27-2011-4

ԿԵՆՍԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

րուցիչների՝ միկրոօրգանիզմ­ մի խումբ հայտնաբերել է բորբո­ աֆլատոքսինը կարող է առա­
ների, մանրէների, վիրուսների, սի արտադրած մոտավորապես ջացնել լյարդի քաղցկեղ տասից
բորբոսասնկերի ժամանակակից 100 թունավոր միացություններ։ երեսուն տարվա ընթացքում։
տեսությանը։ Դրանցից առավել տարածվա­
ծը և վտանգավորն աֆլատոք­ Որոշ մարդիկ կարծում են,
Ըստ է. Զեյդելի և Լ. Հովհան­ սինն է, որն արտադրում է դեղին որ բորբոսասնկերի թույներից
նիսյանի՝ մինչմւսնրէաբանական գույնի բորբոսը (^տթ6Րցւ11ստ Ոձ– ազատվելու համար բավական
շրջանի բոլոր պատկերացումնե­ \/ստ, Ր6ուշւ11Խտ և ^ւշօթստ խմբի է եռացնել բորբոսնած սնունդը,
րից վարակային պրոցեսի արդի սնկեր)։ Աֆլատոքսիկոզի սուր օրինակ՝ մուրաբան, ջեմը, կոմ­
ընկալմանն ամենամոտ կանգ­ ընթացքում առաջանում են լյար­ պոտը, սակայն չգիտեն, որ այս
նածը «բորբոսի» գաղափարն դի մեռուկ և ճարպային ինֆիլտ­ տոքսինները սպիտակուցներ
է։ Մխիթար Հերացու կարծիքով՝ րացիա, ենթասուր կամ քրոնիկ կամ ածխաջրեր չեն, այլ ցած֊
«բորբոսային» գործոնը կարև­ դեպքերում՝ լյարդի ցիրոզ։ Աֆլա– րամոլեկուլային միացություններ,
որ դեր խաղում նաև չարորակ տոքսիկոզին բնորոշ է նաև երի­ որոնք եռացնելու ընթացքում չե՜ն
ուռուցքների, մասնավորապես կամների ախտահարում, հեմո– քայքայվում։ Ուրեմն, բորբոսնած
քաղցկեղի առաջացման գոր­ րագիկ համախտանիշ, ասցիտ, սնունդը հարկավոր է զգուշո­
ծում։ փորլուծություն։ Աստիճանաբար րեն տեղավորել պոլիէթիլենային
կուտակվելով օրգանիզմում՝ տոպրակի մեջ և դեն նետել։
Քեմբրիջի համալսարանի
(Մեծ Բրիտանիա) տվյալներով՝
սննդանյութերի հատուկ հետա­
զոտությունների ընթացքում
բժիշկների, սննդակարգաբան–
ների, իմունաբանների, ուռուց­
քաբանների և թունաբանների

/՜֊Օ հ
0

Տ|24. 2011 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ Ա Շ Խ Ա ՐՀՈ Ւ Մ | 49

ԳՈՅՈՒԹՅՈՒՆ ՆԱՀԱՊԵՏՅԱՆ ԽԱՉԻԿ
ՈՒՆԻ ԱՐԴՅՈ՞Ք
«ՄԱՇԿԱՅԻՆ Կենսաբանական գիտությունների դոկտոր,
ՏԵՍՈՂՈՒ­ Լ. Օրրելու անվան
ԹՅՈՒՆ» ֆիզիոլոգիայի ինստիտուտի փոխտնօրեն

ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ ՌԱՖԻԿ

Կենսաբանական գիտությունների դոկտոր,
Լ Օրրելու անվան
ֆիզիոլոգիայի ինստիտուտի գիտաշխատող

^^Լ^երջին տասնամյակների մոտ։ Դոդտի կատա­ Լենինյան մրցանակի
ընթացքում գիտական աշխար­ րած հետազոտու­
հը մեծ նվաճումների է հասել թյուններում ցույց է դափնեկիր Լեոնտևը ցույց է
զգայարանների գործունեու­ տրվել, որ գորտի
թյան հիմքում ընկած նուրբ մե­ գլխի ճակատային տվել, որ մարդիկ ևս ունեն լույսի
խանիզմների պարզաբանման հատվածի բաց գույնի
բնագավառում։ Անընդմեջ նորա­ բիծը՝ տեղակայված նկատմամբ զգայուն մասեր, օրի­
գույն տվյալներ են ի հայտ գա ­ աչքերի մեջտեղում,
լիս զգայարանների արտասովոր ակտիվ գործող տե­ նակ՝ միջհոնքային մաշկը։
ընդունակությունների մասին։ Այդ սողական ապարատ
առումով առանձնահատուկ տեղ է, որը ոչ միայն ու­ Այսպիսով՝ ակնհայտ է
են գրավում մաշկային «տեսո­ նակ է ընկալել լույսը,
ղությանը» վերաբերող տեղե­ այլև տարբերել գույ­ դառնում, որ իրականում հնա­
կությունները, որոնք իրենց վյոա ները, նույնիսկ մաս­
են բևեռել ֆիզիոլոգների, հոգե­ նակցել տեսողության պրոցեսին։ րավոր է մաշկի լուսային ընկալ­
բանների, ֆիզիկոսների և այլոց Դոդտը պարզել է նաև, որ լույսի
ուշադրությունը։ նկատմամբ զգայուն է նաև որոշ ման առկայությունը մի կողմից,
կենդանիների կենտրոնական
Կենդանական աշխարհի ներ­ նյարդային համակարգը։ Մաշ­ և մաշկի առանձնահատուկ մա­
կայացուցիչների, այդ թվում նաև կային ծածկույթի լուսազգայնու–
մարդու մաշկային լուսազգա– թյունն առավել արտահայտված սերի տեսողական ապարատին
ցողության երևույթը հայտնի է որոշ միջատների մոտ։ Օրի­
է դեռևս հնագույն ժամանակ­ նակ՝ ուտիճները միշտ ձգտում են նմանվելու հատկությունները՝
ներից։ Կենդանիների մաշկի դեպի մթություն նույնիսկ նրանց
զգացողությունը լույսի նկատ­ աչքերի լյփվ մթացումից կամ հե­ մյուս կողմից։
մամբ նկարագրված է գորտերի, ռացումից հետո։
որոշ տեսակի օձերի ու ձկների

50 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ Ա Շ Խ Ա ՐՀՈ Ւ Մ | ՒՎտ4. 2011

ԿԵՆՍԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

հնչպէա էառաջանում մաշկա­ լուսաընկալումը հավանաբար թյուններով օժտվա ծ անձանց
յին լուսաընկալիչների գրգռումը փնտրել են մեր հանրապետու­
արտաաչքային «տեսողության» կատարվում է էլեկտրալուսաըն– թյունում։ Այդ նպ ատա կով հետա­
ժամանակ, ինչպիսքւ պրոցեսներ զոտվել է գիշերօթիկ դպրոցի 81
են տեղի ունենում կենտրոնա­ կալիչների միջոցով, որոնք ի վի­ աշակերտ։ 81 հետազոտվողնե­
կան նյարդային համակարգում։ րից 12-ն ունեին մատների ծայ­
Ւնչպէա բացատրել կենտրոնա­ ճակի են գրգռվել էլեկտրական րի մաշկի օգնությամբ գույները
կան նյարդային համակարգի զանազանելու տարբեր աստի­
որոշ մասերի ընդունակությու­ դաշտի ամենաչնչին փոփոխու­ ճանի կարողություն ինչպես
նը տեսողական զգացողության լույսի առկայությամբ, այնպես
առաջացման գործում՝ առանց թյուններից։ էլ մթության մեջ։ Այդ խմբի 4
տեսողական կենտրոնների մաս­ դեռահասների հետ, որոնք ավե­
նակցության։ Մեր կարծիքով, չի բա­ լի քիչ են սխալվել, շարունակել
են կատարել մանրակրկիտ հե­
Պրոֆեսոր Ռաբկինի կարծի­ ցառվում նաև բնական թույլ տազոտություններ։ Փորձարկ­
քով, մաշկում կան հետաճած վողներին ցույց են տվել գու­
լուսաընկալիչներ, որոնց ակտի­ ճառագայթաակտիվության ըն­ նավոր մատիտներ, ապա նաև
վացումն էլ ընկած Է «երկրորդ դրանք շոշափելու հնարավորու­
տեսողության» հիմքում։ Ըստ կալման հնարավորությունը մաշ­ թյուն, որից հետո առաջարկվել
ակադեմիկոս Կոնստանտինովի՝ է ձեռքերը մտցնել սև լուսաան–
այդ երևույթի հիմքում ընկած է կի ընկալիչներով։ Ռադիոկենսա­ թափանց պարկի մեջ լցված այլ
ենթակարմիր ճառագայթների հավաքածուների զանազան գու­
ընկալումը։ Ըստ պրոֆեսոր բանական նորագույն տվյալներն նավոր մատիտներով և ի ցույց
Սնյակինի՝ «մաշկային տեսողու­ հանել համապատասխան գույնի
թյան» հիմքում ընկած է նյարդա­ ապացուցում են տեսողական և մատիտներ, կամ էլ հայտարարել
յին վերջույթների կողմից լույսի իր իսկ կողմից ընտրված մատի­
ազդեցության պայմաններում այլ լուսաընկալիչների գրգռման տի գույնը, ապա այն հանել պար­
կարոտինոիդների քիմիական կից։ Այսպիսով՝ իրականացվել է
փոփոխությունների ընկալման հնարավորությունն իոնացնող «երկկողմանի կուրության» արա­
հնարավորությունը։ րողությունը. ոչ փորձարկվողը և
ճառագայթներով։ ոչ էլ փորձարկողը մատները մա­
Այս բացատրությունների շար­ տիտների շոշափման պահին չէ–
քին հարկ է ավելացնել նաև այն, Այս հարցին հիմնավորված
որ, ինչպես նշում է Նովոմեյսկին,
պատասխան տալու համար

անհրաժեշտ է կատարել ստու­

գիչ փորձեր։ Օրինակ՝ մաշկա­

յին տեսողության հիմքում ընկած

ենթակարմիր ճառագայթների

ազդեցությունն ապացուցելու

համար անհրաժեշտ է բացա–

հայտել այդ երևույթի անհետա­

ցումն այդպիսի ճառագայթման

զատումից հետո։

Մաշկային լուսազգացողու–

թյան մեխանիզմների ուսում­

նասիրության նպատակով

տարիներ առաջ սույն հոդվա­

ծի հեղինակները նման հատկու­

Տ|օ4. 2011 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ Ա Շ Խ Ա ՐՀՈ Ւ Մ | 51

ԿԵՆՍԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

ին տեսնում։ դեպքում մատիտների գույները
շարունակել են զանազանել բո­
Այլ կարգի փորձերի ժա մա ­ լոր չորս հետազոնողներն էլ, իսկ
երկրորդի դեպքում՝ միայն մեկը։
նակ պինդ կապվել են թույլ տես­
Առավել բարդացված փոր­
նող, կամ տեսողությունից զուրկ ձերում առաջարկվել է շոշա­
փել պրոֆեսոր Ռաբկինի «Գույ­
հետազոտվողների աչքերը, և ների ատլաս» գրքի գունավոր
աղյուսակներից կարմիր, դեղին
փորձերը կրկնվել են փորձարկ­ և կանաչ գույները, որից հետո
տարբերակել այդ գույները շո­
վողի ձեռքերի համար լուսավոր շափման միջոցով։ Բոլոր փոր­
ձարկվողներն էլ հեշտությամբ
պայմաններում։ զանազանել են այդ գույները՝
նշելով, որ կարմիր աղյուսակ­
Հետազոտությունները բա– ները կոպիտ են, կոշտ և տաք,
դեղինները քիչ նուրբ են, կանաչ­
ցահայտել են, որ գույների տար­ ներն ամենանուրբն են։ Տարբեր
աղյուսակների գույները բարակ
բերակումն իրականացվում է թափանցիկ թաղանթի միջով
կարողացել է որոշել երկու հե­
միանման՝ ինչպես մթության տազոտվող։

մեջ, այնպես էլ փորձարկվո­ Երևույթի պարզաբանման
նպատ ակով կատարվել են նաև
ղի ձեռքերի համար լուսավոր այլ փորձեր, օրինակ՝ շոշափել
մատիտները տարբեր ջերմաս­
պայմաններում։ Այդ խմբի բոլոր տիճաններով ջրի մեջ։ Պարզվել
է, որ ճիշտ պատասխանների
մասնակիցներն անսխալ և մեծ սահմանն ընկած է 17° 0 մինչև
47° 0 ջերմաստիճանների մի­
արագությամբ կարողացել են ջև։ Գույների տարբերակումը
դժվարացել է նաև տաք խցի­
զանազանել մատիտների գույ­ կում մատիտները շոշափելիս։
Հավանական է՝ օդը տ ա քա ց­
ներն ինչպես մթության մեջ, այն­ նելիս առաջանում է «ջերմա­
յին աղմուկ», և այդ պայմաննե­
պես էլ լույսի պայմաններում։ րում օրգանիզմը դժվարանում է
զանազանել օգտակար ազդակն
Հետազոտվողներն առավել աղմուկից։

հեշտությամբ զանազանել են դե­ Բերված արդյունքների հիման
վրա կարելի է եզրակացնել, որ
ղին և կարմիր գույները, առաջի­ փորձարկվողների «մաշկային
տեսողության» հիմքում, ըստ երև­
նը նրանց թվացել է հարթ ու քիչ ույթին, ընկած է մատների մաշկի
շոշափելիքի խիստ սրված լինե­
տաք, կարմիրը՝ կոպիտ ու ավելի լը, որ «երկրորդ տեսողությունը»
մարդու նյարդային համակարգի
տաք։ Այս գույների զանազանումը կարևորագույն հատկություննե­
րից մեկն է։ Զարգացնելով կույր
մեծ թվով նույնանման, բայց այլ մարդկանց այդ հատկությունը՝
հնարավոր կլինի օգնել նրանց։
գույնի մատիտներից, որոնք եղել

են սև պարկի մեջ, նրանց համար

ոչ մի դժվարություն չի ներկա­

յացրել։ Բայց այդ հատկությունն

ա րագ թուլացել կամ անհետա­

ցել է ձեռքերը քրտնելիս, սակայն

քրտինքը չորացնելուց հետո այն Կալիֆոռնիայի համալսարա­
նի գիտնականները հանգել են
անմիջապես վերականգնվել է։ այն եզրակացության, որ մեր մո­
լորակում կյանքի հիմքը կավն է։
Կարելի է ենթադրել, որ փոր­ Ինչպես հայտնի է, կենդանական
աշխարհի բուռն զարգացումը
ձարկվողները, շոշափելով կապված է Երկրի մթնոլորտում
թթվածնի տոկոսային պարունա­
մատիտների վրա գոյություն կության ավելացման հետ, ուստի
կենդանական կյանքն աշխու­
ունեցող աննկատելի կոշտու­ ժացնող գործոնների շարքում
նախապատվությունը պետք է
թյունները, դրանով իսկ կարո­ տրվի «կենսաբեր գազի» այդ­
պիսի ծավալներ ստեղծող պրո­
ղացել են կողմնորոշվել մատի­ ցեսին։

տի գույնը գնահատելիս։ Այդ *հէէբ\//^ա^.\ոՅս^Ցմս/ո6^ւտ/Յճ\շ\Ց62026.հ\.տ\

նպ ա տ ա կով կատարվել են բար­

դացված փորձարկումներ, հե­

տազոտվողները պետք է որո­

շեին այն մատիտների գույները,

որոնք փաթաթված էին բարակ

թափանցիկ թաղանթով՝ ձեռ­

քերի վրա ունենալով բարակ

ռետինե ձեռնոցներ։ Առաջինի

52 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ Ա Շ Խ Ա ՐՀՈ Ւ Մ | Ա°4. 2011

ՍՈՒԼԱՎԵՍԻ

ԾՈՎՈՒՄ ՕՎԿԻԱՆՈ­

ՍԱԳԵՏՆԵՐԸ ՀԱՅՏ­

ՆԱԲԵՐԵԼ ԵՆ ԿԵՆ­

ԴԱՆԱԿԱՆ ԱՇԽԱՐՀԻ

ՆՈՐ ՑԵՂ՝ ԿԱՂԱՄԱ– ա

ՏԱՈՐԴԵՐՒ*

ինդոն եզի այի հյուսիս­

արևելյան մասում, Սուլավեսի

ծովում՝ շուրջ երեք կիլոմետր

խորությունում, ամերիկյան օվկի­

անոսագետների արշավւսխում–

բը հայտնաբերել է նոր կենդա­

նիներ, որոնց շնորհիվ ջրային

թագավորության բնակիչնե­

րի դասակարգումը համալր­

Վերջին հետազոտություն­ ավելացրել են կավի օգտակար վել է «կաղամատաորդերի» մի
ները ցույց են տվել, որ Երկրի հանածոների արտադրությու­
վրա կյանքի բուռն զարգացման նը և ապահովել երկրաքիմիւս– ամբողջ ցեղով։
սկիզբը համընկնում է մոլորակի կան կրիտիկական այն գործըն­
ընդերքում կավի շոշափելի պւս– թացները, որոնք անհրաժեշտ
շարների ձևավորման հետ։ Ավե­ են մթնոլորտն օքսիդացնելու և
լին՝ ապացուցված է համարվում բազմաբջիջ կյանքը պահպանե­
այն փաստը, որ կավի կուտա­ լու համար», - ասել է Կւսլիֆոռ–
կումն ուղեկցող երկրաքիմիա– նիայի համալսարանի նստված­
կան պրոցեսներում անջատվում քային երկրաբանության և
են թթվածնի զգալի ծավալներ։ երկրաքիմիայի պրոֆեսոր Մար­
տին Բենեդայը։
«Մեր ուսումնասիրություն­
ներն առաջին անգամ ցույց են Այսպիսով՝ կարելի է վստա­
տալիս, որ Երկրի մակերևույթը հաբար ասել, որ եթե չլիներ կա­
ծածկող սկզբնական բնահողերն վի ձևավորումը, մենք պարզա–
պես չէինք |ինի։
հէէթ։//6Շ0.հՁո.ռւ/

/մ\տշօ\/&պ/.

Տ|օ4. 2011 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ Ա Շ Խ Ա ՐՀՈ Ւ Մ | 53 |

ՄԵԽԱՏՐՈՆԻ– ՄԻՔԱՅԵԼ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ
ԿԱՆ՝ ՄԱՐԴՈՒ
ԿԵՆՍԱԳՈՐ­ Հայաստանի պետական ճարտարագիտական
ԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ համալսարանի (Պոլիտեխնիկ) մեքենագիտւթյան
ԱՐԴԻԱԿԱՆ
ՄԻՋԱՎԱՅՐ ամբիոնի վարիչ, տեխնիկական գիտությունների
թեկնածու, դոցենտ

Ուսումնասիրությունների ոլորտը՝ գերճշգրիտ
միկրոկառուցվածքների մոդելավորում և օպտի­
մալ նախագծում, բժշկական նշանակության մե–
խատրոնային սարքերի մշակում
Է-Ո13Լ1։ տհՑաէ@Տ6ԱՅ.Ձտ

ԼI /ք եխատրոնիկւսն արդիա­ տարրերի խորը վտխկապվածու– գաղափարներն ու խնդիրները։
թյան գաղափարը։ Մեխատրոնի­ Գիտատեխնիկական լուծումը
կան գիտության և տեխնիկայի կան գրաֆիկորեն պատկերվում
նոր ուղղություն է, որը վերջին է երեք հատվող տիրույթներով, կարող է համարվել հստակ մե–
տասնամյակում ամբողջ աշխար­ որոնք տեղադրված են «ւսրտաղ– խատրոնային, եթե բաղադրիչնե­
հում արագընթաց զարգացում է րություն-մենեջմենթ-շուկայի պ ա ­ րը ոչ թե լոկ փոխազդում են, այլև
ապրում։ Մեխատրոնիկայի նպ ա ­ հանջներ» արտաքին թաղան­ առաջադրված համակարգն ար­
տակն է ստեղծել որակապես նոր թում։ դեն օժտված է իր բաղկացուցիչ
հատկություններով և գործա­ մասերին ոչ բնորոշ նոր հատկու­
ռույթներով օժտված բանական Մեխատրոնիկայի՝ որպես թյուններով։
մեքենաներ։ գիտության, խնդիրը նախկի­
նում առանձնացված ճշգրիտ Գիտատար արտադրանքի
Անդրադառնանք մեխատրո­ մեխանիկայի, համակարգչային շուկան կոշտ պահանջներ էներ­
նիկայի սահմանմանը։ Ինչպես կառավարման, տեղեկատվա­ կայացնում նոր սերնդի մեքենա­
ամրագրված է Ռուսաստանի կան տեխնոլոգիաների և միկրո– ների արժեք/որակ ցուցանիշի
Դաշնության պետական կրթա­ էլեկտրոնիկայի բնագավառների նկատմամբ, և ավանդական մի­
կան ստանդարտով, մեխատրո­ գիտելիքների ինտեգրացումն է, ջոցներով գործնականում անհ­
նիկան գիտության և տեխնիկա­ որոնց շփման եզրերում են ա ռա ­ նար էբավարարելայդ պահանջ­
յի բնագավառ է, որը հիմնված ջանում մեխատրոնիկայի նոր ները։ Մեխատրոնիկան ձգտում
է ճշգրիտ մեխանիկական հան­
գույցների, էլեկտրոնային, էլեկտ­
րատեխնիկական և համա­
կարգչային բաղադրիչների
սիներգետիկական միավորման
վրա և ապահովում է գործառու­
թային շարժումների բանական
կառավարումով որակապես
նոր մոդուլների, համակարգերի
և մեքենաների նախագծումը և
արտադրությունը։

Այստեղ ընդգրկված է մե–
խատրոնային համակարգերի
եռակազմ էությունը, որի հիմքում
դրված է մեխանիկական, էլեկտ­
րոնային և համակարգչային

54 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ Ա Շ Խ Ա ՐՀՈ Ւ Մ | Ւ1չ 4. 2011

ՄԵԽԱՏՐՈՆԻԿԱ

է լուծել առաջադրված խնդիր­ Նկ. 3. Ռ ոբոտ խ ա ղ ա փ քն ե ր ներս իրենց հերթին կազմված են
ները՝ մեխանիկական հան­ շարժման մեխանիկական կեր–
գույցներում և համակարգերում Մեխատրոնիկան գիտության պափոխիչներից և օղակներից,
ներդնելով թվային էլեկտրոնա­ և տեխնիկայի երիտասարդ էլեկտրական շարժիչներից և
յին բլոկներ և կառավարող հա­ բնագավառ է, որը վերջին ժա ­ արգելակներից, ուժային էլեկտ­
մակարգիչներ, ինչը հնարավոր մանակներում է առանձնացել րոնային բլոկներից և միկրոպրո–
դարձավ վերջին տարիներին որպես ինքնուրույն ուղղություն։ ցեսորներից, հետադարձ կապի
նորագույն տեղեկատվական և Այն մինչ օրս հիմնականում եղել և տեղեկատվության տվիչներից։
արտադրական տեխնոլոգիա­ է մասնագետների գործունեու­
ների ասպարեզ գալու շնորհիվ։ թյան բնագավառ, և դրա բուռն Մեզ հետաքրքրող հիմնական
Տեխնոլոգիական և տնտեսական զարգացումն առաջին հերթին հարցերն են՝ որն է մեխատրո­
գործոնները խթանեցին ինքնա­ պայմանավորված է ճարտարա­ նիկայի ուսումնասիրման առար­
տիպ մեխատրոնային համա­ գիտական փորձով և տեխնոլո­ կան, որն է մեխատրոնիկայի
կարգերի՝ վերադասավորվող գիական գիտելիքներով։ գիտատեխնիկական «դարակը»
տեխնոլոգիական սարքավոր­ և ինչպէԽ Է այն փոխհարւսբեր–
ումների, բանական ռոբոտների, Մեխատրոնային սարքերի վում մասնագիտական գիտելիք­
ավիացիոն և ռազմական նոր համակարգային նախագծման ների այլ բնագավառների հետ,
տեխնիկայի, միկրոհամակարգե­ մեթոդների ուսումնասիրումը ինչու Է այս ուղղությունն այդչափ
րի և բժշկական սարքավորում­ ենթադրում է դրանց բաղկացու­ արագ զարգանում ժամանակա­
ների ստեղծումը։ ցիչների՝ մեխատրոնային մոդուլ­ կից աշխարհում, որոնք են դրա
ների ուսումնասիրում։ Վերջին­ նպատակներն ու հեռանկար­
Մեխատրոնիկան մուտք էգոր­ ները, ինչպէԽ են ստեղծվում մե­
ծել մարդու գործունեության ոչ խատրոնային համակարգերը,
միայն մասնագիտական ոլորտ­ որն Է մեխատրոնիկայի մեթոդի
ներ, այլև կենցաղ։ Մեխատրոնա­ Էությունը, և ինչպիսքւ պրոցեսներ
յին սկզբունքներով են կառուց­ են դրված մեխատրոնային տեխ­
ված կենցաղային մեքենաները, նոլոգիաների հիմքում։
ավտոմեքենայի փոխանցման
տուփերն ու արգելակային հա­
մակարգերը, թվային տեսա­
խցիկներն ու համակարգիչների
սկավառակատարները, գրա­
սենյակային և տնային սարքերն
ու երեխաների խաղալիքները։

Նկ. 2. Մ եխ ա տ րոնա յին հ ա վ ա քա ր ա ր

Ա°4. 2011 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ Ա Շ Խ Ա ՐՀՈ Ւ Մ | 55

ՄԵԽԱՏՐՈՆհԿԱ

Նկ. 4. Հւսգնովի ռ ոբ ոտ մակարգերի նախագծումն ու քենաներ և համակարգեր։
արտադրությունն է։ Գործառու­ Մեխատրոնիկայի մեթոդը
Նկ. 5. Ս պ ա սա րկող ռ ոբ ոտ թային շարժումներն իրակա­
նացվում են մեխատրոնային հա­ և տեխնոլոգիաները համապի–
Շարադրված հարցերի հա­ մակարգի նպատակաուղղված տանի են, և այս տեսակետից
կիրճ պատասխանները հնա­ մեխանիկական տեղափոխու­ մեխատրոնիկան նույն շարքում
րավորություն են տալիս պ ա տ ­ թյուններում և կոորդինացվում է այլ բարդ տեխնիկական, կի­
կերացում կազմելու քննարկվող կառավարվող տեխնոլոգիական բեռնետիկական, բիոնիկական
խնդիրների մասին։ և տեղեկատվական պրոցեսնե­ ավտոմատացված համակարգե­
րին զուգահեռ։ րի նախագծման և կառուցման
Մեխատրոնիկայի նպատակը մոդուլային սկզբունքի մշակման
շարժման որակապես նոր մո­ Մեխատրոնային մոդուլների հիմնարար մոտեցումների հետ։
դուլների և դրանց հիման վրա տարրերը տարբեր ֆիզիկական
բանական մեքենաների և հա­ բնույթի են, ինչը և բնորոշում է Այսօր մեխատրոնային մո­
մակարգերի ստեղծումն է, իսկ մեխատրոնիկայի միջառարկա– դուլները և համակարգերը լայ­
մեխատրոնիկայի առարկան յական էությունն ու դրա գիտ ա ­ նորեն կիրառվում են բազմաթիվ
տրված գործառութային շար­ տեխնիկական խնդիրները։ բնագավառներում՝ տեխնոլոգի­
ժումներն իրականացնող մո­ Մեխատրոնային համակարգի ական գործընթացների ավտո­
դուլների, մեքենաների և հա­ բաղադրիչները սիներգետիկ ին­ մատացում, արդյունաբերական
տեգրման պարագայում պետք է և հատուկ ռոբոտատեխնիկա,
անքակտելիորեն և օրգանապես ավիացիոն, տիեզերական և
համաձուլված լինեն։ ռազմական տեխնիկա, էլեկտրո­
նային մեքենաշինություն, ավտո–
Մեխատրոնային տեխնոլո­ մեքենաշինություն (շարժիչ–
գիաները ներառում են մարկե– անիվ, արգելակային սարքեր,
տինգային, նախւսկոնստրուկ– ավտոմատ փոխանցման տու­
տորական, արտադրական, փեր), ոչ ավանդական փ ոխա դ­
տեխնոլոգիական և տեղեկատ­ րամիջոցներ (էլեկտրամոբիլներ,
վական պրոցեսներ, որոնք ապա­ էլեկտրահեծանիվներ, հիվան­
հովում են մեխատրոնային սար­ դասայլակներ), գրասենյակային
քի ամբողջական կենսաշրջանը։ տեխնիկա (պատճենահանող և
Դրանց փոխկապվածության և տպող սարքեր), համակարգչա­
օրինաչափությունների բացա­ յին սարքեր (սկավառակատար­
հայտումը հնարավորություն ներ, տպիչներ), բժշկական և
է տալիս ստեղծելու առավել սպորտային սարքավորումներ
արդյունավետ և առաջադրված (էկզոսկելետոններ, մերսիչներ,
պահանջներն իրականացնող վարժասարքեր), կենցաղային
մեխատրոնային մոդուլներ, մե­ տեխնիկա (լվացքի, կարող մե–

56 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ Ա Շ Խ Ա ՐՀՈ Ւ Մ | ՒՎտ4. 2011

ՄԵԽԱՏՐՈՆԻԿԱ

քենաներ, փոշեկուլներ), միկրո– Մեխատրոնային մոդուլների և կան, սենսորային և էլեկտրա­
մեքենաներ (բժշկության, կեն­ մեքենաների տեխնիկական ցու–
սատեխնոլոգիաների, կապի ցանիշներին ներկայացվող ժա­ կան մասերի մշակման համար
միջոցների և հեռահաղորդւսկ– մանակակից պահանջներն են՝
ցության), ֆոտո և տեսատեխ– նախագծակոնստրուկտորական
նիկա, բարդ տեխնիկական հա­ • որակապես նոր ծառայողա­
մակարգերի օպերատորների կան և գործառութային խնդիր­ լուծումներն անհրաժեշտ է կա­
և օդաչուների պատրաստման ների կատարումը,
մարզասարքեր, երկաթուղա­ տարել բացառապես փոխկա­
յին տրանսպորտ (գնացքների • մեքենաների գործադիր օր­
երթևեկության վերահսկման հա­ գանների շարժման գերբարձր պակցված՝ ի սկգբանե հաշվի
մակարգեր), սննդի արդյունա­ արագությունները,
բերության մեքենաներ, պոլիգ­ առնելով սահմանափակումները՝
րաֆիական մեքենաներ, սարքեր • նոր գերճշգրիտ միկրո– և
ներկայացումների և ատրակցի­ նանոտեխնոլոգիաներ իրա­ խողովակաշարի տրամագիծը,
ոնների համար, մանկական խա­ կանացնելու նպատակով մո­
ղալիքներ։ դուլների գերճշգրիտ շարժում­ շահագործման անբարենպաստ
ները,
Մեխատրոնային մոդուլների պայմանները և այլն։
և համակարգերի տեսականին • մոդուլների և շարժվող համա­
և շուկան դինամիկորեն զարգա­ կարգերի կոմպակտությունը, Առանձնակի նշանակու­
նում են և կայուն աճի միտում միկրոմեքենաներում կառուց­
ունեն ամբողջ աշխարհում։ Այս վածքների մանրաչափավո– թյուն ունեն մարդու կյանքի
գործրնթացն օրինաչափ է և բա­ րումը,
ցատրվում է տեխնոլոգիական հետ անհամատեղելի կամ այն
մեքենաների և շարժվող համա­ • բագմակոորդինատային մե­
կարգերի որակական ցուցանիշ– քենաների նոր կինեմատի– վտանգող պայմաններում գոր­
ներին ներկայացվող սկզբունքո­ կական կառուցվածքները և
րեն նոր պահանջներով։ կառուցվածքային հարմարա– ծող մեխատրոնային համա­
դասումները,
Նկ. 7. Ռ ոբոտ ը վ ա ռ ա ր ա ն ի մոտ կարգերը, մասնավորապես՝
• փոփոխվող և անորոշ միջա­
Նկ. 8. Շ ա րժունա կ տ ե խ նո լոգ ի ա կա ն վայրերում գործող համակար­ ճառագայթաակտիվ աղտոտվա–
ռոբոտ գերի բանական վարքը։
ծությամբ միջավայրերում աշխա ­
Մեխատրոնային համակար­
գերի նոր տեխնոլոգիական և տելու համար, օրինակ՝ ատո­
գործառութային խնդիրները։
մային էլեկտրակայաններում
Նոր ծառայողական գործա­
ռույթների կատարման բնու­ վթարային վերականգնողական
թագրիչ օրինակ է ստորգետնյա
խողովակաշարերի տեսչական և վերանորոգման, մոնտաժման
և վերանորոգման աշխատանք­
ներ իրականացնող շարժունակ աշխատանքների, օգտագործ­
տեխնոլոգիական ռոբոտների
կիրառումը։ Այն հնարավորու­ ված վառելիքի փոխադրման
թյուն է տափս իրականացնելու
հորատումը բացառող տեխնոլո­ համար։ Նմանատիպ խնդիրնե­
գիաներ, երբ խողովակաշարերն
անցնում են ավտոմոբիլային կամ րի կատարման այլընտրանքա­
երկաթգծային ճանապարհների
տակով։ Շարժունակ տեխնոլո­ յին միջոցներ չկան։ Աղտոտված
գիական ռոբոտները բարդ մե­
խատրոնային համակարգեր տեղամասերում ճառագայթային
են։ Դրանց էլեկտրամեխանիկա­
վիճակի հետախուզման,

ճառագայթման աղբյուրնե­

րի որոնման, շինությունների և

սարքավորումների ակտիվա–

զերծման համար նախատես­

ված ռոբոտը հանդերձավորված

է մանիպուլյատորով, որը տե­

ղակայված է տրանսպորտային

միջոցի վրա և ընդունակ է հաղ­

թահարել աստիճանավանդակ­

ներ, փոքր արգելքներ, տեղա­

շարժվել թեք մակերևույթներով։

ճառագայթային գոտին անորոշ

միջավայր է, որտեղ հնարավոր

չէ նախապես ծրագրավորել ռո­

բոտի բոլոր գործառույթները, հե­

տևաբար՝ նպատակահարմար

է հեռակառավարման և ավտո­

մատ կառավարման ռեժիմների

համակցումը։

Ւ՝1տ4. 2011 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ Ա Շ Խ Ա ՐՀՈ Ւ Մ | 57

ՄԵԽԱՏՐՈՆԻԿԱ

Բւսրձր բանական հատկու­ շարժման գերբարձր արագու­
թյուններով օժտված մեխատրո­ թյուններ ստանալու օրինակ
նային համակարգերը կիրառ­ են գերճշգրիտ էլեկտրաիլա–
վում են նաև ահաբեկչական յին հանգույցները։ «Տւ6ռւ6ՈՏ»
գործողություններ իրականաց­ ֆիրմայի ԸՏՕ շարժիչ-իլն, օրի­
նելու նպ ատա կով տեղադրված նակ, նախատեսված է մշակող
պայթուցիկ սարքերը գտնելու, հաստոցների և կենտրոնների
ստուգելու և վնասազերծելու համար, և կոմպակտ մեխատ­
համար։ Դրանց խնդիրներն են րոնային մոդուլ է, որտեղ իլի հե­
նաև օբյեկտների և տարածք­ նարանները, շարժիչի մասերը
ների ձայնա և տեսահետախու– և ներկառուցված տեղեկատվա­
զումը, տրանսպորտային մի­ կան սարքերը (լուսաիմպուլսա–
ջոցների զննումը, ինչպես նաև յին տվիչ և գործիքի սեղմման
պայթունավտանգ առարկաների վիճակի սենսոր) միավորված են
փնտրումը, հայտնաբերումը, տե­ միասնական կոմպակտ մեխատ­
ղափոխումը և ոչնչացումը։ րոնային մոդուլում։ Մոդուլային
կառուցվածքն ապահովում է
Նկ. 9. Մ եխ ա տ րոնա յին մ ե քե ն ա Նոր սերնդի մեքենաների գոր­ շահագործման բարձր հուսալի­
Նկ. 10. Կ իբորգ ություն և պարզություն՝ շնորհիվ
ծադիր օրգանների շարժման հարմար ինտերֆեյսերի և իրա­
կանացնում է 40-ից մինչև 170
գերբարձր արագությունները։ նյուտոնճմետր պտտող մոմենտ
ու 10.000-ից մինչև 18.000 պտ/ր
ժամանակակից տեխնոլոգի­ պտտման հաճախություն։ Մոդու­
լում էլեկտրաշարժիչի ռոտորը
ական մեքենաների և հաստոց­ և գործիքի լիսեռը կազմում են
միասնական կառուցվածքային
ների գործադիր օրգանների տարր։

շարժման գերբարձր արագու­ Շարժիչի և գործադիր օր­
գանի միավորման նմանատիպ
թյան ապահովումը հնարավո­ մեխատրոնային գաղափար
կիրառվում է նաև տրանսպոր­
րություն է տալիս լուծելու երեք տային միջոցների մոդուլնե­
րում, օրինակ՝ մոտոր՜անիվ–
նպատակային խնդիրներ՝

բարձրացնել մեխանիկական

մշակման արտադրողականու­

թյունը, բարելավել մշակվող մա­

կերևույթների որակը և մշակման

ճշտությունը։

Մեխատրոնային սկզբունք­

ների և տեխնոլոգիաների

կիրառման հիման վրա

ՍՎԵՏԼԱՆԱ ՋՐԻ ՏԱԿ ՀԱՅՏՆԱԲԵՐՎԵԼ է •Հ
ԿՈՒԶՒՆԱ
ԱՇԽԱՐՀԻ ՈՒԹԵՐՈՐԴ ՀՐԱՇԱԼԻՔԸ՝
I Լսումնասիրելով նորզե–
լանդական Ռոտոմահանա լճի ՎԱՐԴԱԳՈՒՅՆ ԴԱՐԱՎԱՆԴԸ* ի ՝ ■#
հատակը՝ Նոր Զելւսնդիայի պե­
տական լաբորատորիաների մի գույն դարավանդի մնացորդ­ մակարգի մի մասը, և դրանց
շարք աշխատակիցներ հայտ­ ներն են, որոնք անվանում են աստիճաններով հոսում էր տ ա ք
նաբերել են այն, ինչը երկար աշխարհի ութերորդ հրաշալիք։ գեյզերներից ժայթքող ջուրը։
տարիներ որոնում են աշխարհի
տարբեր երկրների բազմաթիվ XIX դարում այդ դարավանդը 1843 թ. քրիստոնյա քա րո­
գիտնականներ։ Դրանք քվար– Սպիտակ դարավանդի հետ մի­ զիչների հայտնաբերած այդ
ցից կառուցված եզակի վարդւս– ասին շրջապատում էր Ռոտո­ դարավանդներն անմիջապես
մահանա լիճը։ Արդեն այդ ժա ­ գրավեցին աշխարհի զբոսաշր­
մանակ տեղացիները դրանք ջիկների ուշադրությունը։ Դա թե–
հրաշք էին անվանում։ Այդ երկու
դարավանդները կազմում էին
ստորերկրյա տաք ջրերի հա­

58 I ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ Ա Շ Խ Ա ՐՀՈ Ւ Մ | Ա°4. 2011

ՄԵԽԱՏՐՈՆԻԿԱ

ներում, որոնցում էլեկտրական Գերճշգրիտ տեղափոխություն­ տոցները, որոնք կիրառվում են
շարժիչն առանց միջանկյալ ների մոդուլներ։ միկրոօպտիկայում և միկրոէ–
մեխանիկական կերպւսփոխի– լեկտրոնիկայում՝ միկրոշարժիչ­
չի ներկառուցվում է տանող ժամանակակից մեխատրոնա­ ների մասերի և բժշկական միկ–
անիվի մեջ։ Այսպիսի մոդուլ­ յին մոդուլներին և համակարգե­ րոսարքերի մշակման համար։
ները լայնորեն կիրառվում են րին ներկայացվող կարևորագույն Այստեղ մշակման պարամետ­
էլեկտրասայլակներում, էլեկտ– պահանջներից է նաև գործադիր րերի գերբարձր ճշգրտությունն
րամոբիլներում, շարժունակ ռո­ օրգանի տեղափոխությունների ապահովվում է շնորհիվ գծային
բոտներում և այլ տրանսպորտա­ գերբարձր ճշգրտությունը։ Այդ շարժիչների։
յին համակարգերում։ սարքերից են, օրինակ՝ Տօժւշ1<
ֆիրմայի էլեկւորաէրոզիոն հաս­

թևացրեց տեղաբնակների՝ մաո– զոտեցին լճի հատակը և դա Ռոնդեն։
րիների տնտեսական վիճակը։ հայտնաբերեցին Վար­ Սպիտակ դարավան– դի որևէ
դագույն դարավանդի
Սակայն 1ՑՑ6 թ. հունի­ մի մասը՝ ստորին եր­ հետք գիտնականները չեն հայտ­
սի 10-ին Տարավերա հրաբխի կու սանդղաջրվեժները՝ նաբերել։
ժայթքումը և դրան ուղեկցող ծածկված դարչնագույն նստված–
հզոր երկրաշարժը ոչնչացրին Հիշեցնեն, որ մինչև 2011 թ.
շատ գյուղեր՝ ծածկելով դրանք քով։ «Վարդագույն դարավանդի հոկտեմբեր աշխարհի դասական
մոխրով, և ջրասույզ արեցին վերին մասը կամ քանդվել է
զույգ դարավանդները՝ թաղե­ երկրաշարժից, կամ պատված է յոթ հրաշալիքներ են համար­
լով նստվածքի 60 մ հաստու­ տիղմի այնպիսի հաստ շերտով, վել Քեոփսի բուրգը, Շամիրամի
թյամբ շերտի տակ։ Այդ ժա– որ անդրձայնային սոնարները կախովի պարտեզները, Զևսի
մանակվանից ոչ ոք չէր կարող չեն կարող այն ճեղքել«,– պ ա տ ­ արձանը Օլիմպիայիում, Արտեմի­
ասել՝ արդյոք աղետն ավերել մել էնախագծի ղեկավար Կորնել սի տաճարը էֆեսում, Հալիկառ–
է դարավանդները, թէյ դրանք նասի դամբարանը, Հռոդոսի կո­
անվնաս ընկած են լճի հատա ­ թողը, Ալեքսանդրյան փարոսը։
կին։

Այդ գաղտնիքը բացահայտե–
ցին նորզելանդացի հնագետ­
ները։ ՈԸ1\/1ՍՏ 100« ստորջրյա
սարքերի օգնությամբ, որոնց
վրա տեղադրված էին սոնարներ
և ֆոտոխցիկներ, նրանք հետա–

Ա°4. 2011 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ Ա Շ Խ Ա ՐՀՈ Ւ Մ | 59 |

ՄԵԽԱՏՐՈՆԻԿԱ

0 1 1 0 $ 11

Ավանդական գծային շար­ վրա կառուցված մեխատրոնա­ ները հեռանկարային հիմք են
ժումների շարժաբերները նե­ յին մոդուլներն ունեն մի շարք գերճշգրիտ մեխատրոնային
րառում են պտտական շար­ առավելություններ. մոդուլների ստեղծման համար,
ժումը համընթացի վերածող սակայն դրանց լայն ներդրմա­
մեխանիկական կերպափոխիչ– - բարձր դինամիկ բնութագ­ նը խոչընդոտում է դեռևս բարձր
ներ, դրանց բնորոշ մի շարք րեր՝ մինչև 200 մ/ր առավելա­ ինքնարժեքը։ Այնուամենայնիվ,
լուրջ թերություններով։ Ներկա­ գույն արագություն, մինչև 5 ց շարժիչների այս նոր տեսա­
յումս կիրառվող գծային շարժի­ առավելագույն արագացում, կա­ կը հիմք է ծառայում նոր սերն­
չի հիման վրա կառուցված մե­ յունություն գերբեռնվածության դի մեխատրոնային մոդուլների
խատրոնային մոդուլը ներառում նկատմամբ, շարժման ընթացքի ստեղծման համար։
է էլեկտրամագնիսական ստա­ սահունություն,
տոր, հարթ «ռոտոր» և գծային Գերճշգրիտ շարժումների
տեղափոխությունների տվիչ։ Ռո­ - գործնականում անսահմա­ իրականացման գիտատեխնի­
տորը կազմված է հաստատուն նափակ երկարությամբ տեղա­ կական խնդիրը, որը չափա­
մագնիսներից, որոնք ամրաց­ փոխության դեպքում շարժման զանց արդիական է տեխնոլո­
ված են հատուկ բարձր ամրու­ միկրոնային ճշգրտություն, գիական մակրոհամակարգերի
թյան խեցուն, որի կիրառությունը համար, առավել կարևորություն
արդյունավետ հովացման հա­ - շփվող մասերի նվազեցման է ստանում մեխատրոնային փոք­
մակարգի հետ համատեղ լուծել շնորհիվ բարձր երկարակեցու­ րաչափ մեքենաների և միկրոհա­
է գծային շարժաբերների ջեր­ թյուն և հուսալիություն, մակարգերի ստեղծման պարա­
մային և մագնիսական դաշտե­ գայում։ Օրինակ՝ Գերմանիայում
րի ազդեցության, կառուցված­ - կառուցվածքի մոդուլայնու– մշակված է միկրոմանիպուլյա–
քի կոշտության և գերբարձր թյուն և վերանորոգելիություն, տոր օպտոթելքային մալուխների
ճշգրտության հետ կապված օպտոէլեկտրոնային բաղադրա­
շատ խնդիրներ։ գործադիր օրգաններն մասերի հավաքման գերճշգրիտ
անմիջականորեն շարժական գործողություններ կատարելու
Գծային շարժիչների հիման մասի վրա տեղագրելու հնարա­ համար։ Ընդ որում, մանիպու–
վորության շնորհիվ բւսզմակո–
որդինատային համակարգերի
հարմարադասման պարզություն։

Այսպիսով՝ գծային շարժիչ­

60 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ Ա Շ Խ Ա ՐՀՈ Ւ Մ |Տ|°4. 2011

ՄԵԽԱՏՐՈՆԻԿԱ

լացվող օբյեկտի չափերն են՝ քերի փոխարինում շարժման և մեխատրոնային մոդուլների
15x15x1.9 մմ3, զանգվածը՝ 5 գ, մեխատրոնային մոդուլներով, ստեղծման միտումը։ «Աձճօո»
դիրքավորման ճշգրտությունը՝ որը հնարավորություն է տալիս ֆիրմայի «1մօէօր ձՕ» ման­
1 նանոմետր։ Մանիպուլյատորն վերացնելու շարժիչից մինչև րաչափ մեխատրոնային մոդուլի
ունի երկու միկրոբռնիչ, որոնք ելքի օղակ գնացող բազմաս­ հզորությունը 0.5 Վտ Է, տրա­
շարժման մեջ են դրվում ձևի հի­ տիճան կինեմատիկական մագիծը՝ 8 մմ, երկարությունը՝
շողությամբ շւսրժւսսարքեր ով։ շղթաները և կրճատելու ավել­ 16 մմ, զանգվածը՝ 4 գ, շարժի­
ցուկային տարրերը, չի լիսեռի տրամագիծը՝ 0.8 մմ։
Մեխատրոնային մոդուլների և • բոլոր հիմնական տարրերի Այս մեխատրոնային մոդուլները
մեքենաների կոմպակտությունն ու կառուցվածքային միավորում կիրառվում են ամենատարբեր
միասնական իրանում։ Օրի­ նշանակության կառավարվող
մանրաչափավորումը։ նակ՝ շվեյցարական «1\^օո» մեքենաներում՝ լազերային սար­
Ավանդական լուծումների ֆիրմայի պտտական շարժ­ քերում, ինսուլին ներարկող պոմ­
նկատմամբ մեխատրոնային մո­ ման մեխատրոնային մոդու­ պերում, մանրաչափ ռոբոտնե­
դուլների և համակարգերի կա­ լը ներառում է կոլեկտորային րում։
րևոր առավելություններից էնաև էլեկտրաշարժիչ, մոլորակա­
դրանց կառուցվածքի կոմպակ– յին ռեդուկտոր և լուսւսիմպուլ– Կենցաղային կիրառման հա­
տությունը։ Շարժման մոդուլնե­ մար նախատեսված բազմաթիվ
րի նախագծման ժամանակ հա­ սային տվիչ, սարքերի հաճելի օրինակներից
ճախ որոշիչ են դառնում դրանց • տարրերի սիներգետիկական են մեխատրոնային հավաքարար
զանգվածաեզրաչափային բնու­ սարքերը, մանկական խաղալիք­
թագրերին ներկայացվող պա­ ինտեգրացում, որը հնարա­ ները, լիովին ավտոմատացված
հանջները։ վորություն է տալիս լիովին ժամանակակից խելացի բնա­
Մեխատրոնիկան կոմպակտ բացառելու ինտերֆեյսները և կարանները և այլն։ Այսպիսով՝
մոդուլների նախագծման համար ստանալու գերկոմպակտ կա­ ժամանակակից մարդը գործում
առաջարկվում էերեք հիմնական ռուցվածքներ։ Է մեխատրոնային միջավայրում,
մոտեցում՝ Վերջին տարիներին խիստ ինչը խոստանում Է հրաշալի հե­
• էլեկտրամեխանիկական սար­ արտահայտված է մանրաչսս–
փավորված շարժիչ-սարքերի ռանկարներ։

«24. 2011 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ Ա Շ Խ Ա ՐՀՈ Ւ Մ | 61

Թ

ԲՐԻՏԱՆՒԱՆ ՍՏԵՂԾՊւՄ է ԾՊՎԱ8ԻՆ ԽՈեՈՐԱԳՈւՕՆ ԱՐԳԵԼԱՆՈՑ*

Մեծ Բրիսւանիայի և Հյուսիսա­ վում են ծովային թռչուններ, հազ­ իրադարձություններից հետո,
յին հռլւսնդիայի Միացյալ թա գա ­ վագյուտ կրիաներ և հսկայական երբ տ ա ք ջրերը վնասելէին բազ­
վորությունը հայտարարել Է, որ ծովախեցգետիններ։ 1970-ական մաթիվ մարջաններ։ Այդ խութը
ստեղծում Է աշխարհում խոշո– թվականներից բնապահպան դիմացել է ինչպես տաք, այնպես
րագույն հսկվող ծովային արգե­ Չարլզ Շեպարղը (Անգլիայի էլ բարձր թթվայնությամբ ջրին,
լոց Հնդկական օվկիանոսում։ Այն Վարվիկ համալսարան) ուսում­ որը մեծ վնաս է հասցրել մեծ խու­
զբաղեցնելու Է 554 հազար ք ա ­ նասիրում Է Չագոս արշիպելա­ թերին։ Ներկայումս այստեղ որ­
ռակուսի կիլոմետր ջրատարածք։ գը։ Նրա, ինչպես նաև այլ գիտ­ սում են շնաձուկ, որի լողաթևերն
Դա այնքան մեծ ջրատարածք նականների աշխատանքները ունեն մեծ պահանջարկ, ինչպես
Է, որ նրա ստեղծմամբ 73%-ով ցույց են տալիս խութի մեծ կեն– նաև ծովային վարունգ՝ Ասիայում
մեծանում Է այն շրջանը, որտեղ սաբազմազանությունը։ Հնդկա­ վաճառելու համար։
ձկնորսությունն արգելված Է։ Ծո­ կան օվկիանոսի մյուս խութերի
վային հսկվող տարածքի ղեկա­ համեմատությամբ՝ Չագոս խու­ Նելսոնը և նրա գործընկեր­
վարն Է լինելու բնապահպան Ջեյ թը լավ Է պահպանվել։ ները՝ Փյու անկախ կազմակեր­
Նելսոնը՝ Փյու անկախ խմբից։ պությունից, համարում են, որ ըն­
Մյուս խութերը շատ են տու­ դունվել էճիշտ որոշում, և հսկվող
Չագոս արշիպելագը կարող ժել ձկնորսությունից և մարդու ջրատարածքի ստեղծումն օգնե­
Է հպարտանալ Մարջանի խոշո– գործունեության այլ տեսակնե­ լու է մեր մոլորակի կենսաբազ–
րագույն խութով և ավելի մանր րից։ Չագոս արշիպելագն արագ մազանության պահպանմանը։
խութերով։ 55 կղզիներում բնակ­ վերականգնվել Է 1997-98 թթ.

հէէբ://VVVVVV.^Ո^ս|Հ^.^ս^թհՕէՕՏ/^^է^^I610036Ց/

62 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ Ա Շ Խ Ա ՐՀՈ Ւ Մ | ՒՎտ4. 2011

ԳԻՏՆԱԿԱՆՆԵՐԻ ՍՏԵՂԾՎԵԼ է ծածկագիր։ Սակայն ամերիկացի
ԱՐՀԵՍՏԱԿԱՆ գիտնականները զետեղել են այդ
ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԲԱՆԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ, ԴՆԹ-ներում արհեստական բա­
ԽՈւՄԲԸ ԼՈւԾՆԼ է ՈՐԸ ԿԱՐՈԴ է նականության կողմից մուտացի­
ԵՆԹԱՐԿՎԵԼ այի ենթարկվելու և ինքնուրույն
ԿեՆՍԱԲԱՆՈւԹՅԱՆ ԷՎՈԼՅՈՒՑԻԱՅԻ* նոր հատկություններ և կարողու­
ՄԵԾԱԳՈՒՅՆ թյուններ ձեռք բերելու ընդունա­
Համաշխարհային գիտու­ կություն։
ԱՌԵՂԾՎԱԾՆԵՐԻՑ թյունն ստեղծել Է արհեստական
բանականություն, որը կարող Է Ինչպես պարզվել Է, «թվա­
ՄԷԿԸ կենսաբանական օրգանիզմների յին օրգանիզմները» սովորել են
պես ինքնուրույն զարգանալ։ Այդ օգտվել տվյալ առանձնահատ­
Գիտնականների միջազգա­ մասին հաղորդում Է բրիտանա­ կությունից, որը մինչ այդ բնորոշ
յին խումբը (եյուքասլի համալսա­ կան «Նյու Սայենտսիստ» շա– Էր միայն կենսաբանական կա­
րան) լուծել Է կենսաբանության բաթահանդեսը։ ռուցվածքների համար։ Գոյացել
մեծագույն գաղտնիքներից մե­ Է այդ օրգանիզմների «բազմա­
կը՝ ինչպէտս և ինչու են ծերանում «Սինչ համաշխարհային մա­ զան» գործընթաց, երբ դրանց
բջիջները։ մուլը, քա ղա քա կա ն գործիչները յուրաքանչյուր նոր սերունդ ավե­
և փիլիսոփաները քննարկում են լի «խելացի Է և կարող Է», քա ն
«1\/|0|60ա1յր Տ^տէտտտ 8ւօ1օց^» արհեստական բանականություն նախորդը։
հանդեսում հրապարակված հե­ ստեղծելու հնարավորության
տազոտության համաձայն՝ երբ և ցանկալիության վերաբերյալ Ըստ «Նյու Սայենտսիստի»՝
ծերացող բջիջը հայտնաբերում հարցերը, Սիչիգանի պետական այս ամենի արդյունքում աշխար­
Է իր ԴՆԹ-ի Էական վնասվածք, համալսարանի գիտնականնե­ հը թևակոխել Է միանգամայն նոր
որն առաջացել Է ֆիզիկական րին հաջողվել Է կառուցել բանա­ տեխնոլոգիական դարաշրջան։
մաշվածության պատճառով, այն կան կյանքի նոր ձևեր», - նշում «Ձեռնակերւո բանականությու­
արձակում Էյուրահատուկ ներքին Է հանդեսը։ Դրանք ունեն բարդ նը ոչ միայն արդեն գոյություն
ազդանշաններ։ Այդ վթարային համակարգչային ծրագրերի, ունի, այլև դրա զարգացումը
ազդանշանները պարտադրում այսպես կոչված, «թվային օրգա ­ հասել Է այնպիսի մակարդակի,
են բջջի միտոքոնդրիաներին նիզմների» տեսք։ երբ այն սկսել Է զարգանալ ինք­
արտադրել «ազատ ռադիկալ­ նուրույն՝ առանց մարդու միջամ–
ների» օքսիդացող մոլեկուլներ, Ինչպես հաղորդում Է ԻՏԱՌ տությասն», - գրում Է հանդեսը։
որոնք իրենց հերթին ստիպում են ՏԱՍՍ-ը, այդ Էլեկտրոնային օր­ Այսպիսով՝ աշխարհը հայտնվել
քայքայել կամ դադարեցնել բջջի գանիզմներն ունեն սեփական Է «խելացի մեքենաների» ա ռա ­
բաժանումը։ «Գիտնականների ԴՆԹ՝ ծրագրի նախասկզբնական ջացման շեմին, որոնք ընդունակ
նպատակն Է ազատվել քաղց­ են մտածել և կատարել մարդու
կեղ առաջացնող վնասված ԴՆԹ– ուղեղին հատուկ մի շարք գոր­
ից»,– նշում Է հոդվածի հեղինակ ծառույթներ։
Կուքսոնը։

Այս հայտնագործությունը
զգալիորեն բարձրացնում Է գիտ­
նականների հնարավորությու­
նը «հարվածելու տարիքային
հիվանդություններին՝ խուսա­
փելով անցանկալի կողմնակի
հետևանքների վտանգներից,
ինչպիսին քաղցկեղն Է»,– ասել Է
Նյուքասլի ծերացման և առողջու­
թյան ինստիտուտի տնօրեն Թոմ
Կիրքվուդը։ Այդ մասին հաղոր­
դում Է 1ոօթք6տտ3.ո կայքը։

1*>4. 2011 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ Ա Շ Խ Ա ՐՀՈ Ւ Մ | 63

ՔԻՄԻԿՈՍՆԵՐՆ ՍՏԵՂԾ՜ԵԼ ԵՆ ՆՈՐ Ն8ՈԻ1»,
ՏՈՐճփՈւսԱՐԻՆԵԼՈԻ է ՊԼԱՍՏԻԿԻՆ *

Քիմիկոսները մշակել են նոր թի զանգվածի մոտավորապես կան դոնդողանման չորակավ
նյութ, որն ապագայում կարող է 0.4%-ն է։ Դոնդողի ձևավորումը ստանալու համար։
Փոխարինել պլաստիկին։ Թա­ բաղադրամասերից տևում է մոտ
փանցիկ և համեմատաբար 3 րոպե։ Նոր նյութի հատկություններն
ամուր նյութի հիմնական բաղադ­ ապահովում են նախ նրա մոլե­
րամասերն են ջուրը և կւսվը։ Նյութի կառուցվածքը հիշեց­ կուլների միջև գործող ոչ կովա–
նում է միմյանց սոսնձված բա­ լենտ կապերը, որոնց թվին են
Նոր նյութը գրեթե 98 %-ով րակ թերթերի տրցակ։ Թերթերը պատկանում ջրածնային կա­
բաղկացած է ջրից։ Զանգվածի կազմված են կավի և ջրի խ ա ռ­ պերը, լիցքավորված խմբերի
2-3 %-ը կազմում է կավը։ Բացի նուրդից, իսկ բարակ շերտի ձևա– էլեկտրաստատիկ Փոխազդեցու­
թյունները, վան-դեր-վաալսյան
/ V ճճճՅճձ միջմոլեկուլային փոխազդեցու­
■ լս- թյունները և այլն։ Ի տարբերու­
այդ, նյութի բանաձևում առկա թյուն կովալենտ կապերի, որոնց
են թանձրացուցիչ և օրգա նա ­ վորման համար անհրաժեշտ խզումը հանգեցնում է մոլեկուլնե­
կան բաղադրամաս, որոնք կա­ հատկություններ խառնուրդին րի քայքայման, ոչ կովալենտ կա­
րելի է անվանել «մոլեկուլային հաղորդում է թանձրացուցիչը։ պերի խզումը չի ազդում դրանց
սոսինձ»։ «Մոլեկուլային սոսնձի» «Կավե պլաստիկի» ամրությունը կառուցվածքի վրա։
զանգվածային մասը նոր նյու– բավարար է մինչև 3.5 սանտի­
մետր հաստությամբ առաձգա­ Ստեղծողների կարծիքով՝
նոր նյութի առավելություններից
մեկը՝ դրա կազմում նավթամ­
թերքների բացակայությունն է։
Բացի այդ, «կավե պլաստիկի»
արտադրությունը կլինի շատ
ավելի էժան, քա ն սովորական
պլաստիկի արտադրությունը։
Սակայն մինչև նոր նյութի զանգ­
վածային թողարկումը գիտնա­
կանները պետք է հաղթահա­
րեն մի շարք դժվարություններ,
որոնցից հիմնականը նոր նյու­
թի, ավանդական նմանակների
համեմատ, ոչ բավարար ամրու­
թյունն է։

՚հէէթ։//«™™.|ՈՅԱ|<3.քՆ/Ո6^Տ/31է|Շ|698592.հէՈՈ|.

64 I ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ Ա Շ Խ Ա ՐՀՈ Ւ Մ | ՒՎտ4. 2011

Մեծարգո գիտնականներ,
գիտության նվիրյալներ,

Սիրելի՞ընթերցող,

Շնորհավոր Ամանոր և Սուրբ Ծնունդ։

Թող 2012թվականը լինի առողջության,
աննախադեպ հաջողությունների,

բարեկեցության, երջանկության, նոր և
հետաքրքիր հայտնագործությունների ու

գյուտերի տարի։

Ս իրով՝ «ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ»

ԱՄԵՆԱՀԵՏ^ յ Տ Տ

. Գ Ի Տ Ա ՀԱ Ն Ր Ա 1 1 Ս ^» |յ

Հա ո

ԲԱԺԱՆՈՐԴԱԳՐՎԵԼՈՒ
ՀԱՄԱՐ ԿԱՐՈՂ ԵՔ
ԶԱՆԳԱՀԱՐԵԼ

>I 52 38 >30 5• ^