28-2012-1

ԲՈՒՍԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

և հարուստ բույսերի տարբեր Հայաստանի հարուստ բու– կում է մոտ կես միլիոն նմուշ և
տեսակներով ու ձևերով։ Եթե սաշխարհը հետազոտողների
ամբողջ Կովկասում աճում է ուշադրությանն է արժանացել կազմված է հետևյալ բաժիննե­
շուրջ 6000 տեսակ, ապա Հա­ սկսած 19-րդ դարից, երբ այս­
յաստանում, ընդամենը 30.000 տեղ հերբարիումներ են հավաքել րից՝
քառ.կմ տարածքի վրա հանդի­ եվրոպացի շատ բուսաբաններ։
պում է անոթավոր բույսերի շուրջ Բուսաբանական ուսումնասի­ • ընդհանուր հերբարիում
3600 տեսակ (այսինքն՝ Կովկւս– րությունների ի հայտ գալը Հա­ (80.000 նմուշ),
սի տեսակային կազմի կեսից յաստանում կապված է բնախույս
ավելին), որոնք ներկայացված Ա.Բ. Շելկովնիկովի անվան հետ, • Հայաստանի ֆլորայի
են գենետիկական և ձևաբանա­ ում 1920-ական թվականների հերբարիում (177.000նմուշ),
կան մեծ բազմազանությամբ։ սկզրին հավաքած հերբարիումը
Դրանց թվին են պատկանում Հայաստանի բնապատմական • տիպային նմուշների հեր­
Հայաստանի 120-ից ավելի տե­ թանգարանի հերբարիումի, իսկ բարիում (1200նմուշ),
ղաբնակները (էնդեմիկներ)։ հետագայում կենսաբանության
Նման բուսաբազմազանությունը ինստիտուտի ստեղծման հիմքն • կրկնօրինակների ֆոն­
պայմանավորված էՀայաստանի է։ Ներկայումս այն ԳԱՍ բուսա­ դային հավաքածու (մոտ 100.000
յուրարահատուկ աշխարհագրա­ բանության ինստիտուտի հերբա­ նմուշ)։
կան դիրքով, կլիմայի, հողերի րիումն է, որն ունի լայն ճանաչում
և ռելիեֆի բազմազանությամբ, ինչպես մեր երկրռւմ, այնպես էլ 1Ց70–Ց0–ական թվականնե­
ինչպես նաև բուսաշխարհի ու նրա սահմաններից դուրս «ԸՏԸ»
բուսականության ձևավորման միջազգային ծածկագրով։ րին ընդհանուր հերբարիումը
բարդ ու երկարատև պատմութ­
յամբ։ Անոթավոր բույսերի հերբա­ պարբերաբար համալրվել է ավե­
րիումի հավածաքուն պարունա­
լի քան 50 արտասահմանյան

երկրների բուսաբանական ինս­

տիտուտների հետ հերբարիու–

մային փոխանակման շնորհիվ։
Ցավոք, վերջին տարիներին մի­

ջազգային կապերի նվազման

հետևանքով այն համալրվում էոչ

բավարար չափով՝ հիմնականում

աշխատակիցների գիտարշավ–

|Տ|0 1. 2012 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ | 49

ԲՈՒՍԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ է լռրիււա .իկ շրջ ա ն ն ե ր

ների միջոցով։ 1.ՎԼյվքւ^խճԼիյւււնիշ^քւսն
հերբարիումային 5Լ ն–իիւււ1լի.շ1^ււէյ
3.1կապ ւււճ
ֆոնդի ուսումնասիրության հի­ 4. ԼճաւԼ շ՚Հքան
ման վրա հրատարակվել են մի
շարք հիմնարար մենագրութ­ 5. և ււճ ւււն
յուններ. «Հայաստանի ֆլորան» Տ. Աւզսւիա1յ|ւ^քւււն
(11 հատոր), «Երևանի ֆլորան», 7. Սևւս1յ^ւքբ.ք
«Հայաստանի Կարմիր գիրքը»,
ավարտական փուլում է «Կով– I . Գ Լ դ ւ ւ 1 ի ^ ( ւււն
կասի ֆլորայի կրիտիկական
կոնսպեկտի» քառհատորյակի 91I.I0..ԵԹԴֆսւևսՀաքրյենզւիևհՀւլիլճիքԼււ|ււփիւ^Ըշրբ-քՔււււսԸՍ
հրատարակումը, «Հայաստա­
նի ֆլորայի ծաղկավոր բույսերի 111ՄէւղրճԼ շ՚քք ււՇ
քրոմոսոմային թվերի ատլասը»
և մի շարք այլ մենագրություն­ Նկար 1
ներ։ Պատրասվում է հրատարա­
կության «Հայաստանի ֆլորայի րը (429 տեսակ), բակլազգիները տեղաբնակներ են, որոնցից 6-ը
անոթավոր բույսերի որոշիչը», (346), հացագգիները (336), վար­ հանդիպում են միայն Հարավա­
«Հայաստանի ծառերի ու թփերի դազգիները (210), խաչածաղկա­ յին Հայաստանում։ Սա վկայում է
փոշեհատիկների ատլասը»։ վորները (203). մեխակազգիները Հայաստանի տարածքում, հատ­
(183), շրթնազգիները (153), հո– կապես հարավային շրջաննե­
«Հայաստանի ֆլորա»–ի 11 վանոցազգիները (132) և այլն, րում, ցեղի ներսում ուժգին
հատորում ներառվել է 3260 տե­ որոնք միասին կազմում են բու– ձևա– և տեսակագոյացման մա­
սակ, որոնք պատկանում են 156 սաշխարհի տեսակային կազմի սին։ Երկրորդ տեղն է զբաղեց­
ընտանիքի, 879 ցեղի։ 10-րդ ավելի քան 55 %-ը։ նում Շ6ՈէՅԱՐ63ցեղը, որում նույն­
հատորի լույս տեսնելուց հետո պես ուժգին տեսակագոյացման
Հայաստանի բուսաշխարհում Հայաստանի բուսւսշխար– պրոցես Է նկատվում Հայատանի
հայտնաբերվեցին նոր 4 ընտա­ հի էնդեմիկ տաքսոնները (տե­ տարածքում։ Նույնը վերաբերում
նիք, 33 ցեղ, 445 տեսակ և 16 ղաբնակները) ներկայացնում են Է ՕօստտւՁ և ^տէՐՅցՅԽտ ցեղերին։
ենթատեսակ։ 26 ընտանիք, 56 ցեղ և 124 տե­
սակ, ընդ որում, ցեղերի շարքում Հայաստանի բուսական աշ­
Վերջին տվյալների համա­ առաջին տեղն է զբաղեցնում խարհն ուսումնասիրվելէ լիարժեք
ձայն՝ Հայաստանի բուսական և բարձր մակարդակով դեռևս XX
աշխարհը պարունակում է մոտ ցեղը (Տանձենի), որի 32 դարի 50-ական թթ. ականավոր
3600 տեսակ անոթավոր բույսեր, տեսակ հանդիպում է Հայաստա­ բուսաբան, ակադեմիկոս Ա. Լ.
որոնք ընգրկված են շուրջ 800 նում։ Դրանցից 12-ը Հայաստանի Թախտաջյանի ստեղծած բույսե­
ցեղերում և 160 ընտանիքներում։ րի կարգաբանության դպրոցի
Հանրապետության բուսւսշխար– կողմից։
հի առավել հարուստ ընտանիք­
ներից են բարդածաղկավորնե­ Հայաստանի տարածքում
ակադ. Ա. Լ. Թախտաջյանն
առանձնացրել է 12 ֆլորիստա–
կան շրջաններ, որոնք արտա­
ցոլում են ֆլորիստական կազմի
և հիմնական էկոհամակարգերի
առանձնահատկությունները։

Ըստ զբաղեցրած տարածքի՝
ամենախոշորը Իջևանի և Երևա­
նի ֆլորիստական շրջաններն են,
իսկ ամենափոքրերը՝ Արագածի

50 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ |Ւ1տ 1.2012

ԲՈՒՍԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

և Սեղրու շրջանները։ կային հարուստ բազմազանութ­ նույնպես որոշիչ Փաստարկ են
Բուսաշխարհի բազմազա­ յամբ։ Վերջիններս բնորոշվում հանրապետության բուսականութ­
են նաև տեղաբնակ տեսակների յան բազմազանությունը բնութագ­
նությամբ Հյուսիս-արևելյան առկայությամբ (աղ. 1)։ րելու համար։ Ստորին լեռնային
շրջաններից ամենահարուստը գոտում (ծմբ 400-1200մ) մեծ բազ­
Իջևանի շրջանն է (1550 տեսակ), Հայաստանի լանդշաֆտների մազանությամբ ներկայացված
իսկ հարավային բոլոր շրջան­ բազմազանությունը ևլեռնազրա– են բուսականության կիսաա–
ներն էլ աչքի են ընկնում տեսա­ կան առանձնահատկությունները

Աղյուսակ 1
Հայաստանի ֆլորիստական շրջանների համեմատական բնութագրերը

ւտւ Ֆլորիստական Բու– Տարածված բուսականության Ուղղաձիգ Տեղաբնակ Հայաստա­
շրջան սատե– բնույթը բարձունքա­ տեսակնե­ նի Կար­
սակ– յին սահման­ րի առկա­ միր գրքում
ների ներ (ստորին յությունը գրանցված
և վերին)
թիվը տեսակների

թիվը

1. Վերին տափաստաններ, մարգագետ– 4 25
Ախուրյանի 870 նլատափաստաններ, մարգագե­ 1700-3100

տիններ

2. Շիրակի 1117 կիսաանապատներ, տափաս­ 900-2400 16 39
տաններ, մարգագետիններ

3. Արագածի տափաստաններ, նոսր անտառ­ 9 19
ներ, կաղնու անտառներ, մար–
912 գ ա գ ե տ ն ա տ ա փ ա ս տ ա ն ն ե ր , սկսած 1400
մերձալպյան և ալպյան մարգա­
գետիններ

4. Լոռու 1280 մարգագետիններ, անտառներ, 1400-2550 6 47
ջրաճւսհճային

5. Իջևանի 1550 նոսրանտառներ, անտառներ, 400-3100 18 71
մարգագետիններ

6. Ապարանի տափաստաններ, մարգւսգետ– 16 26
1300 նատւսփաստաններ, անտառ­ 1300-3100

ներ

7. Սևանի տափաստաններ, մարգագե­ 27 48
1660 տիններ, կաղնու անտառներ և 1850-3500

գիհու նոսանտառներ

8. Գեղամա 1020 մերձալպյան և ալպյան մարգա­ 1700-2100 19 14
գետիններ, կաղնու անտառներ

կիսաանապատներ, աղուտաց–

9. Երևանի 1920 ված ճահիճներ, անապատ, տա­ 1400-2200 40 144
փաստաններ, գիհու նոսրան­

տառներ

կիսաանապատներ, անապատ­

10. Դարելեգեսի 1700 ներ, անտառներ, մարգագետին­ 1000-3500 40 98
ներ, պետրոֆիլ բուս., տարբեր

տեսակներ

կիսաանապատներ, անտառ­ 35 95
11. Զւսնգեզուրի 2000 ներ, տափաստաններ, մարգա­ 600-3900

գետիններ, նոսրանտառներ

12. Սեղրու կիսաանապատներ, անտառ­ 25 112
1670 ներ, նոսրւսնւստռներ, մարգա­ 400-3100

գետիններ

Ա°1. 2012 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ | 51

ԲՈՒՍԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

նապատային համակեցություն­ է ալպիական բուսականության և հրատարակվել Է Հայաստանի
ները, որտեղ կենտրոնացված է որևէ ներկայացուցիչ, որով էլ բույսերի Կարմիր գրքի երկրորդ՝
հանրապետության գիպսասեր պայմանավորված է լինում ընդ­ լրամշակված հրատարակությու–
և աղասեր բուսականության հանուր ֆոնը (վառ կապույտ, դե­ նը։
հիմնական բազմազանությունը, ղին, մանուշակագույն և այլն)։
հանդիպում են աղուտացված 1ո տւէս պահպանություն։ Կեն– Հաշվի են առնվել նոր տվյալ­
ճահիճների հատվածներ և նույ­ սաբազմազանության պահպա­ ներ, որոնք հավաքվելեն առաջին
նիսկ յուրօրինակ անապատների նության հիմնական և առավել հրատարակությունից հետո ան­
կղզյակներ, որտեղ ներկայաց­ արդյունավետ մեթոդներից Է ցած 17 տարիների ընթացքում և
ված են փշոտ թփերի չափա­ բնության հատուկ պահպանվող արտացոլված են Բուսաբանութ­
զանց հարուստ բուսական հա­ տարածքների (ԲՀՊՏ) ստեղծու­ յան ինստիտուտի հերբարիու­
մակեցություններ։ մը։ Համաձայն ՀՀ «Բնության մի հավաքածուում։ Տեսակների
հատուկ պահպանվող տարածք­ վերագնահատման ժամանակ,
Միջին և բարձր լեռնային ների մասին» օրենքի, Հայաստա­ որոնք մտել են առաջին հրատա­
զոտիները (1200-2000 մ) բնու­ նում հաստատված են բնության րակության մեջ, հաշվի են առն­
թագրվում են տափաստանա­ հատուկ պահպանվող տարածք­ վել մի շարք ցուցանիշներ, այդ
յին և անտառային բազմազան ների հետևյալ կատեգորիաները՝ թվում՝ Հայաստանի տարածքում
համակեցություններով։ Հանրա­ արգելոց, ազգային պարկ, արգե­ և ամբողջ աշխարհում տարած­
պետության անտառային բու­ լավայր և այլն, որոնցում կենտ­ վածությունը, Էկոլոգիական և
սականությունը տարածված է րոնացված Է հանրապետության բուսական համակեցություններ
հիմնականում 500-2300 մ բարձ­ բուսական աշխարհի բազմա­ բնորոշող (ֆիտոցենոտիկա–
րություններում, իսկ առան– զանության շուրջ 65-70%-ը, իսկ կան) հարմարողականությունը,
ձին շրջաններում անտառները Կարմիր գրքում գրանցված բու­ անհետացման իրական վտանգի
բարձրանում են մինչև 2400 մ՝ սատեսակների մոտ 37%-ը։ բնույթը և աստիճանը։
առաջացնելով այսպես կոչված
պարկային մերձալպյան անտառ­ Հայկական ԽՍՀ բույսերի Ըստ գնահատման՝ բարձրա­
ներ։ Հիմնական անտառային կարգ բույսերի տեսակների հա­
զանգվածները տարածված Կարմիր գիրքը լույս Է տեսել մար առանձնացվել են հետևյալ
են հանրապետության հյուսի– հիմնական կատեգորիաները՝
սարևելյան (Տավուշ և Լոռի) և 1990 թ.։ 2004 թ. դրա հիմքի վրա
հարավարևելյան (Զւսնգեզուր և կազմվել և հանրապետության 1. կրիտիկական վիճակում
Մեղրի) շրջաններում։ Հայաստա­ Կառավարության կողմից հաս­ գտնվող տեսակներ (Օք^), որոնք
նի կենտրոնական մասը գրեթե տատվել Է «Հայաստանի բույսե­ կանգնած են անհետացման չա­
անտառազուրկ է։ Բուսաբանա­ րի Կարմիր ցուցակը»։ փազանց բարձր ռիսկի առջև
կան տեսակետից չափազանց (143 տեսակ),
հետաքրքիր են հատկապես Նկար 2
փոքր տարածքներ (կղզյակներ) 2. վտանգված տեսակներ
զբաղեցնող կենու և սոսու պու­ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ (Ը1Տ1), որոնց սպառնում Է վե­
ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ րածվել կրիտիկական վիճակում
րակները։ Ծավի սոսու պուրակը գտնվող տեսակների (249 տե­
եզակի է Կովկասի ողջ տարած­ ԲՈՒՅԱԵՐԻ սակ),
քում։ Այդ յուրօրինակ բուսական ԿԱՐՄԻՐ ԳԻՐՔ
համակեցության կազմում առ­ 3. խոցելի տեսակներ Օ^Ս),
կա են տասնյակ հազվագյուտ օրատ«ՏւաՕբ8ւ0ա0ւ&ւշՕօՐտԲ^ԼւՃաԱտււտՏււձ որոնց սպառնում Է վերածվել
բուսատեսակներ, որի շնորհիվ վտանգված տեսակների (60 տե­
էլ ներկայումս այն ներառված է Ներկայումս ՀՀ ԳԱԱ բուսա­ սակ)։
Շիկահողի պետական արգելոցի բանության ինստիտուտում բնա­
տարածքի մեջ։ պահպանության նախարարութ­ ՀՀ բույսերի Կարմիր գրքում
յան պատվերով պատրաստվել գրանցված 452 տեսակի բարձ­
Մերձալպյան և ալպյան գոտի– րակարգ բույսերից ԲՀՊՏ-ներում
ները (2200-4000 մ) հիմնակա­ ներկայացված են 166-ը, կամ
նում զբաղեցված են մարգագե­ 36.7%-ը, որն անշուշտ բարձր ցու–
տիններով և ալպյան գորգերով, ցանիշ չէ և, բացի այդ, լրացուցիչ
որոնք չափազանց գեղեցիկ բու­ հետազոտության և ճշգրտման
սական համակեցություններ են։ կարիք ունի։ Ընդ որում՝ ՀՀ բույ­
Այստեղ սովորաբար գերակշռում սերի Կարմիր գրքում գրանցված
բարձրակարգ բույսերի ներկա–
յացվածության մակարդակը հա­
մեմատաբար բարձր է «Շիկա–

52 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ | ԻՎտ1. 2012

ԲՈՒՍԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

հող» պետական արգելոցում։ Մի ցենոզներ), որոնց մեջ կան նաև աննախադեպ կորուստ կրեց,
շարք հազվագյուտ ու անհետա­ այն խմբավորումները, որոնք այլև քաղաքների ու բնակա­
ցող տեսակներ ներկայացված բնության մեջ անհետացման եզ­ վայրերի կանաչ տնկարկները։
են մի քանի ԲՀՊՏ-ներում։ րին են։ Առանց այդ էլ, վերջին հարյու­
րամյակի ընթացքում անտա­
էճ տւէս պահպանություն։ Ներկա վիճակը և խնդիրնե­ ռային զանգվածները մի քանի
Հայաստանի «Ֆլորան և բուսա­ րը։ Անկախություն ձեռք բերելուց անգամ ենթարկվել էին գերհա–
կանություն»^ կոլեկցիոն հողա­ հետո հանրապետությունում ար­ տումների, որի արդյունքում Հա­
մասը հանրապետության այն մատապես փոխվեցին սոցիալ յաստանի անտառային տա­
եզակի գիտական վայրերից տնտեսական պայմանները, ինչն րածքները կրճատվել են գրեթե
մեկն Է, որտեղ արդեն շուրջ 57 անմիջականորեն անդրադար­ 2 անգամ, իսկ ծառուտները
տարի իրականացվում Է Հա­ ձավ հանրապետության բնական բնութագրվում են որպես տա­
յաստանի բուսական աշխարհի Էկոհամակարգերի, առաջին րահասակ և ցածրարտադրողա­
բազմազանության պահպանում հերթին՝ բուսական աշխարհի կան։ Անտառային զանգվածնե­
և հետազոտում։ Նշված ժամա­ վըա։ էներգիական ճգնաժամը, րի կրճատումն առաջին հերթին
նակահատվածում հողամասում հողերի սեփականաշնորհումը, ուղեկցվել է դրանց ուղղաձիգ
մշակության պայմաններում հողօգտագործման կառուցված­ գոտիական տարածվածության
աճեցման և պահպանման փոր­ քի և հանրապետության ենթա– սահմանափակմամբ։ Եթե նախ­
ձարկումներ են կատարվել բույ­ կառուցվածքների փոփոխութ­ կինում անտառի տարածման
սերի ավելի քան 1000 տեսակի յունները խոր տեղաշարժեր վերին սահմանը հարավային
նկատմամբ։ Ներկայումս կոլեկ– առաջացրեցին բնական էկոհա­ Հայաստանում (Վայք, Զանգե–
ցիոն հողամասում առկա Է մոտ մակարգերի մարդածին ծանրա­ զուր, Մեղրի) հասնում էր մինչև
600 տեսակ։ բեռնվածության մեջ։ Անտառա­
յին և ջրային էկոհամակարգերը 2600-2700 մ բարձրությունները,
Կոլեկցիոն հողամասը հիմ­ հայտնվեցին տագնապալի վի­ իսկ հյուսիս-արևելքում (Տավուշ
նադրել են 1935թ. անվանի գիտ­ ճակում։ Տնտեսական իրադրութ­ և Լոռի) 2300-2400 մ, ապա կլի­
նականներ Ա.Կ. Մաղաքյանը, Ա.Ա. յան փոփոխությամբ կտրուկ մայական և մարդածին գործոն­
Հախվերդովը և Ն.Վ. Միրզոևան։ կրճատվեցին նաև հանրապե­ ների ներգործության հետևան­
ՀՀ ԳԱԱ բուսաբանության այգու տության բուսական աշխար­ քով տեղի է ունեցել անտառային
տարածքում հողամասի տարբեր բուսականության վերին սահմա­
ցուցադրական մանրապուրակ– հի պահպանությանն ուղղված նի իջեցում 200-300 մ-ով։ Գրեթե
ներում ներկայացված են բուսա– գիտական հետազոտություն­ նույն մասշտաբներով էլ տեղի
բանա-աշխարհագրական տե­ ների ֆինանսավորման ծավալ­ է ունեցել անտառների բուսա­
սանկյունից մի շարք հետաքրքիր ները։ Արդյունքում, ներկայումս կանության ստորին սահման­
տեսակներ, ինչպես նաև վայրի բացակայում են բնական էկո­ ների տեղաշարժ դեպի վեր։ Այս
դեղատու, տնտեսապես արժե­ համակարգերի, առանձին տե­ օրինաչափությունը դիտվում է
քավոր, գեղազարդ և բազմա­ հանրապետության գրեթե բոլոր
թիվ այլ տեսակներ։ Բացի այդ, սակների, պոպուլյացիաների և անտառաճման շրջաններում։
կոլեկցիոն հողամասում ներկա­ գենետիկական ձևերի մեծ մասի Անտառների ուղղաձիգ սահ­
յացված Է Հայաստանի մշակո­ ժամանակակից վիճակին վերա­ մանների կրճատումն ուղեկց­
վի բույսերի վայրի ցեղակիցների բերող հավաստի տվյալները։ վում է հողերի վատթարացմամբ,
մոտ 200 տեսակ՝ հատիկավոր­ Կենսաբազմազանության ժամա­ անտառային դենդրոբազմազա–
նակակից վիճակի մասին լիար­ նության կորուստներով և էկոլո­
ներ, հատիկաընդավորներ, բան– ժեք տվյալների բացակայության գիական իրավիճակի ընդհանուր
ջարաբույսեր, հատապտղային– պատճառով անհնար է արդյու­ վատթարացմամբ։
ներ, համեմունքայիններ և այլն։ նավետ միջոցառումներ մշակել
Այստեղ ներկայացված են նաև ինչպես կենսաբազմազանութ– Ներկայումս բուսական էկո–
մի շարք հազվագյուտ և անհե­ յան պահպանության, այնպես էլ համակարգերին սպառնացող
տացող բուսատեսակներ (մոտ բնական պաշարների կայուն օգ­ վտանգներն են՝
տագործման ուղղությամբ։
70 տեսակ), որոնցից 38 ներառ­ 1. էկոհամակարգերի ուղ­
վել են ՀՀ Կարմիր գրքի նոր հրա­ 1990-ական թթ. մի քանի ղակի վատթարացումը կամ
տարակության մեջ։ տարի շարունակվող չհամա­ փոփոխությունը, որը պայմա­
կարգված և զանգվածային ծա­ նավորված է մարդածին գործո­
Հողամասի մոտ 4հա տարած­ ռահատումների հետևանքով նի ազդեցությամբ և կապված
քում ստեղծվել Էնաև Հայաստա­ հանրապետությունում ոչ միայն
նի բուսական համակեցություն­ է տնտեսական ակտիվության
ների 16 մոդել (արհեստական անտառային բուսականությունը

Ա°1. 2012 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ | 53

ԲՈՒՍԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

րունքային գոտիա­ Ըստ այդմ, տվյալ ցանցի մշակ­
ման ժամանակ հաշվի կառնվեն
կան տեղաշարժի կլիմայի կանխատեսվող հա­
մընդհանուր փոփոխություննե­
հետ։ Առանձին տե­ րը և հանրապետությունում ըն­
դունված սոցիալ-ւոնտեսական
սակների տեղա­ զարգացման ռազմավարական
ուղղությունները։
շարժի (միգրացիա)
Հատուկ ուշադրություն կդարձ­
համար համապա­ վի բույսերի հազվագյուտ և անհե­
տացող տեսակներին և այն տե­
տասխան պայման­ սակներին, որոնք կարող են
էապես ազդել էկոհամակարգերի
ների բացակայութ­ վրա։ Առանձնակի ուշադրության
են արժանի հատկապես այն էկո–
յան դեպքում տեղի
համակարգերը, որոնց կազմում
կունենա դրանց գենետիկական մեծ բազմազա­
նությամբ ներկայացված են մշա­
անհետացում։ կաբույսերի վայրի ցեղակիցները։

Հաշվի առնելով Նախատեսվող հետազոտութ­
յունների շրջանակը ներառում է՝
այս փաստերը, ՀՀ
• անտառային էկոհամա­
ԳԱԱ բուսաբանութ­ կարգերի գնահատում, հան­
րապետության անտառածած­
յան ինստիտուտն
կի օպտիմալացմանն ուղղված
իրականացնում է աշխատանքների ու դրանց անհ­
րաժեշտ ծավալների որոշում,
հանրապետության
• բույսերի հազվադեպ
բուսական աշխար­ հանդիպող և անհետացող տե­
սակների պոպուլյացիաների
հի բազմազանութ­ առկայության և վիճակի գնա­
հատում, նրանց գոյությանը
յան ժամանակակից սպառնացող պատճառների բա­
ցահայտում, ինչպես նաև անհե­
վիճակի գնահա­ տանալու ռիսկի կրճատմանն

տում, ինչը հիմք ուղղված առաջարկությունների
մշակում,
հետ՝ սւնտսսռհատումների հո­ կծառայի նրա պահ­
• մշակաբույսերի վայրի
դա տեսքեր ի փոփոխություն՝ տա­ պանության և կայուն օգտագործ­ ցեղակիցների գենետիկական
րածքների վարում, չկանո­ ման արդյունավետ միջոցառում­ բազմազանությամբ էկոհամա­
ների մշակման համար։ կարգերի վիճակի գնահատում՝
նակարգված ւսրածեցում, Հանրապետության տարբեր դրանց պահպանության և բու­

ենթակաոուցվածքի զարգացում սաբուծության մեջ ու սելեկցիա­
Լ բնակավայրերի ընդլայնում, բնապատմական շրջաններում յում լայնորեն օգտագործելու
տարածքների ոռոգում և ցա­ և մարզերում կիրականացվեն նպատակով,
տարբեր էկոհամակարգերի լա­
մաքեցում՝ հաշվի առնելով էկո– վագույն փոխհարաբերությանն • էկոլոգոֆիզիոլոգիական
համակարգերի առանձնահատ­ հետազոտությունների միջոցով
կությունները և այլն։ Այս բոլորը ուղղված ուսումնասիրություններ։ անտառային համակեցություն­
լուրջ վտանգ է, որն ի վերջո, բե­ Ելնելով այդ էկոհամակարգերի ների վիճակի և վերականգնո–
րում է մարդու համար կենսական տնտեսական կարևորությունից, ղականության գնահատում՝
անհրաժեշտ էկոհամակարգերի աշխատանքների առաջնահերթ անտառավերականգնման արդ­
ուղղությունը պետք է լինի հան­ յունավետ ուղիների մշակման
ոչնչացման։ նպատակով։
2. Կլիմայի համընդհանուր րապետության անտառների վի­
փոփոխությունը, որն ըստ կան­ ճակի հետազոտությունը և գործ­
նական առաջարկությունների
խատեսումների կբերի բնական մշակումը, ինչպես սսնտառավե–
պայմանների արմատական րականգնման, այնպես էլ տա­
փոփոխությունների (2100 թ.
հանրապետության տարածքում րածքների անտառապատման
սպասվում է տարեկան միջին աշխատանքների համար։
էկոլոգիական ցանցի ստեղծ­
ջերմաստիճանի բարձրացում
մինչև 3-4.5 °Շ–ով Լ տեղումների ման և եվրոպական էկոլոգիա­
կան ցանց մուտք գործելու
քանակի իջեցում մինչև 10%–ու|), նպատակով հանրապետության
ինչն էապես կադրադառնա բնա­
կան էկոհամակարգերի վրա։ էկոհամակարգերի ամբողջ բազ­
Առաջին հերթին կփոփոխվեն մազանության պահպանության
համար պետք է իրականացվի
էկոհամակարգերի կազմը և կա­ բնության հատուկ պահպանվող
ռուցվածքը՝ կապված լեռնային
պայմաններում ուղղաձիգ բսսրձ– տարածքների վերագնահատում։

54 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ | Ւ1տ1. 2012

ԵԹԵ ՀԻՎԱՆԴ ԵԱ՝ տվյալների հետ։ Պարզվել է, լը 1960 թվականից աճել է չորս
ՄՆԱ ՏԱՆԸ որ գլխացավը կապված է օդի անգամ։ Բայց մասնագետների
ջերմաստիճանի հետ։ Եթե այն կարծիքով հիմնական պատճա­
Նա, ով թեթև հիվանդութ­ բարձրանում է 5°0–ով, ապա մեկ ռը համընդհանուր տաքացումն
յան դեպքում շարունակում է օր անց գլխացավի գանգատնե­ է։ Դրա հետևանքով կրճատվում
գնալ աշխատանքի, շատ չան­ րի հաճախությունն աճում է 7,5 է տեղումների ծավալը։ Ավելի
ցած կարող է լուրջ հիվանդա­ անգամ։ Նույն ախտանիշներն ջրառատ են դառնում միայն Հյու­
նալ։ Այդ եզրակացությանն են առաջանում են մթնոլորտային սիսային Սառուցյալ օվկիանոս
հանգել դանիացի բժիշկները։ ճնշման անկման դեպքում, բայց թափվող գետերը՝ սառույցների
Պատահականության սկզբուն­ ոչ թե մեկ, այլ երկու-երեք օր հալման հաշվին։
քով նրանք ընտրել են շուրջ 12 անց։ Օդի աղտոտվածությունը
հազար դանիացու, զրուցել են գլխացավի վրա չի ազդում։ ՀԵՈՈԻԱՏԱՑՈԻՑՑԸ ԽԱՆ­
նրանց հիվանդությունների մա­ ԳԱՐՈՒՄ է ՄԱՆԿԻԿՆԵՐԻՆ
սին և ուսումնասիրել նրանց ա յ ո փ » աւՅ ա>, 2009, յվն8
բժշկական քարտերը։ Պարզվել ԽՈՍԵԼ ՍՈՎՈՐԵԼ
է, որ ովքեր տարվա ընթացքում ԱՇԽԱՐՀԻ ԳԵՏԵՐԸ
առնվազն 6 անգամ հիվանդ վի­ ՑԱՄԱՔՈՒՄ ԵՆ Սիեթլի (ԱՄՆ) մանկական
ճակում գնացել են աշխատան­ առողջապահության ինստիտու­
քի, հետագայում 74 %-ով ավելի Ամերիկացի ջրաբանների տի աշխատակիցներն ավտո­
հաճախ, քան մյուսները, հիվան­ տվյալներով, 1Ց4Ց թ. մինչև 2004 մատ խոսաձայնագրիչներ
դացել են այն աստիճանի լուրջ, թ. Ասիայի և Ամերիկայի՝ Խաղաղ (դիկտոֆոններ) են տեղադրել
որ ստիպված են եղել բացակա– օվկիանոս թափվող գետերի 2-ից մինչև 48 ամսական 329
յել աշխատանքից երկու և ավելի հոսքը կրճատվել է 6 %-ով, որը երեխաների ընտանիքներում։
ամիս։ համապատասխանում է Միսի– Ձայնագրությունից կարելի էր
սիպի գետի տարեկան հոսքին։ հասկանալ, հեռուստացույցն,
ԵՂԱՆԱԿԸ ԵՎ ԳԼԽԱՑԱՎԸ Հնդկական օվկիանոս թափվող արդյոք, միացված է, և հետևել
գետերն այդ նույն ժամանակա­ բնակարանում վարվող զրույց­
հատվածում ցամաքել են 3 %-ով։ ներին։ Պարզվել է, որ այն ժամե­
Ամենից շատ ցամաքել է Գանգե­ րին, երբ հեռուստացույցը միաց­
սը՝ 19 %-ով։ Պատճառը մասնա­ ված է, երեխաները ծնողներից
կիորեն այն է, որ մարդն ավելի լսում են 500-1000 բառ պակաս,
և ավելի շատ ջուր է վերցնում քան անջատած հեռուստացույցի
իր կարիքների համար։ Այսպես, դեպքում, որը դանդաղեցնում է
ողջ աշխարհում ջրամբարներում երեխաների կողմից լեզվի յուրա­
պահվող և երկար ժամանակ ցումը։
օվկիանոս չթափվող ջրի ծավա­
Տ շյգէՅ » Յ տ ա տ > , 2 0 0 9 , յՀ° 11.

Բոստոնի (ԱՄՆ) բժշկական
կենտրոնի բժիշկներն ուսում­
նասիրել են մթնոլորտի վիճա­
կը՝ հիմնվելով 2000 թ. մայիսից
մինչև 2007 թ. դեկտեմբեր բժիշկ­
ներին ուժեղ գլխացավի գանգա­
տով դիմած տարբեր հիվանդնե­
րի 7054 դեպքի վրա։

Այդ գանգատների հաճա­
խությունը համադրվել է բժշկին
դիմելու պահին և դրանից երեք
օր առաջ օդի ջերմաստիճա­
նի, խոնավության, ճնշման, ինչ­
պես նաև աղտոտման մասին

ս°1. 2012 I ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ | 55 |

ՀՐԱՇԱԳՈՐԾ
ՄԵՏԱՂԱԿԱՆ
ՓՈՇԻՆԵՐ

ԼԱԶԱՐ ՍԱՐԳՍՅԱՆ

ՀՊՃՀ «Մետալուրգիա և
նյութա գիտ ությա ն» ա մբիոնի պրոֆեսոր,
տ եխ նիկա կա ն գիտ ությունների դոկտ որ
6-/773//; ՏՅՐ1ՑՀ@\Ո/6ե.Ցտ

Լ ք ետաղափոշիները և կերը դեռ շատ ավելի վաղ, քան տասնհիգ դար կանգուն մնալով
փոշետեխնոլոգիաները հայտնի Կոլոմբոսի կողմից Ամերիկայի խոնավ, արևադարձային կլի­
են մարդկությանը դեռ շատ վաղ հայտնագործումը, մետաղական մայի պայմաններում, այդ սյունը
ժամանակներից։ Հնադարում առարկաներ էին ստանում թան­ նույնիսկ ամենաչնչին հաստութ­
մետաղական առարկաները հա­ կարժեք մետաղների փոշիների յան ժանգաշերտով չի պատվել։
ճախ ստանում էին եռակալված եռակալումով։ Բանն այն է, որ այդ ժամանակ­
փոշեզանգվածի տաք կռման ներում հնդիկները փայտածխի
միջոցով։ Եգիպտոսի փարա­ Դելիում, Կուվվատ-ուլ-հս֊ հետ խառնված երկաթե սպուն–
վոն Թութանհամոնի (մ.թ.ա., XIV լամ մզկիթի մոտակայքում, յոթ գեր էին կռում։
դար) դամբարանում գտնվել են մետր բարձրությամբ և վեց տոն­
դաշույն և համայիլ (թալիսման), նա քաշով երկաթե մի սյուն է Եվ քանի որ ածուխը հոյա­
որոնք գունազարդված են ոսկե– կանգնած, որն արժանացել է կապ վերականգնիչ է, ապա
փոշով։ Ոսկեփոշով պատրաստ­ բազմաթիվ գիտնականների ու­ տաքացման ժամանակ երկաթի
ված սալիկներով է արտաքինից շադրությանը։ Զարմանալին այն օքսիդները վերականգնվել են
և ներսից ներդրվագված փարա­ է, որ դա պատրաստված է մ.թ. մինչև մետաղական երկաթ, իսկ
վոնի քարատապանը (սար­ IV դարում, երբ չկային դոմնա­ խառնուրդները, գազային ար­
կոֆագ), ինչպես նաև գւսհւս– ներ, մարդկությանը դեռ հայտ­ գասիքների հետ, հեշտ ցնդող
բազկաթոռի թիկնակը։ նի չէին երկաթի բազմատոննաժ միացությունների տեսքով հեռա–
զանգվածների ձուլման և կռման ցելեն մետաղական զանգվածից։
Կան տեղեկություններ, որ ին– տեխնոլոգիաները։ Ավելի քան Այստեղից էլ Դելիի պան մետաղի

Թութանհամոնի քա րա տ ապ ա նը՝՝ ա րտ ա քինից զա րդա րվա ծ ոսկեփոշով պ ա տ վա ծ սափկներով
56 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ | ՒՎջ 1. 20 12

ՆՅՈՒԹԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ

Հնագույն ոսկեդրամ Ոսկեփոշու կաթիլաձև հատիկներ Արծաթի դենդրիտաձև հատիկ

չափազանց բարձր մաքրությունը պատճառով, այն ժամանակնե­ XX դարի սկզբին էլեկտրական
(երկաթի պարունակությունը րում պլատինը ստանում էին շատ լամպերում որպես շիկացման
նրանում ավելի քան 99,72 %է) և բարդ ու ոչանվտանգ եղանակով՝ տարր օգտագործվում էր ծառա­
զարմանալի կոռոզիակւսյունու– հալեցնելով մկնդեղ (արսեն) պա­ յության ժամկետի տեսակետից
թյունը։ րունակող համաձուլվածքներ, ամենևին ոչ ձեռնտու ածխային
թելքը։ Ավելի հարմար էր օգտա­
այնուհետև դրանց երկարատև գործել դժվարահալ մետաղի,
օրինակ՝ բնության մեջ հայտնի
շիկացման ճանապարհով հե­ մետաղներից ամենաբարձր հալ­
ման ջերմաստիճանով վոլֆրամի
ռացնելով մկնդեղը։ Ռուս հայտնի (3387 °0) թելքը։ Սակայն հալման
եղանակով այդ մետաղի ստա­
մետալուրգ-գիտնական Պ. Սո– ցումն անհնար էր։ Այդ պատճա­
ռով մշակվեց վոլֆրամափոշու
բոլևսկին ստեղծել է պլատինից և դրանից շիկացման թելքերի
ստացման եղանակ, որն ամբողջ
մետաղական իրեր ստանալու աշխարհում լայնորեն օգտա­
գործվում է մինչ օրս։ հր հերթին,
ավելի արդյունավետ եղանակ։ վոլֆրամաթելքի արտադրութ­
յունն սկզբնական շրջանում կա­
Հրաժարվելով հալման մեթոդից, տարվում էր ալմաստե թելքա–
կորզաններով, իսկ հետագայում
նա քիմիական եղանակով վե­ ալմաստը փոխարինվեց վոլֆրա­
մի ու տիտանի փոշեձև կարբիդ­
րամշակել է պլատինի բնական ների և կոբալտափոշու հիմքով
կարծր համաձուլվածքներով,
միացությունները և ստացված որոնք լայն կիրառություն գտան
նաև մետաղամշակման բնագա­
սպունգաձև մաքուր պլատինը վառում։ Քարերի և գերկարծր
նյութերի մշակման պրոցեսում
ենթարկել ճնշմամբ մշակման՝ օգտագործվողկտրողգործիքնե–
րը պատրաստվում են ալմաստե
ներփակելով այն մետաղական փոշեհատիկների եռակալմամբ
պղնձի անագային փոշեկապակ–
սնամեջ գլանում։ Այնուհետև
ցիչ մատրիցով։
մամլվածքը ենթարկել է տաքաց­ Որպես կանոն, մետաղա­

ման (եռակալման), և սպունգաձև կան փոշիները բնության մեջ
ազատ վիճակում չեն հանդի–
մետաղից ստացել պլատինի

Դեփի երկաթե սյունը խիտ նախապատրաստվածք­

ներ։ 1828 թվին ռուսական դրա­
Այդպիսի մաքրությամբ եր­ մահատարանն սկսել է դրվագել
կաթ կերազեին ստանալ ան­ պլատինե դրամներ, որն այն ժա­
գամ ժամանակակից լավագույն մանակ համարվել է ռուսական
մետալուրգիական ու մետաղա– տեխնիկական մտքի խոշորա–
գիտական լաբորատորիաները։ գույն նվաճում։
XIX դարի սկզբին կարևոր Պ. Սոբոլևսկու ստեղծած մե­
գիտատեխնիկական խնդիր էր թոդը տեխնիկայի նոր բնագա­
պլատինի արդյունավետ վե­ վառի՝ փոշեմետալուրգիայի
րամշակման տեխնոլոգիայի հիմքը դրեց։ Ներկայումս այդ մե­
ստեղծումը։ Հալման բարձր ջեր­ թոդով տարբեր նշանակության
մաստիճանի (1773 °Շ) և հա­ փոշեձև ու կոմպոզիտային նյու­
մապատասխան հալման վա­ թերի չափազանց լայն տեսակա­
ռարանների բացակայության նի է պատրաստվում։

Ւ՝121. 2012 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ | 57

ՆՅՈՒԹԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ

պում, բացառությամբ ցրոնային Մետաղափոշիները հիմնա­ ման եղանակը1։ Դա առավել
(գետաբերաններում կուտակ­ կատարյալն է այն տեսակետից,
վող) ոսկու հատիկների։ Դրանց կանում ստացվում են ֆիզի– որ համասեռացման նախադր­
արտադրման եղանակների բազ­ կամեխանիկական և ֆիզի՜ յալներն ապահովվում են դեռևս
մազանությունը պայմանավոր­ կաքիմիական եղանակներով։ ելանյութում։ Օրինակ՝ որպես
ված է նրանով, որ յուրաքանչյուր ելանյութ օգտագործվող շպինե–
եղանակ ապահովում է փոշու Առաջին եղանակով փոշիներն լային տիպի բարդ օքսիդների՝
ստացումը կանխատեսված հա­ ստացվում են տարբեր տեսա­ ֆեռիտների (1Տ1^6շ04, Շ օ ^ շ04
մալիր բնութագրերով։ Օրինակ՝ կի աղացներում հոծ մետաղ­ և այլն) ջրածնային վերականգ­
հարթ թեփուկաձև հատիկներով ների մանրացմամբ։ Մանրա­ նումով 572 Օ0–ից ոչ բարձր ջեր­
բրոնզափոշին, որն ստացվում ցումը կատարվում է արտաքին մաստիճաններում ստացվում է
է մեխանիկական մանրացման ուժերի ազդեցությամբ, առանց շատ մաքուր և համասեռ կա­
եղանակով և ունի մինչև 1 մկմ նյութի քիմիական կազմի էա­ ռուցվածքով երկբաղադրիչ մե­
հաստություն և մինչև 50 մկմ կան փոփոխության։ Երկրորդ տաղափոշի։ Մասնավորապես,
տրամագիծ, օգտագործվում է դեպքում էապես փոփոխվում նիկելի ֆեռիտը (1Տ1ւ^6շ04), որն
միայն ներկապատման ասպա­ են ոչ միայն ելանյութի չափերը, ստացվում է համապատասխան
րեզում, քանի որ դրանից մամլ­ այլև քիմիական բաղադրությու­ եռարժեք և երկարժեք օքսիդնե­
ման ու եռակալման եղանակով նը, ինչը կարողէ ուղեկցվել նաև րի խառնուրդի բարձրջերմաս–
հնարավոր չէ իրեր պատրաստել։ մետաղի մաքրմամբ (ռաֆինաց– տիճանային սինթեզմամբ (^6շ03
էլեկտրոլիզի միջոցով ստաց­ մամբ)։ Տեխնոլոգիական պրո­ + 1Տ1ւՕ = Աւ1=6շ04), վերականգն­
վող դենդրիտային (ծառւսձև) ցեսի վերջնական արգասիքը՝ վում է առանց դիսոցվելու ելա–
փոշիները շատ լավ մամլվում մետաղափոշին, որպես կանոն, յին պարզ օքսիդների (1Տ1ւՐ6շ04
են նույնիսկ ցածր ճնշման տակ։ իր քիմիական բաղադրությամբ
Գնդաձև հատիկներով փոշի­ տարբերվում է ելանյութից։ Այդ + 4հշ = Ի\\–2\=շ + 4հշՕ)։ Գոյա­
ները, որոնցից շատ հարմար պրոցեսների թվին են դասվում՝
է զտիչների պատրաստումը, հեղուկ մետաղի փոշեցրումը և ցած արգասիքը ոչ թե նիկելի ու
խտանում են համեմատաբար հատիկավորումը, օքսիդների երկաթի պարզ փոշեխառնուրդ
բարձր ճնշման տակ։ կամ աղերի վերականգնումը, է, այլ համասեռ 1Տ1ւ–2^6մետաղա­
լուծույթներից մետաղների քի­ փոշի, որի ամեն մի հատիկն իր
Պղնձափոշու հատիկներ միական նստեցումը (ցեմենտա­ կառուցվածքով համասեռ պինդ
(չափերը 100-200 մկմ) ցում) և էլեկտրավերականգնումը լուծույթ է՝ երկաթի հիմքով։ Դա
(էլեկտրոլիզ), կարբոնիլների պայմանավորված է նրանով, որ
Կարբոնիլային նիկելափոշու հատիկներ (ածխածնի օքսիդի՝ ՇՕ-ի հետ վերականգնման ընթացքում ֆե–
(չափերը 1-3 մկմ) մետաղի քիմիական միացութ­ ռիտի բյուրեղային ցանցը մնում
յուններ) ջերմային դիսոցումը, է անփոփոխ, նրա շերտերից
լեգիրված փոշիների ստացումը աստիճանաբար հեռանում են
ջերմադիֆուզային հագեցմամբ, թթվածնային անիոնները (2հ+
մետաղների գոլորշիացումը և + Օ2՜ = հ շՕ), իսկ մետաղական
խտացումը, միջբյուրեղային քայ­ կատիոնները, ձեռք բերելով հ շ =
քայումը և այլն։ 2հ++ 2©ռեակցիայում գոյացած
համապատասխան թվով ազատ
Ամեն մի մետաղի փոշի կամ էլեկտրոններ, վերականգնվում
փոշեհամաձուլվածք կարելի է
ստանալ թվարկված եղանակնե­ են (1\/16ո++ Ո6 = 1\/16°) և դիֆու–
րից որևէ մեկով, սակայն դրանց
գործնական կիրառությունը զային ճանապարհով դասա­
որոշվում է տնտեսական և տեխ­ վորվում սեփական բյուրեղային
նոլոգիական նկատառումներով՝ նիստակենտրոնացված խորա­
պայմանավորված ելանյութի ֆի– նարդային ցանցում։ Արդյունքում
զիկաքիմիական բնութագրերով։ ստացված մետաղափոշին իր
Առանձնահատուկ է օքսիդների կառուցվածքով աուստենիտային
քիմիական միացությունների կամ դասի տեղակալման պինդ լու­
պինդ լուծույթների վերականգ­ ծույթ է։
նումով բազմաբաղադրիչ համա­
սեռ մետաղափոշիների ստաց­ 1Լ. Ե.Սարգսյան, Փոշեմետալուրգիական
գործընթացների տեսական հիմունքներ։
Ուսումնական ձեռնարկ., Երևան, ճա ր­
տարագետ, 2007, 198 էջ։

58 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ | Տ1°1. 2012

ՆՅՈՒԹԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ

Համասեռ բարդ օքսիդնե­ վածքներ, եռակալված ձողային կտրող գործիքները և այլն։
րի վերականգնման եղանակով նախապատրաստվածքներից Բազմաթիվ փոշեդետալներ
դեռևս անցյալ դարի 70-80-ական ձգել մետաղալարեր (վոլֆրամւս–
թվականներին մշակվել են ^6-0, թելք, մոլիբդենալար), նույնիսկ՝ են օգտագործվում ժամանակա­
^6–1\/1օ, ^6-Շս, Բ0–1Տ1ւ և այլ համա­ խողովակներ։ կից ավտոմոբիլներում՝ առանց­
կարգերի հենքի վրա փոշեհւս–
մաձուլվւսծքներ, որոնց գլխավոր Մետաղական փոշիների կի– քակալներ, կցորդիչ սկավա­
առանձնահատկությունը քիմիա­ րառմամբ, փոշեմետալուրգիւս– ռակներ, զտիչներ, յուղապոմպի
կան բաղադրության ավելի մեծ կան եղանակներով պատրաս­ ատամնաանիվներ, փականային
ճշտությունն ու բարձր մաքրութ­ տում են այնպիսի նյութեր ու մեխանիզմի մասեր, արգելակա­
յունն է, ինչովէլպայմանավորված առարկաներ, որոնց ստացումն յին ներդիրներ և այլն։ Արծաթի,
են դրանց լավագույն ֆիզիկւսմե– ավանդական մետաղամշակ­ պղնձի, անագի և ցինկի փոշինե­
խանիկական հատկությունները։ ման եղանակներով կամ չափա­ րից պատրաստում են ատամնա–
Այս առանձնահատուկ փոշինե­ զանց դժվար է, կամ անհնար։ լիցքեր։ Վերքերի արագ ապա­
րի ստացման տեխնոլոգիան Դրանցից են՝ երկշերտ ու բազ­ քինման համար ցինկափոշի
ընդգրկում է համապատասխան մաշերտ փոշեգլանվածքները, պարունակող քսուկներ են օգ­
ոչ ստեխիոմետրական ֆեռիտ– ջերմադիմացկուն, մաշակայուն տագործում։
ների (օրինակ՝ 50 % 1Տ1ւ և 50 % և կոռոզիակայուն փոշեծած­
Բ© պարունակող փոշու համար՝ կույթները, կոմպոզիտային նյու­ Փոշեմետալուրգիական տեխ­
թերը, օրինակ՝ էլեկտրական նոլոգիայով մեքենամասերի ու
1Տ|՚1,46ք61,54Օ3,80) Սինթեզ™^ և գեներատորներում և շարժիչնե­ բազմապիսի իրերի պատրաստ­
դրանց ջրածնային վերականգ­ րում օգտագործվող պղինձ-գրա֊ մանը և մետաղապատմանը
նումը։ Բ©–1Տ1ւ դասի փոշեհամա– ֆիտային քսվիչները, շփման բնորոշ են այնպիսի արտադրա­
ձուլվածքները լայն կիրառություն ծակոտկեն առանցքակալները՝ կան ցուցանիշներ, ինչպիսիք են՝
են գտել սարքաշինության մեջ, տոգորված քսայուղերով կամ բարձր արտադրողականությու­
էլեկտրավակոտւմային տեխնի­ շփման գործակիցը փոքրացնող նը, տնտեսական շահավետութ­
կայում և այլ բնագավառներում։ այլ նյութերով, «մետաղ֊մետա– յունը, մետաղների բարձր մաք­
ղաթելք», «մետաղ-ապակի», րությունը, համաձուլվածքների
Մետաղական փոշիներից «մետաղ-խեցեղեն», «մետաղ– քիմիական կազմի ճշգրտությու­
պատրաստի իրեր ստանալու հա­ բենտոնիտ» կամ «մետաղ - մե­ նը, բարձր մաշակայունությունը,
մար դրանք մամլում են հատուկ տաղի սուլֆիդ» կոմպոզիտները, հուսալիությունը, պրոցեսների
մամլաձևերում, այնուհետև մւսմլ– հզոր հաստատուն մագնիսները, պարզությունը, թափոնների սա­
վածքները եռակալում պաշտ­ էլեկտրամագնիսական կցոր­ կավությունը և շրջակա միջա­
պանիչ գազերի միջավայրում։ դիչները, էլեկտրական հպւսկ– վայրի պահպանության նորմերի
Դրանցից հնարավոր է ստանալ ները, կարծր համաձուլվածքնե­ առավելագույնս բավարարումը։
տարբեր տեսակի պրոֆիլներ, րը, ալմաստափոշիների հենքով Եվ այդ հնարավորություններն
միաշերտ և բազմաշերտ գլան­ ամենևին սպառված չեն։

Մետաղափոշու մամլում կոշտ Մետաղափոշու գլանում պտտվող
մամլաձևում. գլոցների բացակում.

1. կոնտեյներ, 2. պուանսոն, 1. գլանվող մետաղափոշի,
3. մատրից, 4. ա րտ ա դրա նք 2. գլոցներ,
3. գլանված ժապավեն,
4. ուղղորդիչ

Մետաղափոշու տ ա ք արտամամլում

Ւվօ 1. 2012 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ | 59

ԼԱԶԵՐՆԵՐԻ ՌՈՒԲԵՆ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ
ԿԻՐԱՌՈՒԹՅՈՒՆՆ
ԷԼԵԿՏՐՈՆԻԿԱՅՈՒՄ Տ եխ նիկա կա ն գիտ ությունների դոկտ որ,
պրոֆեսոր

Գ իտ ա կա ն գործունեությա ն հիմնա կա ն
ուղղություններն են՝ կիսա հա ղորդիչներ,
կիսա հա ղորդչա յին սա րքեր, ա րևա յին
փոխակերպիչներ, ա վտ ոմա տ ա ցվա ծ
նախագծման համակարգեր։

6 – տ Յ ւ1 ։ Ո /Յ Ր Ժ Յ Ո @ Տ 6 Ա Յ .Յ Ո 1

ՎԱՐՂԱՆ ԴԱԼԼԱՔ5ԱՆ

Տ եխ նիկա կա ն գիտ ությունների թեկնա ծու

Գ իտ ա կա ն գործունեությա ն հիմնա կա ն
ուղղություններն են՝ լա զերա յին տ եխ նիկա ,
ավտոմատացման համակարգեր, ծրագրա­
յին ա պ ահովում։

6 - / 7 7 3 / / ։ \/Յ Ր Ժ յ 1 (^ ,Տ 6 Ա Ց .Յ Ո 1

Ներածություն 1. Լա զ ե ր ա յի ն ճ ա ռ ա գ ա յթ ո ւմ ը և դ ր ա
Ներկայումս լազերները մեծ յուրահատկությունները
կիրառություն ունեն մարդկային
գործունեության ամենատարբեր Նկար 1. Լա զերա յին օպ տ իկա կա ն հա մա կա րգ
բնագավառներում։ Դրանք լայ­
նորեն օգտագործվում են նյու­ ԼԱԶԵՐ բառն անգլերեն խիստ որոշակի արժեք և տա­
թերի մշակման, չափիչ տեխնի­ "Ացհէ ^տթ1ւքւշՁ1էւօո Տէւտս– րածվում Է գործնականում
կայի, հեռահաղորդակցության և 1Ձէ6ճ Ըտւտտւօո օք ք^Ձ01|Ձէ10Ո” առանց լազերային փնջի շա­
ինտերնետային կապի ոլորտնե­ արտահայտության հապա­ ռավղի մեծացման։ Այս յուրա­
րում։ Դժվար է գերագնահատել վումն Է, որը նշանակում Է «լույսի հատկությունները լազերային
լազերների կիրառության դերր ուժեղացում հարկադրական ճառագայթման կիրառության
ժամանակակից բժշկության մեջ։ ճառագայթման միջոցով»։ Լա ­ ոլորտները դարձնում են բազ­
Լազերները լայնորեն օգտ ա ­ զերային ճառագայթումն իր մազան՝ լազերային ներկայա­
գործում եննւսևմիկրոէլեկտրոնի– հատկություններով Էապես տար­ ցումներից մինչև նանոտեխնո–
կայում, օպտոէլեկտրոնիկայում բերվում Է այլ տիպի աղբյուրների լոգիաներ։
և ներկայումս բուռն զարգացում արձակած ճառագայթումից։
ապրող նանոէլեկտրոնիկայում։ Այն մեներանգ Է, այսինքն՝ Լազերային ճառագայթների
Դրանց կիրառությամբ է պայ­ ունի ալիքի երկարության կիզակետումը տեխնիկայի տար­
մանավորված ժամանակակից բեր ոլորտներում կարևորագույն և
ինտեգրալային սխեմաների (հՍ)
արտադրությունը, որոնք, ինչպես
հայտնի է, համակարգիչների,
կապի միջոցների և այլ տեսակի
էլեկտրոնային սարքերի հիմնա­
կան բաղկացուցիչ տարրերն են։
Լազերներն օգտագործվում են
տեղեկատվության գրանցման
և վերարտադրման սարքերում,
մասնավորապես՝ լայն տարա­
ծում ստացած խտասկավառակ–
ներում (00 - շօտթՁշէ Ճւտ1<, 0\/0
֊ ճւցւէՁ1 Հ/ւշ1©օ Ճւտ1<և 80 - ԵԽ-րձ^
ճւտ1Հ)։

60 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ |Աշ1.2012

ԷԼԵԿՐՈՆՒԿԱ

արդիական խնդիր է, քանի որ (իմերսիոն) տեխնոլոգիաները, րի ձախ մասից, երբ ոսպնյակի
ավելի մեծ ճշտությամբ տեխնո­ որոնք ներկայումս լայն կիրա­ և դիտարկվող օբյեկտի միջև
լոգիական պրոցեսներ իրակա­ ռություն ունեն տեխնիկայի տար­ օդ է, ոսպնյակի միջով անցնող
նացնելու նպատակով պահանջ­ բեր ոլորտներում։ ճառագայթների մի մասը լրիվ
վում են հնարավորինս փոքր անդրադարձման հետևանքով չի
տրամագծով փնջեր։ Օրինակ՝ 2. Ընկղմա յին տ ե խ նոլո­ հասնում կիզակետին։ Երբ օդա­
ոսպնյակով կիզակետված լազե­ գիաների զարգացումը և յին միջավայրը փոխարինվում է
րային ճառագայթների փունջը հեղուկ միջավայրով, որի բեկման
պատկերված է նկ. 2-ում, որտեղ կիրառությունը մա նրա ­ ցուցիչը մեծ է օդի բեկման ցուց–
\«0–նփնջի նվազագույն շառավիղն դիտակներում չից (նկ. 3-ի աջ մաս), կիզակետ­
վող ճառագայթները չեն անդրա­
է, 6 –ն՝ տարամիտման անկյունը, Ընկղմային մեթոդի էությունը դառնում ապակու մակերևույթով։
Ծ –ն՝ կիզակետվող փնջի տրա­ հետևյալն է. ոսպնյակին հաջոր­ Այս դեպքում ոսպնյակի միջով
դող միջավայրը՝ օդը, փոխա­ անցնող ավելի լայն փունջ է կի­
մագիծը, ք –ը՝ կիզակետային րինվում է հեղուկով, որի բեկ­ զակետվում՝ ապահովելով փնջի
հեռավորությունը։ ման ցուցիչը մեծ է օդի բեկման
ցուցչից։ Դրա շնորհիվ ոսպնյա­ Ծ տրամագծի և թվային
Լազերային ճառագայթների կում ճառագայթների ներքին
փնջի կտրվածքը հնարավոր անդրադարձում տեղի չի ունե­ ապերտուրի մեծացում, որն էլ,
չէ խիստ փոքրացնել և ստա­ նում, և լույսի ավելի լայն փունջ համաձայն վերը բերված (1)
նալ տրամագծի շատ փոքր է անցնում ոսպնյակով, և կիզա­ արտահայտության, նպաստում
չափեր, որը պայմանավորված կետումն ավելի լավ է կատար­ է կիզակետում լազերային փնջի
է լույսի դիֆրակտային սահ­ վում։ Նկ. 3-ում պատկերված է տրամագծի փոքրացմանը։
մանափակումով։ Լազերային ճառագայթների կիզակետման
փնջի նվազագույն տրամագիծը պրոցեսն օդում (նկ. 3-ի ձախ Ընկղմային երևույթն առաջին
որոշվում է մաս) և ոսպնյակից հետո հեղու­ անգամ դիտարկելէ Ռոբերտ Հու–
կի (ջուր, գլիցերին, յուղ և այլն) կը դեռևս 1678 թ-ին՝ մանրադի­
արտահայտությամբ, որտեղ առկայության դեպքում (նկ. 3-ի տակի օբյեկտիվի և դիտարկվող
աջ մաս)։ Ինչպես երևում է նկա­ օբյեկտի միջև լցնելով հեղուկ, և
ձ-ն ճառագայթման ալիքի եր­ հայտնաբերել է ստացվող պատ­
կարությունն է, էձձ –ն՝ ոսպն­ կերի էական բարելավում։ Հե­
տագայում ընկղմային տեխնո­
յակի թվային ապերտուրը, որը լոգիաներն զարգացրել են Դ.
որոշվում է հետևյալ արտահայ­ Բրյուստերը, Ռ. Թոլեսը, Կ. Զեյցը
տությամբ՝ և ուրիշներ։ 1873 թ-ին Թոլեսը
ներկայացրել է երեք ոսպնյակով
օբյեկտիվ՝ բալզամի մեջ ընղման
համակարգով, որը ճանաչվել է
որպես առաջին համասեռ ընկղ­
մային սկզբունքով աշխատող
մանրադիտակ։

Ներկայումս յուղային ընկղ–

I.այս Առանց ընկղմամք Ընկղմումով Լույս

որտեղ ո-ը այն միջավայրի Նկար 3. Լա զերա յին
բեկման ցուցիչն է, որտեղ փնջի կիզակետումը
տարածվում է լույսը։ հեղուկի
բա ց ա կ ա յո ւթ յա ն
Նվազագույն տրամագծի այս և առկայության
սահմանափակումը շրջանցե­ պ ա յմա ններում
լու նպատակով օգտագործում
են այսպես կոչված ընկղմային ս°1. 2012 I ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ | 61

ԷԼԵԿՐՈՆհԿԱ

Նկար 4. Մանրադիտակում լույսի ճա ռա գա յթների ընթա ցքը հեղուկի
բացակայության (ա) և առկայության պայմաններում (բ)

մային մանրադիտակները լայն յին մանրադիտակով (նկ. 5, բ) սավիմագրությունն (ֆոտոլի–
ստացված պատկերների համե­ տոգրաֆիա) է։ Դրա միջոցով
կիրառություն ունեն։ Երբ դի­ մատությունից ակնհայտ է ընկղ– պատրաստվող ԻՍ-ի հերթական
ման երևույթի կիրառության
տարկվող օբյեկտից լուսային առավելությունը։ շերտի նկարը ֆոտոշաբլոնից
արտապատկերվում է կիսահա­
ճառագայթն ապակուց անցնում 3. հնտ եգրա լւսյին ս խ ե ­ ղորդչային թիթեղի վրա։ Լուսա­
վիմագրության պրոցեսով են
է օդ, որի բեկման ցուցիչը՝ ո=1, մաներ և ընկղմային վի­ որոշվում ԻՍ-ի տարրերի նվա­
զագույն չափերը, և, հետևաբար,
բաժանման սահմանին բեկվում մագրություն ԻՍ-ում տարրերի քանակը։
ժամանակակից էլեկտրո– նի–
է մեծ անկյունով։ Արդյունքում, Հնարավորինս փոքր չափե­
կայում ինտեգրալային սխեմա­ րով տարրեր պատրաստելու
նմուշից մանրադիտակի օբյեկ­ ները (ԻՍ) գրեթե բոլոր էլեկտ­ նպատակով, հաշվի առնելով
տիվին հասնում է միայն ճառա­ րական սարքերի հիմնական
գայթների փնջի կենտրոնական տարրերն են։ ԻՍ-ն էլեկտրոնա­ վերը նշված դիֆրակտային սահ­
մասը (նկ. 4, ա)։ Եթե նմուշի և յին շղթա է՝ բաղկացած տարբեր մանափակումը ((1) բանաձև),
մանրադիտակի ոսպնյակի միջև տարրերից (տրանզիստորներ, լուսավիմագրությունն իրակա­
տարածությունը լցնենք հեղու­ դիողներ, դիմադրություններ, նացվում է կարճալիքային լազեր­
կով, որի բեկման ցուցիչը մեծ է ունակություններ և այլն)։ Տեխ­ ների միջոցով։ Որոշ դեպքերում
օդի բեկման ցուցչից (ո>1), ապա նոլոգիաների զարգացմանը լազերային փնջի փոխարեն օգ­
միջավայրերի բաժանման սահ­ զուգընթաց ԻՍ-ներում տարրերի տագործում են ավելի կարճալիք
մանին լույսի բեկման անկյունը քանակը տարեցտարի աճում է, ռենտգենյան կամ էլեկտրոնային
կլինի ավելի փոքր։ Այս դեպքում իսկ չափերը՝ փոքրանում։
նմուշից դեպի օբյեկտիվ են փնջեր (ռենտգենյան կամ
անցնում նաև փնջի եզրային ՒՍ-ների արտադրության էլեկտրոնային վիմագրություն–
ճառագայթները, և արդյունքում կարևորագույն պրոցեսը լու– ներ)։
ստացվում է էապես բարելաված
պատկեր (նկ. 4, բ)։ Այսպիսով՝ լուսավիմագ­

Նմուշի՝ սովորական մանրա­ րության հնարավորություննե­
դիտակով (նկ. 5, ա), և ընկղմես– րը մեծանում են լույսի ալիքի
երկարության փոքրացումով։
ս 1 Անդրամանուշակագույն տի­
օ րույթի կարճ ալիքների (157 նմ)
“ք կիրառությունն առաջ է բերում

Ս տեխնիկական բարդություններ։
Այդ պատճառով ներկայումս
□
ԻՍ-ների արտադրության մեջ
օ օգտագործվում է 193 նմ ալի­
քի երկարությամբ լազերային
;10\ա (Բ) ճառագայթում, որի համադրումը
ընկղմային տեխնոլոգիայի հետ
Նկար 5. Մանրադիտակով ստ ա ցվա ծ պ ա տկեր հեղուկի
բացակայության (ա) և առկայության պայմաններում (բ)

62 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ | Ա21. 2012

ԷԼԵԿՐՌՆհԿԱ

նպաստել է վիմագրության էա­ Խտասկւսվառակ
կան բարելավմանը։
Հավաքող ևտեղայնացնող
Ինչպես նշեցինք նախորդ ոսպնյակ
բաժնում, ընկղմային տեխնոլո­
գիաների կիրառումն ապահովում Ֆոաոընղունյւչ
է ավելի լայն փնջերի կիզակե­
տում՝ բացառելով ոսպնյակում Կյւսահաղորղչային Բևեռացնող
ճառագայթների լրիվ անդրա­ լազեր պրիզմա
դարձումը։ Այսինքն՝ լազերային
փնջի (1) բանաձևով որոշվող Ցրող
նվազագույն տրամագծի չափը ոսպնյակ
փոքրանում է, քանի որ մեծանում
է կիզակետվող փնջի լայնությու­ Նկար 6. Օպտիկական հիշող սա րքի ա շխ ա տ ա նքի սկզբունքը
նը (□): Դա հնարավորություն է
տալիս կիսահաղորդչային թի­ սկսեց աճել։ Ստեղծվեցին նոր տի­ Է սկավառակի առանձին հատ­
թեղի վրա ստանալու նանոմետ– վածներ՝ ստեղծելով հարթ տա­
րական չափերի հասնող պատ­ պի խտասկավառակներ (0\է0), րածքներով անջատված միկրոս–
կերներ։ Ներկայումս այդ չափերը
հասնում են մինչև 32 նմ-ի։ Մի որոնց հիշողության ծավալը 5-10 կոպական գոգավորություններ։
շարք առաջատար ընկերություն­ անգամ մեծ Էր, քան ՇՕ-ներինը։ Բ՜վային տեղեկատվությունը ներ­
ներ, օրինակ՝ «18հ/1», «7օտՒոԵյ», Սա հնարավորություն տվեց ձայ­ կայացվում Էհարթ տարածքների
նագրել բարձր որակի տեսատե– և գոգավորությունների հաջոր­
«յաս», «1ոէ©1», լայնորեն օգտա­ ղեկատվություն։ Էլ ավելի բարձր դումներով։ Տեղեկատվության ըն­
թերցումը նույնպես կատարվում
գործում են ընկղմային տեխնոլո­ մաքրությամբ տեսատեղեկատ– Է լազերային փնջի օգնությամբ,
գիաներն իրենց արտադրական վություն ստանալու անհրաժեշ­ որը հարթ տարածքներից ավե­
պրոցեսներում։ տությունը պահանջում Էր գտնել
այլ լուծումներ։ Այդ ուղղությամբ լի լավ Է անդրադառնում, քան
4. Օ պ տ ի կ ա կ ա ն հիշող գոգավորություններից։ Հետևա­
կատարվող աշխատանքնե­ բար՝ սկավառակի պտտման
կրիչներ և խտասկավա– րը տվեցին իրենց արդյունքը, և ժամանակ գրանցվում են հարթ
2002 թ-ին ներկայացվեց նոր տե­ և գոգավոր տարածքներից անդ­
ռակներ րադարձվող ազդանշանները, և
Օպտիկական հիշող կրիչ­ սակի ՏՕ խտւսսկավառակը՝ 25– իրագործվում Է տեղեկատվութ­
50 Գբ հիշողության ծավալով, որը յան ընթերցում։
ները, ինչպիսիք են լայն կիրա­ հնարավորություն տվեց խտաս–
ռություն ստացած խտասկավա– կավառակների վրա գրանցել 00 խտասկավառակների
ռակները (00), առաջին անգամ առավելագույն հնարավոր մաք­ համար օգտագործվում Է 780 նմ
ներկայացվելեն 1980-ականների րությամբ և եռաչափ տեսատե– ալիքի երկարությամբ լազերային
սկզբին։ Դրանց ստեղծումը մեծ ղեկատվություն։ ճառագայթում։ Ոսպնյակի միջո­
թռիչք Էր ավանդական հիշող ցով փունջը կիզակետվում Էսկա­
կրիչների ասպարեզում։ Այդ Օպտիկական հիշող կրիչնե­ վառակի մակերևույթին։ Որքան
շրջանում խտւսսկավառակնե– րում տվյալներ կարդալու, որոշ փոքր Է կիզակետման տիրույթի
րի 650 Մբ հիշողության ծավալը դեպքերում՝ նաև գրանցելու հա­ մակերեսը, այնքան խիտ հատ­
տվյալների պահպանման և օգ­ վածներ կարելի Է ստանալ և,
տագործման համար համար­ մար նույնպես օգտագործում են հետևաբար, ավելի մեծ ծավալով
վում Էր չափազանց մեծ։ Դրանց լազերային փնջեր։ Օպտիկական տեղեկատվություն տեղավորել
կիրառությունը հնարավորութ­ հիշող սարքերի աշխատանքի սկավառակի վրա։ Կիզակետ­
յուն տվեց ունենալու համեմա­
տաբար ավելի բարձր որակի սկզբունքը պատկերված Է նկ. ման չափը սահմանափակված Է
ձւսյնւս– և տեսատեղեկատվութ– 6-ում։ Տեղեկատվության գրան­ կիրառվող ճառագայթման ալի–
ցելու նպատակով լազերային
յուն։ Թեև խտասկավառակները փունջը հավաքող ոսպնյակի մի­
օգտակար Էին մեծ ծավալի տե­ ջոցով կիզակետվում Է խտասկա–
ղեկատվության պահպանման և վառակի մակերևույթին, և այրում
օգտագործման համար, սակայն
90-ականներին Էլ ավելի մեծ հի­
շողությամբ խտաս կա վառակ­
ների նկատմամբ պահանջարկն

Ւ՝121. 2012 | ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ | 63

□VI) հ 0 – 0 \/0

^=780ոա ^=650ոա 1տ=405ՈւՈ
Ա/ԱՕ-45 Ա*=0.Ց5
2.1 ^1ՐՐ1 Ի1ծ=0յ6

0,6|1Ո

Նկար 1. Տարբեր ֆորմատի խտ ասկա վա ռա կներ և դրա նց տ եղեկա տ վա կան թա ղա նթի պատկերները մանրադիտակում

քի երկարությամբ և ոսպնյակի րությունն ավելի է փոքրացվել և «7օտհւեՁ»–ն հ0–0\/0–ն դրանից
օպտիկական հատկություննե­ հասցվել405նմ–ի, իսկ ոսպնյակի մի քանի ամիս առաջ արդեն ներ­
րով։ 0\/0 սկավառակների մեջ թվային ապերտուրը՝ 0.85-ի։ կայացրել էր շուկային։ Այս ձևա–
կիզակետման տիրույթի մակերե­ չւսփերի միջև պայքարը տևեց
սի փոքրացումը հնարավոր դար­ Գոյություն ունի նաև մեկ այլ մինչև 2008 թ.։ Երբ առաջատար
ձավ լազերային ճառագայթման տեսակի սկավառակ՝ հ0–0\/0 ֆիլմ արտադրողները և խաղա­
ալիքի երկարության փոքրացման յին հսկա «Բ137ՏէՁէւօո–3»–ը նա­
և ոսպնյակի թվային ապերտուրի (հւցհ ճ6քւոաօո 6\ց\ա V^Ճ©օ Ճւտ1<), խընտրեցին 80 տեխնոլոգիան,
մեծացման շնորհիվ։ Ներկայումս «1օտհւեՅ»–ն 2008 թ-ին ստիպ­
օգտագործվում է 650 նմ ալիքի որն իր հատկանիշներով շատ ված պաշտոնապես հրաժարվեց
երկարությամբ ճառագայթում և հ0–0\/0 տեխնոլոգիայից՝ դրա­
0.6 թվային ապերտուրով ոսպն­ մոտ է 80 սկավառակին, եր­ նով վերջ դնելով այս ձևաչափե–
յակ (նկ. 7)։ 80 խտասկավա– կու դեպքում էլ օգտագործվում րի միջև պայքարին։
ռակների համար լազերային է նույն ալիքի երկարությամբ
ճառագայթման ալիքի երկա­ լազերային ճառագայթում, սա­ Ներկայումս աշխատանքներ
կայն հ0–0\/0–ի դեպքում ոսպն­ են տարվում խտասկավառակնե–
յակի թվային ապերտուրն ավե­ րի հիշողության ծավալն Էլ ավելի
լի փոքր է։ 80-ն պաշտոնապես մեծացնելու ուղղությամբ։ Մելբու–
շուկա մտավ 2006 թ-ին, իսկ ոնի (Ավստրալիա) Սունբուրնե
Տեխնիկական Համալսարանում

մշակվել Է 50 0\/0 ձևաչափը,

որը շուկա կմտնի 5-10 տարվա
ընթացքում։ 50 0\/0 ձևաչափով
տեղեկատվությունը գրանցելու
համար օգտագործվում են չա­
փազանց փոքր մասնիկներ և
բազմակի շերտեր, որոնցից տե­
ղեկատվությունը կարդում են 3
տարբեր ալիքի երկարությամբ
լազերներով։ Հեղինակները հա­
վաստիացնում են, որ դա հնա­
րավորություն կտա ստեղծել մոտ
10 տերաբայթ (1 Տբ = 1024 Գբ)

հիշողությամբ սկավառակներ,
որը մոտ 2000 անգամ մեծ Է 0\/0
սկավառակների հիշողության
ծավալից։

| 64 I ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ | Ւվօ 1. 2012

հետաքՐքՐա՛

ԱՐԱՐԱՏ ԱՂԱՍՅԱՆ,

«ԷՋԵՐ ՀԱՅԿԱԿԱՆ
ԵՎ ՌՈՒՍԱԿԱՆ
ԿԵՐՊԱՐՎԵՍՏԻ/ ա ա ա ա ա ա ա ա * ք$ տ
ԴԱՐԱՎՈՐ ԿԱՊԵՐԻ/1
ՊԱՏՍՈՒԹՅՈՒՆԻՑ» *

ԲՈՐՒՍ ՄԱՄՒԿՈՆՅԱՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ

«ՆԱՆՈՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐԸ
ՏԵՔՍՏԻԼ
ԱՐՏԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆՈՒՍ» ճ

արդք^ԿԱճյն

ԲԱԺԱՆՈՐԴԱԳՐՎԵԼՈՒ
ՀԱՄԱՐ ԿԱՐՈՂ ԵՔ
ԶԱՆԳԱՀԱՐԵԼ

- 52 38 30