πουλιανός υποστηρίζει ότι λόγω των δεδομένων που προέρχονται από τη
μελέτη της Προέλευσης των Ελλήνων η ινδοευρωπαϊκή θεωρία καθίσταται ξεπερασμένη.

μεγάλο δείγμα χιλιάδων Ελλήνων από διάφορες περιοχές της
χώρας.
Τα κύρια συμπεράσματά του είναι ότι οι Έλληνες και οι
γειτονικοί λαοί είναι μια μίξη Αιγαιακών (ένας Μεσογειακός
τοπικός τύπος) και Ηπειρωτικών (Διναρικών) και κατάγονται
από τους αρχαίους κατοίκους των περιοχών όπου ζουν.
Η παρουσία ατόμων που πλησιάζουν στον Νορδικό4 τύπο είναι
ελάχιστος και δεν υπερβαίνει το 4-6% ακόμα και στα πιο
αποχρωματισμένα τμήματα της Ελλάδος
Πιο συχνά είναι τα άτομα που πλησιάζουν τον Αλπικό τύπο της
Κεντρικής Ευρώπης. Αυτοί φτάνουν το 20-30% σε κάποιες
περιοχές και συχνά βρίσκονται σε μίξη με πιο νότιους
φυλετικούς τύπους.
Τα συμπεράσματα του Α. Πουλιανού δεν είναι μόνο ευχολόγια
ενός σύγχρονου Έλληνα αλλά αποτέλεσμα μιας από τις
μεγαλύτερες μελέτες στον χώρο της Ευρώπης και ιδιαίτερα της
Ελλάδος.
Σε μια κριτική του βιβλίου , ο J. Lawrence Angel δηλώνει ότι
αποφαίνεται σωστά ότι "μερικοί «τύποι» βασικά προέρχονται
από προ-ινδοευρωπαικους και προ-τουρκικους πληθυσμούς ….
και ότι υπάρχει πλήρης γενετική συνέχεια από τους αρχαίους
στους σύγχρονους καιρούς".

Ανθρωπολογικοί τύποι κατά τον Πουλιανό

Εθνολογικά, κατά τον Πουλιανό, η Θράκη, η Κεντρική και
Ανατολική Μακεδονία, Ανατολική Στερεά Ελλάδα, Θεσσαλία,
Αιγαίο Πελοπόννησος, που ζουν πέριξ της λεκάνης του Αιγαίου
πελάγους αποτελούν ενιαίο εθνολογικά τύπο, τον Αιγαιακό.
Με έναν άλλο δεύτερο βασικό τύπο τον Ηπειρωτικό, στον
οποίο ανήκουν η Ήπειρος, η οροσειρά της Πίνδου μέχρι την Β.
Πελοπόννησο (πατραϊκό κόλπο). Όπου περιλαμβάνεται η
ηπειρωτική κυρίως Ελλάδα δηλαδή και ένας μέρος της Δυτικής
Μακεδονίας.

Ανθρωπολογικά στην Ελλάδα έχουμε τους δύο κύριους
τύπους τον Ηπειρωτικό και τον Αιγαιακό . Ο ένας στην στεριά
και ο άλλος θαλασσινός.
Ο πρώτος εξαπλώνεται στην Πίνδο και ο δεύτερος στα παράλια.
Χωρίς αυτοί οι ανθρωπολογικοί τύποι να συμπίπτουν με τα
σύνορα των κρατών . Ούτε βέβαια περιορίζονται γεωγραφικά .
Κατά τον Πουλιανό από την Κρήτη , Γαύδο μέχρι τον Δούναβη
και από το Αφιόν Καρά Χισάρ μέχρι την Αδριατική.
Οι δύο αυτοί τύποι τους οποίους και θα εξετάσουμε κυρίως
έχουν κοινή καταγωγή από τον καιρό του Αρχανθρώπου, οι
οποίοι αργότερα μετεξελίχτηκαν στους σημερινούς κατοίκους.
Οι φαινότυποι έχουν κοινό γονότυπο επομένως ίδια καταγωγή
και πολύ στενούς συγγενικούς δεσμούς δηλαδή δεσμούς
αίματος.

Ηπειρωτικός Τύπος

Απο
το

βιβλίο του Α.Πουλιανού. " Η Προέλευση των Ελλήνων

Ο χρωματισμός του είναι πιο ανοιχτός από τον Αιγαιακό. Η
ανάπτυξη του τριχώματος στο στήθος είναι η πιο ασθενής
από όλες τις ομάδες της Ελλάδος. Η γενειάδα παρουσιάζει
ανάπτυξη. Με χαρακτηριστικό της την υπερβραχυκεφαλία με
κεφαλικό δείκτη 88 με έναν στους δύο να παρουσιάζει
πλατυινία. Είναι δε ο εντοπισμός του τόσο έντονος στα Άγραφα,
(κοιτίδα των Σαρακατσάνων) που θα μπορούσε αν δεν περιόριζε

τον τύπο μόνο στα στενά Ελλαδικά όρια να ονομαστεί "Πινδικός"
κατά τον Πουλιανό.
Ο Ηπειρωτικός τύπος στον οποίο ανήκουν και οι Σαρακατσάνοι
χωρίς να αποδεικνύεται αν είναι αρχαιότερος του Αιγιατικού
διατήρησε τα αρχέγονα χαρακτηριστικά του περισσότερο.
Οι Σαρακατσάνοι λόγο των συνθηκών διαβίωσης, της
κουλτούρας, και των παραδόσεων τους , τα διατήρησε πολύ
περισσότερο. Παράδειγμα οι Σαρακατσάνοι της Βουλγαρίας οι
οποίοι κατά τον Πουλιανό μένουν περισσότερο από εκατόν
εβδομήντα χρόνια απομονωμένοι διατηρούν την μεσοκεφαλία
και 'όχι την υπερβραχυκεφαλία που παρουσιάζουν οι
σύγχρονοι Ηπειρώτες, καθώς η μεσοκεφαλία είναι αρχαιότερο
γνώρισμα.
Οι Σαρακατσάνοι ανθρωπολογικά είναι ολότελα διαφορετικοί
από τους Βλάχους τους οποίους ο Πουλιανός μελετά ξεχωριστά
και οι οποίοι στην πλειονότητα τους είναι ημινομάδες σε
αντίθεση με τους Σαρακατσάνους που κάνουν ολότελα νομαδική
ζωή. Το πιο επίπεδο ινίο παρατηρούμαι στην Ήπειρο (44%) με
υπερκεφαλία. Μετά ακολουθούν οι Έλληνες της Τραπεζούντας
σε επίπεδο ινίο και με δολιχοκεφαλία..

ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΕΛΕΤΗ ΠΟΥΛΙΑΝΟΥ

Η

γλώσσα είναι ένα από τα στοιχεία που καθορίζουν την εθνότητα
μια φυλής χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η ομιλούντες την ίδια
γλώσσα ανήκουν στην ίδια φυλή.
Έτσι θα πρέπει να αποτελούν ξεχωριστές έννοιες το έθνος και η
φυλή (ράτσα).
Τα ελληνικά φύλλα Ίωνες , Δωριείς, Αιολείς, κ.α. είχαν και
κοινή καταγωγή, και κοινή γλωσσική καταγωγή και ήταν
φυλετικά όμοιοι. Βέβαια με αρκετές διαφοροποιήσεις αλλα
αυτές στην εξέλιξη πάντα υπάρχουν. Για μα μην γίνεται
σύγχυση με όλες αυτές τις ονομασίες και να πιστεύει κάποιος
ότι αποτελούν διαφορετικές φυλές αυτά τα φύλα ο Πουλιανός
υποστηρίζει ότι έχουν όλα κοινή καταγωγή σε όλη την Ευρώπη
και όχι μόνο στα Βαλκάνια η στην Ελλάδα. Για αυτό λέει
ονόμασε "ΕΥΡΩΠΑΙΟ ΑΡΧΑΝΘΡΩΠΟ ΑΠΟ ΤΑ ΠΕΤΡΑΛΩΝΑ "
τον αρχάνθρωπο των
Πετραλώνων.

Οι ανθρωπολογικοί δείκτες για τους Σαρακατσάνους είναι

Προσθοπίσθιο μήκος κεφαλής : 190,51mm

Πλάτος κεφαλής : 156,82mm

Κεφαλικός δείκτης : 82,35mm

Συντ.σχεσ. μηκ./πλατ.: 0,25mm
Ύψος μύτης : 55,29mm
Πλάτος μύτης : 36,08mm

Εικόνα απο το βιβλίο του Α.Πουλιανού "Η προέλευση των Ελλήνων"

Η αρχαιότερη φυλετική ομάδα στην Ευρώπη κατά τον Πουλιανό
είναι οι Σαρακατσάνοι. Τα ελληνικά της γλώσσας των
Σαρακατσάνων της Πίνδου κατά τον ίδιο αποδεικνύουν και την
κοινή καταγωγή τους , διότι υποστηρίζει ότι η Ελληνική ήταν
κοινή γλώσσα των Βαλκάνιων. Απορρίπτοντας τα περί
Ινδοευρωπαϊκής γλώσσας

Εικόνα απο το βιβλίο του Α.Πουλιανού "Η προέλευση των Ελλήνων"

Οι Αρχάνθρωποι άπλωσαν σ όλη την Ευρώπη δημιουργώντας
ντοπιολαλιές σε κάθε περιοχή με αποτέλεσμα αυτό το μωσαϊκό
γλωσσών! Αλλα με κοινή ρίζα την Ελληνική γλώσσα.
Κεφαλικός δείκτης21

21 κεφαλικός δείκτης : ανθρωπολογική μέτρηση που επιτυγχάνεται διαιρώντας το μέγιστο πλάτος του κεφαλιού
δια του μέγιστου μήκους (από πίσω προς τα εμπρός) εκπεφρασμένη σε εκατοστιαία αναλογία.
Άλλη μια ταξινόμηση είναι:

Ο κεφαλικός δείκτης δείχνει πόσο

στενόμακρο είναι το κεφάλι προς τα

πίσω.

Υπάρχουν πολλές ταξινομήσεις.

Μία από αυτές είναι:

Δολιχοκέφαλος22: ΚΔ < 80

Μεσοκέφαλος: 80 ≤ ΚΔI ≤ 82

Βραχυκέφαλος23: ΚΔ > 82

Ο κεφαλικός δείκτης των Ελλήνων της Τραπεζούντας είναι ο πιο

μικρός κεφαλικός δείκτης, στα ίδια όρια κυμαίνεται και αυτός

των δίγλωσσων ομάδων της Ελλάδος. Η Καυκασιανή ποικιλία

στην οποία ανήκουν οι Γεωργιανοί μοιάζει με την

Προσωασιατική στην οποία ανήκουν οι Έλληνες της

Τραπεζούντας και ως ένα βαθμό και οι Γεωργιανοί. Τα

χαρακτηριστικά της Πρωσοασιατικής είναι τα ίδια με της

Καυκασιανής αλλα πιο ήπια. Το μήκος κεφαλής των

Σλαβόφωνων κατέχει ενδιάμεση θέση ανάμεσα στο μήκος

κεφαλής των Ελλήνων της Ηπείρου και της Μακεδονίας. Οι

Βλαχόφωνοι έχουν λίγο μεγαλύτερο κεφαλικό δείκτη από τους

Ελληνόφωνους της Ηπείρου , Μακεδονίας και Θεσσαλίας που

τους περιβάλουν.

Ενώ σε ελλαδική κλίμακα ανήκει στην κατηγορία των μεσαίων

μεγεθών εξαίρεση όπως είπαμε αποτελούν οι Σαρακατσάνοι της

Βουλγαρίας οι οποίοι διατηρούν πιο αρχέγονα χαρακτηριστικά.

Δολιχοκέφαλος < 75% (μακρύ κεφάλι),
Μεσοκέφαλος 75 - 80% και
Βραχυκέφαλος > 80% (κοντό κεφάλι)

22 δολιχοκέφαλος
Αυτός που έχει μακρόστενο κρανίο (από το αρχαιοελληνικό δολιχός = μακρύς). Ειδικότερα, δ.
χαρακτηρίζεται αυτός που έχει κεφαλικό δείκτη (η σχέση μεταξύ μέγιστου πλάτους και μήκους του
κεφαλιού σε εκατοστά) μικρότερο από 79. Ένα κρανίο με αυτές τις αναλογίες εμφανίζεται
μακρόστενο από το πρόσθιο προς το οπίσθιο τμήμα. Δ. απαντώνται σε διάφορες φυλετικές ομάδες σε
ένα ορισμένο ποσοστό επί τοις εκατό, όπου συνυπάρχουν επίσης μεσοκέφαλοι και βραχυκέφαλοι

23 βραχυκέφαλος

Aυτός που το κεφάλι του έχει το ίδιο σχεδόν μήκος και πλάτος

Ο ιδρυτής του Ανθρωπολογικού μουσείου της Ιατρική σχολής,

Κλών Στέφανος βρίσκει μέσο κεφαλικό δείκτη 81,2 αλλα σε

δείγμα μόνο 366 ανδρών.

Οι μετρήσεις του Clon Stephanos βρίσκει για τις διάφορες

περιοχές της Ελλάδας τους εξής κεφαλικούς δείκτες:

Ήπειρος: 88,1 Διναρικοί, Αλπικοί

Θεσσαλία: 76,9 Μεσογειακοί κυρίως

Ρούμελη: 81,6 μίξη δολιχοκέφαλων-βραχυκέφαλων

Πελοπόννησος: 81,7 μίξη δολιχοκέφαλων-βραχυκέφαλων

Ιόνιες νήσοι: 82,3 μίξη δολιχοκέφαλων-βραχυκέφαλων

Εύβοια: 82,5 μίξη δολιχοκέφαλων-βραχυκέφαλων

Ενώ ο Weisbach βρίσκει κεφαλικό δείκτη στους Έλληνες της

Τουρκίας:

Προποντίδα: 85,8 Αρμενοειδείς, Αλπικοί

Κωνσταντινούπολη: 79,4 Μεσογειακοί

Οι παραπάνω αριθμοί δείχνουν ότι οι Έλληνες "δεν
παρουσιάζουν φυλετική ενότητα" και ότι "δεν υπάρχει Ελληνική
φυλή".
Ο Deniker δηλώνει ότι σύμφωνα με τον Stephanos, η
δολιχοκεφαλία είναι διαδεδομένη στην Πελοπόννησο, ειδικά
στην Μαντίνεια και στη Λακωνία, δηλαδή στους απογόνους των
αρχαίων Σπαρτιατών, με κάποιους βραχυκέφαλους Διναρικούς
Αλβανούς, όπως λέει, στην Αργολίδα και στην Κορινθία. Στη
Θεσσαλία, στις Ιόνιες νήσους και στην Κρήτη η δολιχοκεφαλία
είναι έντονη, δηλαδή υπάρχουν πολλοί Μεσογειακοί, με
κάποιους θύλακες βραχυκεφαλίας, που όμως στην Κρήτη είναι
μηδαμινοί. Στην Ήπειρο κυριαρχεί η βραχυκεφαλία, όπως και
στους γειτονικούς Αλβανούς.

Συνοπτικά ο Deniker λέει περί κεφαλικών, δεικτών:

Ηπειρώτες, Αλβανοί: 88

Θεσσαλία: 77

Αιτωλοακαρνανία: 83,6

Αττική, Φθιώτιδα: 79,6

Αρκαδία, Λακωνία: 78 απόγονοι αρχαίων Σπαρτιατών

Αργολίδα, Μεσσηνία: 84

υπόλοιπη Πελοπόν.: 81

Ιόνιες νήσοι: 82,3

Εύβοια: 82

Σηλυβρία: 85,8 προάστιο Κωνσταντινούπολης

Περί προϊστορίας, διατυπώνει την βάσιμη υπόθεση ότι οι
Πελασγοί ήταν κυρίως βραχυκέφαλοι (επιβεβαίωση για ους
Σαρακατσάνους που ήταν βραχυκέφαλοι ), ενώ οι αρχικοί
Έλληνες δολιχοκέφαλοι, όμως θεωρεί ότι τα δείγματα κρανίων
που το υποδηλώνουν είναι λίγα.
Δολιχοκέφαλοι είναι οι Μεσογειακοί και οι λιγότεροι
Κρομανοειδείς24 ή οι ελάχιστοι Σαχάριοι. Βραχυκέφαλοι είναι οι
Αλπικοί, Διναρικοί, Αρμενοειδείς και οι ελάχιστοι Βαλτικοί.
Ο Pittard εκφράζει έμμεσα ότι οι δολιχοκέφαλοι είναι οι
απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων.

24 Κρομανοειδής τύπος

Ο Κρομανοειδής τύπος χαρακτηρίζεται από:
α) Δολιχοκεφαλία προς Μεσοκεφαλία, ευρύ γωνιώδες σαγόνι με μικρή απόληξη δίνοντας στο πρόσωπο
σχήμα πενταγώνου, οστεϊκό εξόγκωμα στα φρύδια με "βαθιά" τοποθετημένα μάτια
β) Μεσοπροσωπία έως Λεπτοπροσωπία
γ) Υψηλό ανάστημα
δ) Λεπτορρινία, σπάνια μεσορρινία
ε) Καστανό έως ανοιχτό χρώμα ματιών, με συνήθως καστανά μαλλιά, με τάσεις ξανθότητας ή κόκκινης
απόχρωσης
στ) Μεσομορφικός προςΕξωμορφικός
Ο Κρομανοειδής τύπος (ΚΜ) συναντάται σε ολόκληρη την Ευρώπη, από την Ιβηρία και την βόρειοδυτική
Αφρική, μέχρι την Ρωσία. Είναι ο πιο πολυπληθής φυλετικός τύπος της Ευρώπης, μαζί με τους Αλπικούς.
Θεωρείται ο αρχικός φυλετικός τύπος του Ευρωπαϊκού χώρου και εντοπίζεται σήμερα και σε αρκετές ενδιάμεσες
μορφές.

Οι Αλπικοί κυρίως Πελασγοί, που μαζί τους ήταν και οι
δολιχοκέφαλοι δημιουργοί του Κυκλαδικού και Μινωικού
πολιτισμού όπως φαίνεται από τις αντίστοιχες τοιχογραφίες,
μίχθησαν μαζί με τους δολιχοκέφαλους Δωριείς, Ίωνες, κτλ που
είχαν και το όνομα Έλληνες, και οι τρεις κατηγορίες όλοι τους
γηγενείς από τα προϊστορικά χρόνια, μίχθησαν μαζί και
θεωρήθηκαν Έλληνες. Και οι υπόλοιποι τύποι έπειτα διαδοχικά,
που λογίζονται μέχρι και σήμερα ως Έλληνες.
Τελικά συμπεραίνει ότι "δεν πιστεύω ότι οι πολεμικές εισβολές
είχαν μεγάλη εθνογενική επίδραση" και ότι οι Έλληνες είναι
λίγο πάνω του μετρίου ύψους, λεπτόρρινοι, κατά πλειοψηφία με
καστανά μάτια και ακόμα πιο πλειοψηφικά με καστανά μαλλιά,
με μύτη ίσια ή κάποιες φορές με τάση ελαφράς κυρτότητας και
στατιστικά μεσοκέφαλοι, καθώς υπάρχουν δολιχοκέφαλοι και
βραχυκέφαλοι, με πλειοψηφία των τελευταίων.
Ο Coon είχε εμφανείς επιρροή στο έργο του Angel και αυτό
φαίνεται στο γενικό όνομα που δίνει για όλους τους Διναρικούς
τύπους. Είναι βραχυκέφαλοι, με τριγωνική μορφή προσώπου,
λεπτορρινία, μεγάλο και πλατύ μέτωπο και μακριά σαγόνια,
συνήθως ίσια. Είναι κυρίως ψηλοί και με σκούρα μαλλιά αλλά
δεν αποκλείονται και τα ξανθιά μαλλιά.
Σε μια μίξη αυτού και του αλπικού τύπου κατατάσσει τους
Αρμενοειδείς επίσης. Φέρνουν προς Πόντιοι και Έλληνες
μετανάστες από την Τουρκία, αρχαίους Αιγύπτιους του κάτω
βασιλείου και βαλκάνιους.
Ο τύπος αυτός είχε αρκετή παρουσία στους ενταφιασμένους
Μυκηναίους του Ταφικού Κύκλου Β' και περιελάμβανε μάλιστα
και έναν αρμενοειδή.
Ο Angel επίσης αναφέρει σε άλλο έργο του ότι οι Έλληνες του
Βασιλείου της Ελλάδος με αυτούς της Τουρκίας είναι
φαινοτυπικά διαφορετικοί, καθώς και σε κριτική που είχε
γράψει για το βιβλίο του Πουλιανού.
Η παρουσία τους στην Ελλάδα σύμφωνα με τον ίδιο είναι δεμένη
με μεταναστεύσεις απο τον βορρά προς την Ελλάδα όπως και
αυτή των αλπικών-πρώτα την Μυκηναϊκή εποχή, μετά κατά την

κάθοδο των Δωριέων και πιο σημαντικά κατά την μετανάστευση

βαλκάνιων στην Ελλάδα την ρωμαϊκή εποχή αλλά και την

σύγχρονη. (βαλκάνιοι και σλάβοι κατά την πρώιμη βυζαντινή

και αργότερα Αλβανοί). Παραδέχεται δε ότι έχει δίκιο ο

Πουλιανός ότι μερικοί περιφερειακοί τύποι βασικά προέρχονται

από προινδο-ευρωπαϊκούς και προ-τουρκικους πληθυσμούς.

Καθώς επίσης ότι υπάρχει πλήρης συνέχεια γενετική από τους

αρχαίους έως τους σύγχρονους καιρούς.

Χαρακτηριστικά διαφόρων τύπων

Ο Μεσογειακός τύπος χαρακτηρίζεται από σκούρα μαλλιά και

μάτια, δέρμα που μαυρίζει εύκολα, μακρύ κρανίο, σχετικά

λεπτό πρόσωπο και μύτη και λεπτό σώμα.

Βραχυκέφαλοι χαρακτηρίζονται όσοι έχουν πλατύ κρανίο, όχι

μακρύ. Το αντίθετό τους είναι οι Δολιχοκέφαλοι και οι

ενδιάμεσοι οι Μεσοκέφαλοι.

Ο Αλπικός τύπος είναι συχνότερος στην κεντρική Ευρώπη και

βρίσκεται σε όλη την Ευρωπαϊκή Ήπειρο και την

Δυτική/Κεντρική Ασία. Οι Αλπικοί έχουν ευρύ κρανίο, καστανά

μαλλιά, μάτια άλλοτε σκούρα, άλλοτε ανοιχτά. Το πρόσωπό τους

τείνει ευρύ και το σώμα τους είναι κοντόχοντρο σε σχέση με τους

Μεσογειακούς.

Ο Νορδικός τύπος είναι συχνός στην Βόρεια Ευρώπη. Μοιάζει

με τον Μεσογειακό στην εμφάνιση, αλλά έχει ίσια ξανθά μαλλιά,

ανοιχτά μάτια και συχνά πιο λεπτό πρόσωπο και ψηλότερο

μέτωπο. Οι κάτοικοι της Σουηδίας και της Ολλανδίας είναι

συνήθως Νορδικοί.

Ο Διναρικός τύπος έχει λεπτό πρόσωπο, μακριά κυρτή μύτη

και κοντό κρανίο, αλλά διαφέρει από τον Αλπικό στην μορφή

του προσώπου και στον σωματότυπο, καθώς ο Διναρικός είναι

ψηλός και λεπτός.

Περί δολιχοκέφαλων και βραχυκέφαλων τα δικά μου
συμπεράσματα είναι τα εξής:
Το αρχικό σχήμα του ανθρώπινου κεφαλιού καθώς εξελισσόταν ,
ήταν δολιχοκεφαλία (μακρουλό κρανίο). Όλες οι φυλές που

υπήρχαν ήδη απο την εποχή του πιθηκανθρώπου της Ιάβας
(500.000 χρόνια πριν) το επιβεβαιώνουν. Στην Ευρώπη κατα την
άνω παλαιολιθική( 80.0000 πχ μέχρι το 13.000 πχ) τα
ευρήματα εξακολουθούν και δείχνουν δολιχοκεφαλία με μικρή
υποψία τάσης προς βραχυκεφαλία σε κάποιες φυλές. Σαφής
βραχυκεφαλία εμφανίζεται μόνο στη μεσολιθική φάση(
13.000πχ με 10.000 πχ).Απο αυτούς τους βραχυκέφαλους του
προέρχονται και οι βραχυκέφαλοι των νεολιθικών λιμναίων
οικισμών της κεντρικής Ευρώπης. Ακόμα όμως οι
δολιχοκέφαλοι είναι πλειοψηφία. Κατα την χαλκολιθική εποχή
παρατηρείται αύξηση του ποσοστού των βραχυκέφαλων.
Εδω εμφανίζονται οι πρώτοι βραχυκέφαλοι με πλατυινία ,
αυτούς που εσφαλμένα, αποκαλούμε Αρμενοειδείς. κέντρο
πλειοψηφίας βραχυκέφαλων μορφών με πλατυινία ήταν εκείνη
την εποχή η Κύπρος.
Ίσως λοιπόν λαός απο την Κύπρο ήρθε και αύξησε το ποσοστό
των Βραχυκέφαλων, που υπήρχαν όμως ήδη απο την
μεσολιθική στην Ευρώπη. Οι Βραχυκέφαλοι Διναρικοί η
Αρμενοειδείς χαρακτηρίζονται απο πλατυινία (κοινώς
πλακουτσοκέφαλοι) , ενώ οι Αλπικοί έχουν κυρτό ινίο. Σήμερα
στην Ευρώπη αλλα και σ ολόκληρο τον πλανήτη πλειοψηφούν
συντριπτικά ,οι βραχυκέφαλοι. Η δολιχοκεφαλία φαίνεται σαν
ένα αρχέγονο χαρακτηριστικό που τείνει με την εξέλιξη να
εξαλειφτεί. Εδω φαίνεται οτι είναι σωστή η άποψη Λαπούζ που
απέδωσε την προοδευτική βραχυκεφαλοποίηση στην καλύτερη
προσαρμογή των βραχυκέφαλων, στην καταπίεση που
συνεπάγεται η ζωή σε πολιτισμένες κοινωνίες. Με την αύξηση
του μεγέθους του ανθρώπινου εγκεφάλου παρατηρείται και
βαθμιαίο στρογγύλευμα του κρανίου. Συμπερασματικά
Οι Σαρακατσάνοι που σύμφωνα με τις μετρήσεις του Α.
Πουλιανού εμφανίζουν Κεφαλικό δείκτη : 82,35mm τείνουν από
τους Μεσοκέφαλους προς (κυρίως) τους βραχυκέφαλους, με
εξαίρεση τους Σαρακατσάνους της Βουλγαρίας. Τα κύρια
συμπεράσματά του είναι ότι οι Έλληνες και οι γειτονικοί λαοί
είναι μια μίξη Αιγαιακών (ένας Μεσογειακός τοπικός τύπος) και

Ηπειρωτικών (Διναρικών) και κατάγονται από τους αρχαίους
κατοίκους των περιοχών όπου ζουν. Ως καρδιά αυτού του τύπου
ο Α. Πουλιανός παρουσιάζει τους Σαρακατσάνους, τους οποίους
και εξετάζει ξεχωριστά..

Από το βιβλίο του Α. Πουλιανού "Η προέλευση των Σαρακατσάνων

Ανάστημα
Στους Σαρακατσάνους/ες γενικά παρατηρούμε μέτριο ύψος
αναστήματος ούτε πολύ κοντούς ούτε πολύ ψηλούς. Στους
άνδρες έχουμε κατά μέσο όρο 166,22 χιλ και στις γυναίκες
152,36.
Με τους Ηπειρώτες και τους Φλωρινιώτες να είναι οι ψηλότεροι
(167,70) και πιο κοντούς τους καρπενησιώτες με 164,81 χιλ.
κάτι που επιβεβαιώνει τον κανόνα όσο πιο απομακρυνόμαστε
προς τις κορφές και δεν υπάρχει επιμιξία, τόσο τα
χαρακτηριστικά παραμένουν αλώβητα. Όσο δε πλησιάζουμε
άλλες ομάδες τα χαρακτηριστικά τείνουν προς εξομοίωση. Όσο
δε πιο απομονωμένη είναι μια ομάδα , τότε μπορούμε να δούμε
είτε πολύ ψηλούς είτε πολύ κοντούς η και τα δυο.

Γενειάδα
Το μεγαλύτερο
ποσοστό των
Σαρακατσάνων
έχει

ανεπτυγμένη γενειάδα με πολύ ανεπτυγμένη μόνο 8%. Οι
υπόλοιποι έχουν μέση ανάπτυξη η πολύ αδύνατη.
Στην Ήπειρο, Φλώρινα συναντάμε τους πιο γενειοφόρους και
στους πιο αδύνατης γενειάδας τους Καρπενησιώτες.
Σε πανευρωπαϊκή κλίμακα έχουν μέση ανάπτυξη. Ενώ οι
Μεσογειακοί έχουν την μεγαλύτερη ανάπτυξη στον κόσμο.

Τρίχωμα στο στήθος
Για τους Ευρωπαιοειδείς αποτελεί γνώρισμα μεγάλης
ταξινομικής αξίας αναφέρει ο Α. Πουλιανός καθώς διαχωρίζει
έντονα τα Ηπειρωτικά από τα Μεσογειακά φυλετικά σύνορα.
Στους Σαρακατσάνους έχουμε τους μισούς με αδύνατη
ανάπτυξη τριχώματος και μόνο ένα ποσοστό 3-4% πολύ
ανεπτυγμένο. Στους Ηπειρώτες , Φλωρινιώτες που έχουν μια
Αιγιακή επιρροή όπως είπαμε και σε άλλα χαρακτηριστικά από
την πλευρά του Ιονίου το ποσοστό αυξάνεται σε 4,2-6,7%

Φρύδια
Κατά 92% επικρατεί η μέτρια ανάπτυξη όπως και στα άλλα
γνωρίσματα του τριχώματος, με σμιχτά φρύδια να έχει ένα πολύ
μικρό ποσοστό 2%.
Επιβεβαιώνοντας την ανάπτυξη και των προηγούμενων δυο
γνωρισμάτων του τριχώματος.

Χρώμα ματιών

Αυτό δείχνει ότι ακόμα ένα χαρακτηριστικό των Σαρακατσάνων
να επιβεβαιώνει την κατεύθυνση της εξέλιξης καθώς ο
αποχρωματισμός γίνεται αργά αλλα σταθερά όπως σε όλους τους
πληθυσμούς των ενδογαμικών και ορεινών όγκων. Και όπως
παρατηρούμε αυτή η αλλαγή γίνεται κλιμακωτά και όσο

κινούμεθα βόρεια με τους τύπους να γίνονται πιο ξανθοί η
ανάμεικτη.

Χρώμα τριχώματος κεφαλιού

Κυρίαρχο χρώμα είναι το μαύρο

Άνδρες Μαύρο 60% γυναίκες 68%

" Καστανό 38% " 39%

" Ξανθό 2% " 1%

Δέρμα
Με τις γυναίκες να είναι λίγο πιο λευκές το 38% των
Σαρακατσάνων εναι λευκου χρώματος και μόνο το 1,3% στου
Σαρακατσάνους της Βουλγαρίας να είναι μελαμψοί στις άλλες
ομάδες να λείπει σχεδόν τελείως.

Μορφή μαλλιών

Τα μαλλιά των Σαρακατσάνων είναι κυματιστά και στους άνδρες
λίγο πιο κατσαρά. Ένα χαρακτηριστικό που έχει να κάνει και με
το χρώμα καθώς τα κατσαρά μαλλιά είναι συνδεδεμένα και με
το σκούρο χρώμα. Και εδώ επιβεβαιώνεται ο κανόνας Ήπειρος,
Φλώρινα, Ιόνιο.
Πολύ κατσαρά μαλλιά 4% έχουμε στους Σαρακατσάνους της
Ηπείρου που τους φέρνει κοντά στους άλλους Ηπειρώτες και
τους διαφοροποιεί από τους Σαρακατσάνους άλλων περιοχών.
Άλλο ένα δείγμα ότι οι Σαρακατσάνοι αργά μεν αλλα σταθερά
υφίστανται τις αλλαγές των υπόλοιπων Ελλήνων.

Μύτη

Το σχήμα της μύτης είναι ευθύ σε μεγάλο ποσοστό όμως

συναντάμε και την γαμψή αετίσια μύτη περί το

36% στους άνδρες και 24 στις

γυναίκες.

Γενικά ανασηκωμένη μύτη (σιμό) έχουν 6% στους άντρες και
15% στις γυναίκες ευθύ 53% στους άντρες και 60% στις
γυναίκες και γαμψό άντρες 35% γυναίκες 20% και κυματιστό
5% σε άντρες και γυναίκες. Το κυματιστό σχήμα μύτης το
συναντάμε κυρίως στην Μ. Ασία και πιο έντονο στην Κεντρική
Ευρώπη, (Σλάβους ,Γερμανούς)

Πλάγια όψη του φίλτρου ( απόσταση μύτης άνω χείλους)

Το προφίλ του άνω χείλους είναι κυρίως οπισθοχειλικό25. Με
μεγαλύτερο ποσοστό
σε Καρπενήσι 81%
Ηπειρο 71% και
Βουλγαρία 61%,
αλλα πουθενά δεν
είναι κάτω του 50%.

Ορθοχειλία είναι το δεύτερο προφίλ χειλιών που συναντάμε. Η
εξέλιξη του προφίλ είναι από την προχειλία στην ορθοχειλία και
τελικά οπισθοχειλία. Με την προχειλία να είναι χαρακτηριστικό
των Μογγολοειδών και Νεγροειδών λαών. Το γνώρισμα αυτό
καταρρίπτει την σύνδεση των Σαρακατσάνων με Τουρανικές
ομάδες26.

25ορθοχειλία
Η πλάγια κατατομή των χειλιών τού ανθρώπου συμπίπτει με την κατακόρυφη γραμμή
οπισθοχειλία
η μορφή τών χειλιών τού ανθρώπου κατά την οποία η πλάγια κατατομή τους
βρίσκεται πίσω από την κατακόρυφη γραμμή, σε αντιδιαστολή με την ορθοχειλία και
την προχειλία
προχειλία
η προβολή τών χειλιών που συνοδεύει συνήθως την παχυχειλία και τον προγναθισμό,
γνώρισμα τών νεγροειδών και μερικών μογγολικών φυλών, ή παθολογική δυσμορφία
σε άτομα τής λευκής φυλής.

26 Οι αρχαίοι Πέρσες ονόμαζαν Τουράν την παλαιά λεγόμενη περιοχή του Τουρκεστάν
καθώς και τη χώρα των Τατάρων. Στις περσικές μυθικές παραδόσεις πρώτος βασιλιάς
του Τουράν ήταν ο Τουρ, γιος του Φεριντούν, απ΄ όπου και έλαβε το όνομα η περιοχή.

Σχισμή ματιού

Το άνοιγμα της σχισμής είναι μέτριο. Μεγάλο άνοιγμα έχουν ένα

4% Βοιωτία και μέχρι 20% στην Ήπειρο και Φλώρινα με την

γνώστη επίδραση του Ιονίου από την πλευρά της Ηπείρου.

Μικρό άνοιγμα δεν

παρατηρείται πουθενά. Ο

άξονας του ματιού είναι

οριζόντιος χωρίς να υπάρχει λοξό μάτι πουθενά (το οποίο

χαρακτηρίζει τους Μογγολοειδείς)

Το πηγούνι

Έχουμε ελαφρά προπέτεια του

πηγουνιού σε άντρες και γυναίκες. Αρκετά

προτεταμένο στο 33% περίπου σε άντρες

και 5μεχρι 12% στις γυναίκες. Με ένα

ποσοστό 3εως 9% να έχει ευθύ κάθετο

η προς τα πίσω. Εδώ παρατηρούμε

αισθητή την διαφορά των φύλων και την

επιβεβαίωση ότι οι μεσογειακές ομάδες εχουν μεγαλύτερα

ποσοστά προγναθισμού.

ΖΗΣΗ ΚΑΤΣΑΡΙΚΑ

ΟΔΟΝΤΟΛΟΓΙΚΑ ΤΩΝ
ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΩΝ

Ξάνθη 2018

Μελετώντας το βιβλίο του Α. Πουλιανού« ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ Ο
ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΟΣ ΛΑΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ( Η ΑΠΩΘΗΜΕΝΗ «ΡΑΤΣΑ»

η Η ΣΠΙΘΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ} Συμβολή στην Ανθρωπολογία των Λαών της

Ευρωπαϊκής Ηπείρου», η επαγγελματική μου διαστροφή, με
οδήγησε να ασχοληθώ με το αντικείμενο των σπουδών μου, τα
δόντια και την μορφολογία τους.
Γενικότερα το κρανίο, τα οστά της κεφαλής, όσο και τα δόντια,
είναι από τα πιο στέρεα μέρη του οργανισμού. Πολλές φορές η
ανθρωπολογία, η αρχαιολογία, αλλα και Ιατροδικαστική
επιστήμη, βγάζουν πολύτιμα συμπεράσματα με την μελέτη τους.
Η Οδοντιατρική Ανθρωπολογία, είναι ένας υποτομέας της
βιολογικής ανθρωπολογίας. Η οδοντιατρική ανθρωπολογία
χρησιμοποιεί τις οδοντοστοιχίες των ανθρώπων και άλλων μη
ανθρώπινων πρωτευόντων - τόσο παλαιών όσο και παρόντων -
για να απαντήσει σε ερωτήματα ανθρωπολογικού ενδιαφέροντος.
Αυτά τα ερωτήματα μπορούν να περιλαμβάνουν (αλλά σε καμία
περίπτωση δεν περιορίζονται):
Πώς συνδέονται τα άτομα και ο πληθυσμός;
Ποια ήταν η διατροφή τους;
Πόσο υγιείς ήταν αυτοί;
Οι οδοντιατρικοί ανθρωπολόγοι μελετούν την ανάπτυξη, την
ανατολή, τον αριθμό, το μέγεθος, τη μορφολογία, την
τροποποίηση, τη φθορά και την παθολογία των δοντιών, μεταξύ
άλλων, για να απαντήσουν σε αυτές τις ερωτήσεις. «Δείξε μου τα
δόντια σου και θα σου πω ποιος είσαι», λέει ο Baron Georges
Cuvier, ο μεγάλος ζωολόγος και ανατομικός του 18 αιώνα.
Ο Simon Hillson του University College του Λονδίνου λέει: "ότι
τα δόντια έχουν μια ξεχωριστή ανατομία και φυσιολογία, όλα τα
χαρακτηριστικά τους είναι μοναδικά και εντελώς διαφορετικά
από τη βιολογία του σκελετού, και τα δόντια είναι επίσης
μοναδικά μεταξύ των ανθεκτικών τμημάτων των αρχαιολογικών
και απολιθωμένων υπολειμμάτων που έχουν βρεθεί σε σώματα. Η
οδοντιατρική ανθρωπολογία μπορεί να μελετήσει και τα στόματα

των ζωντανών ανθρώπων, χρησιμοποιώντας τις ίδιες τεχνικές που
χρησιμοποιούνται για τα αρχαία κατάλοιπα".
Μια από τις σημαντικότερες μελέτες και ίσως μοναδική για τα
Ελληνικά δεδομένα, σε μεγάλο αριθμό δείγματος, είναι αυτή του
Α. Πουλιανού για τους Σαρακατσάνους. Οι μελέτες που συναντά
κανείς για την ανθρωπολογική οδοντολογία είναι ελάχιστες στην
χώρα μας.
Τα συμπεράσματα της οδοντοσκοπικής μελέτης (όπως και αλλα
χαρακτηριστικά, με τα οποία θα ασχοληθώ αργότερα) των
Σαρακατσάνων επιβεβαιώνουν την άποψη του ( και πολλών
άλλων) ότι οι Σαρακατσάνοι ήταν από τα αρχαιότερα
Πρωτοελληνικά φύλλα, και το αρχαιότερο της Ευρώπης κατά τον
Πουλιανό.
Αυτό που με έκανε να νοιώσω μεγάλη ικανοποίηση και έκπληξη
είναι η αναφορά του στο βιβλίο (την οποία σημειωτέων διάβασα
μετά την έκδοση του δικού μου βιβλίου) ότι οι ερευνητές της
Βουλγάρικης Ακαδημίας συνδέουν όπως εξέφρασα και εγώ για
την ονομασία των Σαρακατσάνων, τις σάρες των βουνών με το
όνομα. Η διαφορά μας είναι ότι αυτοί στη σύνθεση προσθέτουν
το Τούρκικο Σαρα-κατσαν που σημαίνει φυγάδες. Εγώ θεωρώ το
όνομα ως ένδειξη τόπου προέλευσης. Δηλαδή -άνοι, αυτοί
που η προέλευση τους συνδέεται με το σύμβολο ένωσης (κας,
κατσ =σταυρός) με τις σάρες των βουνών, Σαρα-κατσ-άνοι
Ας δούμε κάποια χαρακτηριστικά που αφορούν το κεφάλι

Ινίο

Ένα ποσοστό 4% στους άντρες της Βουλγαρίας και 33,3% στους
Ηπειρώτες έχουν πλατύ ινίο (πλακουτσοκέφαλοι). Το ποσοστό

αυτό
με
τις

γυναίκες να φθάνει απο2,6% στην Βουλγαρία στο 38,7 στην
Ήπειρο δείχνει ότι η βραχυκεφαλία των ανθρώπων της Πίνδου
είναι αυξημένη και λόγω της πλατυινίας η οποία δεν έχει ακόμα
διαπιστωθεί αν οφείλεται στο φάσκιωμα στην κούνια η σε
κάποιες ορμόνες.
Το μέτριο σχήμα πάντως και εδώ είναι το επικρατέστερο. Μόνο
στην ομάδα της Βουλγαρίας το στρογγυλό σχήμα φθάνει στο 68
στους άνδρες και 74% στις γυναίκες.
Στην Ήπειρο το στρογγυλό ινίο φθάνει σε 10,4% στους άνδρες
και 22,6% στις γυναίκες. Στο Καρπενήσι 18% στην Βοιωτία 40%
στους άντρες και 12,5% και 36,4 % αντίστοιχα στις γυναίκες.

Μέτωπο

Η ορθομετωπία27 είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα των
Ευρωπαίων στεριανών.
Στους Σαρακατσάνους έχουμε Ορθομετωπία από 40% στην
Φλώρινα έως 64% στην Βουλγαρία. Ενώ στις γυναίκες αγγίζει το
100% στο Καρπενήσι. Ακολουθεί με ποσοστό 12,5 στο
Καρπενήσι μέχρι 43% στην Φλώρινα η μέτρια κλίση του
μετώπου. Με οπισθομετωπία να παρατηρείται σε πολύ ελάχιστα
ποσοστά.

Προσθοπίσθιο μήκος κεφαλής

Το μικρότερο στην Ήπειρο 187,71 χιλ και στο
Καρπενήσι 186,06 με τις γυναίκες 176,2 και
179,7 αντίστοιχα.
Είναι ίδιο με αυτό των υπολοίπων Ελλήνων.
Το μεγαλύτερο στην Βουλγαρία 193,7 με
183,9 στις γυναίκες
Η ομάδα της Φλώρινας ακολουθεί την ομάδα των Βαλκανίων
που σημαίνει συγγένεια
Το γενικό σύνολο των απανταχού Σαρακατσάνων άνδρες 190,5
και στις γυναίκες 182,3 το οποίο σημαίνει ότι το μήκος κεφαλής
είναι το μεγαλύτερο. Αποτελεί δε ένα αρχαιότατο ελληνικό
γνώριμα και δείχνει ρυθμός βραχυκεφαλοποίησης των
Σαρακατσάνων είναι αργός.

27 ορθομετωπία
η συνήθης μορφή του μετώπου / το μέτωπο με κανονική κλίση
οπισθομετωπία
το στραμμένο μέτωπο προ τα πίσω
προμετωπία
το στραμμένο μέτωπο προ τα εμπρός

Πλάτος κεφαλής

Το μεγαλύτερο παρατηρείται στους Ηπειρώτες
160χιλ. με τους Καρπενησίου και Βοιωτίας να
ακολουθούν.
Το μικρότερο στη Φλώρινα με 154,1 και στη
Βουλγαρία 154,2
με τις μετρήσεις σε κρανία 158-145 και στις
γυναίκες 146-135. Γνώρισμα καθαρά του
Ηπειρωτικού τύπου.
Όσο μικρό είναι το πλάτος κάνει την δολιχοκεφαλία μεγαλύτερη
η οποία δολιχοκεφαλία είναι από τα αρχαιότερα γνωρίσματα της
Ελλάδας.

Κεφαλικός δείκτης

Όσο μικρότερος είναι τόσο μακροκέφαλοι είναι οι άνθρωποι, και
όσο μεγαλύτερος στρογγυλοκέφαλοι.
Μεγαλύτερος στην Ήπειρο με 85,3 και στο Καρπενήσι 85,8 και
ο μικρότερος στην Βουλγαρία
Η επιρροή των παραλιακών τύπων και η διεύρυνση του κύκλου
γάμου των Σαρακατσάνων της Ηπείρου προς την πλευρά του
Ιονίου αυξάνει την βραχυκεφαλία. Με αποτέλεσμα οι
Σαρακατσάνοι της Ηπείρου πλησιάζουν τους άλλους Ηπειρώτες.

Πλάτος προσώπου

Το πλάτος του προσώπου είναι 143,5 στην ομάδα της
Βουλγαρίας μέχρι 145,2 στην Ήπειρο.
Στις γυναίκες 133 στην Βουλγαρία με 136,4 στην Βοιωτία.
Το πλάτος του προσώπου ακολουθεί το πλάτος κεφαλής στις
ομάδες των Σαρακατσάνων με μεγάλο πλάτος ζυγωματικών αλλα
κανένα άλλο γνώρισμα των Μογγολοειδών, αποτελώντας αυτό και

μια απάντηση για τον Ηπειρωτικό τύπο (continental)
χαρακτηριστικό των Ευρωπαιοειδών
Στα κρανία των Σαρακατσάνων η διάμετρος κυμαίνεται από
132-144 στους άνδρες, και 119-129 στις γυναίκες. Αυτά
μοιάζουν με τα Μυκηναϊκά κρανία της Θεσσαλίας.

Φυσιογνωμικό και Μορφολογικό ύψος προσώπου

Φυσιογνωμικό ύψος 171,25 και μορφολογικό 115,75 το

μικρότερο στο

Καρπενήσι και 179,94 με

122,73 αντίστοιχα στην

Ήπειρο.

Η μελέτη αυτών των

γνωρισμάτων

αποδεικνύει την

συγγένεια του

πληθυσμού των

Σαρακατσάνων των

Βαλκανίων. Ο

συντελεστής σχέσης

φυσιογνωμικού ύψους του

προσώπου και του

μικρότερου πλάτους του

μετώπου είναι από τους υψηλότερους. Στους άνδρες από 0,226-

0,527 και στις γυναίκες πο 0,137- 0,455 και χαρακτηρίζουν

μεσοπροσωπεία και πλατυπροσωπεια. Με Λιανοπροσωπεία μόνο

στους Αιγαίους από την Θράκη μέχρι την Κέρκυρα.

Πλάτος κάτω σιαγόνας

Το πλάτος της κάτω σιαγώνας στους Σαρακατσάνους είναι από
τα μεγάλα παρουσιαζεται 111 στην ομαδα Βουλγαρίας και 114

στην ομάδα της Ηπείρου για τους άντρες και 101,5 μέχρι 103
στις γυναίκες αντίστοιχα με την ίδια εικόνα να δίνουν και τα
κρανία. Το μεγάλο πλάτος της κάτω σιαγόνας είναι
χαρακτηριστικό των στεριανών της Ελλάδος και του Καυκάσου.
Οι στεριανοί λέει ο Πουλιανός έχουν πιο Σαρακατσάνικο
(ηπειρωτικό) πρόσωπο από τους νησιωτικούς που τους
περιβάλουν. Τα χαρακτηριστικά κάνουν πιο τριγωνοειδές το
πρόσωπο των Σαρακατσάνων (στεριανών) σε αντίθεση με τους
Αιγιακούς που εχουν πιο ωοειδές.
Το μεγαλύτερο εύρος σαγονιού υπογραμμίζεται από τον Coon
ως "Ελληνική ιδιαιτερότητα" στους σύγχρονους Έλληνες και από
τον Angel στους αρχαίους. Ο Angel θεωρεί ότι είναι το πιο
"χαρακτηριστικό γνώρισμα του Ελληνικού προσώπου" όπως
αναφέραμε.

Ύψος, πλάτος μύτης

Ακολουθεί τον κανόνα των στεριανών των Ελληνικών ομάδων. Με

μία πιο έντονη διαφορά καθώς και οι δυο

ομάδες στεριανών νησιωτικών έχουν

λεπτορρινία σε σχέση ύψους πλάτους μύτης

να έχουν οι στεριανοί πιο αετίσια μύτη

ενώ οι νησιώτες πιο ευθεία.

Στους άνδρες έχουμε 52-56 και στις

γυναίκες 49-51

Άνω χείλος

Στους άνδρες ο μέσος όρος είναι 15 χιλ για τους άντρες και 12
για τις γυναίκες, παρουσιάζοντας τέτοια ομοιομορφία μεταξύ των
ομάδων και τέτοια διαφορά μεταξύ ανδρών γυναικών που

επιβεβαιώνει σε ευρωπαϊκή κλίμακα την μεταξύ τους "γενετική
σχέση". Κάτι που επιβεβαιώνει την μη Μεσογειακή σχέση είναι
το πάχος των χειλιών.
Επίσης το πλάτος του στόματος και της μεγάλης κεφαλής
διακρίνεται σ όλη την Ευρώπη σε αντίθεση με την μεσογειακή.

Οδοντοσκοπική μελέτη των Σαρακατσάνων
Σύγκλιση

O Γ Welker για την αμοιβαία

διάταξη των άνω και κάτω

τομέων διακρίνει πέντε βασικούς

τύπους (βλέπε το άρθρο του R. L.

Weinberg :. «Τα τελευταία

επιτεύγματα στον τομέα των

οστών ανθρωπολογίας» στο

βιβλίο VI «Ρωσική Εφημερίδα

της ανθρωπολογικού ...»

Αυτοί οι τύποι είναι :

a) λαβιδοδοντία, (labidodontia), chiptseobrazny που είναι

ένας σχηματισμός (pitecoid). Η λαβιδοδοντία είναι μια

κατάσταση στην οποία τα άνω και κάτω δόντια συγκλίνουν δίκην

λαβίδας.

b) ψαλιδοδοντία (psalidodontiya), η οποία παρατηρείται

μεταξύ των γερμανικών και Ρομανικών πληθυσμών στο 80%,

ενώ οι Φιλανδοί μόνο το 70%, μεταξύ Σλαβικών και κινέζικων -

50%, σε Πολυνήσιους, Μαύρους και Παπούα - 40%, στη

Μαλαισιανούς - 20 %, Hottentots και αρχαίοι Περουβιανοί -

15%, Μικρονησιώτες - 10%, Αμερικανοί, Ινδοί - 5%, Αυστραλοί

αυτό το είδος απουσιάζει εντελώς.

Στη φυσική ανθρωπολογία, ψαλιδοδοντία είναι μία

κατάσταση (συχνή μεταξύ των ευρωποειδών) για την οποία το

περιθώριο των άνω οδόντων του κοπτήρα είναι κάπως

προεξέχουσα σε σχέση με τα κατώτερα δόντια

c)Στεγοδοντία (stegodontia), πιο κοινός τύπος στους κινέζους
και τα ιάπωνες.
d) Οπισθοδοντία, με τους χαμηλότερους κοπτήρες
(opistodontia), - σε μερικές φυλές του αρχιπελάγους της
Μαλαισίας,
e) Χιατοδοντία, (hiatodontiya) - οι Φιλανδοί και Μαύροι
(σχήματα α, b, c, d, e)

Oι μετρήσεις που έκανε ο Α.
Πουλιανός στους Σαρακατσάνους
δείχνουν ότι υπερισχύει η
ψαλιδοδοντία σε μικρότερο ποσοστό
η λαβιδοδοντία και ένα πολύ
μικρότερο στο 5% Χιατοδοντίας.
Άλλη μια απόδειξη που επιβεβαιώνει την Ευρωπαϊκή
ταξινόμηση των Σαρακατσάνων.

Υπερώα

Η κάτω γνάθος του H. erectus δεν φέρει γένειο (πηγούνι) και η
οδοντοστοιχία έχει παραβολικό σχήμα με πολύ μικρό
διάστημα μεταξύ κυνόδοντα και του δεύτερου κοπτήρα της άνω
γνάθου (5-6 mm). Οι κυνόδοντες είναι μικρότεροι από αυτούς
των αυστραλοπιθήκων, οι προγόμφιοι συμμετρικοί, όπως στον
σύγχρονο άνθρωπο, και οι γομφίοι σχετικά ογκώδεις, με τάση
ελάττωσης του τρίτου γομφίου.

Το μέγεθος του H. sapiens ποικίλλει σημαντικά και αυτό
οφείλεται στην προσαρμογή του στα τοπικά περιβάλλοντα. Οι
πρωτόγονοι H. sapiens είχαν κοντό και λεπτό κορμό, με
επιμήκη άκρα, που είναι προσαρμογές σε ένα θερμό και υγρό
(τροπικό) περιβάλλον. Πιο εύρωστες παρουσιάζονται οι μορφές
που μετανάστευσαν σε ψυχρές ζώνες. Το μέσο ύψος του H.
sapiens κυμαίνεται από 1,6 m στα θηλυκά έως 1,75 m στα
αρσενικά άτομα. Ο μέσος όρος της εγκεφαλικής χωρητικότητας
βρίσκεται στα 1400 cc (εύρος: 1000-2000 cc). Το κρανίο έχει