ชุมชน เกษตรอิอิ อิอิ นทรีรี รีรีย์ย์ ย์ย์ บ้บ้ บ้ าบ้ านเมืมื มื อมื องอาง ต.บ้บ้บ้บ้านหลวง อ.จอมทอง จ.เชีชีชีชียงใหม่ม่ม่ม่
ชุมชน เกษตรอิอิ อิอิ นทรีรี รีรีย์ย์ ย์ย์ บ้บ้ บ้ าบ้ านเมืมื มื อมื องอาง ต.บ้บ้บ้บ้านหลวง อ.จอมทอง จ.เชีชีชีชียงใหม่ม่ม่ม่
แำ กก ผู้สผู้ นับนั สนุนนุโครงการและการจัดจัทำ : หน่วน่ยสนับนัสนุนนุวิชวิาการรับรั ใช้สัช้งสัคม ศูนศูย์บย์ริหริารงานวิจัวิยจัมหาวิทวิยาลัยลัเชียชีงใหม่ คณะสังสัคมศาสตร์ มหาวิทวิยาลัยลัเชียชีงใหม่ ทีมที่ปรึกษา : นายวัชรินทร์ พจนบัณฑิต ผู้ใหญ่บ้านเมืองอาง หมู่ที่ 9 ต. บ้านหลวง อ. จอมทอง จ. เชียงใหม่ : ผศ.ดร. อารตี อยุทยุธคร อ.ดร. ชวิศวิศรีมรีณี อ.ดร. ศักศัดา หอมหวล รศ.ดร. เทพินทร์ พัชพัรานุรักษ์ รศ.ดร. อรัญญา ศิริผล อ.ดร. วาทินีทิ นีถาวรธรรม คณะสังสัคมศาสตร์ มหาวิทวิยาลัยลัเชียชีงใหม่ ทีมทีข้อข้มูลมู: ชนากานต์ วิจิวิตจิร สิริสิญริชา สาธุเธุม นนทพร เป็งป็จันจัทร์ ออกแบบโดย : นิศนิารัตรัน์ สนธิคุธิณคุ ทีม ที ผู้จัผู้ ด จั ทำ
บ้า บ้ นเมือ มื งอาง ต.บ้า บ้ นหลวง อ.จอมทอง จ.เชีย ชี งใหม่ ลักลัษณะทางกายภาพ บ้าบ้นเมือมืงอาง ตั้งตั้อยู่ใยู่ นเขต หมู่ที่มู่ ที่ 9 ต.บ้าบ้นหลวง อ.เมือมืง จ.เชียชีงใหม่ บริเริวณ พิกัพิดกั UTM ที่ 462000E, 2052000N หรือรืละติจูติดจูที่ 18° 33’ 6.4’’N และลองจิจูจิดจูที่ 99° 38’ 22.5’’E หมู่บ้มู่ าบ้นอยู่บยู่ นเส้นส้ทางหมายเลข 1009 ระหว่าว่งอำ เภอจอมทองกับกั ดอยอินอิทนนท์ ซึ่ง ซึ่ เป็นป็เขตภูเภูขาสูงสูที่เ ที่ ป็นป็ ส่วส่นหนึ่ง นึ่ ของแนวเทือทืกเขาถนนธงชัยชักลาง มีคมีวามสูงสูตั้งตั้แต่ 300 – 1,400 เมตร เฉลี่ย ลี่ ประมาณ 850 เมตร มีปมีริมริาณฝนเฉลี่ย ลี่ ทั้งทั้ ปีปปีระมาณ 1,100 มิลมิลิเลิมตร อุณอุหภูมิภูเมิฉลี่ย ลี่ 24°C บ้าบ้นเมือมืงอางด้าด้นทิศทิเหนือนืติดติกับกัเขตอำ เภอแม่วม่าง ทางด้าด้นตะวันวัออกติดติกับกัเขต อำ เภอดอยหล่อล่ทางทิศทิใต้แต้ละตะวันวัตกติดติกับกับ้าบ้นป่าป่แขมหมู่ที่มู่ ที่6 และบ้าบ้นอ่าอ่งกาน้อน้ย หมู่ที่มู่ ที่17 ตามลำ ดับดั 1
บ้าบ้นเมือมืงอางประกอบด้วด้ย 6 หย่อย่มบ้าบ้น ได้แด้ก่ บ้าบ้นเมือมืงอาง บ้าบ้นแม่ป่ม่าป่ก่อก่ บ้าบ้นห้วห้ยน้ำ ปี๋ บ้าบ้นแม่ลม่า บ้าบ้นห้วห้ยน้ำ อุ่นอุ่ และบ้าบ้นหล่าล่ยห้วห้ย ชุมชุชนเป็นป็กลุ่มลุ่ ชาติพัตินพัธุ์ ปกาเกอะญอ ส่วส่นใหญ่นัญ่บนัถือถืศาสนาคริสริต์นิต์กนิายโรมันมัคาทอลิกลิและโปรเตสแตนท์ คนส่วส่นน้อน้ยนับนัถือถืศาสนาพุทธและความเชื่อ ชื่ ดั้งดั้เดิมดิซึ่ง ซึ่ นับนัถือถืผี หมู่บ้มู่ าบ้นมีโมีบสถ์ 4 แห่งห่ วัดวั 1 แห่งห่ โรงเรียรีนระดับดั ประถมศึกศึษา 1 แห่งห่การศึกศึษานอกโรงเรียรีน 2 แห่งห่สถานี บริกริารอนามัยมัชุมชุชน 1 แห่งห่จำ นวนประชากร 610 คน ประกอบด้วด้ย 182 ครัวรัเรือรืน บ้าบ้นเมือมืงอางอยู่ภยู่ ายใต้คต้วามดูแดูลของเทศบาลตำ บลบ้าบ้นหลวง อ.จอมทอง จ.เชียชีงใหม่ โดยมีผู้มี ใผู้หญ่บ้ญ่าบ้นหรือรืที่เ ที่ รียรีกกันกัว่าว่พ่อหลวง ทำ หน้าน้ที่ดู ที่ แดูลความเป็นป็ อยู่ขยู่ องคนในชุมชุชน โดยผู้ใผู้หญ่บ้ญ่าบ้นคนปัจปัจุบัจุนบัคือคืนายวัชวัรินริทร์ พจนบัณบัฑิตฑิหรือรื พ่อหลวงแม็คม็ 2
การค้นค้พบวัตวัถุโถุบราณบริเริวณนาขั้นขั้บันบั ไดของเมือมืงอาง ซึ่ง ซึ่ สันสันิษนิฐานว่าว่เป็นป็ที่ตั้ ที่ งตั้ ของวัดวัร้าร้ง รวมทั้งทั้การพบเครื่อ รื่ งมือมืบด กล้อล้งสูบสูยาและเศษกระเบื้อ บื้ งที่มี ที่ ทั่มีวทั่ ไปในไร่นร่า สะท้อท้นถึงถึความรุ่งรุ่ เรือรืงในอดีตดีชาวบ้าบ้นเล่าล่ว่าว่ ได้ขุด้ขุดพบพระพุทธรูปรูเป็นป็จำ นวนมาก ประมาณปี พ.ศ. 2526 ขุดพบทั้งทั้พระพุทธรูปรูองค์ใค์หญ่ องค์เค์ล็กล็ ปะปนกันกั ประมาณ 4-5 กระสอบเมื่อ มื่ นำ ไปขายให้แห้ก่คก่นภายนอกได้เด้งินงิมาหลายหมื่น มื่ บาท ประวัติของหมู่บ้าน บ้าบ้นเมือมืงอาง ก่อก่ตั้งตั้ขึ้น ขึ้ เมื่อ มื่ ปี พ.ศ. 2400 เดิมดิเป็นป็หมู่บ้มู่ าบ้นของชาวละว้าว้ โดยคำ ว่าว่ “เมือมืงอาง” เป็นป็คำ ผสมจากคำ ว่าว่ “เมือมืง” ซึ่ง ซึ่ หมายถึงถึเมือมืงหลวง หรือรื ในเมือมืง และคำ ว่าว่ “อาง” เป็นป็ภาษาละว้าว้แปลว่าว่สาม เมื่อ มื่ นำ มารวมกันกั ความหมายว่าว่เมือมืงที่ส ที่ าม หรือรืเมือมืงสาม มีเมีรื่อ รื่ งเล่าล่เกี่ย กี่ วกับกั ประวัติวัศติาสตร์ ของเมือมืงอางว่าว่เมื่อ มื่ ครั้งรั้ยุคยุรุ่งรุ่ เรือรืงในสมัยมัขุนหลวงวิลัวิงลัคะปกครองเมือมืง เชียชีงใหม่ มีคมีวามเจริญริด้าด้นศาสนาโดยเฉพาะศาสนาพุทธ จึงจึมีกมีารก่อก่สร้าร้ง วัดวั โบสถ์เถ์ป็นป็อันอัมาก 3
ในยุคยุแรกมีชมีาวปกาเกอะญอ หรือรืชาวกะเหรี่ย รี่ งเพียพีง 3-4 ครอบครัวรัเข้าข้มาตั้งตั้ถิ่นถิ่ฐาน โดยทำ ไร่หร่มุนมุเวียวีนและเลี้ย ลี้ งสัตสัว์เว์พื่อ พื่ ยังยัชีพชีต่อต่มามีกมีารขยายครอบครัวรัและสร้าร้งที่อ ที่ ยู่ อาศัยศัเป็นป็หลักลัแหล่งล่จึงจึบุกบุเบิกบิที่น ที่ าทำ กินกิอย่าย่งถาวร ชีวิชีตวิความเป็นป็อยู่ใยู่ นยุคยุนั้นนั้ชาวบ้าบ้น เล่าล่ว่าว่มีคมีวามยากลำ บาก เพราะไม่มีม่ถมีนนหนทาง สะพานเข้าข้หมู่บ้มู่ าบ้น ชาวบ้าบ้นมีรมีายได้จด้าก การหาของป่าป่เช่นช่หน่อน่ ไม้ เห็ดห็ โดยนำ ไปขายหรือรืแลกเปลี่ย ลี่ นกันกัเองกับกัข้าข้ว ชาวบ้าบ้น ส่วส่นใหญ่จึญ่งจึออกไปทำ งานในตัวตัเมือมืง เป็นป็แรงงานเกี่ย กี่ วข้าข้ว ทำ งานในสวนลำ ใย หรือรื กิจกิการรับรัเหมาก่อก่สร้าร้งในตัวตัอำ เภอจอมทอง ในอดีตดีเมื่อ มื่ ชาวละว้าว้สูญสูสิ้นสิ้อำ นาจจากการสิ้นสิ้พระชนม์ขม์องขุนหลวงวิลัวิงลัคะ จึงจึได้ อพยพออกจากเมือมืงอาง ต่อต่มาในปี พ.ศ. 2457 ชาวกะเหรี่ย รี่ งจากตำ บลยั้งยั้เมิงมิอำ เภอสะเมิงมิ อพยพเข้าข้มาตั้งตั้ถิ่นถิ่ฐานอยู่ใยู่นเมือมืงอางต่อต่จากชาวละว้าว้ที่อ ที่ พยพออกไป โดยต่อต่มาในปัจปัจุบัจุนบั ทางราชการได้ตั้ด้งตั้หมู่บ้มู่ าบ้นเป็นป็บ้าบ้นเมือมืงอางหมู่ที่มู่ ที่9ตำ บลบ้าบ้นหลวงอำ เภอจอมทอง 4
เมื่อ มื่ พ่อหลวงวัชวัรินริทร์ พจนบัณบัฑิตฑิ ได้รัด้บรัตำ แหน่งน่ผู้นำผู้ นำชุมชุชนบ้าบ้นเมือมืงอาง เขาต้อต้งการ พัฒพันาคุณคุภาพชีวิชีตวิของชาวเมือมืงอาง ได้ยื่ด้น ยื่ ฎีกฎีาต่อต่หม่อม่มเจ้าจ้ภีศภีเดช รัชรันี ประธานมูลมูนิธินิธิ โครงการหลวง เมื่อ มื่ วันวัที่ 15 กรกฎาคม 2544 เพื่อ พื่ ขอความสนับนัสนุนนุจากสถานีเนีกษตรหลวง อินอิทนนท์ใท์นการส่งส่เสริมริอาชีพชีช่วช่งแรกของการปลูกลูพืชพือินอิทรีย์รีขย์องชุมชุชนบ้าบ้นเมือมืงอาง ในปี พ.ศ. 2545 โครงการหลวงได้เด้ข้าข้มาสนับนัสนุนนุให้ปห้ลูกลูผักผั ประเภทหัวหัเช่นช่เบบี้แ บี้ ครอท หัวหั ไชเท้าท้ หัวหัแรดิชดิและถั่วถั่แขก แต่ไต่ด้ผด้ลผลิตลิน้อน้ย อีกอีทั้งทั้พืชพืประเภทหัวหัต้อต้งการสารอาหารมากจึงจึต้อต้ง ย้าย้ยแปลงเพาะปลูกลูบ่อบ่ย ต่อต่มาชาวบ้าบ้นได้ทด้ดลองปลูกลูดอกไม้ซึ่ม้ง ซึ่ ไม่ไม่ด้ผด้ลเช่นช่กันกัพ่อหลวง วัชวัรินริทร์มีร์คมีวามมุ่งมุ่ มั่นมั่ ในการหาองค์คค์วามรู้เรู้รื่อ รื่ งเกษตรอินอิทรีย์รี ย์ในปี พ.ศ. 2553 พ่อหลวงจึงจึ ขอให้สห้ถานีเนีกษตรหลวงอินอิทนนท์นำท์นำกลุ่มลุ่ ผู้สผู้นใจการปลูกลูผักผั ในโรงเรือรืนไปศึกศึษาดูงดูานที่ศู ที่ นศูย์ พัฒพันาโครงการหลวงแม่โม่ถ อำ เภอฮอด ซึ่ง ซึ่ ปลูกลูพืชพืภายใต้โต้รงเรือรืนและได้มด้าตรฐานแบบ GAP เกษตรกรบ้าบ้นเมือมืงอางได้นำด้นำความรู้จรู้ากการดูงดูานมาปรับรั ใช้ จนเกิดกิเป็นป็ โครงการปลูกลู ผักผัอินอิทรีย์รีใย์นโรงเรือรืนขึ้น ขึ้ 5
ทั้งทั้นี้ชุ นี้ มชุชนบ้าบ้นเมือมืงอางได้รัด้บรังบประมาณสนับนัสนุนนุจากสถาบันบัวิจัวิยจัและพัฒพันา พื้น พื้ ที่สู ที่ งสูเพื่อ พื่ สร้าร้งโรงเรือรืนปลูกลูผักผั 10 โรง โดยมีเมีกษตรกรแกนนำ เพียพีง 8 ราย เข้าข้ร่วร่มโครงการและประสบความสำ เร็จร็ต่อต่มาในปี พ.ศ. 2554 พ่อหลวงร่วร่มกับกั สถานีเนีกษตรหลวงอินอิทนนท์ สถาบันบัวิจัวิยจัและพัฒพันาพื้น พื้ ที่สู ที่ งสูเทศบาลตำ บล บ้าบ้นหลวงและหน่วน่ยงานที่เ ที่ กี่ย กี่ วข้อข้งได้จัด้ดจั ให้มีห้กมีารถ่าถ่ยทอดเทคโนโลยีแยีละความรู้ เรื่อ รื่ งการผลิตลิพืชพือินอิทรีย์รีสู่ย์ชุสู่มชุชน ทำ ให้ชห้าวบ้าบ้นแสดงเจตจำ นงเข้าข้ร่วร่มโครงการ เป็นป็จำ นวนมาก ต่อต่มาชุมชุชนได้ตั้ด้งตั้กลุ่มลุ่ สหกรณ์โณ์ดยใช้เช้งินงิสนับนัสนุนนุจากสถานี เกษตรหลวงอินอิทนนท์ และเงินงิช่วช่ยเหลือลืจากแหล่งล่อื่น อื่ มาเป็นป็เงินงิกลุ่มลุ่ ของชุมชุชน ให้สห้มาชิกชิกู้ยืกู้ มยืเพื่อ พื่ ลงทุนทุสร้าร้งโรงเรือรืนปลูกลูผักผัและซื้อ ซื้ เมล็ดล็พันพัธุ์ 6
สำ หรับรัการปลูกลูข้าข้วนาปีสำปีสำหรับรัการบริโริภค ชุมชุชนปลูกลูข้าข้วสายพันพัธุ์ใธุ์หม่ที่ม่ก ที่ รม ส่งส่เสริมริการเกษตรแนะนำ ได้แด้ก่ พันพัธุ์ กข.60 และ กข.7 เพราะมีอมีายุสั้ยุนสั้ต้นต้เตี้ย ตี้ ให้ ผลผลิตลิสูงสูในขณะเดียดีวกันกัชุมชุชนยังยัคงรักรัษาข้าข้วพันพัธุ์พื้ธุ์ น พื้ เมือมืงไว้ ได้แด้ก่ บือบืชอมี บือบื โปโล บือบืกวา บือบืนอมือมื (ข้าข้วหอม) ชาวบ้าบ้นจะเปลี่ย ลี่ นสายพันพัธุ์ข้ธุ์ าข้วที่ปที่ ลูกลูทุกทุ สามปี เพื่อ พื่ ไม่ใม่ห้ข้ห้าข้วกลายพันพัธุ์ และมีกมีารแลกเปลี่ย ลี่ นเมล็ดล็พันพัธุ์ใธุ์นชุมชุชน เกษตรกรในชุมชุชนบ้าบ้นเมือมืงอางทำ การเพาะปลูกลูอยู่ 2 ลักลัษณะ คือคืการเพาะปลูกลูเพื่อ พื่ การค้าค้และการเพาะปลูกลูเพื่อ พื่ ยังยัชีพชีคือคื การปลูกลูข้าข้ว การเพาะปลูกลูที่สำ ที่ สำคัญคัที่สุ ที่ ดสุคือคืการเพาะปลูกลูพืชพื ตามการส่งส่เสริมริของโครงการหลวง เป็นป็การปลูกลูผักผัอินอิทรีย์รี ย์ ในโรงเรือรืนซึ่ง ซึ่ เป็นป็กิจกิกรรมที่ส ที่ ร้าร้งรายได้หด้ลักลั ให้กัห้บกัคนในชุมชุชน ปัจปัจุบัจุนบัชุมชุชนบ้าบ้นเมือมืงอางอยู่ใยู่ นเขตพื้น พื้ ที่ก ที่ ารส่งส่เสริมริอาชีพชีของมูลมูนิธินิ ธิ โครงการหลวงดอยอินอิทนนท์ เพื่อ พื่ เป็นป็ชุมชุชนต้นต้แบบในการผลิตลิผักผัอินอิทรีย์รี ย์ ตามหลักลัทฤษฎีพฎีอเพียพีงของรัชรักาลที่ 9 7
พื้น พื้ ที่ส่ ที่ วส่นใหญ่ขญ่องหมู่บ้มู่ าบ้นเมือมืงอางเป็นป็พื้น พื้ ที่ป่ที่ าป่เบญจพรรณ และป่าป่เต็งต็รังรั พื้น พื้ ที่ข ที่ องกลุ่มลุ่ บ้าบ้นเมือมืงอาง บางส่วส่นอยู่ใยู่ นเขตอุทอุยานแห่งห่ชาติดติอยอินอิทนนท์ บางส่วส่นอยู่ใยู่ นเขตป่าป่สงวนแห่งห่ชาติ ชุมชุชนมีเมีนื้อ นื้ ที่ทั้ ที่ งทั้หมด 25,664 ไร่ แบ่งบ่เป็นป็ พื้น พื้ ที่ป่ที่ าป่อนุรันุกรัษ์ 22,664.38 ไร่ คิดคิเป็นป็ 88.3% และพื้น พื้ ที่ใที่ ช้ปช้ระโยชน์ 2,999.38 ไร่ คิดคิเป็นป็ 11.7% ซึ่ง ซึ่ แบ่งบ่เป็นป็ที่อ ที่ ยู่อยู่ าศัยศั107.6 ไร่ พื้น พื้ ที่น ที่ า 789.6 ไร่ พื้น พื้ ที่ส ที่ วน 1,622.4 ไร่ พื้น พื้ ที่ไที่ ร่ถร่าวร 479.8 ไร่ มีพื้มีน พื้ ที่ไที่ ด้รัด้บรัการรับรัรองมาตรฐานเกษตร อินอิทรีย์รี ย์ 266.25 ไร่ ส่วส่นการใช้ที่ช้ดิ ที่ นดิเพื่อ พื่ ปลูกลูพืชพือินอิทรีย์รี ใย์นโรงเรือรืน จากการ สำ รวจพบว่าว่ ปัจปัจุบัจุนบัมีจำมีจำนวนโรงเรือรืนทั้งทั้หมด 414 โรงเรือรืน กระจายอยู่ใยู่ นทุกทุ หย่อย่มบ้าบ้น การจำ แนกการใช้ปช้ระโยชน์ที่น์ดิ ที่ นดิ ชุมชุชนบ้าบ้นเมือมืงอางได้จัด้ดจัทำ แผนที่แ ที่ สดงขอบเขตแปลงถือถืครองที่ดิ ที่ นดิตั้งตั้แต่ปีต่ ปีพ.ศ. 2560-2562 ซึ่ง ซึ่ ได้รัด้บรัการสนับนัสนุนนุจากเทศบาลตำ บลบ้าบ้นหลวง มูลมูนิธินิรัธิกรัษ์ป่ษ์าป่และ มูลมูนิธินิเธิพื่อ พื่ การพัฒพันาที่ยั่ ที่ งยั่ยืนยื (ภาคเหนือนื ) การมีแมีผนที่แ ที่ สดงการใช้ที่ช้ดิ ที่ นดิอย่าย่งชัดชัเจน เป็นป็การยืนยืยันยัถึงถึการไม่บุม่กบุรุกรุที่ดิ ที่ นดิ ในเขตป่าป่อนุรันุกรัษ์ 8
ทรัพรัยากรน้ำ บ้าบ้นเมือมืงอางมีลำมีลำห้วห้ยสายหลักลัอยู่ 3 เส้นส้ทาง ที่มี ที่ น้ำมีน้ำไหลตลอดปี ซึ่ง ซึ่ ชาวบ้าบ้น สามารถใช้ทั้ช้งทั้สำ หรับรัการเกษตรและการบริโริภค ลำ ห้วห้ยหลักลั ประกอบด้วด้ย น้ำ แม่หม่อย มีต้มีนต้น้ำ อยู่ใยู่ นเขตบ้าบ้นอ่าอ่งกาน้อน้ย หมู่ 17 เป็นป็ สภาพป่าป่ ต้นต้น้ำ ที่อุ ที่ ดอุมสมบูรบูณ์ ลำ น้ำ สายนี้ย นี้ าวที่สุ ที่ ดสุไหลผ่าผ่นบ้าบ้นเมือมืงอาง ห้วห้ยน้ำ อุ่นอุ่ มีต้มีนต้น้ำ อยู่ทยู่ างทิศทิเหนือนืของบ้าบ้นห้วห้ยน้ำ อุ่นอุ่ เป็นป็ลำ น้ำ สายสั้นสั้ๆ ไหลมาบรรจบกับกัลำ น้ำ แม่หม่อย ห้วยแม่ป่าก่อ มีต้นน้ำ อยู่ทางทิศตะวันออกของบ้านห้วยน้ำ ปี๋ ไหลผ่านบ้านห้วยน้ำ ปี๋ บ้านแม่ป่าก่อ และไหลลงน้ำ แม่หอยทาง ทิศตะวันตกของบ้านแม่ป่าก่อ 1 2 3 9
สำ หรับรัระบบชลประทานที่ใที่ ช้สำช้สำหรับรัการเกษตรเป็นป็น้ำ ประปาภูเภูขาที่ต่ ที่ อต่ลงมาที่ลำ ที่ ลำห้วห้ย แม่หม่อย โดยโครงการของกรมพัฒพันาที่ดิ ที่ นดิ ได้เด้ข้าข้มาทำ ระบบอนุรันุกรัษ์ดิษ์นดิและทำ บ่อบ่กักกัเก็บก็น้ำ 11 บ่อบ่เพื่อ พื่ นำ ไปใช้สำช้สำหรับรัพื้น พื้ ที่ก ที่ ารเกษตร และสนับนัสนุนนุการปลูกลูพืชพืในโรงเรือรืน ต่อต่มาชุมชุชนได้รัด้บรั การสนับนัสนุนนุจากองค์กค์ร และหน่วน่ยงานต่าต่งๆ ได้แด้ก่ สมาคมปกาเกอะญอเพื่อ พื่ การพัฒพันา อย่าย่งยั่งยั่ยืนยืกรมพัฒพันาที่ดิ ที่ นดิบริษัริทษักระทิงทิแดง กระทรวงสาธารณสุขสุในการก่อก่สร้าร้งถังถัเก็บก็ น้ำ เพิ่มพิ่ ปัจปัจุบัจุนบัชุมชุชนมีถัมีงถัเก็บก็น้ำ จำ นวนทั้งทั้สิ้นสิ้ 19 ตำ แหน่งน่แต่ลต่ะตำ แหน่งน่มีจำมีจำนวนถังถัน้ำ และ ขนาดแตกต่าต่งกันกั ไป มีคมีวามจุตั้จุงตั้แต่ 8 ลบ.ม ไปจนถึงถึ 50 ลบ.ม. ส่วส่นบริเริวณไร่นร่ามีกมีารสร้าร้ง คลองชลประทานเพื่อ พื่ นำ น้ำ จากลำ ห้วห้ยเข้าข้สู่พื้สู่น พื้ ที่ก ที่ ารเกษตร 10
แผนที่แสดงลักษณะทางกายภาพ การใช้ประโยชน์ที่ดิน แผนที่แสดงลักษณะ โครงสร้างทางธรณีวิทยา ระบบการเกษตรแบบโรงเรือน แผนที่แสดงเส้นทางน้ำ และระบบชลประทาน จัดทำ โดยคณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ 11
ลักลัษณะเศรษฐกิจกิชุมชุชน เศรษฐกิจกิของชุมชุชนบ้าบ้นเมือมืงอางอยู่บยู่ นฐานการเกษตรกรรม โดยส่วส่นใหญ่ เป็นป็การปลูกลูผักผัและเลี้ย ลี้ งสัตสัว์ ได้แด้ก่ วัววัควาย และหมูตมูามแบบเกษตรอินอิทรีย์รี ย์ แม้ว่ม้าว่รายได้หด้ลักลัของชาวบ้าบ้นมาจากการเกษตร ส่วส่นการเลี้ย ลี้ งสัตสัว์เว์ป็นป็เหมือมืน การออมทรัพรัย์ไย์ว้ เมื่อ มื่ ต้อต้งการใช้เช้งินงิจึงจึค่อค่ยทยอยขาย อย่าย่งไรก็ตก็าม ชาวบ้าบ้น หารายได้เด้สริมริจากการท่อท่งเที่ย ที่ ว และการทอผ้าผ้ 12
การเกษตรอินอิทรีย์รี ย์ ชาวบ้าบ้นเมือมืงอางได้เด้ริ่มริ่การทำ เกษตรแบบอินอิทรีย์รีคย์รั้งรั้แรกในปี พ.ศ. 2545 โดยได้รัด้บรัการ สนับนัสนุนนุจากโครงการหลวง ชุมชุชนได้พัด้ฒพันาเทคนิคนิการปลูกลูผักผัอินอิทรีย์รี ย์และชนิดนิของพืชพืที่ปที่ ลูกลู จนมาลงตัวตัที่ก ที่ ารปลูกลูผักผัสลัดลัแบบไม่ใม่ช้สช้ารเคมีใมีนการกำ จัดจัศัตศัรูพืรูชพืชาวบ้าบ้นยังยัทำ ปุ๋ยปุ๋หมักมัเอง จากมูลมูวัววั ใบไม้ มาหมักมัรวมกับกัหัวหัเชื้อ ชื้ จุลิจุนลิทรีย์รีซึ่ย์ง ซึ่ ช่วช่ยในการย่อย่ยสลายสามารถลดต้นต้ทุนทุใน เรื่อ รื่ งของปุ๋ยปุ๋หมักมั ได้ซึ่ด้ง ซึ่ ข้อข้ดีขดีองการทำ เกษตรอินอิทรีย์รีนั้ย์นนั้นอกจากเป็นป็การลดต้นต้ทุนทุของสาร เคมีกำมีกำจัดจัศัตศัรูพืรูชพืแล้วล้ยังยัช่วช่ยยืดยือายุกยุารเสื่อ สื่ มสภาพของดินดิและลดความเสี่ย สี่ งด้าด้นสุขสุภาพ ของเกษตรกรอีกอีด้วด้ย แต่กต่ารปลูกลูผักผัอินอิทรีย์รีเย์ป็นป็การใช้แช้รงงานที่เ ที่ ข้มข้ข้นข้จึงจึต้อต้งพิจพิารณาถึงถึ แรงงานในแต่ลต่ะครัวรัเรือรืนที่อ ที่ าจมีไมีม่เม่พียพีงพอ 13
โรงเรือรืนผักผัอินอิทรีย์รี ไย์ด้ขด้ยายเพิ่มพิ่ขึ้น ขึ้ จาก 10 โรงเรือรืน มีสมีมาชิกชิ 8 ราย ในปี พ.ศ. 2553 จนกระทั่งทั่มีโมีรงผักผัอินอิทรีย์รีเย์พิ่มพิ่เป็นป็ 414 โรงเรือรืน โดยมีสมีมาชิกชิ 157 ราย ในปี พ.ศ. 2566 พ่อหลวงเล่าล่ถึงถึการบริหริารโครงการว่าว่สิ่งสิ่ที่มุ่ ที่ งมุ่ เน้นน้คือคืความเข้มข้แข็งของระบบ กลุ่มลุ่ โดยยึดยึหลักลัการสร้าร้งและกระจายรายได้ที่ด้เ ที่ ป็นป็ธรรม รายได้เด้ฉลี่ย ลี่ ของเกษตรกรขึ้น ขึ้ อยู่กัยู่ บกัชนิดนิของผักผัที่ปที่ ลูกลูปัจปัจุบัจุนบัสมาชิกชิ ในกลุ่มลุ่ มีรมีายได้จด้ากการปลูกลูผักผัอินอิทรีย์รีขั้ย์นขั้ต่ำ เฉลี่ย ลี่ ครัวรัเรือรืนละ 8,000 บาทต่อต่เดือดืน บางครอบครัวรัมีรมีายได้สูด้งสูถึงถึ 20,000 บาทต่อต่ เดือดืนรวมรายได้ทั้ด้งทั้ชุมชุชนประมาณ 17 ล้าล้นบาทต่อต่ ปี เกษตรกรได้ปด้ลูกลูผักผัอินอิทรีย์รีภย์ายใต้กต้ารบริหริารของโครงการหลวงที่เ ที่ ป็นป็ผู้จัผู้ ดจัสรรเมล็ดล็ พันพัธุ์ รวมถึงถึกำ หนดโควตาปริมริาณการรับรัซื้อ ซื้ และคุณคุภาพของผลผลิตลิที่รั ที่ บรัซื้อ ซื้ ปัญปัหาของการผลิตลิผักผัอินอิทรีย์รีคืย์อคื โรคและแมลงศัตศัรูพืรูชพื โดยเฉพาะในฤดูฝดูนและฤดูร้ดูอร้น ทำ ให้ผห้ลผลิตลิที่ไที่ ด้ได้ม่ผ่ม่าผ่นเกณฑ์คุฑ์ณคุภาพของโครงการ ส่วส่นในฤดูหดูนาวเป็นป็ฤดูที่ดูมี ที่ อมีากาศ เหมาะสมและแมลงศัตศัรูพืรูชพืน้อน้ย ทำ ให้ผัห้กผัเจริญริเติบติ โตได้ดีด้มดีาก จำ นวนผลผลิตลิมีมมีากเกินกิ กว่าว่ ปริมริาณรับรัซื้อ ซื้ ของโครงการหลวง ทำ ให้เห้กิดกิผลผลิตลิส่วส่นเกินกิขึ้น ขึ้ โดยเฉพาะในช่วช่งการ แพร่รร่ะบาดของโควิดวิ 19 ทำ ให้โห้ควตาการรับรัซื้อ ซื้ ผักผัลดลง ส่งส่ผลให้ปัห้ญปัหาผักผัส่วส่นเกินกิทวี ความรุนรุแรงมากยิ่งยิ่ขึ้น ขึ้ ดังดันั้นนั้ชุมชุชนภายใต้กต้ารนำ ของพ่อหลวงวัชวัรินริทร์ไร์ด้ร่ด้วร่มกันกัแก้ ปัญปัหาโดยการหาตลาดรับรัซื้อ ซื้ ผักผัอินอิทรีย์รีผ่ย์าผ่นวิสวิาหกิจกิชุมชุชน 14
วิสวิาหกิจกิชุมชุชน วิสาหกิจชุมชนบ้านเมืองอางเป็นวิสาหกิจที่ดำ เนินการใน 3 กิจการหลักได้แก่ การรับ ซื้อผักอินทรีย์จากเกษตรกร กิจการร้านค้าชุมชน และกิจกรรมออมทรัพย์ โดยวิสาหกิจเน้น การรับซื้อและจำ หน่ายผักในนามวิสาหกิจชุมชนเป็นหลัก พ่อหลวงวัชรินทร์ ผู้นำ ชุมชนบ้าน เมืองอางเป็นแกนนำ ในการตั้งวิสาหกิจชุมชน ซึ่งมาจากแนวคิดการพึ่ง พึ่ พาตนเองและสร้าง ความเข้มแข็งจากภายในชุมชน การที่ชุมชนตั้งกลุ่มวิสาหกิจด้วยตัวเองนั้น เป็นการเพิ่มพิ่ ทางเลือกในด้านตลาดรับซื้อและกระจายความเสี่ยง จากการขายส่งผลผลิตให้กับองค์กร เพียพีงองค์กรเดียว พ่อหลวงวัชรินทร์กล่าวว่า หมู่บ้านเมืองอางเป็นหมู่บ้านเดียวที่ไม่เป็น หนี้โครงการหลวง เพราะใช้เงินกองทุนไปซื้อเมล็ดพันพัธุ์ทำ ให้ชุมชนสามารถยืนด้วยลำ แข้ง ตัวเองได้ นอกจากนี้ผักที่ส่งขายให้กับทางวิสาหกิจชุมชนต้องมีมาตรฐานเดียวกันตั้งแต่ กระบวนการเพาะปลูก ที่มาของเมล็ดพันพัธุ์ และการใช้ปุ๋ยหมัก 15
วิสวิาหกิจกิชุมชุชนได้พัด้ฒพันาผลิตลิภัณภัฑ์แฑ์ ปรรูปรูได้แด้ก่ น้ำ พริกริลาบ สบู่สบู่ มุนมุไพร โดยใช้ วัตวัถุดิถุบดิ ในชุมชุชน เช่นช่พริกริข่า ตะไคร้หร้อม ขมิ้นมิ้ทั้งทั้นี้ ชุมชุชนเตรียรีมผลิตลิภัณภัฑ์ไฑ์ว้ จำ หน่าน่ยให้กัห้บกันักนัท่อท่งเที่ย ที่ ว และกลุ่มลุ่ ผู้มผู้ าศึกศึษาดูงดูาน เป็นป็การสร้าร้งเสริมริรายได้อีด้กอี ทางให้แห้ก่ชุก่มชุชน ทั้งทั้นี้ส นี้ มาชิกชิวิสวิาหกิจกิชุมชุชนส่วส่นใหญ่เญ่ป็นป็ สมาชิกชิของโครงการหลวงเช่นช่เดียดีวกันกั โดย สมาชิกชินำ ผลผลิตลิส่วส่นที่เ ที่ กินกิจากโควตารับรัซื้อ ซื้ ของโครงการหลวงมาขายให้กัห้บกัทางวิสวิาหกิจกิ ชุมชุชน เป้าป้หมายที่สำ ที่ สำคัญคั ประการหนึ่ง นึ่ ของวิสวิาหกิจกิชุมชุชนบ้าบ้นเมือมืงอางคือคืการสร้าร้งภาพจำ (branding) ที่ดี ที่ ใดีห้กัห้บกัผลผลิตลิทางการเกษตรจากชุมชุชนบ้าบ้นเมือมืงอาง โดยชูคชูวามเป็นป็เกษตร อินอิทรีย์รีเย์ป็นป็การเพิ่มพิ่มูลมูค่าค่ ให้กัห้บกัผลผลิตลิและเพื่อ พื่ ให้จำห้จำหน่าน่ยผลผลิตลิ ได้มด้ากขึ้น ขึ้ ในส่วส่นของ การจัดจัการในองค์กค์ร สมาชิกชิ ในชุมชุชนได้ช่ด้วช่ยงานวิสวิาหกิจกิ โดยพ่อหลวงวัชวัรินริทร์เร์ป็นป็หัวหัเรือรื ใหญ่ใญ่นการดูแดูลทุกทุฝ่าฝ่ย การบริหริารวิสวิาหกิจกิ ให้มีห้คมีวามเข้มข้แข็งข็จึงจึเป็นป็ ส่วส่นหนึ่ง นึ่ ของความ ท้าท้ทาย ซึ่ง ซึ่ ต้อต้งอาศัยศัการมีส่มีวส่นรวมจากสมาชิกชิ ในชุมชุชนเข้าข้มาร่วร่มกันกัดูแดูลและบริหริาร จัดจัการวิสวิาหกิจกิชุมชุชน ในปัจปัจุบัจุนบัวิสวิาหกิจกิชุมชุชนบ้าบ้นเมือมืงอางสร้าร้งรายได้ปด้ระมาณ 5 แสน บาทต่อต่ ปี ปันปัผลเฉลี่ย ลี่ ต่อต่หนึ่ง นึ่ ครอบครัวรั ประมาณ 1,500-5,000 บาท ขึ้น ขึ้ อยู่กัยู่ บกัยอดการ ขายส่งส่ผักผัและการซื้อ ซื้ สินสิค้าค้จากร้าร้นค้าค้ชุมชุชน 16
โครงการวนเกษตร แม้ว่ม้าว่การปลูกลูผักผัอินอิทรีย์รีเย์ป็นป็รายได้หด้ลักลัของชุมชุชน แต่ใต่นช่วช่งที่เ ที่ กิดกิ โรคระบาดไวรัสรั โควิดวิ 19 ที่ส่ ที่ งส่ผลกระทบต่อต่การผลิตลิและรายได้ที่ด้ล ที่ ดลง ทำ ให้ผู้ห้นำผู้ นำชุมชุชนคือคืพ่อหลวงวัชวัรินริทร์พร์ยายามหา วิธีวิเธีพิ่มพิ่รายได้แด้ละลดค่าค่ ใช้จ่ช้าจ่ย โดยการปลูกลูพืชพืผักผัสวนครัวรัและไม้ผม้ล รวมทั้งทั้ผักผัพื้น พื้ บ้าบ้น ได้แด้ก่ ผักผัหวาน ชะอม มะเขือขืเจ้าจ้พระยา ถั่วถั่ ฝักฝัยาว พืชพืสมุนมุไพร ผักผัเชียชีงดา ทั้งทั้นี้ ชุมชุชนได้รัด้บรัการ สนับนัสนุนนุจากคณะสังสัคมศาสตร์ และคณะเกษตรศาสตร์มร์หาวิทวิยาลัยลัเชียชีงใหม่ ในการจัดจัหา เมล็ดล็พันพัธุ์ ต้นต้กล้าล้ผักผัพื้น พื้ บ้าบ้น รวมทั้งทั้การถ่าถ่ยทอดองค์คค์วามรู้ด้รู้ าด้นวนเกษตร นอกจากนี้ ฝ่าฝ่ย วิชวิาการการเปลี่ย ลี่ นแปลงสภาพภูมิภูอมิากาศ กรมอุทอุยานแห่งห่ชาติสัติตสัว์ป่ว์าป่และพันพัธุ์พืธุ์ ชพื ได้สด้นับนัสนุนนุ ระบบน้ำ ชุมชุชนได้เด้ริ่มริ่ปลูกลูพืชพืแบบวนเกษตรในแปลงทดลอง 2 แห่งห่พ่อหลวงแม็คม็มุ่งมุ่ หวังวัว่าว่การ สร้าร้งอาชีพชีหลากหลายนี้ ในอนาคตชุมชุชนจะมีรมีายได้จด้ากวนเกษตรและการท่อท่งเที่ย ที่ ว ซึ่ง ซึ่ เป็นป็ รายได้รด้ายวันวัเสริมริจากรายได้ที่ด้เ ที่ป็นป็รายเดือดืนจากผักผัอินอิทรีย์รี ย์ ต้นต้ผักผัเชียชีงดา ต้นต้ผักผัหวาน 17
ชุมชุชนบ้าบ้นเมือมืงอางได้วด้างแผนให้ผู้ห้มผู้ าศึกศึษาดูงดูานและนักนัท่อท่งเที่ย ที่ วเข้าข้ร่วร่มกิจกิกรรม เพาะต้นต้กล้าล้ไม้ใม้หญ่ ปลูกลูต้นต้ ไม้ และผักผัพื้น พื้ บ้าบ้น เพื่อ พื่ ส่งส่เสริมริแนวคิดคิวนเกษตร ซึ่ง ซึ่ เป็นป็การ เพิ่มพิ่พื้น พื้ ที่สี ที่ เสีขียขีวในการดูดดูซับซัคาร์บร์อนไดออกไซด์ ช่วช่ยลดปัญปัหาโลกร้อร้น อีกอีทั้งทั้เป็นป็การ จัดจัการป่าป่อย่าย่งยั่งยั่ยืนยื 18
รายได้เด้สริมริจากภูมิภูปัมิญปัญาท้อท้งถิ่นถิ่ ภูมิภูปัมิญปัญาท้อท้งถิ่นถิ่ ในชุมชุชนบ้าบ้นเมือมืงอางมีคมีวามสำ คัญคั ในการสร้าร้งรายได้ใด้ห้กัห้บกั ครัวรัเรือรืน ได้แด้ก่ การทอผ้าผ้ โดยส่วส่นใหญ่ผู้ญ่ทผู้ อเป็นป็กลุ่มลุ่ สตรีใรีนหมู่บ้มู่ าบ้น ที่เ ที่ รียรีนรู้วิรู้ ธีวิกธีาร ทอผ้าผ้มาจากครอบครัวรัหรือรืผู้สูผู้ งสูอายุใยุนชุมชุชนที่มี ที่ คมีวามเชี่ย ชี่ วชาญในการทอผ้าผ้ โดย เริ่มริ่ต้นต้จากการทอและตัดตัเย็บย็เสื้อ สื้ ผ้าผ้สำ หรับรัสวมใส่เส่องและสำ หรับรัสมาชิกชิ ในครอบครัวรั บางคนรับรัจ้าจ้งทอผ้าผ้ตามคำ สั่งสั่ซื้อ ซื้ ของคนในละแวกหมู่บ้มู่ าบ้น แต่ใต่นปัจปัจุบัจุนบัมีกมีารสั่งสั่ซื้อ ซื้ จากบุคบุคลนอกชุมชุชนเพิ่มพิ่มากขึ้น ขึ้ ซึ่ง ซึ่ ส่วส่นใหญ่เญ่ ป็นป็ บุคบุลากรในโรงเรียรีนที่ลู ที่ กลูหลานของชุมชุชนบ้าบ้นเมือมืงอางศึกศึษาอยู่ มีคมีวามสนใจใน ลวดลายของผ้าผ้จากชุดชุที่นั ที่ กนัเรียรีนสวมใส่ การรับรัทอผ้าผ้หรือรืตัดตัเย็บย็ชุดชุของผู้หผู้ ญิงญิ ไม่ไม่ด้ทำด้ทำเป็นป็อาชีพชีหลักลัแต่ทำต่ทำเป็นป็อาชีพชีเสริมริหลังลัเสร็จร็ สิ้นสิ้จากงานเพาะปลูกลูหรือรื ใน ช่วช่งเวลาว่าว่ง ราคาขายของผ้าผ้ทอขึ้น ขึ้ อยู่กัยู่ บกัความซับซัซ้อซ้นของลายผ้าผ้หากเป็นป็ ผ้าผ้ทอล้วล้นราคาประมาณตัวตัละ 500-600 บาท หากเน้นน้การปักปัลายทั้งทั้ตัวตัซึ่ง ซึ่ เป็นป็ งานปักปัมือมืราคาประมาณตัวตัละ 1,000 บาท การออกแบบเสื้อ สื้ ผ้าผ้ที่ทำ ที่ ทำออก จำ หน่าน่ยจะปรับรัเปลี่ย ลี่ นไปตามความนิยนิมของลูกลูค้าค้ โดยแบบสมัยมันิยนิมมักมัจะเป็นป็ แบบเรียรีบง่าง่ย ไม่มีม่รมีะย้าย้ห้อห้ยตามชายเสื้อ สื้ แบบที่ค ที่ นรุ่นรุ่ ก่อก่นนิยนิมกันกั 19
การส่งส่เสริมริการท่อท่งเที่ย ที่ ว ชุมชุชนเมือมืงอางมีสมีถานท่อท่งเที่ย ที่ วธรรมชาติเติป็นป็นาขั้นขั้บันบั ไดและและน้ำ ตก 4 แห่งห่ ได้แด้ก่ น้ำ ตกเมือมืงอาง น้ำ ตกผาลาด (เลโคะ) น้ำ ตกวังวั ปลาพุง และน้ำ ตกหินหิหักหั (แม่หม่อย) แม้ว่ม้าว่หมู่บ้มู่ าบ้นเมือมืงอางตั้งตั้อยู่บยู่ ริเริวณดอยอินอิทนนท์ ซึ่ง ซึ่ มีภูมีมิภูทัมิศทัน์แน์ละ ทรัพรัยากรธรรมชาติที่ติเ ที่ หมาะสมต่อต่การเป็นป็แหล่งล่ท่อท่งเที่ย ที่ ว แต่เต่นื่อ นื่ งจากหมู่บ้มู่ าบ้นไม่ไม่ด้ ตั้งตั้อยู่บยู่ นเส้นส้ทางหลักลัของนักนัท่อท่งเที่ย ที่ วส่วส่นใหญ่ที่ญ่มุ่ ที่ งมุ่ มาท่อท่งเที่ย ที่ วบนดอยอินอิทนนท์ ดังดันั้นนั้บ้าบ้นเมือมืงอางจึงจึยังยั ไม่เม่ป็นป็ที่รู้ ที่ จัรู้ กจัอย่าย่งแพร่หร่ลายเท่าท่ที่ค ที่ วรและกำ ลังลัอยู่ใยู่ นช่วช่ง ของการพัฒพันาการท่อท่งเที่ย ที่ ว ก่อก่นหน้าน้นี้ตั้ นี้ งตั้แต่ปีต่ ปีพ.ศ. 2554 บริษัริทษัท่อท่งเที่ย ที่ วเคยนำ นักนัท่อท่งเที่ย ที่ วต่าต่งชาติเติข้าข้มาดูนดูก เดินดิ ป่าป่และชมวิถีวิชีถีวิชีตวิชาวปกาเกอะญอ ต่อต่มากรม อุทอุยานเก็บก็ค่าค่เข้าข้อุทอุยานสำ หรับรัชาวต่าต่งชาติเติพิ่มพิ่ขึ้น ขึ้ ทำ ให้บห้ริษัริทษัทัวทัร์เร์ปลี่ย ลี่ นแผนการ ท่อท่งเที่ย ที่ วไปที่ห ที่ มู่บ้มู่ าบ้นอื่น อื่ อย่าย่งไรก็ตก็าม บ้าบ้นเมือมืงอางเป็นป็ ศูนศูย์เย์รียรีนรู้กรู้ ารปลูกลูผักผั อินอิทรีย์รี ย์และเป็นป็หมู่บ้มู่ าบ้นนำ ร่อร่งของ โครงการเรดด์พด์ลัสลัจึงจึมีทั้มีงทั้หน่วน่ยงานเกษตร จังจัหวัดวั โครงการหลวง สถาบันบัวิจัวิยจัและพัฒพันาพื้น พื้ ที่สู ที่ งสูนักนัวิจัวิยจัและนักนัศึกศึษาจาก หลายสถาบันบัการศึกศึษา เข้าข้ไปศึกศึษาดูงดูานเป็นป็ ประจำ 20
ชุมชุชนบ้าบ้นเมือมืงอางกำ ลังลัพัฒพันาบ้าบ้นพักพั ให้เห้ป็นป็ โฮมสเตย์ เพื่อ พื่ ต้อต้นรับรันักนัท่อท่งเที่ย ที่ วให้เห้ข้าข้ มาเรียรีนรู้วิรู้ ถีวิชุถีมชุชน การทำ เกษตรอินอิทรีย์รี ย์รวมถึงถึการเที่ย ที่ วชมธรรมชาติใตินหมู่บ้มู่ าบ้น อย่าย่งไร ก็ดีก็ ดีการพัฒพันาบ้าบ้นเมือมืงอางให้กห้ลายเป็นป็แหล่งล่ท่อท่งเที่ย ที่ วเชิงชิเกษตรได้ ต้อต้งอาศัยศัทั้งทั้องค์ ความรู้ใรู้นการบริหริารจัดจัการกิจกิการที่พั ที่ กพัการวางแผนการให้นัห้กนัท่อท่งเที่ย ที่ วเข้าข้ไปมีส่มีวส่นร่วร่ม ทำ กิจกิกรรมกับกัชุมชุชน ทั้งทั้ยังยัต้อต้งได้รัด้บรัการส่งส่เสริมริจากส่วส่นราชการและกลุ่มลุ่ มัคมัคุเคุทศก์ เอกชนในการกำ หนดบ้าบ้นเมือมืงอางให้เห้ป็นป็อีกอีหนึ่ง นึ่ จุดจุหมายการท่อท่งเที่ย ที่ วของเชียชีงใหม่ ทั้งทั้นี้ห นี้ ากการท่อท่งเที่ย ที่ วถูกถูผลักลัดันดัจนได้รัด้บรัความสนใจ จะเป็นป็การกระจายรายได้ใด้ห้กัห้บกั ชุมชุชน รวมถึงถึเป็นป็อีกอีหนึ่ง นึ่ ช่อช่งทางการประชาสัมสัพันพัธ์ผธ์ลผลิตลิทางการเกษตรของชุมชุชนให้ บุคบุคลภายนอกได้รู้ด้จัรู้ กจัอีกอีด้วด้ย ชุมชุชนเมือมืงอางคาดหวังวัว่าว่นักนัท่อท่งเที่ย ที่ วที่เ ที่ ข้าข้มาไม่เม่พียพีงแค่ มาชื่น ชื่ ชมธรรมชาติเติท่าท่นั้นนั้แต่เต่ข้าข้มาแลกเปลี่ย ลี่ นเรียรีนรู้ร่รู้วร่มทำ กิจกิกรรมกับกัชาวบ้าบ้น เพื่อ พื่ ให้ เข้าข้ใจวิถีวิชีถีวิชีตวิและวัฒวันธรรมของชุมชุชนชาติพัตินพัธุ์ด้ธุ์ วด้ย ทั้งทั้นี้จำ นี้ จำนวนนักนัท่อท่งเที่ย ที่ วต้อต้งไม่มม่าก เกินกิกว่าว่ศักศัยภาพของชุมชุชนที่ส ที่ ามารถรองรับรั ได้ และไม่รม่บกวนวิถีวิชีถีวิชีตวิของชาวบ้าบ้น 21
ปัจปัจุบัจุนบัชุมชุชนเมือมืงอางได้รัด้บรัการสนับนัสนุนนุจากสถาบันบัการศึกศึษาหลายแห่งห่ ได้แด้ก่ คณะสังสัคมศาสตร์มร์หาวิทวิยาลัยลัเชียชีงใหม่ มหาวิทวิยาลัยลัเทคโนโลยีรยีาชมงคลเชียชีงราย ในการพัฒพันาแผนที่ท่ ที่ อท่งเที่ย ที่ ว การจัดจัทำ คู่มืคู่ อมืชุมชุชน การหนุนนุเสริมริองค์คค์วามรู้ด้รู้ าด้นการ ท่อท่งเที่ย ที่ วและการพัฒพันาบ้าบ้นพักพั ให้ไห้ด้มด้าตรฐานโฮมสเตย์ไย์ทย อีกอีทั้งทั้ส่งส่เสริมริการแปรรูปรู ผลิตลิภัณภัฑ์เฑ์พื่อ พื่ จำ หน่าน่ยให้แห้ก่นัก่กนัท่อท่งเที่ย ที่ ว ปัจปัจัยจัหลักลัที่ทำ ที่ ทำให้กห้ารพัฒพันาการท่อท่งเที่ย ที่ ว ไปสู่คสู่วามสำ เร็จร็คือคืความร่วร่มมือมืของสมาชิกชิ ในชุมชุชน 22
วิถีวิชีถีวิชีตวิของคนในชุมชุชนบ้าบ้นเมือมืงอาง นอกจากเน้นน้การปลูกลูผักผัอินอิทรีย์รีแย์ล้วล้ยังยัมี กิจกิกรรมหลากหลายตามฤดูกดูาล ได้แด้ก่ การทำ นา เก็บก็เกี่ย กี่ วข้าข้ว การเก็บก็ของป่าป่การทอผ้าผ้ ซึ่ง ซึ่ นักนัท่อท่งเที่ย ที่ วที่ไที่ปเยี่ย ยี่ มชมสามารถเข้าข้ร่วร่มกิจกิกรรมเหล่าล่นั้นนั้ ได้ตด้ลอดปี ดังดัตาราง 23
นอกจากนี้ยั นี้ งยัมีกิมีจกิกรรมเกี่ย กี่ วกับกัการอนุรันุกรัษ์ทษ์รัพรัยากรธรรมชาติ ได้แด้ก่ การ อนุรันุกรัษ์ป่ษ์าป่ต้นต้น้ำ โดยทำ ร่วร่มกันกั ในนามเครือรืข่ายลุ่มลุ่ น้ำ แม่กม่ลาง มีกมีารบวชป่าป่และพิธีพิ ธี สาปแช่งช่คนเผาป่าป่ ในเดือดืนกุมกุภาพันพัธ์ขธ์องทุกทุปี นอกจากนี้ ชุมชุชนยังยัทำ แนวกันกั ไฟ และการจัดจัการเชื้อ ชื้ เพลิงลิคือคืการชิงชิเผาในเดือดืนกุมกุภาพันพัธ์เธ์ช่นช่กันกัชุมชุชนมีเมีขตอนุรันุกรัษ์ พันพัธุ์ปธุ์ ลาบริเริวณน้ำ ตกหินหิหักหั โดยจัดจัพิธีพิสธีาปแช่งช่คนขโมยปลาทุกทุ2-3 ปี โดยฮี่โฮี่ ค่เค่ ป็นป็ ผู้ปผู้ ระกอบพิธีพิกธีรรม 24
ชาวบ้าบ้นส่วส่นใหญ่ใญ่นบ้าบ้นเมือมืงอางนับนัถือถืศาสนาคริสริต์นิต์กนิายโรมันมัคาทอลิกลิเป็นป็ ส่วส่นใหญ่ และในบางหย่อย่มบ้าบ้น เช่นช่บ้าบ้นห้วห้ยน้ำ อุ่นอุ่ มีผู้มีที่ผู้นั ที่ บนัถือถืศาสนาคริสริต์นิต์กนิายโปรเตสแตนท์อท์ยู่ จำ นวนหนึ่ง นึ่ รองลงมาคือคืการศาสนาพุทธและนับนัถือถืผี ซึ่ง ซึ่ มีคมีนนับนัถือถืไม่มม่าก การที่ศ ที่ าสนา คริสริต์ไต์ด้เด้ข้าข้มามีอิมีทอิธิพธิลแทนที่ค ที่ วามเชื่อ ชื่ ผี ทำ ให้พิห้ธีพิกธีรรมดั้งดั้เดิมดิเปลี่ย ลี่ นแปลงไปเพื่อ พื่ ความ สะดวก ทำ ให้ลห้ดการทำ พิธีพิกธีรรมต่าต่งๆในศาสนาดั้งดั้เดิมดิหรือรืการนับนัถือถืผี เช่นช่พิธีพิมัธีดมัมือมืพิธีพิธี ไหว้ผีว้ ปู่ผีผีปู่ย่ผีาย่ซึ่ง ซึ่ จำ เป็นป็ต้อต้งให้สห้มาชิกชิ ในครอบครัวรัทุกทุคนเข้าข้ร่วร่มพิธีพิพธีร้อร้มกันกัจะขาดใครคน ใดคนหนึ่ง นึ่ ไปไม่ไม่ด้ แต่พิต่ธีพิกธีรรมของคริสริต์ศต์าสนานั้นนั้มีคมีวามยืดยืหยุ่นยุ่ กว่าว่มีเมีพียพีงสมาชิกชิ ใน ครอบครัวรัคนเดียดีวก็สก็ามารถประกอบพิธีพิกธีรรมได้ ศาสนา 25 นอกจากนี้ พิธีพิกธีรรมในศาสนาดั้งดั้เดิมดิต้อต้งใช้สัช้ตสัว์ เช่นช่หมู ไก่ เป็นป็เครื่อ รื่ งเซ่นซ่ ไหว้ จำ นวนมาก การเปลี่ย ลี่ นมานับนัถือถืศาสนาคริสริต์ช่ต์วช่ยลดทอนค่าค่ ใช้จ่ช้าจ่ยในส่วส่นนี้ล นี้ งไปได้ มาก อย่าย่งไรก็ดีก็ ดีอิทอิธิพธิลของศาสนาดั้งดั้เดิมดินั้นนั้ยังยั ไม่ไม่ด้สูด้ญสูหายไปเสียสีทีเทีดียดีว ยังยัคงมี ชาวบ้าบ้นที่นั ที่ บนัถือถืศาสนาดั้งดั้เดิมดิ ประกอบพิธีพิกธีรรมเหล่าล่นี้อ นี้ ยู่ อาทิ พิธีพิเธีลี้ย ลี้ งฝายหรือรืพิธีพิ ธี เรียรีกขวัญวันา พิธีพิแธีซะพอโคที่เ ที่ ปรียรีบเสมือมืนการเลี้ย ลี้ งขอบคุณคุหลังลัเก็บก็เกี่ย กี่ วผลผลิตลินำ ขึ้น ขึ้ ยุ้งยุ้ ฉางและพิธีพิเธีรียรีกขวัญวัข้าข้ว นอกจากนี้ ยังยัมีพิมีธีพิเธีซ่นซ่ ไหว้สิ่ว้งสิ่ศักศัดิ์สิดิ์ทสิธิ์เพื่อ พื่ รักรัษา ชาวบ้าบ้นที่มี ที่ อมีาการป่วป่ย ซึ่ง ซึ่ ประกอบพิธีพิ โธีดย "ฮี่โฮี่ ค่"ค่ผู้นำผู้ นำของศาสนาดั้งดั้เดิมดิ ส่วส่นชาวบ้าบ้นที่นั ที่ บนัถือถืทั้งทั้ศาสนาดั้งดั้เดิมดิและ ศาสนาพุทธมีกมีารทำ บุญบุตักตับาตร การนำ ข้าข้วไป ถวายวัดวัและพิธีพิกิธีนกิข้าข้วใหม่ ซึ่ง ซึ่ จะจัดจั ในช่วช่ง เทศกาลปีใปีหม่ หรือรืแม้กม้ระทั่งทั่ ประเพณีสณีงกรานต์ รดน้ำ ดำ หัวหัผู้ใผู้หญ่ ซึ่ง ซึ่ ชาวคริสริต์บต์างส่วส่นได้เด้ข้าข้ ร่วร่มพิธีพินี้ธีด้ นี้ วด้ยเช่นช่กันกัทั้งทั้นี้ช นี้ าวบ้าบ้นในชุมชุชนบ้าบ้น เมือมืงอางได้มีด้กมีารหลอมรวมวัฒวันธรรมประเพณี และศาสนาเข้าข้ด้วด้ยกันกั
วัฒ วั นธรรมและประเพณีของบ้า บ้ นเมือ มื งอาง พิธีพิกธีรรมตามแบบคริสริต์ ชาวบ้าบ้นในบ้าบ้นเมือมืงอางส่วส่นใหญ่นัญ่บนัถือถืศาสนาคริสริต์ มีกมีารจัดจัพิธีพิมิธีสมิซา ซึ่ง ซึ่ เป็นป็การรวมกันกัร้อร้งเพลงสรรเสริญริ ฟังฟัคำ เทศนา และนมัสมัการพระเจ้าจ้ที่โที่ บสถ์ปถ์ระจำ หมู่บ้มู่ าบ้นในทุกทุ ๆวันวัอาทิตทิย์ นอกจากนี้ยั นี้ งยัมีกมีารจัดจักิจกิกรรมขึ้น ขึ้ ตามเทศกาลสำ คัญคั ต่าต่งๆ เช่นช่เทศกาลคริสริต์มต์าส เทศกาลขึ้น ขึ้ ปีใปีหม่ โดยชาวบ้าบ้นในชุมชุชนจะมาร่วร่มกันกั นมัสมัการพระเจ้าจ้และนำ อาหารมาเฉลิมลิฉลองกันกัที่โที่ บสถ์ปถ์ระจำ หมู่บ้มู่ าบ้น ซึ่ง ซึ่ วัตวัถุดิถุบดิ ใน การประกอบอาหารมาจากสัตสัว์แว์ละพืชพืผักผัที่แ ที่ ต่ลต่ะครัวรัเรือรืนได้เด้ลี้ย ลี้ งและเพาะปลูกลูไว้ พิธีพิกธีรรมที่น่ ที่ าน่สนใจตามแบบศาสนาคริสริต์ขต์องชาวบ้าบ้นเมือมืงอาง คือคืการสวดภาวนาต่อต่ พระผู้เผู้ป็นป็เจ้าจ้ ในช่วช่งของการเพาะปลูกลูข้าข้วให้มีห้ผมีลผลิตลิสูงสูและไม่ไม่ด้รัด้บรัความเสียสีหายจากฝน สมาชิกชิ ในครอบครัวรัจะมารวมตัวตักันกัทำ พิธีพิที่ธีน ที่ าข้าข้ว ซึ่ง ซึ่ ไม่จำม่จำเป็นป็ต้อต้งมาร่วร่มพิธีพิทุธีกทุคนดังดัเช่นช่ แต่ก่ต่อก่น ตามความเชื่อ ชื่ ผีดั้ผีงดั้เดิมดินั้นนั้ชาวบ้าบ้นเมือมืงอางมีกมีารทำ พิธีพิเธีซ่นซ่ ไหว้ใว้นช่วช่งการปลูกลู ข้าข้วอยู่แยู่ ล้วล้นั่นนั่คือคืพิธีพิเธีลี้ย ลี้ งผีนผีา เมื่อ มื่ ชาวบ้าบ้นเปลี่ย ลี่ นมานับนัถือถืศาสนาคริสริต์จึต์งจึมีกมีารนำ รูปรู แบบการทำ พิธีพิแธีบบคริสริต์มต์าหลอมรวมเข้าข้กับกัวิถีวิชีถีวิชีตวิดั้งดั้เดิมดิเกิดกิเป็นป็พิธีพิกธีรรมในรูปรูแบบใหม่ แต่ยัต่งยัคงจุดจุประสงค์เค์ดิมดิ ไว้ คือคืเพื่อ พื่ ให้ไห้ด้ผด้ลผลิตลิทางการเกษตรที่ดี ที่ ดี 26
พิธีพิกธีรรมแบบศาสนาพุทธและศาสนาดั้งดั้เดิมดิ แม้จำม้จำนวนชาวบ้าบ้นในบ้าบ้นเมือมืงอางที่ยั ที่ งยัคงนับนัถือถืศาสนาพุทธมีจำมีจำนวนน้อน้ย เมื่อ มื่ เทียทีบกับกัจำ นวนคนที่นั ที่ บนัถือถืศาสนาคริสริต์ หากในชุมชุชนยังยัคงมีกมีารประกอบ พิธีพิกธีรรมในช่วช่งต่าต่งๆของปีอปียู่เยู่สมอ ชาวบ้าบ้นที่นั ที่ บนัถือถืศาสนาพุทธมักมันับนัถือถืผี ซึ่ง ซึ่ เป็นป็ความเชื่อ ชื่ ดั้งดั้เดิมดิควบคู่ไคู่ ปด้วด้ย จึงจึมักมัเรียรีกการนับนัถือถืศาสนาพุทธในลักลัษณะนี้ ว่าว่เป็นป็พุทธดั้งดั้เดิมดิ ช่วช่งแรกของปีใปีนเดือดืนมกราคม ชาวบ้าบ้นที่นั ที่ บนัถือถืศาสนาพุทธดั้งดั้เดิมดิจะรวมตัวตักันกั ทำ พิธีพิสำธีสำคัญคัคือคืพิธีพิมัธีดมัมือมืขึ้น ขึ้ ปีใปีหม่ ในพิธีพิกธีรรมนั้นนั้ตามประเพณีแณีล้วล้เริ่มริ่ทำ พิธีพิที่ธีบ้ ที่ าบ้น ผู้นำผู้ นำเป็นป็หลังลัแรกก่อก่น แล้วล้จึงจึ ไปทำ พิธีพิ ใธีห้กัห้บกัชาวบ้าบ้นในแต่ลต่ะหลังลั โดยชาวบ้าบ้นแต่ลต่ะ ครัวรัเรือรืนได้ทำด้ทำการหมักมัเหล้าล้จากข้าข้ว ปรุงรุอาหารจากไก่หก่รือรืหมู จากนั้นนั้มีกมีารดื่ม ดื่ เหล้าล้กันกัตามประเพณี ต่อต่มาเป็นป็การทำ พิธีพิมัธีดมัข้อข้มือมืด้วด้ยฝ้าฝ้ยดิบดิพร้อร้มกับกัเรียรีกขวัญวั และการอวยพรให้อห้ยู่เยู่ ย็นย็เป็นป็ สุขสุการทำ พิธีพิกธีรรมนี้ส นี้ มาชิกชิ ในครอบครัวรัทุกทุคนต้อต้งเข้าข้ ร่วร่มพิธีพิด้ธีวด้ย แม้ใม้นปัจปัจุบัจุนบั ได้คด้ลายความเคร่งร่ครัดรัลงไปบ้าบ้ง แต่สต่มาชิกชิครอบครัวรั ส่วส่นใหญ่จญ่ะกลับลัมารวมตัวตัทำ พิธีพิที่ธีบ้ ที่ าบ้น แม้ว่ม้าว่อาศัยศัอยู่นยู่ อกหมู่บ้มู่ าบ้นก็ตก็าม 27
พิธีพิมัธีดมัมือมืขึ้น ขึ้ ปีใปีหม่ถืม่อถืเป็นป็พิธีพิกธีรรมแรกของปีแปีละยังยัมีกมีารเฉลิมลิฉลองในช่วช่ง เทศกาลสงกรานต์ มีกมีารรดน้ำ ดำ หัวหัผู้ใผู้หญ่แญ่ละบางบ้าบ้นรวมตัวตักันกั ไปทำ บุญบุ หลังลัจากนั้นนั้พิธีพิกธีรรมต่าต่งๆจะว่าว่งเว้นว้ ไปจนถึงถึเดือดืนพฤษภาคม ซึ่ง ซึ่ จะเริ่มริ่มีอีมีกอี พิธีพิสำธีสำคัญคัเกิดกิขึ้น ขึ้ อีกอีครั้งรั้คือคืพิธีพิเธีลี้ย ลี้ งผี แต่เต่ดิมดิมีคมีวามเชื่อ ชื่ ว่าว่หากสมาชิกชิ ใน ครอบครัวรัอยู่ไยู่ ม่คม่รบเชื่อ ชื่ กันกัว่าว่พิธีพินั้ธีนนั้จะไม่สำม่สำเร็จร็แต่ใต่นปัจปัจุบัจุนบัความเคร่งร่ครัดรั ของพิธีพิกธีรรมได้ค่ด้อค่ยๆจางหายไปตามกาลเวลา พิธีพิเธีลี้ย ลี้ งผีนี้ผีทำ นี้ ทำกันกัที่บ้ ที่ าบ้นปีลปีะ ครั้งรั้ส่วส่นวันวัเวลาขึ้น ขึ้ อยู่กัยู่ บกัความสะดวกของแต่ลต่ะครอบครัวรั โดยส่วส่นใหญ่ แล้วล้จะทำ พิธีพิก่ธีอก่นเริ่มริ่ ไถนา หรือรืการเตรียรีมดินดิ ในนาลุ่มลุ่ เพื่อ พื่ ปลูกลูข้าข้ว โดยพิธีพิ ธี เลี้ย ลี้ งผีนี้ผี ไนี้ ม่จำม่จำเป็นป็ต้อต้งประกอบพิธีพิ โธีดยฮีโฮีค่ หรือรืผู้นำผู้ นำศาสนาในหมู่บ้มู่ าบ้น แต่เต่ ป็นป็ ผู้อผู้ าวุโวุสในครอบครัวรัเป็นป็ผู้ทำผู้ ทำพิธีพิ โธีดยมีลูมีกลูหลานมาช่วช่ยกันกัจัดจัเตรียรีมเครื่อ รื่ ง เซ่นซ่ ไหว้ ที่เ ที่ ป็นป็ สัตสัว์เว์ลี้ย ลี้ งไว้บว้ริโริภคในครัวรัเรือรืน เช่นช่หมู ไก่ 28
หลังลัจากพิธีพิเธีลี้ย ลี้ งผีแผีล้วล้ชาวบ้าบ้นจะทำ พิธีพิเธีลี้ย ลี้ งผีนผีาและผีน้ำผีน้ำซึ่ง ซึ่ จัดจัขึ้น ขึ้ ในเวลาใกล้เล้คียคีง กันกัคือคืเดือดืนพฤษภาคม การเลี้ย ลี้ งผีนผีาจะทำ พิธีพิใธีนที่น ที่ าของครอบครัวรัฤกษ์ยษ์ามในการเลี้ย ลี้ ง ผีนผีานี้ ผู้อผู้ าวุโวุสของแต่ลต่ะครอบครัวรัเป็นป็ผู้กำผู้ กำหนด ส่วส่นการเลี้ย ลี้ งผีฝผีายนั้นนั้ฮีโฮีค่เค่ป็นป็ผู้ดูผู้ฤดูกษ์ ยามให้ ซึ่ง ซึ่ การดูฤดูกษ์จษ์ะเกิดกิขึ้น ขึ้ พร้อร้มกันกักับกัวันวัทำ พิธีพิมัธีดมัมือมืของแต่ลต่ะบ้าบ้น การทำ พิธีพิกธีรรม เป็นป็การเซ่นซ่ ไหว้โว้ดยใช้ไช้ก่ต้ก่มต้พร้อร้มกับกัขอพรให้ข้ห้าข้วเจริญริเติบติ โตงอกงามดี ในส่วส่นของการ เลี้ย ลี้ งผีฝผีายนั้นนั้จะแตกต่าต่งออกไปตรงที่จ ที่ ะมีกมีารรวมตัวตัทำ พิธีพิกธีรรมตามสายการใช้น้ำช้น้ำ ซึ่ง ซึ่ ชาวบ้าบ้นเรียรีกกันกัว่าว่น้ำ เหมือมืง โดยน้ำ เหมือมืงนี้จ นี้ ะมีลัมีกลัษณะเป็นป็คลองหรือรืลำ รางเล็กล็ๆที่ถู ที่ กถู ขุดขึ้น ขึ้ เพื่อ พื่ ลำ เลียลีงส่งส่น้ำ ไปยังยัพื้น พื้ ที่ต่ ที่ าต่งๆ ชาวบ้าบ้นที่ใที่ ช้น้ำช้น้ำจากเหมือมืงเดียดีวกันกัจะรวมตัวตักันกั ทำ พิธีพิพธีร้อร้มกันกัที่น้ำ ที่ น้ำเหมือมืงของตน ในช่วช่งเดือดืนมิถุมินถุายนถึงถึช่วช่งเดือดืนกรกฎาคม มีกมีารทำ พิธีพิบืธีอบืแชะคี ซึ่ง ซึ่ เป็นป็การต้มต้ เหล้าล้จากข้าข้วที่เ ที่ หลือลืจากการปลูกลูเมื่อ มื่ ต้มต้เสร็จร็แล้วล้เชิญชิคนทั้งทั้หมู่บ้มู่ าบ้นมากินกิดื่ม ดื่ กันกัเพื่อ พื่ ขอพรให้ข้ห้าข้วงอกงาม ช่วช่งที่ข้ ที่ าข้วเริ่มริ่ โตในเดือดืนสิงสิหาคม มีกมีารเลี้ย ลี้ งผีข้ผีาข้วโดยใช้ไช้ก่ต้ก่มต้ หลังลัจากเสร็จร็พิธีพิกธีรรม ห้าห้มคนเข้าข้ไปในไร่เร่ด็ดด็ขาด 1 วันวั โดยมีตมีะแหลวติดติ ไว้ ถ้าถ้ใคร ฝ่าฝ่ ฝืนฝืจะถูกถูปรับรัเป็นป็ ไก่ 1 ตัวตั 29
หลังลัจากนั้นนั้ ในช่วช่งเดือดืนพฤศจิกจิายน เป็นป็ช่วช่งเก็บก็เกี่ย กี่ วข้าข้วและตีข้ตีาข้ว ชาวบ้าบ้นทำ พิธีพิทำธีทำขวัญวัข้าข้วและเลี้ย ลี้ งผีโผีดยนำ ไก่ไก่ ปเซ่นซ่ ไหว้ และมีกมีารสานกรวยแล้วล้นำ เลือลืดไก่ไก่ ป หยอดใส่ไส่ว้ รวมถึงถึแบ่งบ่บางส่วส่นจากไก่ต้ก่มต้สุกสุเช่นช่ตับตั ไก่ เนื้อ นื้ ไก่ เอาไปใส่รส่วมกับกัข้าข้วใน กรวย เป็นป็การขอให้ไห้ด้ผด้ลผลิตลิดี ไม่โม่ดนฝน รวมถึงถึ ไม่ใม่ห้สัห้ตสัว์ต่ว์าต่งๆ เช่นช่นก หนู มาแทะ ทำ ลายข้าข้ว ในช่วช่งปลูกลูข้าข้วนั้นนั้จะมีกมีารเตรียรีมข้าข้วไว้ 7 หลุมลุเรียรีกว่าว่ข้าข้วเก๊าก๊เมื่อ มื่ ถึงถึ เวลาเก็บก็เกี่ย กี่ วจะเกี่ย กี่ วข้าข้ว 7 ต้นต้นี้เ นี้ป็นป็ต้นต้สุดสุท้าท้ย มัดมั ไว้แว้ล้วล้นำ ไปห้อห้ยรวมกับกักรวยที่ หยอดเลือลืดไก่เก่พื่อ พื่ ทำ พิธีพิ ธีพอตีข้ตีาข้วเสร็จร็เรียรีบร้อร้ยแล้วล้การนำ ข้าข้วไปเก็บก็ ในยุ้งยุ้ ฉางต้อต้ง นำ ข้าข้ว 7 ต้นต้นี้ก นี้ ลับลัมาห้อห้ยไว้ที่ว้ยุ้ ที่ งยุ้ ข้าข้วด้วด้ยเพื่อ พื่ เป็นป็การเรียรีกขวัญวัข้าข้วไม่ใม่ห้อห้ยู่ใยู่ นไร่ ในอดีตดียังยัมีพิมีธีพิกธีรรมอื่น อื่ ๆที่ช ที่ าวพุทธดั้งดั้เดิมดิ ในหมู่บ้มู่ าบ้นได้สืด้บสืทอดกันกัมา เช่นช่พิธีพิเธีลี้ย ลี้ งผี ไฟในเดือดืนเมษายน ซึ่ง ซึ่ เป็นป็ช่วช่งเวลาของการถางไร่ เป็นป็ช่วช่งหน้าน้ฝนที่ข้ ที่ าข้วเริ่มริ่จะโต ในการ เลี้ย ลี้ งผีไผีฟใช้ขช้องเซ่นซ่ ไหว้ คือคื ไฟ เศษไม้ ใบไม้ที่ม้ ไที่ ม่ดีม่มีดีแมีมลง เมล็ดล็ข้าข้วที่ส ที่ มบูรบูณ์ และไก่ โดยทำ พิธีพิที่ธี ไที่ ร่ขร่องตนเอง แต่เต่พื่อ พื่ นบ้าบ้นสามารถมาร่วร่มพิธีพิด้ธีวด้ย แต่ปัต่จปัจุบัจุนบั ไม่ไม่ด้มีด้กมีารประกอบพิธีพิธี เลี้ย ลี้ งผีไผีฟในหมู่บ้มู่ าบ้นแล้วล้เนื่อ นื่ งจากการทำ ไร่หร่มุนมุเวียวีนถูกถูยกเลิกลิ ไป บางพิธีพิกธีรรมเริ่มริ่ทำ กันกั น้อน้ยลง เนื่อ นื่ งจากคนรุ่นรุ่ ใหม่บม่างส่วส่นรู้สึรู้กสึว่าว่เป็นป็ สิ่งสิ่ที่ยุ่ ที่ งยุ่ ยากและสิ้นสิ้เปลือลืง คนส่วส่นใหญ่ใญ่น หมู่บ้มู่ าบ้นที่เ ที่ป็นป็ชาวคริสริต์ไต์ด้เด้ลิกลิทำ พิธีพิกธีรรมไปแล้วล้จึงจึเป็นป็อีกอีสาเหตุหตุนึ่ง นึ่ ที่ทำ ที่ ทำให้พิห้ธีพิท้ธีอท้งถิ่นถิ่ ของชาวปกาเกอะญอได้เด้ริ่มริ่หายไป 30
วิถีวิชุถีมชุชนกับกัการจัดจัการทรัพรัยากรธรรมชาติป่ติาป่ ไม้ พื้น พื้ ที่ข ที่ องหมู่บ้มู่ าบ้นเมือมืงอาง อยู่ใยู่ นพื้น พื้ ที่ป่ที่ าป่อนุรันุกรัษ์ 22,664.38 ไร่ ส่วส่นใหญ่อญ่ยู่ใยู่ นเขต อุทอุยานแห่งห่ชาติดติอยอินอิทนนท์ และบางส่วส่นอยู่ใยู่ นเขตป่าป่สงวนแห่งห่ชาติป่ติาป่จอมทอง ชาวบ้าบ้น เมือมืงอางส่วส่นใหญ่ไญ่ม่มีม่กมีรรมสิทสิธิ์ที่ธิ์ดิ ที่ นดิชาวบ้าบ้นส่วส่นน้อน้ยได้กด้รรมสิทสิธิ์ที่ธิ์ดิ ที่ นดิแบบ สค.1 ซึ่ง ซึ่ ที่ดิ ที่ นดิ สค.1 ไม่สม่ามารถซื้อ ซื้ ขาย แต่สต่ามารถโอนให้กัห้บกัผู้รัผู้บรั โอนเข้าข้ใช้ปช้ระโยชน์ต่น์อต่ ไปได้ ที่ดิ ที่ นดิแบบ สค. มีไมีม่เม่กินกิ 4 ไร่ ซึ่ง ซึ่ เป็นป็ที่น ที่ าจึงจึไม่มีม่ ปัมีญปัหาเรื่อ รื่ งกรรมสิทสิธิ์ ส่วส่นที่เ ที่ป็นป็ ปัญปัหาคือคืพื้น พื้ ที่ส ที่ วนกับกั ไร่ อย่าย่งไรก็ตก็าม เมื่อ มื่ อ้าอ้งอิงอิตามมติคติณะรัฐรัมนตรี 30 มิถุมินถุายน พ.ศ. 2541 แผนที่ปีที่ ปี พ.ศ. 2545 และคำ สั่งสั่คสช. ที่ 66/2557 ว่าว่ด้วด้ยการทวงคืนคืผืนผื ป่าป่กล่าล่วไว้ว่ว้าว่หากที่ดิ ที่ นดิ มีกมีารใช้ปช้ระโยชน์ก่น์อก่นปี พ.ศ. 2557 ให้สห้ามารถใช้ทำช้ทำกินกิต่อต่ ได้ แต่กต่ารบุกบุเบิกบิที่ดิ ที่ นดิหลังลั ปี พ.ศ. 2557 ให้มีห้กมีารพิจพิารณาโดยคณะกรรมการระดับดัอำ เภอและหมู่บ้มู่ าบ้นว่าว่ผู้ถืผู้ อถืครอง ที่ดิ ที่ นดิมีคมีวามจำ เป็นป็จริงริตามสถานะทางเศรษฐกิจกิที่ย ที่ ากลำ บาก ซึ่ง ซึ่ การพิจพิารณาเรื่อ รื่ ง การใช้ที่ช้ดิ ที่ นดิเป็นป็ ไปตามความเหมาะสมและความเป็นป็จริงริรวมถึงถึการอ้าอ้งอิงอิจากระเบียบีบ ทางราชการ 31
นอกจากนี้ ชาวบ้าบ้นเมือมืงอางยังยัช่วช่ยดูแดูลป่าป่ โดยทำ แนวกันกั ไฟในเดือดืนกุมกุภาพันพัธ์ขธ์อง ทุกทุปี โดยเทศบาลและกรมอุทอุยานให้งห้บประมาณสนับนัสนุนนุสมาชิกชิของทุกทุครอบครัวรัต้อต้ง ไปช่วช่ยกันกัทำ แนวกันกั ไฟ และยังยัมีกมีารทำ แนวกันกั ไฟร่วร่มกับกัหมู่บ้มู่ าบ้นอื่น อื่ เช่นช่บ้าบ้นแม่ลม่ากับกั บ้าบ้นหล่าล่ยห้วห้ย ซึ่ง ซึ่ เป็นป็งานจิตจิอาสา หมู่บ้มู่ าบ้นเมือมืงอางเป็นป็ชุมชุชนนำ ร่อร่งของโครงการเรดด์พด์ลัสลัซึ่ง ซึ่ เริ่มริ่ดำ เนินนิการในปี พ.ศ. 2557 โครงการนี้เ นี้ป็นป็ผลที่เ ที่ กิดกิจากพิธีพิสธีารเกียกีวโต (Kyoto Protocol) และความ ตกลงปารีสรี (Paris Agreement) ซึ่ง ซึ่ เป็นป็ข้อข้ตกลงลดการปล่อล่ยก๊าก๊ซเรือรืนกระจกจาก การทำ ลายป่าป่และลดการทำ ให้ป่ห้าป่เสื่อ สื่ มโทรมของประเทศกำ ลังลัพัฒพันา โครงการเรดด์ พลัสลัเป็นป็การประสานความร่วร่มมือมืจากหลายฝ่าฝ่ย อาทิ ชุมชุชนบ้าบ้นเมือมืงอาง เรดด์พด์ลัสลั โครงการหลวง และอุทอุยานแห่งห่ชาติดติอยอินอิทนนท์ ชาวบ้าบ้นเมือมืงอางยังยัคงประสบปัญปัหาจากการกำ หนดพื้น พื้ ที่ป่ที่ าป่บนดอยอินอิทนนท์ใท์ห้เห้ป็นป็เขต อุทอุยานแห่งห่ชาติ ซึ่ง ซึ่ ประกาศในราชกิจกิจานุเนุบกษาปี พ.ศ. 2515 แต่ชต่าวบ้าบ้นได้อด้าศัยศัอยู่ใยู่นพื้น พื้ ที่ ป่าป่มานานก่อก่นการประกาศจัดจัตั้งตั้เป็นป็เขตอุทอุยาน จึงจึทำ ให้เห้กิดกิความไม่เม่ข้าข้ใจกันกัระหว่าว่งเจ้าจ้ หน้าน้ที่อุ ที่ ทอุยานและชาวบ้าบ้น ในมุมมุมองของชาวบ้าบ้นเห็นห็ว่าว่การประกาศเขตอุทอุยานแห่งห่ชาติไติป ซ้อซ้นทับทัที่ดิ ที่ นดิทำ กินกิของชาวบ้าบ้น อย่าย่งไรก็ตก็าม ยังยัคงมีกมีารประนีปนีระนอมกันกัระหว่าว่งชาวบ้าบ้น และเจ้าจ้หน้าน้ที่ โดยชาวบ้าบ้นไม่เม่ข้าข้ไปใช้ปช้ระโยชน์ใน์นเขตอนุรันุกรัษ์ต้ษ์นต้น้ำ ชั้นชั้ A1 และชาวบ้าบ้นทุกทุคนมี พื้น พื้ ที่ทำ ที่ ทำกินกิของตัวตัเอง และมีกมีารทำ ประวัติวักติารใช้ที่ช้ดิ ที่ นดิการเปลี่ย ลี่ นมาทำ เกษตรอินอิทรีย์รีทำย์ทำให้ ชาวบ้าบ้นเลิกลิทำ ไร่หร่มุนมุเวียวีน จึงจึไม่มีม่ ปัมีญปัหากับกัทางราชการดังดัเช่นช่ ในอดีตดี 32
การที่โที่ ครงการเรดด์พด์ลัสลัอยู่ภยู่ ายใต้สัต้ญสัญาที่ว่ ที่ าว่ผู้เผู้ข้าข้ร่วร่มโครงการต้อต้งมีคมีวาม สมัคมัรใจ ต้อต้งมีคมีวามเสมอภาค และคำ นึงนึถึงถึสิทสิธิชธินเผ่าผ่พื้น พื้ เมือมืง ประเด็นด็ สำ คัญคัคือคื เมื่อ มื่ ชุมชุชนลงนามไปแล้วล้ทางโครงการต้อต้งการเพิ่มพิ่พื้น พื้ ที่สี ที่ เสีขียขีว จึงจึมีกมีฎให้ชห้าวบ้าบ้น ปลูกลูป่าป่ ในที่ดิ ที่ นดิของตนเอง ซึ่ง ซึ่ โดยทั่วทั่ ไปในการปลูกลูป่าป่จะมีกมีารคำ นวณชัดชัเจนว่าว่ ปลูกลู ไม้เม้นื้อ นื้ แข็ง และไม้เม้นื้อ นื้ อ่ออ่นในพื้น พื้ ที่เ ที่ ท่าท่ ใด ซึ่ง ซึ่ โดยรวมแล้วล้ ปกาเกอะญอมีพื้มีน พื้ ที่น้ ที่ อน้ย หาก มีพื้มีน พื้ ที่ 2 ไร่ การปลูกลูไม้เม้พิ่มพิ่เป็นป็พื้น พื้ ที่ป่ที่ าป่ 1 ไร่ จะเหลือลืที่ดิ ที่ นดิเพียพีง 1 ไร่ ซึ่ง ซึ่ ไม่เม่พียพีงพอใน การทำ กินกิเพื่อ พื่ เลี้ย ลี้ งปากท้อท้ง หากชาวบ้าบ้นปลูกลูไม้มม้ะค่าค่ โมง ไม้สัม้กสัต้อต้งใช้เช้วลานาน กว่าว่จะสามารถใช้ปช้ระโยชน์ไน์ด้ พ่อหลวงวัชวัรินริทร์เร์สนอว่าว่การปลูกลูอะโวคาโด มะม่วม่ง มะขามป้อป้ม แล้วล้ช่วช่ยหาตลาดให้ชห้าวบ้าบ้น มีคมีวามเหมาะสมกว่าว่เพราะเป็นป็การสร้าร้ง พื้น พื้ ที่สี ที่ เสีขียขีว และรายได้ใด้ห้ชุห้มชุชน แม้ว่ม้าว่พืชพืเหล่าล่นี้จ นี้ ะเก็บก็คาร์บร์อนได้น้ด้อน้ยกว่าว่พวกไม้เม้นื้อ นื้ แข็ง เช่นช่ ไม้ปม้ระดู่ ไม้แม้ดง มะค่าค่ซึ่ง ซึ่ ดูดดูซับซัคาร์บร์อนได้มด้ากกว่าว่ พ่อหลวงวัชวัรินริทร์ เล่าล่ถึงถึความร่วร่มมือมืนี้ว่ นี้ าว่ โครงการเรดด์พด์ลัสลั ได้เด้ลือลืกบ้าบ้นเมือมืงอาง เป็นป็พื้น พื้ ที่เ ที่ป้าป้หมาย เพราะโครงการนี้มุ่ นี้ งมุ่ สร้าร้งสำ นึกนึในการรักรัษาทรัพรัยากรธรรมชาติ เพื่อ พื่ รับรัมือมืกับกั ปัญปัหาสภาวะโลกร้อร้น ซึ่ง ซึ่ สอดคล้อล้งกับกัวิถีวิชุถีมชุชนของชาวเมือมืงอางที่พ ที่ ยายามอยู่ ร่วร่มกับกั ป่าป่ ในฐานะผู้รัผู้กรัษาป่าป่มิใมิช่ผู้ช่ทำผู้ ทำลาย ประกอบกับกับ้าบ้นเมือมืงอางมีคมีวามพร้อร้มเรื่อ รื่ งฐาน ข้อข้มูลมูชุมชุชน เช่นช่มีทมีะเบียบีนประวัติวักติารใช้ที่ช้ดิ ที่ นดิซึ่ง ซึ่ แสดงให้เห้ห็นห็ว่าว่การที่ช ที่ าวเมือมืงอางได้รัด้บรั การส่งส่เสริมริให้ปห้ลูกลูผักผัอินอิทรีย์รีใย์นโรงเรือรืนเป็นป็อาชีพชีทำ ให้ชุห้มชุชนเมือมืงอางสามารถลดการใช้ พื้น พื้ ที่ทำ ที่ ทำไร่หร่มุนมุเวียวีนได้กด้ว่าว่ 1,500 ไร่ ช่วช่งที่ชุ ที่ มชุชนเข้าข้ร่วร่มโครงการเรดด์พด์ลัสลั ในช่วช่งปี พ.ศ. 2557 มีกมีารตรวจสอบการกักกัเก็บก็คาร์บร์อนในพื้น พื้ ที่ป่ที่ าป่ ได้ 8,542,106 ตันตัและในปี พ.ศ. 2559 วัดวัค่าค่การกักกัเก็บก็คาร์บร์อนได้ 8,837,411 ตันตั 33
บ้าบ้นเมือมืงอางยังยัมีชื่มีอ ชื่ อยู่ใยู่ นโครงการเรดด์พด์ลัสลัผลประโยชน์ที่น์ช ที่ าวบ้าบ้นได้รัด้บรัจาก โครงการนี้คื นี้ อคื ซึ่งคาร์บอนเครดิตนี้สามารถนำ ไปขายผ่านองค์การบริหารจัดการก๊าซเรือนกระจก (องค์การมหาชน) อย่างไรก็ตาม ผู้นำ ชุมชนให้ความเห็นว่า การซื้อขายคาร์บอนเครดิตขึ้น ขึ้ อยู่กับความต้องการของบรรษัทเอกชนที่เป็นผู้ผลิตในกลุ่มอุตสาหกรรมซึ่งเป็นผู้ปล่อยก๊าซ เรือนกระจก หากบรรษัทเหล่านั้น ไม่ได้มองว่าตนเองเป็นผู้ปล่อยก๊าซเรือนกระจก การซื้อ ขายคาร์บอนเครดิตจะไม่เกิดขึ้น ขึ้ นอกจากนี้ การซื้อขายคาร์บอนเครดิตของประเทศไทยมี รายละเอียดปลีกย่อย ผู้ขายต้องมีโฉนดที่ดินและปลูกไม้สักเพิ่มพิ่เติม สำ หรับชุมชนเมืองอาง แม้ว่าการซื้อขายคาร์บอนเครดิตอาจไม่เกิดขึ้น ขึ้ แต่การที่ชุมชนเข้าข้ร่วมโครงการจะทำ ให้มี พื้น พื้ ที่ป่าเพิ่มพิ่ขึ้น ขึ้ และถ้าหากไม้สักโตเต็มที่แล้วสามารถขายไม้ได้ แต่ปัญหาของชุมชนที่อยู่ใน เขตป่า ซึ่งนอกจากไม่มีกรรมสิทธิ์ที่ดินแล้ว ยังไม่สามารถตัดต้นไม้ขายได้ ได้พื้ด้น พื้ ที่ป่ที่ าป่เพิ่มพิ่ขึ้น ขึ้ การเก็บก็กักกัคาร์บร์อนไดออกไซด์เด์พิ่มพิ่ขึ้น ขึ้ 1 2 34
สนใจเรียนรู้วิถีชีวิตชุมชนชาติพันธุ์ และร่วมกิจกรรมการท่องเที่ยวเชิงเกษตร กรุณาประสานงานล่วงหน้าที่พ่อหลวงวัชรินทร์ พจนบัณฑิต โทร 085-7238510 ติดตามเรื่องราวของชุมชนที่ Facebook: ชุมชนบ้านเมืองอาง