| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 1 บทที่ 1 ความรู(ทั่วไป เกี่ยวกับคติชนวิทยา ในการศึกษารายวิชาคติชนวิทยา ผู'เรียนมักจะมีคำถามและสงสัยเกี่ยวกับนิยามหรือ ความหมายของคำวHาคติชนวิทยาอยูHเสมอ หากจะอธิบายให'เข'าใจงHาย ๆ อาจจะกลHาวได'วHา คติชน วิทยา คือ ผลผลิตทางวัฒนธรรมของกลุHมตHาง ๆ ที่อยูHในประเทศไทยและทุกประเทศทั่วโลก ซึ่ง ผลผลิตทางคติชนอาจจะประกอบด'วย ตำนาน นิทาน เรื่องเลHา บทเพลง ความเชื่อ ประเพณี พิธีกรรม การละเลHนและศิลปะการแสดง รวมทั้งข'าวของเครื่องใช' เปSนต'น ซึ่งในการดำเนินชีวิตของมนุษยTจะอยูH รHวมกันได'อยHางสันตินั้น จะต'องเรียนรู'วัฒนธรรมซึ่งกันและกัน เคารพ ยอมรับและเข'าใจความตHางทาง วัฒนธรรม การศึกษาคติชนวิทยาจะชHวยให'ผู'เรียนได'เข'าใจความหมายของกลุHมชนและ วัฒนธรรมตHาง ๆ ได' ทั้งนี้ศาสตรTทางคติชนวิทยามีการศึกษาตั้งแตHศตวรรษที่ 19 และมีพัฒนาการมา อยHางตHอเนื่องจนถึงปWจจุบัน ดังนั้นการศึกษาคติชนวิทยาจึงจำเปSนต'องมีความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชน วิทยา เพื่อสร'างความเข'าใจในศาสตรTคติชาและพื้นฐานในการศึกษาวัฒนธรรมได'อยHางลึกซึ่งตHอไป ในบทนี้ผู'เขียนขอนำเสนอเนื้อหาเกี่ยวกับความหมายของคติชนวิทยา ประวัติความเปSนมา ของคติชนวิทยาในตะวันตก ประวัติความเปSนมาของคติชนวิทยาในประเทศไทย ความสำคัญของคติ ชนวิทยา จุดมุHงหมายของการศึกษาวิชาคติชนวิทยา ประโยชนTของคติชนวิทยาตHอการศึกษา คุณคHา ของคติชนวิทยา
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 2 ความหมายของคติชนวิทยา คติชนวิทยาเปSนศาสตรTแขนงใหมHที่เกิดขึ้นในศตวรรษที่ 19 แถบยุโรปและเจริญขึ้นในยุโรป อเมริกา โดยศึกษาข'อมูลของกลุHมชนหรือชาวบ'าน ทั้งนี้การศึกษาข'อมูลสืบเนื่องมาจากการปฏิวัติ อุตสาหกรรมและมีประชากรเพิ่มมากขึ้น คนจึงเริ่มเห็นความสำคัญของวัฒนธรรมดั้งเดิม และเริ่มที่จะ สนใจถHายทอดวัฒนธรรมในการบอกเลHา ซึ่งในศตวรรษดังกลHาวจะเรียกข'อมูลที่ได'มาวHา Popular Antiquites ซึ่งหมายถึง คติโบราณของปวงชนและนักคติชนรุHนเกHาเห็นวHาผู'ที่จะเก็บรักษาข'อมูลให'มี สภาพคงเดิมมากที่สุด (ขนิษฐา จิตชินะกุล, 2545:1) ตHอมาเปลี่ยนจากคำวHา Popular Antiquites เปSนคำวHา Floklore ซึ่งหมายถึงคติของประชาชน ซึ่งคำวHา Flok หมายถึง ประชาชนผู'ให'ข'อมูลและ คำวHา lore หมายถึง ข'อมูล ดังนั้นคำวHา Floklore หมายถึง การศึกษาวิถีชีวิต ประเพณีความเชื่อโชค ลาง บทเพลง สุภาษิตจากอดีต (ปุบผา ทวีสุข, 2525 อ'างในขนิษฐา จิตชินะกุล, 2545: 2) ตHอมา ศาสตรTทางคติชนวิทยาเริ่มมีนักวิชการศึกษามากยิ่งขึ้น จึงเริ่มตั้งข'อสังเกตเกี่ยวกับความหมายของคำ วHา Flok วHาหมายถึงกลุHมชนใด และคำวHา lore หมายถึงแบบแผนชีวิตอยHางไร สำหรับในประเทศไทยมีนักวิชาการทางคติชนวิทยาคือ กิ่งแก'ว อัตถากร (2520: 2) ผู'เผยแพรH ศาสตรTทางวิชาคติชนในประเทศไทย ได'อธิบายความหมายของคำวHา คติชนวิทยา ไว'ในระยะแรก สรุป ได'วHา การศึกษาคติชน หรือผลผลิตทางวัฒนธรรมของกลุHมชนที่มีการสืบทอดตHอ ๆ กันมา ทั้งภายใน กลุHมชนเดียวกันและแพรHกระจายไปสูHกลุHมชนอื่น ทั้งนี้ยังให'เหตุผลของการใช'คำวHาคติชนวิทยาแทนคติ ชาวบ'านวHา คำวHาคติชาวบ'านอาจจะสร'างความเข'าใจผิดวHาเกี่ยวข'องเฉพาะชาวชนบทหรือบางระดับ เทHานั้น แตHในความเปSนจริงแล'วจะเกี่ยวข'องกับทุกคนทุกสถานภาพมีลักษณะรHวมกันอยHางน'อยหนึ่ง ลักษณะ คติชาวบ'านเปSนเพียงข'อมูลสHวนหนึ่งที่นักคติชนวิทยาจะศึกษา และในคำวHาคติชนวิทยาจะมี ความหมายกว'างกวHาคติชาวบ'าน ตามคำศัพทTคำวHา Floklore ที่หมายถึงเปSนเรื่องที่วHาด'วยวิถีชีวิต ขนบประเพณีของกลุHมชน อยHางไรก็ตามความหมายของคำวHา คติชนวิทยาก็พัฒนามาจากคำวHา คติ ชาวบ'าน พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 (2556: 226) ให'ความหมายของคำวHา คติ ชาวบ'านไว'วHา เรื่องราวของชาวบ'านที่เปSนของเกHาเลHาปากตHอปากและประพฤติสืบ ๆ กันมาหลายชั่ว อายุคนในรูปคติความเชื่อ ประเพณี นิทาน เพลง ภาษิต ปริศนาคำทาย ศิลปะ สถาปWตยกรรม การละเลHนของเด็ก เปSนต'น นอกจากนี้ยังมีผู'ให'ความหมายของคำวHา คติชนวิทยาอีกเปSนจำนานมาก เชHน นิปาตีเมาะ หะยีหามะและประสิทธิ์ รัตนมณี (2557: 4) กลHาววHา คติชนวิทยา หมายถึงสิ่งที่ได'รับ การถHายทอดและสืบทอด ตHอกันมา โดยอาศัยการบอกเลHาและไมHทราบแหลHงกำเนิดของข'อมูล สHวน ภริมา วินิธาสถิตกุลและพระมหาจิรนันทT จิรเมธี (2558: 32) ได'กลHาววHา คติชนวิทยา เปSนวิชาที่ศึกษา ปรากฏการณTที่เกิดขึ้นจากวิถีชีวิตหรือความเปSนอยูHของมนุษยT ตลอดจนผลผลิตหรือการสร'างสรรคT
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 3 ตHาง ๆ จากอดีตมาจนปWจจุบันของมนุษยTในสังคมหนึ่ง ๆ และถึงชวนพิศ สิริพันธนะ (2557: 29) กลHาว วHา คติชนวิทยา หมายถึง ศาสตรTหรือสาขาหนึ่งที่มุHงศึกษาเรื่องข'อมูลทางวัฒนธรรมกลุHมชนหนึ่ง ๆ แตH ละสังคม ซึ่งมีขนบธรรมเนียมประเพณีรHวมกัน มีการสืบทอดวัฒนธรรมประเพณี โดยคำบอกเลHา ใน ปWจจุบันได'รวมถึงการศึกษาวิถีชีวิตพื้นบ'านเข'าผสมผสานด'วยทำให'คติชนวิทยามีขอบเขตการศึกษา กว'างขวางขึ้นรวมถึงคติชนในสังคมเมือง นอกจากนี้ศิราพร ณ ถลาง (2563: ออนไลนT) นักวิชาการทางด'านมนุษยวิทยาและคติชน วิทยากลHาววHา คติชนวิทยา (Folklore) หมายถึง วิชาหนึ่งในสาขามนุษยศาสตรTที่ศึกษามนุษยTผHาน ข'อมูลคติชนซึ่งเปSนผลผลิตจากความคิด จินตนาการ อารมณT และการแสดงออกของมนุษยT นักคติชน จะศึกษาวัฒนธรรมสHวนที่เปSนศิลปะการแสดงออก (expressive art) ของมนุษยTผHานคติชนประเภทที่ ใช'ถ'อยคำ (verbal folklore) คติชนที่เปSนการแสดง (performing folklore) คติชนที่เปSนวัตถุ (material folklore) และคติชนที่เปSนธรรมเนียมประเพณีปฏิบัติ (customary folklore) ครอบคลุม ความเชื่อ ประเพณีและพิธีกรรมตHาง ๆ ไมHวHาจะเปSนพิธีกรรมเกี่ยวกับความอุดมสมบูรณT พิธีกรรม รักษาโรคแบบพื้นบ'าน พิธีกรรมตามปฏิทิน พิธีกรรมในระยะหัวเลี้ยวหัวตHอของชีวิต จากที่ความหมายของคำวHาคติชนวิทยาที่นักวิชาการได'นิยามไว'อาจกลHาวได'วHา ความหมาย ของคำวHา คติชนวิทยา มีความหมายตHางกันในระยะแรกและระยะหลัง อธิบายได'ดังนี้ 1. คติชนวิทยาในความหมายในระยะแรก หมายถึง การศึกษาข'อมูลทางวัฒนธรรมของกลุHม ชนที่เรียกวHา กลุHมชาวบ'าน เชHน เรื่องเลHาพื้นบ'าน นิทานพื้นบ'าน ตํานานพื้นบ'าน เพลงพื้นบ'าน ภาษิต คําพังเพย ปริศนาคําทาย ความเชื่อพื้นบ'าน การละเลHนพื้นบ'านและการแสดงพื้นบ'าน รวมทั้ง ขนบธรรมเนียมประเพณี ความเชื่อและพิธีกรรมในสังคมระดับชาวบ'าน ชาวนา หรือชาวชนบท ที่มีวิถี ชีวิตแบบดั้งเดิม 2. คติชนวิทยาในความหมายในระยะหลัง หมายถึง การศึกษาข'อมูลทางวัฒนธรรมของกลุHม ชนกลุHมใดกลุHมหนึ่งที่มีเอกลักษณTหรือวัฒนธรรมหนึ่งรHวมกัน ซึ่งอาศัยอยูHในพื้นที่ใดก็ได'ไมHวHาจะเปSนใน สังคมชนบท สังคมเมือง สังคมอุตสาหกรรม สังคมสมัยใหมH เชHน ทางวัฒนธรรมที่ถHายทอดกันมาในวิถี ชีวิตของกลุHมชน เชHน เรื่องเลHาพื้นบ'าน นิทานพื้นบ'าน ตํานานพื้นบ'าน เพลงพื้นบ'าน ภาษิตคําพังเพย ปริศนาคําทาย ความเชื่อพื้นบ'าน การละเลHนพื้นบ'านและการแสดงพื้นบ'าน รวมทั้งขนบธรรมเนียม ประเพณี ซึ่งอาจมีการสร'างสรรคTหรือประดิษฐTขึ้นมาภายหลังด'วยเชHนกัน ฉะนั้นกลHาวได'วHา คำวHา folklore เมื่อแยกออกมาเปSนสองคำ คือวHา folk หมายถึงกลุHมคนทั้ง สังคมเมืองและสังคมชนบทที่มีแบบแผนการดำเนินวิถีชีวิตรHวมกัน มีบางสิ่งในการดำเนินชีวิต เหมือนกัน พูดภาษาเดียวกัน นับถือศาสนาเดียวกัน เชHน กลุHมชาวนา กลุHมเกษตรกร กลุHมกรรมกร
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 4 กลุHมสาววาย (กลุHมที่ชอบเห็นผู'ชายและผู'ชายรักกัน) กลุHมชาติพันธุTกะเหรี่ยง กลุHมนักศึกษาที่นับถือ ศาสนาคริสตTเปSนต'น สHวนคำวHา lore หมายถึง แบบแผนและวัฒนธรรมที่แสดงออกผHานการดำเนิน ชีวิต เชHน เรื่องเลHาพื้นบ'าน นิทานพื้นบ'าน ตำนาน สุภาษิต ปริศนาคำทาย ความเชื่อและพิธีกรรม ข'าว ของเครื่องใช' ซึ่งมีการสืบทอดกันมาตั้งแตHอดีต ทั้งนี้ยังรวมถึงข'อมูลทางวัฒนธรรมที่สร'างขึ้นมา ภายหลังด'วย สรุปได'วHา คติชนวิทยา หมายถึง ศาสตรTหรือชุดความรู'ที่ศึกษาเกี่ยวกับเรื่องราวทางวัฒนธรรม จากกลุHมชนทั้งสังคมชนบทและสังคมเมือง ในลักษณะที่เปSนข'อมูลคติชนประเภทที่ใช'ถ'อยคำ (verbal folklore) คติชนที่เปSนการละเลHนและการแสดง (performing folklore) คติชนที่เปSนวัตถุ (material folklore) คติชนที่เปSนความเชื่อ พิธีธรรมและประเพณีปฏิบัติ(customary folklore) ซึ่งอาจเปSน ข'อมูลดั้งเดิม และมีการสร'างสรรคTหรือประดิษฐTขึ้นมาภายหลัง จากคนในกลุHมใดกลุHมหนึ่ง ที่ผHานการ บอกเลHาเรื่องราวตั้งแตHอดีตจนถึงปWจจุบัน ประวัติความเป5นมาของคติชนวิทยาในตะวันตก มัลลิกา คณานุรักษT (2550: 6-8) และ ศิราพร ณ ถลาง (2563: 2-3) อธิบายถึงประวัติความ เปSนมาของคติชนวิทยา สรุปได'วHา คำวHา Flok-lore หรือความรู'เกี่ยวกับชาวบ'านเปSนคำที่วิลเลียม ธอมสT (William Thoms) นักวิชาการชาวอังกฤษได'บัญญัติขึ้นใน ค.ศ. 1846 และนับตั้งแตHนั้นมา เรื่องราววิถีชีวิตของชาวบ'านจึงกลายมาเปSนข'อมูลใหมH ที่เปãดทางให'นักวิชาการในประเทศตHาง ๆ ได'ลง ไปศึกษาวิถีชีวิตของผู'คนระดับลHาง และได'พัฒนาทฤษฎีที่จะใช'ในการตีความเพื่อทำความเข'าใจ ความหมายและสารที่ชาวบ'านพยายามสื่อผHานคติชนซึ่งเปSนข'อมูลทางวัฒนธรรมที่ใช'เปSน “ภาษา” แทนความคิด ความเชื่อ จินตนาการ ความรู'สึกของชาวบ'าน ตHอมาในยุโรปและอเมริกามีความสนใจศึกษาวิชามานุษยวิทยา (Anthropology) กันมาก อันเปSนผลสืบเนื่องมาจากอิทธิพลทฤษฎีของดารTวินจากเรื่อง Origin of Species ซึ่งพิมพTเมื่อปë ค.ศ. 1859 และอิทธิพลทฤษฎีของดารTวินนี้ได'ให'มนุษยTในสมัยคริสตTศตวรรษที่ 19 เกิดความสนใจในเรื่อง พัฒนาการของชนชาติ ทำให'นักคติชนวิทยาสนใจอยากรวบรวมวิถีชีวิตของชาวชนบท เพื่อจะได'สร'าง ภาพของสมัยกHอนประวัติศาสตรT เพราะมีความเชื่อวHาวัฒนธรรมเปSนมรดกทางสังคม วัฒนธรรมจึง ยHอมจะสะท'อนให'เห็นบางสิ่งบางอยHางที่หลงเหลือจากอดีต ที่สำคัญคือ เรื่องชาตินิยม ในฟãนแลนดT และไอรTแลนดT ได'ศึกษาค'นคว'าทางคติชนวิทยา โดยได'รับการสนับสนุนจากรัฐบาล เพื่อเปSนเครื่อง แสดงเอกลักษณTของประเทศตน ในสหภาพโซเวียตใช'คติชนวิทยาเปSนเครื่องชHวยสนับสนุนอุดมการณT ทางการเมือง โดยให'ความสนใจเปSนพิเศษแกHประดิษฐกรรมทางมุขปาฐะของชนกลุHมกรรมาชีพ สHวน
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 5 ในสหรัฐอเมริกาสนใจคติชนวิทยาในแงHที่สหรัฐอเมริกาเปSนแหลHงมหาสมบัติของคติชน ทั้งนี้เพราะ สหรัฐอเมริกามีชนเชื้อชาติตHาง ๆ มากมาย ซึ่งตHางก็มีศิลปะและประเพณีของตนเองที่นHาสนใจ ในยุโรปและเอเชียระยะเริ่มแรกสนใจเรื่องเลHาประเภทนิทานกHอน ตHอมาจึงขยายมาสูHการเก็บรวบรวม เรื่องที่เลHาเปSนทำนองเพลง เรียกวHา "เพลงเลHาเรื่อง" (Ballad) ดังนี้ นิทาน ผลงานด'านการรวบรวมนิทานพื้นบ'านชิ้นแรกเปSนของศาสตราจารยTแปรTโรลดT (Perrault) ที่ฝรั่งเศส เปSนนิทานประเภทเทพนิยาย (Machen) มี 8 เรื่อง จัดพิมพTเมื่อปëค.ศ. 1697 เรียกชื่อนิทานนั้นวHา "นิทานพื้นบ'าน" (Contes Populaire’s) รูปที่ 1.1 Charles Perrault (ผู'รวบรวมนิทานประเภทเทพนิยายพื้นบ'าน) ที่มา: วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี (2565: ออนไลนT) ตHอมาปë ค.ศ. 1812 จาคอบและวิเฮลTม กริมมT (Gimm) สองพี่น'องชาวเยอรมัน เปSน นักนิรุกติศาสตรTและนักภาษาศาสตรTที่มีความสนใจในงานวรรณกรรมพื้นบ'าน ดนตรีพื้นบ'าน กวี นิพนธTพื้นบ'าน ประวัติศาสตรTกฎหมาย โบราณคดีได'ออกเดินทางเก็บรวบรวมนิทานเยอรมันพิมพT เผยแพรHใช'ชื่อวHา "นิทานสำหรับเด็กและครอบครัว" (Hinderund Hausmarchen) เปSนนิทานที่ แพรHหลายที่สุดเพราะคนนิยมกันมาก ปWจจุบันนิยมเรียกนิทานชุดนี้วHา Grimm's Household Tales หรือเรียกอีกอยHางวHา Grimm's Fairy Tales
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 6 รูปที่ 1.2 พี่น'องตระกูลกริมมT (The Brothers Grimm) บิดาทางคติชนวิทยา ที่มา: สำนักพิมพTประพันธTสาสTน ชุมชนคนรักการอHาน (ออนไลนT) สำหรับเรื่องที่แพรHหลายมากที่สุด คือ เรื่องเจ'าหญิงนิทรา (Sleeping Beauty) เจ'าชายกบ (The Frog Prince) และซินเดอเรลลา (Cinderella) เปSนต'น ข'อเสียในนิทานของกริมมT (Grimm) ใน แงHคติชนวิทยา คือ กริมมT (Grimm) ได'เสริมแตHงข'อมูลบางสHวนลงในนิทานที่เก็บรวบรวมด'วย แตH อยHางไรก็ตาม จาคอบและวิเฮลTม กริมมT (Grimm) ก็ได'รับยกยHองให'เปSนบิดาทางคติชนวิทยา รูปที่ 1.3 นิทาน Grimms’Fairy Tales ของพี่น'องตระกูลกริมมT ที่มา: https://citly.me/T1SQr
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 7 เพลงเล*าเรื่อง (Ballad) ถูกรวบรวมโดย สังฆราช Bishop Thomas Percy ชาวอังกฤษ ซึ่ง มีอายุระหวHางปë ค.ศ. 1729 – 1811 และได'รับการยกยHองวHาเปSนบิดาของการเก็บรวบรวมเพลงเกHา เนื่องจากได'มีการรวบรวมเพลงเลHาเรื่อง (Ballads) ขึ้นมาภายหลังนิทาน ในเพลงเลHาเรื่องเองก็มีการ เพิ่มเติมข'อมูลบางสHวนเข'าไปและมีการแก'ไขข'อความบางตอนให'ดีขึ้น ซึ่งตามหลักคติชนวิทยาแล'วถือ วHาไมHถูกต'อง แตHก็อนุโลมยกยHองให'เปSนคนแรกที่รวบรวมไว' รูปที่ 1.4 สังฆราช (Bishop Thomas Percy) ที่มา: https://hmong.in.th/wiki/Thomas_Percy_(bishop_of_Dromore) หลังจากการรวบรวมตัวข'อมูลที่เปSนนิทานพื้นบ'านแล'ว ผลงานทางวิชาการสำคัญของนักคติ ชนในยุคเเรกคือ การจัดทำ Motif-Index of Flok Literature (ดัชนีอนุภาคนิทานพื้นบ'าน) ซึ่งเปSน การนำนิทานพื้นบ'านทั่วโลกที่รวบรวมมาได'มาจัดจำแนกตามอนุภาค (Motif) ซึ่งอนุภาค หมายถึง องคTประกอบยHอย ๆ ในนิทานที่มีลักษณะ “ไมHธรรมดา” มีความนHาสนใจในความคิดและจินตนาการ อาจเปSนตัวละคร เชHน นางเงือก มังกร หรืออาจเปSนสิ่งของ เชHน แหวนวิเศษ บันไดสูHสวรรคT หรือเปSน พฤติกรรม เชHน การแปลงรHาง การสาป ซึ่งนักคติชนวิทยาได'จัดหมวดหมูHอนุภาคที่พบในนิทานพื้นบ'าน พร'อมทั้งระบุวHาอนุภาคนั้น ๆ พบในนิทานพื้นบ'านที่ได'บ'าง ดัชนีอนุภาคนิทานพื้นบ'านนี้ยังคงใช'เปSน หลักฐานอ'างอิงมาจนถึงปWจจุบัน งานที่สำคัญอีกชิ้นหนึ่งคือ การจัดทำ The Types of the folktale (ดัชนีแบบเรื่องนิทาน พื้นบ'าน) ซึ่งเปSนการจัดจำแนกนิทานพื้นบ'านทั่วโลกตามแบบเรื่อง ซึ่งแบบเรื่องหมายถึง โครงเรื่อง
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 8 ของนิทานที่ทำให'นิทานแตHละเรื่องไมHเหมือนกัน เชHน แบบเรื่องนิทานซินเดอเรลลHา หมายถึง เรื่อง ประเภทที่แมHเลี้ยงกลั่นแกล'งลูกเลี้ยง ซึ่งแบบเรื่องแตHละแบบอาจจะมีนิทานที่เข'าขHายแบบเรื่องใน ลักษณะนั้นหลายเรื่องหลายสำนวน งานชิ้นนี้ จึงนับวHาเปSนหลักฐานอ'างอิงที่นักคติชนวิทยาใช'มาจนถึง ทุกวันนี้เชHนเดียวกับ Motif-Index of Flok Literature ความสนใจข'อมูลคติชนในระยะแรกมาจากคนที่เปSนนักภาษาศาตรTและนักวรรณคดี จึงเปSน คำอธิบายอันหนึ่งวHาเหตุใดการศึกษาทางคติชนวิทยาในระยะแรกจึงเน'นข'อมูลประเภท นิทานพื้นบ'าน เพลงพื้นบ'าน ปริศนาคำทาย ซึ่งล'วนแล'วแตHเปSนข'อมูลคติชนประเภทถ'อยคำ เพราะสืบเนื่องมาจาก ความสนใจพื้นฐานของนักภาษาและวรรณคดี นักคติชนประเภทนี้อาจเรียกได'วHาเปSน “นักคติชนเชิง วรรณคดี” ที่มีความสนใจในแงHของตัวบทคติชนทั้งในเชิงถ'อยคำ ภาษา อนุภาค ตัวละคร องคTประกอบของเรื่อง การดำเนินเรื่อง ตลอดจนการศึกษาเปรียบเทียบตัวบท ประวัติความเป5นมาของคติชนวิทยาในประเทศไทย มัลลิกา คณานุรักษT (2550: 6-8) และ ชวนพิศ สิริพันธนะ (2557: 24-26) อธิบายถึงประวัติ ความเปSนมาของคติชนวิทยาในประเทศไทย สรุปได'วHา ในระยะเริ่มแรกจะเปSนการรวบรวมบันทึก วรรณกรรมมุขปาฐะให'เปSนลายลักษณTโรงพิมพTที่จัดพิมพTเพลงพื้นบ'าน ได'แกH โรงพิมพTวัดเกาะ ตHอมา ในสมัยรัชกาลที่ 5 และรัชกาลที่ 6 ได'พิมพTเพลงเกี่ยวข'าวเพลง เพลงเรือ เพลงขอทาน นอกจากนี้ สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพได'ทรงรวบรวมบทเพลงกลHอมเด็กในปë พ.ศ. 2463 นอกจากนี้ใน สมัยที่สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพได'ดำรงตำแหนHงสภานายกหอพระสมุดวชิรญาณได'มีรับสั่ง ให'รองอำมาตยTเอกหลวงธรรมาภิมณฑT (ถึก จิตรถึก) รวบรวมเรียบเรียงตำราคำประพันธTขึ้น เพื่อใช' เปSนแบบฉบับแกHผู'สนใจศึกษาตำรากลอนเมื่อปë พ.ศ. 2470 ซึ่งหลวงธรรมาภิมณทT (ตึก จิตรถึก) ได' บันทึกลำนำที่นิยมร'องรำทำเพลงกันมาแตHโบราณ มีฉันทลักษณTเปSนแบบพื้นบ'านพื้นเมืองไว'ในหนังสือ ประชุมลำนำด'วย ลำนำประเภทตHาง ๆ ได'แกH กลอน กลอนสังขลิก กานตTดั้น กานตTสุภาพ บทกานตT บทกลอน บทลำนำ บทลำนำกานตT บทลำนำกลอน บทลำนำกานตTสุภาพ บทลำนำสังขลิก บทลำนำ เหลHานี้ได'ใช'อยูHในเพลงพื้นบ'านพื้นเมืองด'วย เชHน บทร'องเลHนเพลงกลHอมเด็ก นับเปSนครั้งแรกที่มีการ บันทึกลำนำพื้นบ'านพื้นเมืองไว'เปSนลายลักษณT ในสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม มีการศึกษารวบรวมและประยุกตTเพลงพื้นบ'านในหนังสือชุด วัฒนธรรมไทย (2482) มีเพลงพื้นเมือง 5 ชนิด คือ เพลงเกี่ยวข'าว เพลงเรือ เพลงระบำ เพลง พวงมาลัย และเพลงปรบไกH ในระยะใกล'เคียงกับผลงานของเสฐียรโกเศศ ชุดชีวิตชาวไทยสมัยกHอน
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 9 ชีวิตชาวนา ชีวิตชาววัด และประเพณีเกี่ยวกับชีวิตของชาวไทย ก็แสดงถึงความสนใจในคติชนวิทยาที่ กHอตัวขึ้นอยHางเห็นได'ชัด (ตรีศิลป® บุญขจร, 2530 อ'างใน มัลลิกา คณานุรักษT, 2550: 6) เสฐียรโกเศศเขียนชีวิตชาวนา ในปë พ.ศ. 2491 เขียนชีวิตชาววัด ในปë พ.ศ. 2493 เขียน ประเพณีเนื่องในการตาย ในปë พ.ศ. 2505 รูปที่ 1.5 ศาสตราจารยTพระยาอนุมานราชธน (ยง เสฐียรโกเศศ) ที่มา: กษิดิศ อนันทนาธร, (2562: ออนไลนT) แนวคิดการรวบรวมข'อมูลทางคติชนวิทยาของไทยปรากฏเดHนชัดเมื่อได'เปãดสอนรายวิชา คติชนวิทยาขึ้นในระดับวิทยาลัยและมหาวิทยาลัย ประมาณปë พ.ศ. 2509 โดยมีผลงานของ ศาสตราจารยTกุหลาบ มัลลิกะมาส ชื่อ คติชาวบ'าน เขียนขึ้นเปSนครั้งแรกในวงการวรรณคดีไทย ซึ่ง นับเปSนเลHมแรกที่มีการค'นคว'ารวบรวม แตHยังมิได'วิเคราะหTข'อมูลมากนัก วัตถุประสงคTเพื่อจะใช' หนังสือเลHมนี้สอนในระดับอุดมศึกษาและสถานศึกษาฝ©กหัดครูเนื้อหาในเรื่องจะเปSนการรวบรวม คติชาวบ'านและนิทานชาวบ'าน มีการแยกประเภทและแยกตัวอยHางของคติและนิทานนั้น ๆ ตามหลัก วิชาที่ศึกษากันเปSนสากล ในปWจจุบัน หนังสือเลHมนี้เปSนเพียงรายวิชาหนึ่งของหลักสูตรภาษาไทยใน ระดับอุดมศึกษาและสถานศึกษาฝ©กหัดครูเทHานั้น ในปë พ.ศ. 25109 และ เสฐียรโกเศศได'เขียนเรื่อง ชีวิตชาวไทยสมัยกHอน และประคอง นิมมานเหมินทT ก็เขียนวรรณคดีท'องถิ่นเรื่องแรกชื่อ ลักษณะ วรรณกรรมภาคเหนือ ในปë พ.ศ. 2510 ด'วย ผลของการเปãดสอนวิชาคติชนวิทยาในมหาวิทยาลัยและวิทยาลัยตHาง ๆ ทำให'มีผู'สนใจศึกษา ค'นคว'าข'อมูลทางคติชนวิทยามากขึ้น มีวิทยานิพนธTเกี่ยวกับคติชนวิทยาและวรรณคดีท'องถิ่นเกิดขึ้น
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 10 มากมายหลายเลHมในเวลาตHอมา เชHน วิทยานิพนธTระดับปริญญาเอก เรื่อง วรรณกรรมจากบ'านใน ของ ดร.กิ่งแก'ว อัตถากร ได'รับการแปลเปSนภาษาไทย มีหนHวยศึกษานิเทศกT กรมการฝ©กหัดครู เปSนผู'พิมพT เผยแพรH และ ดร.กิ่งแก'ว อัตถากร ยังเปSนบุคคลสำคัญในการบุกเบิกวิชาคติชนวิทยาในวงวรรณคดี ของประเทศไทย ผลงานด'านคติชนวิทยาที่ผลิตออกมาในยุคแรกๆ ล'วนเปSนผลงานของลูกศิษยTของ ดร.กิ่งแก'ว อัตถากร เปSนสHวนใหญHมหาวิทยาลัยที่มีวิทยานิพนธTเกี่ยวกับคติชนวิทยาแหHงแรกคือ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ วิทยาเขตประสานมิตร กลHาวคือ ในปë พ.ศ. 2515 ประจักษT สายแสง ได'เขียนวิทยานิพนธTเรื่อง วรรณกรรมจากตำบลศรีคีรีมาศ จังหวัดสุโขทัย และในปë พ.ศ. 2516 ชำนาญ รอดเหตุภัย ได'เขียนวิทยานิพนธTเรื่อง วรรณกรรมไทยลื้อ ตำบลหยHวน อำเภอเชียงคำ จังหวัด เชียงราย (ปWจจุบันตำบลหยHวน อำเภอเชียงคำ อยูHในเขตพื้นที่จังหวัดพะเยา) ตHอมาในปëการศึกษา 2516 ภาควิชาภาษาไทย คณะอักษรศาสตรT จุฬาลงกรณTมหาวิทยาลัย ได'เปãดสอนวิชาคติชนวิทยาระดับปริญญาตรีและระดับปริญญาโท โดยมี ดร.กิ่งแก'ว อัตถากร เปSน ผู'สอน และในปë พ.ศ. 2516 อุดม รุHงเรืองศรี ได'เขียนวิทยานิพนธTเกี่ยวกับวรรณกรรมลานนาไทยเรื่อง หงสTหิน ของเจ'าสุริยวงศT ปëถัดมาคือ ปëพ.ศ. 2517 ฉัตรยุพา สวัสดิพงศT ได'เขียนวิทยานิพนธTชื่อ คHาวซอ เรื่องเจ'าสุวัตร นางบัวดำ ตHอมาในปë พ.ศ. 2523 สุกัญญา สุจฉายา ได'เขียนวิทยานิพนธTเรื่องเพลง ปฏิพากยT : การศึกษาในเชิงวรรณคดีวิเคราะหT และ ในปë พ.ศ. 2523 สุพรรณ ทองคล'อย ได'เขียนเรื่อง ลักษณะร'อยกรองพื้นถิ่นอีสาน และ มัลลิกา คณานุรักษT ได'เขียนเรื่อง เพลงกลHอมเด็กไทยมุสลิม จังหวัดปWตตานีด'วย ผลจากการศึกษาคติชนวิทยาและวรรณคดีท'องถิ่น ทำให'เกิดการเปลี่ยนแปลงในการศึกษา วรรณคดีไทยหลายอยHาง เชHน เดิมการศึกษาวรรณคดีไทยจะศึกษาแตHวรรณคดีแบบฉบับ หรือ วรรณคดีในราชสำนักของภาคกลางเทHานั้น สHวนการศึกษาคติชนวิทยาจะต'องเก็บข'อมูลประเภท มุขปาฐะจากท'องถิ่นที่กำลังจะสูญหาย ซึ่งการศึกษาคติชนและวรรณคดีท'องถิ่นจะต'องสนใจบริบท (Context) ทางสังคมและวัฒนธรรมด'วย ผลดีก็คือ ชHวยขยายขอบเขตตัวบท (Text) ของการศึกษา วรรณคดีแบบฉบับหรือวรรณคดีในราชสำนักไปสูHวรรณคดีภูมิภาคอื่น ๆ ด'วยมูลเหตุสำคัญที่ทำให' การศึกษาด'านคติชนได'รับความสนใจอยHางกว'างขวางตั้งแตHปë พ.ศ. 2515 เปSนต'นมา เนื่องจากในชHวง นั้นเกิดปWญหามีการวิพากษTวิจารณTวHาแบบเรียนวรรณคดีไทยไมHเหมาะสมกับชีวิตจริง ๆ ในปWจจุบัน จนต'องปฏิรูปการศึกษาในปë พ.ศ. 2518 และในปë พ.ศ. 2519 รัฐบาลก็ให'ปรับปรุงเพื่อเปSนการสHงเสริม การศึกษา พร'อมทั้งให'อนุรักษTและพัฒนาศิลปวัฒนธรรม โดยจัดให'มีโครงการเผยแพรHเอกลักษณTไทย นอกจากนี้ยังจัดให'มีโครงการจัดตั้งศูนยTชุมนุมสHงเสริมวัฒนธรรมไทย ซึ่งโครงการเหลHานี้มีผลตHอ การศึกษาค'นคว'าวิชาคติชนวิทยาในสมัยตHอมา โดยเฉพาะศูนยTวัฒนธรรมในภูมิภาคตHางๆ มีสHวน
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 11 สนับสนุนคHอนข'างมาก บางหนHวยงานก็ได'พัฒนาเปSนสถาบัน เชHน สถาบันทักษิณคดีศึกษาของภาคใต' ก็พัฒนามาจากศูนยTสHงเสริมภาษาและวัฒนธรรมภาคใต' เปSนต'น ความสำคัญของคติชนวิทยา คติชนวิทยา เปSนวิชาที่เกี่ยวกับวิถีทางในการดำเนินชีวิต ขนบธรรมเนียมประเพณี ความเชื่อ คHานิยม ตลอดจนการละเลHน เพลงพื้นบ'านตHางๆ ที่ได'รับการสืบทอดมาเปSนเวลานาน การศึกษาคติชน วิทยาเปSนการศึกษาการถึงมรดกทางวัฒนธรรมที่จะทำให'ผู'ศึกษาได'เห็นสภาพชีวิตความเปSนอยูHของ สังคมนั้น ๆ ได'อยHางชัดเจน และสามารถเข'าใจอดีตเพื่อจะได'เข'าใจปWจจุบัน ตลอดจนรู'จักวางแผนใน อนาคตได'อยHางถูกต'อง ดังนั้นคติชนวิทยาจึงควรแกHการศึกษาค'นคว'า ทั้งนี้ยังคงมีความสำคัญและ ประโยชนTหลายประการ คือ (นิปาตีเมาะ หะยีหามะและประสิทธิ์ รัตนมณี, 2557: 8, ภริมา วินิธาสถิตกุล และพระมหาจิรนันทT จิรเมธี, 2558: 35-36) 1. คติชนเปSนเครื่องมือที่ชHวยให'เข'าใจสภาพชีวิตมนุษยTได'เปSนอยHางดี เพราะคติชนวิทยาได' สะท'อนให'เห็นถึงสภาพทางสังคม ชีวิตความเปSนอยูHตั้งแตHเกิดจนตาย ความเชื่อ คHานิยม ตลอดจน แนวทางในการดำเนินชีวิตที่ได'ยึดถือประพฤติปฏิบัติสืบทอดตHอกันมาจนเปSนแบบอยHางให'ชนรุHนหลัง ให'จดจำและนำมาปฏิบัติ 2. คติชนวิทยาเปSนเครื่องมือที่ให'ความบันเทิงแกHมนุษยTทุกวัย ด'วยคติชนบางประเภทจะให' อารมณTที่สนุกสนานเพลิดเพลิน เชHน นิทานพื้นบ'านจะเปSนความบันเทิงที่มีผู'ให'ความสนใจอยูHเสมอ โดยเฉพาะสังคมในอดีตที่เปSนสังคมของการฟWงเพราะการเขียนหนังสือจะจำกัดอยูHในแวดวงราชการ และผู'บวชเรียนในพระพุทธศาสนา เพลงพื้นบ'านซึ่งมีทั้งเพลงประกอบการละเลHน เพลงปฏิพากยT เพลงร'องเลHนของเด็ก หรือแม'ในชHวงของการประกอบอาชีพ เชHน เกี่ยวข'าว สงฟาง ก็ยังมีเพลงที่ร'อง เพื่อให'เกิดความเพลิดเพลินอีกเปSนจำนวนมาก 3. คติชนวิทยาให'ความรู'และอบรมสั่งสอน ด'วยคติชนจะให'ความรู'หลายทางในชีวิตประจำวัน เชHน ความรู'เรื่องยาสมุนไพร ความรู'เรื่องประเพณีพิธีกรรมตHาง ๆ ตลอดจนความเชื่อเพื่อเปSนแนวทาง ในการประพฤติปฏิบัติ นอกจากนี้ยังชHวยอบรมสั่งสอนคนในสังคมเชHน นิทานอีสปนิทานคติสอนใจ ที่ตอนท'ายของเรื่องจะจบลงที่วHา นิทานเรื่องนี้สอนให'รู'วHา... หรือเพลงกลHอมเด็กที่จะชHวยสั่งสอนให' เปSนคนดีสHงตHอเรื่องราวและวิถีชีวิตของบรรพบุรุษ คติชนจึงเปSนกลไกลทางสังคมที่ชHวยอบรมสั่งสอน ให'ลูกหลานเปSนคนดี มีคุณธรรม จริยธรรม 4. คติชนจะให'สติปWญญา สHงเสริมให'คนใช'ความคิดใช'ปWญญา เชHน การเลHนปริศนาคำทายซึ่ง ปริศนาคำทายนี้จะมีอยูHทุกภาค เปSนการชHวยฝ©กสมอง ทดสอบสติปWญญา และใช'ปฏิภาณไหวพริบด'วย
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 12 ปริศนาคำทายจะใช'ถ'อยคำที่กำกวม หรืออาจจะให'คำตอบคนละเรื่องกับตัวปริศนาซึ่งทำให'ผู'เลHน ปริศนาคำถามต'องใช'ความคิดในการค'นหาคำตอบ และบางปริศนาคำทายยังชHวยสร'างความ สนุกสนานให'แกHผู'เลHนอีกด'วย 5. คติชนวิทยาเปSนรากฐานของศาสตรTแขนงตHางๆ ด'วยคติชนมีเนื้อหาที่กว'างขวางครอบคลุม ศาสตรTแขนงตHาง ๆ ที่ศึกษากันอยูHในปWจจุบัน เชHน สังคมศึกษาจะมีการศึกษาในเรื่องประเพณี ความ เชื่อ ภาษาศาสตรTจะมีการศึกษาในเรื่องภาษาถิ่น เภสัชศาสตรTจะมีการศึกษาเรื่องยาสมุนไพรและ ตำรายากลางบ'าน และวรรณคดีบางเรื่องจะมีที่มาจากวรรณกรรมทองถิ่นหรือนิทานพื้นบ'าน เปSนต'น จึงนับได'วHาคติชนชHวยทำให'การศึกษาในสาขาวิชาตHาง ๆ ได'รับการพัฒนาและกว'างขวางมากยิ่งขึ้น 6. คติชนวิทยาเปSนแหลHงรวมความสามัคคี ทั้งนี้เพราะวิถีการดำเนินชีวิตขนบธรรมเนียม ประเพณี ตลอดจนการละเลHนพื้นบ'านตHาง ๆ จะเปSนลักษณะของการรHวมแรงรHวมใจ เชHน การลงแขก ในการทำนา เปSนประเพณีที่ชาวบ'านจะรHวมแรงรHวมใจแลกเปลี่ยนกันทำงาน หรือในเทศกาลงานบุญ ตHาง ๆ ชาวบ'านก็จะมารHวมชHวยกันทำบุญจัดงานรื่นเริงฉลองกัน เปSนต'น 7. คติชนชHวยให'อารมณTเก็บกดและความคับข'องใจคลี่คลายลง ด'วยชาวบ'านและวัฒนธรรม จะมีความสัมพันธTกัน ดังนั้นคติชนจึงชHวยคลี่คลายความคับข'องใจของมนุษยTซึ่งจะสังเกตได'จากนิทาน ฟ´¨นบ'านไทยประเภทจักร ๆ วงศTๆ ที่ลูกเขยมักจะฆHาพHอตาตาย หรือพHอตากับลูกเขยมักจะไมHลงรอย กัน หรือความขัดแย'งระหวHางเมียน'อยเมียหลวงในสังคมไทย ทั้งนี้เพราะสังคมไทยในอดีตเปSน ครอบครัวขยาย คนไทยจะแตHงลูกเขยเข'าบ'าน พHอตากับลูกเขยมักไมHคHอยลงรอยกัน นิทานจึงมีสHวน ชHวยลดความตรึงเครียดภายในครอบครัวลงได' 8. คติชนชHวยควบคุมสังคม คติชนบางประเภทสามารถควบคุมความประพฤติของคนในสังคม ให'เปSนที่ยอมรับ อีกทั้งให'กำลังใจแกHบุคคลที่ประพฤติตนตามแบบอยHางที่สังคมกำหนด เชHน สุภาษิต คำพังเพย คำคม สำนวนโวหารตHางๆ จะเปSนเครื่องเตือนใจให'คนในสังคมยึดถือเปSนแนวทางในการ ปฏิบัติ 9. คติชนกHอให'เกิดความภูมิใจในท'องถิ่น ทำให'เห็นความสำคัญของวัฒนธรรมและ ขนบธรรมเนียมประเพณีในท'องถิ่น สังเกตได'จากในแตHละท'องถิ่นจะมีเรื่องเลHาตำนาน นิยายที่อธิบาย ถึงประวัติความเปSนมาอันเปSนการสะท'อนให'เห็นระบบความคิดของคนโบราณที่ต'องการจะอธิบาย ท'องถิ่นของตน หรือบางครั้งก็นำไปโยงกับสถานที่ในท'องถิ่นจนกลายเปSนนิยายประจำถิ่นโดยถือวHา เปSนมรดกอันล้ำคHาที่ทุกคนเปSนเจ'าของ ซึ่งมรดกนี้ได'มีการสืบทอดมาเปSนระยะเวลาที่ยาวนานอัน กHอให'เกิดความรัก ความหวงแหน และความภาคภูมิใจ 10. คติชนเปSนมรดกหรือสมบัติของชาติ ด'วยวัฒนธรรมท'องถิ่นยHอมมีเอกลักษณTเปSนของ ตนเอง มีการปลูกฝWงให'ชนในกลุHมได'เห็นความสำคัญและให'เกิดความภาคภูมิใจในขนบธรรมเนียม
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 13 ประเพณี ตลอดทั้งได'ยึดถือปฏิบัติตHอ ๆ กันมา ควรจะชHวยกันอนุรักษTเพื่อเปSนมรดกทางวัฒนธรรม สืบไป นอกจากนั้น ฐิติรดา เปรมปรี(2564: 3-5) กลHาววHา การศึกษาคติชนวิทยาเปSนการศึกษาอดีต เพื่อนําไปประยุกตTสูHการเรียนรู'ในอนาคตและควรคHาแกHการศึกษาค'นคว'า ซึ่งความสำคัญของการศึกษา คติชนวิทยามี 3 ระดับ ได'แกHระดับผู'ศึกษา ระดับท'องถิ่น ระดับประเทศชาติ ดังภาพที่ 1.6 ภาพที่ 1.6 ความสำคัญของการศึกษาคติชนวิทยา ที่มา: ดัดแปลงมาจาก ฐิติรดา เปรมปรี(2564: 3) ระดับที่ 1 ระดับของผู?ศึกษา มีความสำคัญ ดังนี้ 1. คติชนวิทยาสHงเสริมความคิด หมายถึงความคิดริเริ่มสร'างสรรคTเปSนความคิดในเชิงบวกเพื่อ เปãดใจกว'างยอมรับความเปSนมาของสภาพชีวิตมนุษยTในท'องถิ่นตHาง ๆ ที่มีความเชื่อและแนวประพฤติ ปฏิบัติสืบทอดตHอกันมาแตกตHางกันออกไป โดยใช'สติปWญญาในการคิดวินิจฉัยสารข'อมูลคติชนวิทยา จากแหลHงข'อมูล ตHาง ๆ เชHน การศึกษาความเชื่อพิธีกรรมและประเพณีตHาง ๆ เปSนการใช'ความคิด อยHางมีวิจารณญาณ เปSนต'น 2. คติชนวิทยาสร'างองคTความรู' คติชนวิทยาเปSนการศึกษาความรู'ที่มีความสัมพันธTครอบคลุม กับ ศาสตรTแขนงอื่น อาทิ สังคมวิทยา มานุษยวิทยา ภาษาศาสตรT ฯลฯ ยกตัวอยHางเชHนการศึกษา ความเชื่อในท'องถิ่นสามารถศึกษาวรรณกรรมท'องถิ่นและภาษาถิ่นควบคูHไปด'วย เปSนต'น 3. คติชนวิทยาสHงเสริมคุณธรรมจริยธรรม คติชนวิทยาได'สะท'อนในด'านความเชื่อ คHานิยม และสอดแทรกแนวทางในการดำเนินชีวิตเพื่ออบรมสั่งสอนคนในท'องถิ่นให'มีคุณธรรมจริยธรรม ประพฤติตนเปSนคนดี โดยสังเกตได'จากการศึกษาคําสำนวน สุภาษิต คําพังเพย จะกลHาวถึง แนวทางการประพฤติตนในด'านดีและเปรียบเปรยประชดประชันด'วยถ'อยคําไมHดี เพื่อให'เห็นความ แตกตHางวHาควรปฏิบัติตนในทางที่ดีอยHางไร เชHน สุภาษิตสอนเรื่องการทำความดีเชHน ทำดีได'ดีทำชั่ว
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 14 ได'ชั่ว รักดีหามจั่ว รักชั่วหามเสา หรือในการศึกษานิทานพื้นบ'านมีตัวละครที่สื่อความประพฤติให'เห็น ผลของการทำความดี เชHน เรื่องนางสิบสอง เรื่องแก'วหน'าม'า เรื่องปลาบูHทอง เปSนต'น ระดับที่ 2 ระดับของท?องถิ่น มีความสำคัญ ดังนี้ 1. คติชนวิทยาสร'างความภาคภูมิใจ กลHาวได'วHาในแตHละท'องถิ่นตHางมีเรื่องราวประวัติความ เปSนมาและบริบทของศิลปวัฒนธรรม ประเพณีและภูมิปWญญาท'องถิ่นที่มีลักษณะแตกตHางกัน คนใน ท'องถิ่นตHางได'รับการเรียนรู'และหลHอหลอมเรื่องราวตHาง ๆ ที่เกิดขึ้นในท'องถิ่นของตนรHวมกัน ทำให'มี ความรู'สึกรักหวงแหนและภาคภูมิใจที่ได'มีสHวนรHวมในการถHายทอดความรู'ทางคติชนวิทยา เชHน เรื่องเลHา ตํานาน นิทานพื้นบ'าน ที่อธิบายถึงประวัติความเปSนมาเชื่อมโยงกับบุคคลสำคัญหรือสถานที่ สำคัญในแตHละท'องถิ่น ซึ่งคนในท'องถิ่นจะเลHาเรื่องราวเหลHานี้สืบตHอกันจากรุHนสูHรุHนเพื่อแสดงให'เห็นถึง ความภาคภูมิใจเรื่องราวในท'องถิ่นของตนเอง 2. คติชนวิทยาเสริมสร'างความสามัคคีในหมูHพวกพ'อง การศึกษาคติชนวิทยาทำให'เห็นภาพ สะท'อนวิถีชีวิตของคนไทยสมัยกHอน ซึ่งเปSนสังคมเกษตรกรรมที่มีระบบการพึ่งพาอาศัย จัดกิจกรรมที่ สร'างความสัมพันธTในการทำงานรHวมกัน เชHน พิธีกรรมการไหว'ผีไรHผีนา การประกอบพิธีกรรม ทำขวัญข'าว ประเพณีลงแขกเกี่ยวข'าว ฯลฯ นอกจากนี้ในชHวงเทศกาลตHาง ๆ ชาวบ'านในแตHละท'องถิ่น ตHางมีน้ำใจรHวมกันทำบุญที่วัด รHวมกันจัดงานประเพณีตHาง ๆ ด'วยความสมัครใจและทำให'เกิดความ สามัคคีของคนในท'องถิ่น สร'างความเปSนน้ำหนึ่งใจเดียวกันให'เกิดขึ้นในแตHละท'องถิ่น 3. คติชนวิทยาสร'างความบันเทิงใจ จากการศึกษาข'อมูลทางคติชนวิทยาพบวHากิจกรรม บางอยHาง ที่ชาวบ'านในแตHละท'องถิ่นรHวมกันทำเพื่อใช'เปSนเครื่องมือให'ความบันเทิงใจตHอกัน เชHน การ เลHนเพลงพื้นบ'าน ปริศนาคําทาย การละเลHนของเด็กและผู'ใหญH ดนตรีพื้นบ'านตHาง ๆ ฯลฯ กิจกรรม เหลHานี้ได'ชHวยให'ผHอนคลาย อารมณTลดความตึงเครียดทำให'มีความสุขและสามารถใช'ชีวิตอยูHรHวมกันใน ท'องถิ่นได'อยHางปกติสุข 4. คติชนวิทยาสร'างสังคมให'มีระเบียบ คติชนวิทยาบางอยHางสามารถใช'เปSนเครื่องมือสำหรับ ควบคุมความประพฤติของคนในท'องถิ่นให'เปSนที่ยอมรับตามแบบอยHางที่สังคมได'กําหนดไว' โดย สอดแทรก คHานิยมที่ต'องการปลูกฝWงให'คนในท'องถิ่นปฏิบัติตามไว'ในข'อมูลคติชน เชHน สำนวน สุภาษิต คําพังเพยตHาง ๆ เปSนต'น ระดับที่3 ระดับของประเทศชาติมีความสำคัญ ดังนี้ 1. คติชนวิทยาแสดงความเปSนเอกลักษณTของชาติ กลHาวคือ ในแตHละท'องถิ่นมีความเชื่อ ขนบธรรมเนียม ประเพณี พิธีกรรม ฯลฯ ซึ่งมีแนวทางในการปฏิบัติแตกตHางกันออกไป ซึ่งข'อมูลคติชน
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 15 วิทยาในทุกท'องถิ่นจะแสดงให'เห็นถึงรากฐานวัฒนธรรมของชาติไทยที่ได'รับการสั่งสมมาตั้งแตHสมัย บรรพบุรุษถHายทอดมาจึนถึงปWจจุบัน 2. คติชนวิทยาเปSนมรดกของชาติ ซึ่งได'รับการสืบทอดมาจากอดีตจนถึงปWจจุบัน แม'วHาจะมี รูปแบบที่เปลี่ยนแปลงไปตามบริบทของสังคม แตHยังคงสะท'อนภาพวิถีชีวิตของคนในสังคมและแสดง ความเปSนเอกลักษณTของชาติ 3. คติชนชHวยให'รู'จักสภาพชีวิตของคนในท'องถิ่น แสดงความเปSนเอกลักษณTประจำชาติ เปSนมรดกที่มีคุณภาพทางศิลปะและทางศาสตรTได' เชHน ชาติไทยมีอาหารไทย มีแพทยTแผนไทย มี การละเลHนแบบไทย กHอให'เกิดศาสตรTสาขาตHาง ๆ ได' เชHน แพทยศาสตรT ชีววิทยา คหกรรมศาสตรT ศิลปะ นาฏศิลป® ดนตรี จิตรกรรม ภาษาศาสตรT วรรณกรรม วรรณคดี อีกทั้งคติชนวิทยาเปSนการ ปูพื้นฐานชีวิตของคนในท'องถิ่นให'ประพฤติสิ่งดีงามและถูกต'องสร'างภาคภูมิใจในท'องถิ่นของตนเอง และให'ความบันเทิงตHอคนในท'องถิ่น จุดมุ@งหมายของการศึกษาวิชาคติชนวิทยา ฐิติรดา เปรมปรี(2564: 18-19) กลHาววHา ถึงจุดมุHงหมายของคติชนวิทยา แบHงออกเปSน 4 ประการ สรุปได'ดังตHอไปนี้ 1. เพื่อการเรียนรู'ยอมรับฟWงและเข'าใจเหตุผลของเพื่อนมนุษยTทุกชนชั้น ทำให'ได'รู'จักความ เปSนจริงของชีวิตที่คนในสังคมดำรงอยูHทั้งในอดีตและปWจจุบัน 2. เพื่อใช'ทักษะความรู'ทางคติชนวิทยาไปประยุกตTใช'ในการเก็บข'อมูลท'องถิ่น โดยใช'ทฤษฎี ทางคติชน อาทิ หลักการจำแนกข'อมูล วิเคราะหTข'อมูล สังเคราะหTข'อมูล การสัมภาษณTเพื่อเก็บข'อมูล ทางคติชนไปใช'ให'เกิดประโยชนTจะสHงผลตHอความมั่นคงในการพัฒนาและอนุรักษTภูมิปWญญาท'องถิ่น 3. เพื่อฝ©กจำแนกและวิเคราะหTข'อมูลทางคติชนจากการเก็บข'อมูลภาคสนาม โดยนําหลักการ พื้นฐานทางทฤษฎีคติชนวิทยามาประยุกตTใช'ให'เกิดประโยชนTตHอการศึกษาและพัฒนาท'องถิ่น ได'แกH หลักการ หลักการเก็บข'อมูล เทคนิคการเก็บข'อมูลจำแนกข'อมูล และหลักการวิเคราะหTข'อมูล 4. เพื่อปลุกจิตสำนึกรักและหวงแหนศิลปวัฒนธรรมประเพณีและภูมิปWญญาท'องถิ่น การใช' ศาสตรTคติชนวิทยาไปประยุกตTใช'เก็บข'อมูลในท'องถิ่นจะกHอให'เกิดปฏิสัมพันธTอันดีแกHคนในท'องถิ่น ทำให'ได'เรียนรู' ทำความเข'าใจซึ่งกันและกันจนเกิดการยอมรับในความประพฤติตามขนบธรรมเนียม ประเพณีวัฒนธรรมและภูมิปWญญาในแตHละท'องถิ่น ตลอดจนเห็นคุณคHาเกิดความรักความหวงแหน ทำ ให'อยากเปSนสHวนหนึ่งที่อยากมีสHวนรHวมในการพัฒนาท'องถิ่น
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 16 สรุปได'วHา จุดมุHงหมายของการศึกษคติชนวิทยามีจุดมุHงหมายเพื่อเรียนรู'แบบแผนการดำเนิน วิถีชีวิตและขนบธรรมเนียมประเพณีเพื่อนำไปสูHความเข'าใจ ความแตกตHางระหวHางกลุHมชน ลดอคติ ยอมรับ และเคารพซึ่งกันเพื่อการอยูHรHวมกันอยHางสันติ อีกทั้งยังเปSนการกระตุ'นและปลุกจิตสำนึกให' เห็นคุณคHาของวัฒนธรรมและภูมิปWญญาท'องถิ่น อันจะนำไปสูHการนำข'อมูลทางวัฒนธรรมไปพัฒนา ท'องถิ่นเพื่อสร'างความยั่งยืนตHอไป คุณค@าของคติชนวิทยา ขนิษฐา จิตชินะกุล (2545 : 16) ได'กลHาวถึงคติชนวิทยาเปSนมรดกทางวัฒนธรรมที่มีคุณคHา หลายประการ ดังนี้ 1. เปSนเครื่องมือศึกษาสถานะของมนุษยTเพราะเปSนที่รวมของความรู'สึกนึกคิดความเชื่อ ความนิยม ความบันเทิงใจ ระเบียบแบบแผนและ พิธีกรรมตHาง ๆ เหลHานี้ ชHวยให'มนุษยTสามารถ ปรับตัวให'เข'ากับธรรมชาติและมนุษยTด'วยกันงHายขึ้น 2. เปSนเสมือนกรอบในการดำรงชีวิตของมนุษยTคติชนวิทยาหรือคติชาวบ'านเปSนเสมือนกรอบ ในการดำรงชีวิตของมนุษยTที่สังคมนิยมหรือยอมรับ กันวHาดี ถูกต'อง แม'กฎหมายบ'านเมืองก็ยังไมH สามารถบังคับจิตใจความรู'สึกของมนุษยTได'ลึกซึ้งกวHาคติชน เนื่องจากมนุษยTได'ยินได'เห็น ได'รับรู' ได' อบรม และอยูHกับวิถีชีวิตแบบนั้น ๆ มาแตHอ'อนแตHออก 3. เปSนมรดกหรือสมบัติของชาติคติชนวิทยาหรือคติชาวบ'านเปSนมรดกหรือสมบัติของชาติใน ฐานะที่เปSนวัฒนธรรมประจำชาติเปSนเรื่องราวที่เกี่ยวกับมนุษยTแตHละชาติ แตHละภาษาที่มีการจดจำ ถือปฏิบัติและถHายทอดตHอ ๆ กันมา 4. มีคุณคHาทั้งในด'านศิลปะและด'านศาสตรTคติชนวิทยามีคุณคHาทั้งในด'านศิลปะและด'าน ศาสตรTชHวยในการศึกษาวิชาการสาขาอื่น ๆ เชHน มานุษยวิทยา การเมืองการปกครองได'กว'างขวาง ลึกซึ้งยิ่งขึ้น 5. ชHวยให'มนุษยTเกิดความนิยมและภาคภูมิใจในท'องถิ่นของตนเอง คติชนวิทยาชHวยให'มนุษยT เกิดความภาคภูมิใจในท'องถิ่นของตนเปSนเครื่องมือที่ชHวยให'มองเห็น ความแตกตHางและความ คล'ายคลึงกันกับสภาพท'องถิ่นอื่นๆ ทำให'สามารถเข'าใจทั้งสภาพของท'องถิ่นตนเอง และท'องถิ่นอื่น เปSนการสร'างเสริมความสามัคคีในสังคมและความเข'าใจซึ่งกันและกัน ซึ่งจะนำมาซึ่งความ ผาสุกใน สังคม 6. เปSนองคTความรู'ในการพัฒนาประเทศ ความเปลี่ยนแปลงโครงสร'างของสังคมไทยจาก สังคมเกษตรกรรมเปSนสังคมอุตสาหกรรมและ ก'าวหน'าสูHข'อมูลขHาวสาร กHอให'เกิดการเปลี่ยนแปลง
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 17 ทางเศรษฐกิจ สังคมและการเมืองอยHางรวดเร็วและ ซับซ'อน มีการนำเข'าภูมิปWญญาใหมH ได'แกH ความรู' แนวคิด วิธีการ ที่มีรากฐานมาจากวิทยาการและ เทคโนโลยีตะวันตก ฯลฯ ซึ่งเปSนแรงผลักดันให'คนใน สังคมละเลยภูมิปWญญาไทย ซึ่งได'ใช'เวลาปรับตัวและ ปรับเปลี่ยนเปSนวิวัฒนาการที่เน'นความสมดุล ระหวHางธรรมชาติกับมนุษยT ภาวะวิกฤตดังกลHาวเปSนแรงจูงใจ ให'มีการสHงเสริมการศึกษาภูมิปWญญา ไทยอยHางเปSนกิจจะลักษณะเพื่อนำไปพัฒนาประเทศได'อยHางมีประสิทธิภาพตHอไป จะเห็นวHาคติชน วิทยาที่เปSนภูมิปWญญาของชาวบ'านมีบทบาทและหน'าที่สำคัญตHอมนุษยT ตHอสังคม เปSนเครื่องมือที่ให' ความบันเทิง การศึกษา อบรมสั่งสอนบุตรหลาน เปSนเครื่องมือควบคุมรักษาแบบแผนของสังคม ทำให' วัฒนธรรมสมบูรณTและเข'มแข็งขึ้น และมีอิทธิพลตHอการรับและเผยแพรHวัฒนธรรมอีกด'วย ประโยชนEของการศึกษาคติชนวิทยา ในปWจจุบันการศึกษาทางคติชนวิทยามีมุมมองการศึกษาที่กว'างมากขึ้น เห็นได'จากงานวิจัย ทางคติชนวิทยาที่ปรากฏให'เห็นหลายเรื่อง เชHน การศึกษาเกี่ยวกับความเชื่อ ประเพณีและพิธีกรรม การศึกษาเกี่ยวกับวัฒนธรรมวัตถุ เชHน อาหารพื้นบ'าน ยาสมุนไพร ศิลปหัตกรรม การศึกษาเกี่ยวกับ เรื่องเลHา ตำนาน นิทานประจำถิ่น รวมทั้งการศึกษาวัฒนธรรมตHาง ๆ ที่เกิดขึ้นมาภายหลัง หรืออาจ เกิดขึ้นมาตั้งแตHอดีตแล'วนำมาสร'างสรรคTใหมH ซึ่งสะท'อนให'เห็นวHาข'อมูลคติชนวิทยามีประโยชนTตHอผู' ศึกษา ชุมชน สังคม ดังตHอไปนี้ 1. การศึกษาคติชนวิทยาทำให'เกิดการเรียนรู'ความแตกตHางของทางวัฒนธรรมในแตHละกลุHม ชน ซึ่งสามารถนำไปประยุกตTใช'ในการดำรงชีวิตรHวมกับผู'อื่นได'ตัวอยHางเชHน การศึกษาสังคมข'าม พรมแดน การเคารพสิทธิความคิดความเชื่อของผู'อื่น การประยุกตTใช'สำนวน สุภาษิต พังเพยเปSน แนวทางปฏิบัติตนในชีวิตประจำวัน 2. การศึกษาคติชนวิทยาเปSนสHวนหนึ่งในการอนุรักษTและสืบสานศิลปวัฒนธรรมประเพณีและ ภูมิปWญญาท'องถิ่นอัน ตลอดจนสHงเสริมการเรียนรู'ศิลปวัฒนธรรมประเพณีและภูมิปWญญาท'องถิ่นจาก การถHายทอดของคนรุHนเกHาสูHคนรุHนใหมHให'ได'รับการเรียนรู'และประสบการณTรHวมกัน 3. การศึกษาคติชนชHวยทำให'เห็นมุมมองของการใช'ข'อมูลคติชนในการพัฒนาเศรษฐกิจ เชHน การศึกษาการสร'างสรรคTข'อมูลทางคติชนวิทยาในฐานะต'นทุนทางวัฒนธรรมเพื่อรับใช'สังคมแหHงการ ทHองเที่ยว หรือการประยุกตTใช'ข'อมูลทางคติชนในบริบทตHาง ๆ ในสังคมทHามกลางความเปลี่ยนแปลง
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 18 4. การศึกษาคติชนวิทยาสร'างความมั่นคงให'ประเทศชาติเนื่องจากคติชนวิทยาเปSนการศึกษา ข'อมูลทางวัฒนธรรม เชHน ตำนาน นิทาน ประเพณี การละเลHนและการแสดง ศิลปหัตถกรรม สิ่ง เหลHานี้ล'วนกHอให'เกิดความสามัคคีและสร'างความรู'สึกภาคภูมิใจของคนในชาติเกิดความรัก หวงแหน และเห็นคุณคHา อันจะนำไปสูHความมั่นคงให'แกHประเทศชาติ ตัวอย@างงานวิจัยที่เกี่ยวขHองกับคติชนวิทยา ปWจจุบันมีงานวิจัยจำนวนมากที่ศึกษาเกี่ยวกับคติชนวิทยา โดยการศึกษาวิจัยแตHละฉบับมี ประเด็นมาศึกษาที่แตกตHางกันไปตามความสนใจของผู'วิจัย ทั้งนี้งานวิจัยแตHละฉบับล'วนมีประโยชนTตHอ คนในสังคมที่จะทำให'เข'าใจความแตกตHางทางวัฒนธรรมของกลุHมชนแตHละกลุHม อีกทั้งยังสามารถ เข'าใจเรื่องการนำข'อมูลทางคติชนไปประยุกตTใช'ในบริบทสังคมรHวมสมัยอีกด'วย ซึ่งผู'เขียนขอนำเสนอ ตัวอยHางงานวิจัยดังกลHาว ดังตHอไปนี้
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 19 ภาพที่ 1.6 ตัวอยHาง บทความเกี่ยวกับประเพณีและความเชื่อในการสร'างอัตลักษณTของชุมชน ที่มา: ผู'เขียน (2562,น 276-294)
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 20 ภาพที่ 1.7 ตัวอยHางบทความเกี่ยวกับการสร'างสรรคTการทHองเที่ยวจากต'นทุนทางวัฒนธรรม ที่มา: อภิวัฒนT สุธรรมดี (2564, น 138-151)
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 21 ภาพที่ 1.8 ตัวอยHางบทความเกี่ยวกับการศึกษาวิถีชีวิต วัฒนธรรม ประเพณี ที่มา: บุษบา หินเธาวTอรวรรณ, ไพโรจนTวุฒิพงศ และกมลรัตนT บุญอาจ (2564,น 169-185)
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 22 ภาพที่ 1.8 ตัวอยHางบทความเกี่ยวกับการสร'างมูลคHาเพิ่มแกHผลิตภัณฑTและการทHองเที่ยว ที่มา: อภิลักษณT เกษมผลกูล (2556,น 103-132)
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 23 สรุป คำวHา คติชนวิทยา มาจากภาษาอังกฤษคือคำวHา Floklore เมื่อแยกออกมาเปSนสองคำ คือวHา folk หมายถึงกลุHมชนทั้งสังคมเมืองและสังคมชนบทที่มีแบบแผนการดำเนินวิถีชีวิตรHวมกันสHวนคำวHา lore หมายถึง แบบแผนและวัฒนธรรมที่แสดงออกผHานการดำเนินชีวิต คติชนวิทยาจึง หมายถึง ศาสตรTหรือชุดความรู'ที่ศึกษาเกี่ยวกับเรื่องราวทางวัฒนธรรมจากกลุHมชนทั้งสังคมชนบทและสังคม เมือง ในลักษณะที่เปSนข'อมูลคติชนประเภทที่ใช'ถ'อยคำ (verbal folklore) คติชนที่เปSนการละเลHน และการแสดง (performing folklore) คติชนที่เปSนวัตถุ (material folklore) คติชนที่เปSนความเชื่อ พิธีกรรมและประเพณีปฏิบัติ(customary folklore) ซึ่งอาจเปSนข'อมูลดั้งเดิม และมีการสร'างสรรคT หรือประดิษฐTขึ้นมาภายหลัง จากคนในกลุHมใดกลุHมหนึ่ง ที่ผHานการบอกเลHาเรื่องราวตั้งแตHอดีตจนถึง ปWจจุบัน ประวัติความเปSนของศาสตรTทางคติชนวิทยาเริ่มจากตะวันตกในศตวรรษที่ 19 โดย นักวิชาการที่ลงพื้นที่ภาคสนามตามหมูHเกาะและกลุHมชนตHาง ๆ ในแถบประเทศตะวันตก จากนั้นเก็บ รวบรวมข'อมูล และบันทึกเปSนลายลักษณTอักษรแล'วนำมาจัดประเภทของข'อมูลให'เปSนหมวดหมูH เชHน นิยายประจำถิ่น ตำนาน นิทาน เพลงพื้นบ'าน ผลงานทางวิชาการสำคัญของนักคติชนใน ยุคเเรกคือ การจัดทำ Motif-Index of Flok Literature (ดัชนีอนุภาคนิทานพื้นบ'าน) และ The Types of the folktale (ดัชนีแบบเรื่องนิทานพื้นบ'าน) ซึ่งเปSนการจัดจำแนกนิทานพื้นบ'านทั่วโลก ตามแบบเรื่องหลายสำนวน งานชิ้นนี้ใช'เปSนหลักฐานอ'างอิงที่นักคติชนวิทยาใช'มาจนถึงทุกวันนี้ เชHนเดียวกับ Motif-Index of Flok Literature ความสนใจข'อมูลคติชนในระยะแรกมาจากคนที่เปSน นักภาษาศาตรTและนักวรรณคดี จึงเปSนคำอธิบายวHา เหตุใดการศึกษาทางคติชนวิทยาในระยะแรกจึง เน'นข'อมูลประเภท นิทานพื้นบ'านเพลงพื้นบ'าน ปริศนาคำทาย ซึ่งล'วนแล'วแตHเปSนข'อมูลคติชน ประเภทถ'อยคำ เพราะสืบเนื่องมาจากความสนใจพื้นฐานของนักภาษาและวรรณคดี นักคติชน ประเภทนี้อาจเรียกได'วHาเปSน “นักคติชนเชิงวรรณคดี” สำหรับการศึกษาคติชนในประเทศไทย เกิดขึ้นเมื่อประมาณ 50 ปëที่ผHานมา โดย กิ่งแก'ว อัตถากร นำมาเผยแพรHในประเทศไทย ในวิทยาลัยครู (มหาวิทยาลัยราชภัฏ) ให'นักศึกษาวิชาชีพครู เปSนผู'ลงพื้นที่ภาคสนาม เพื่อเก็บข'อมูลทางวัฒนธรรมตHาง ๆ เชHน เรื่องเลHา พื้นบ'าน นิทานพื้นบ'าน ความเชื่อประเพณีและพิธีกรรม การละเลHน และศิลปะการแสดง เครื่องมือเครื่องใช'เสื้อผ'า อาหาร พื้นบ'าน ยาสมุนไพรพื้นบ'าน เปSนต'น ภายหลังมีการการเปãดสอนวิชาคติชนวิทยาในมหาวิทยาลัยและ วิทยาลัยตHาง ๆ ทำให'มีผู'สนใจศึกษาค'นคว'าข'อมูลทางคติชนวิทยามากขึ้น มีวิทยานิพนธTเกี่ยวกับคติชน
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 24 วิทยาและวรรณคดีท'องถิ่นเกิดขึ้นเปSนจำนวนมาก ตHอมาตHอมาในปëการศึกษา 2516 ภาควิชา ภาษาไทย คณะอักษรศาสตรT จุฬาลงกรณTมหาวิทยาลัย ได'เปãดสอนวิชาคติชนวิทยาระดับปริญญาตรี และระดับปริญญาโท โดยมีผู'สนใจศึกษาในประเด็นของคติชนวิทยาหลายประเด็น เชHน วิทยานิพนธT เกี่ยวกับวรรณกรรมลานนาไทย (ล'านนาไทย) และวิทยานิพนธTเรื่องเพลงปฏิพากยTวิทยานิพนธT เกี่ยวกับลักษณะร'อยกรองพื้นถิ่นอีสาน เปSนต'น ตHอมาการศึกษาด'านคติชนได'รับความสนใจอยHาง กว'างขวาง และมีผลกระทบตHอการปรับเปลี่ยนหลักสูตรการจัดการเรียนรู'ในวงการการศึกษาไทย รวมทั้งยังมีการจัดตั้งศูนยTชุมนุมสHงเสริมวัฒนธรรมไทยด'วย คติชนวิทยามีความสำคัญใน 3 ระดับ ได'แกH 1) ระดับผู'ศึกษา คือ การสร'าง ความคิด องคTความรู' และคุณธรรมจริยธรรม 2) ระดับท'องถิ่น คือ การสร'างความภาคภูมิใจ ความสามัคคี ความบันเทิงใจ สร'างสังคมให'เปSนระเบียบ ระดับประเทศชาติคือ สร'างเอกลักษณTและเปSนมรดก ของชาติ การศึกษคติชนวิทยามีจุดมุHงหมายเพื่อเรียนรู'วัฒนธรรมของแตHละกลุHมชน เพื่อนำไปสูHความ เข'าใจ ความแตกตHางระหวHางกลุHมชน ลดอคติ ยอมรับ และเคารพซึ่งกัน อีกทั้งยังเปSนการกระตุ'น และปลุกจิตสำนึกให'เห็นคุณคHาของวัฒนธรรมและภูมิปWญญาท'องถิ่น อันจะนำไปสูHการอยูHรHวมกันอยHาง สงบสุข ปWจจุบันการศึกษาคติชนวิทยาขยายวงการศึกษาขึ้นเปSนจำนวนมาก ข'อมูลทางคติชนวิทยา เกิดประโยชนTหลายประการ ได'แกH 1) การศึกษาคติชนวิทยาทำให'เกิดการเรียนรู'ความแตกตHางของ ทางวัฒนธรรมในแตHละกลุHมชน 2) การศึกษาคติชนวิทยาเปSนสHวนหนึ่งในการอนุรักษTและสืบสาน ศิลปวัฒนธรรมประเพณีและภูมิปWญญาท'องถิ่นอัน 3) การศึกษาคติชนชHวยทำให'เห็นมุมมองของการใช' ข'อมูลคติชนในการพัฒนาเศรษฐกิจ 4) การศึกษาคติชนวิทยาสร'างความมั่นคงให'ประเทศชาติและ สร'างความรู'สึกภาคภูมิใจของคนในชาติเกิดความรัก หวงแหน และเห็นคุณคHา อันจะนำไปสูHความ มั่นคงให'แกHประเทศชาติ
| ความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยา 25 กิจกรรมฝKกปฏิบัติ ตอนที่ 1 ให'นักศึกษาตอบคำถามตHอไปนี้ 1. จงอธิบายความหมายของคำวHา คติชนวิทยา 2. ความหมายของคติชนวิทยาในระแรกและระยะหลัง มีความหมายตHางกันอยHางไร 3. การศึกษาคติชนวิทยาในยุโรปและในประเทศไทยมีประวัติความเปSนมาอยHางไร 4. ในการศึกษาคติชนวิทยามีจุดมุHงหมายอยHางไรบ'าง จงอธิบายและยกตัวอยHาง 5. นักศึกษาคิดวHาการศึกษาทางคติชนวิทยามีความจำเปSนหรือไมH เพราะเหตุใด 6. คติชนวิทยาชHวยให'สังคมอยูHรHวมกันอยHางสันติทHานคิดวHาคำกลHาวนี้จริงหรือไมHอยHางไร ตอนที่ 2 ให'นักศึกษาแบHงกลุHมๆ ละ 5 คน จากนั้นเสนอนำเสนอหน'าชั้นเรียนตามคำถามดังตHอไปนี้ 1. อธิบายความหมายของกลุHม Flok ในสังคมเมือง จงยกตัวอยHางกลุHม พร'อมอธิบาย ลักษณะรHวมของกลุHมชน 2. ในชุมชนของตนเองมีข'อมูลทางคติชนในลักษณะใดบ'าง จงอธิบายและยกตัวอยHาง 3. จากที่ศึกษาความรู'ทั่วไปเกี่ยวกับคติชนวิทยาแล'ว นักศึกษาคิดวHา การศึกษาทางคติชน วิทยา มีประโยชนTหรือไมHอยHางไร 4. ค'นคว'าวิทยานิพนธTเกี่ยวกับคติชนวิทยา กลุHมละ 1 เลHม จากนั้นสรุปและนำเสนอ จากนั้นสมาชิกในห'องรHวมกันอภิปราย