Tugasan 1- Kesusasteraan dan Kebudayaan Melayu

IPG KAMPUS SULTAN ABDUL HALIM

BM F2J BMMB1104
KESUSASTERAAN DAN
KEBUDAYAAN MELAYU

PN. HJH. NORMI BINTI MOHD DALI

MUHAMMAD LUTFIR RAHMAN BIN RASHID

ISI KANDUNGAN TAKRIF KESUSASTERAAN MELAYU

JENIS KESUSASTERAAN MELAYU
BENTUK KESUSASTERAAN MELAYU
CIRI-CIRI KESUSASTERAAN MELAYU
FUNGSI KESUSASTERAAN MELAYU

MANIFESTASI AKAL BUDI PANTUN
MANIFESTASI AKAL BUDI SYAIR
MANIFESTASI AKAL BUDI SELOKA
MANIFESTASI AKAL BUDI GURINDAM

bahagian 1

KONSEP Takrif Kesusasteraan Melayu
KESUSASTERAAN Jenis Kesusasteraan Melayu
Bentuk Kesusasteraan Melayu
MELAYU Ciri-ciri Kesusasteraan Melayu
Fungsi Kesusasteraan Melayu

TAKRIF Menurut Siti Hajar Abdul Aziz Dalam konteks pendidikan,
(2011) Kesusasteraan kesusasteraan melayu ialah
Kesusasteraan ialah satu terbentuk daripada perkataan karya asal yang tertulis dalam
bentuk ciptaan seni yang Sanskrit iaitu susastera yang bahasa melayu berunsurkan
disampaikan melalui bahasa. bermaksud huruf atau buku keindahan dan kehalusan sama
indah. ada berbentuk novel, cerpen,
drama, sajak, prosa tradisional
Menurut kamus, kesusasteraan atau puisi tradisional bagi
bermaksud hasil seni atau mengimbangi intelek, rohani,
karya tulisan dalam bentuk emosi dan jasmani di samping
prosa atau puisi yang memaparkan nilai kemanusiaan
mempunyai ciri-ciri dan citra manusia.
keistimewaan yang tertentu.

JDEANNIS,CBIREIN-TCUIRKI

Jenis dan bentuk kesusasteraan Melayu mempunyai pelbagai ragam
kerana masing-masing memiliki unsur-unsur khusus yang
membentuk pola secara berbeza untuk tujuan tertentu.
Kesusasteraan Melayu dari segi jenis dan bentuknya dapat
dibahagikan kepada : Tradisional dan Moden

Prosa Tradisional
Prosa Moden
Puisi Tradisional
Puisi Moden

PROSA TRADISIONAL

Prosa tradisional merupakan bentuk kesusasteraan yang masih kekal hingga ke hari ini dan
masih menjadi sumber pengetahuan, amalan, pengajaran, sempadan tingkah laku atau sumber
atau pengenalan masyarakat Melayu kepada masyarakat luar.
Prosa tradisional berbeza dengan sastera lama kerana sastera lama bersifat sementara. Hal ini
demikian kerana apabila datang yang baharu, maka hilanglah yang lama. Namun prosa
tradisional merupakan sastera yang mempunyai sifat yang diwarisi secara turun temurun
walaupun dari segi jangka masa sastera itu telah lama dihasilkan
Prosa tradisional merupakan hasil karya seni yang disampaikan melalui bahasa. Tujuannya
adalah untuk menyatukan falsafah pencipta dan penerimanya pada masa itu. Prosa tradisional
terbahagi kepada dua genre iaitu sastera rakyat (lisan) dan sastera istana (tulisan).

SASTERA RAKYAT
(LISAN)

Sastera ditakrifkan sebagai hasil-hasil kretif yang termasuk di dalamnya dya
ciptaan imaginasi pencipta yang mengadungi atau menggambarkan nilai "world
view" itu sendiri.
Masyarakat pula bermaksud kumpulan manusia yang hidup secara berkelompok
dan bersifat primitif.
Rakyat bermaksud orang biasa yang hidup kolektif bagi membentuk satu sistem
kekeluargaan yang besar.
Sastera rakyat terbahagi kepada dua kategori iaitu naratif dan bukan naratif.

NARATIF : Mitos, lagenda dan cerita rakyat
BUKAN NARATIF: Puisi Rakyat

SASTCEIRRAI-CRIARIKYAT

Wujud dalam variasi yang berbeza-beza.
Penyebaran dan diwariskan secara lisan.
Menjadi hak milikbersama masyarakat yang menghasilkannya.
Mempunyai fungsi tertentu. Misalnya, memberikan pengajaran.
Penulisan yang bersifat sederhana, spontan dan kadang kala
agak kasar

SASTNEARRAARTAIFKYAT MITOS CERITA RAKYAT

LAGENDA berbentuk prosa dan
tidak dianggap benar-
Sejenis komunikasi lisan Dianggap benar-benar benar terjadi
yang bercorak cerita terjadi, peristiwa yang merupakan sumber
berasaskan kisah-kisah aneh tetapi penting hiburan, menegakkan
latar masa dan sejarhnya Dianggap keramat dan kebenaran dan
yidak semstinya masa memberi kesan kepada mengandungi moral atau
lampau, tetapi masih ada masyarakat serta sindiran
hubung kait dengan masa berlaku pada zaman
silam lampau.

SABUSKTAERNANARARAKYTAIFT

Puisi rakyat ialah karangan berangkap yang mempunyai kalimat yang tidak
bebas. Puisi mempunyai bahasa yang indah, berirama dan mempunyai bentuk
tertentu. Puisi ialah ekspresi daripada pengalaman imaginatif manusia yang
terjelma dan tersusun dalam kata dan bahasa.

SASTERA ISTANA

SASTERA HIKAYAT SASTERA UNDANG-UNDANG CERITA RAKYAT

Terbahagi kepada Sebagai bahan Mementingkan ciri kepahlawanan dan
tiga jenis, iaitu unsur kajian tentang keperwiraan yang unggul. Tokoh diberi
sistem pemrintahan,
Hindu, Islam dan sistem pentadbiran gambaran secaraberlebih-lebihan
Hindu- Islam. dan susun lapis sehingga menjadisempurna
Menggunakan nama masyarakat lama.
tempat dan negeri dandisanjung olehmasyarakat.
sebagai latar.

PROSA MODEN

Hasil karya sastera selepas tahun 1800M digolongkan
dalam sastera moden menurut Annas Hj Ahmad
(1988:152)
Prosa moden terdiri daripada : cerpen, novel, sajak

SASTERA ISTANA

CERPEN NOVEL SAJAK

Menggambarkan sikap, Prosa rekaan yang panjang Perkara yang menjadi
perasaan, pandangan dan yang di dalamnya termuat landasan adalah ekspresi
fikiran pengarang serta jiwa, iaitu bahasa, rima dan
memberi gambaran tentang sebahagian daripada
suatu zaman, sama ada sebuah kehidupan. pensajakan harus
berhubung masalah sosial, Mengisahkan kejadian yang berdasarkan jiwa pengarang.
dipusatkan kepada sebahagian
politik atau ekonomi. daripada kehidupan manusia Perasaan dapat dilahirkan
pada suatu tempat dan masa dengan yakin dan puas serta
segala yang diucapkan terasa
tertentu. lancer, segar, indah dan bebas.

PUISI TRADISIONAL

Puisi merupakan genre sastera paling awal bagi semua bangsa di dunia.
Masyarakat eropah menggunakan puisis untuk mneghasilkan dua buah
epik yang berjudul lliad dan odyssey.
Masyarakat Hindu menggunakan puisi untuk melahirkan Mahabrata dan
Ramayana.
Menurut Harun Mat Pilaah(1989) puisi tradisonal ialah pantun, syair,
gurindam, seloka, talibun dan sebagainya.

PUISI MODEN

Puisi merujuk kepada hasil kesusasteraan yang ditulis dengan tidak
menuruti tatabahasa. Pada lazimnya, puisi merupakan bahasa yang berirama
dan apabila dibaca pembaca akan berasa rentaknya.
Sajak satu-satunya genre puisi dalam puisi moden dan mementingkan
keberkesanan pengucapan perasaan melalui pemilihan dan pemakaian kata-
katanya yang saling menumpang serta terjalin menurut erti serta irama.
Sajak ialah puisi moden yang lebih bebas yang terikat pada sesuatu pola
khusus walaupun ada ketikanya memerikan ciri matra, rima dan rentak.

CIRI-CIRMI KEELSAUYSUTERAAN PENGALAMAN SENI
Nilai karya sastera
KEINDAHAN KARYA SENI bergantung pada
Dikatakan indah jika Karya sastera perkara dan cara
memenuhi keutuhan, dibezakan dengan penyampaian.
sifat fiksyen, nilai
keselarasan, estetika dan gaya MENCERMINKAN
keseimbangan dan PENGALAMAN
khusus Tindak balas yang
fokus. lahir dari jiwa manusia
secara realiti.

FUNGSI

Fungsi sastera Melayu mewujudkan pemikiran yang bijaksana yang
sentiasa memimpin manusia untuk mencapai kemaslahatan hidup.
Sehubungan ini pemikiran dalam sastera Melayu dapat membentuk
sosialisasi masyarakat dengan jelas. Antara fungsi sastera Melayu adalah:

Alat Pendidikan
Instrumen Perpaduan
Alat Kawalan Sosial Dlam Kehidupan Harian
Dakwah
Medium Protes dan Kritik Sosial
Hiburan

ALAT PENDIDIKAN

Pengalaman-pengalaman para pengarang ini diterjemahkan
melalui kisah-kisah yang ditulis oleh mereka yang terangkum

didalamnya pelbagai bidang ilmu seperti ekonomi, politik,
sosiologi dan agama. Matlamatnya untuk membolehkan pelajar

atau rakyat Malaysia menjiwai unsur dan nilai kebudayaan,
kewarganegaraan, menanam perasaan bangga dan cinta akan

tanah air.

INSTRUMEN PERPADUAN

Sastera negara menitikberatkan nilai perpaduan dan penghargaan
kepada satu bentuk budaya kebangsaan untuk dikongsi bersama
sebagai pemangkin bagi menyatupadukan rakyat. Malaysia ada
kekuatan yang terdiri daripada ribuan penulis muda yang berbilang

kaum dan guru-guru yang mengajarkan mata pelajaran
Kesusasteraan Melayu di tingkatan 5 dan tingkatan 6 yang dapat
digembleng untuk menjayakan peranan kesuasteraan Malaysia ke

arah perpaduan kaum

ALAT KAWALAN SOSIAL

DALAM KEHIDUPAN HARIAN

Melalui cerita rakyat umpamanya, anggota rakyat diberitahu tentang
perkara yang boleh dan tidak boleh dilakukan. Misalnya jika derhaka
kepada ibu bapa, seseorang itu akan mendapat malapetaka sebagaimana

diterima oleh Si Tanggang. Cerita rakyat juga dirujuk untuk
menyelesaikan masalah dalam kehidupan. Perlakuan yang baik seperti
yang terdapat dalam cerita dijadikan ikutan. Kesemua contoh ini dapat
menanam semangat tidak putus asa dalam kalangan pendengar selain
menanamkan semangat cinta akan tanah air yang tidak berbelah bagi.

DAKWAH

Sekiranya antalogi sajak-sajak dijadikan teks sekolah, ianya mampu
memberi didikan akhlak kepada generasi muda secara tidak langsung.
Hampir keseluruhan hasil-hasil kesusasteraan Melayu kita kaya dengan
nilai-nilai mendidik sama ada secara langsung atau tidak langsung.
Cerita-cerita lain selain cerita-cerita para Nabi dan Rasul seperti yang
terdapatdalam genre sajak, syair, pantun, cerita rakyat, hikayat, novel

dan sebagainya mempunyai peranan yang tersendiri dalam
membentuk akhlak manusia Melayu

MEDIUM PROTES DAN KRITIK SOSIAL

Berdasarkan pertimbangan bahawa karya sastera berfokuskan
masyarakat, kehidupan dan manusia, tentunya hubungan dan pertalian
antara ketiga-tiga entiti ini saling berkaitan. Dalam konteks masyarakat

yang pelbagai susun lapis dan kehidupan yang melatari menjadikan
wujudnya jurang dalam kalangan mereka. Hal ini akan mempengaruhi
tindakan dan susila adan sama ada tujuan menegur, mengkritik mahupun

menyampaikan mesej

HIBURAN

Hiburan terhasil daripada keindahan kata-kata yang diungkapkan, irama
atau rentak yang tersusun, kemampuan karya sastera untuk membelai
emosi pembaca atau pendengar, unsur kelucuan dan sebagainya. Pantun
disampaikan dalam pelbagai versi yang semakin menambahkan fungsi
menghiburkan seperti dijadikan lirik dikir barat di Kelantan, lirik lagu

popular, dan pelbagai bentuk lagi.

bahagian 2

MANIFESTASI Akal Budi dalam Pantun
AKAL BUDI Akal Budi dalam Syair
Akal Budi dalam Seloka
DALAM KARYA Akal Budi dalam Gurindam
TRADISIONAL

AKAL BUDI DALAM PANTUN

Menurut Ungku Aziz (2011) pantun tidak wujud dalam kekosongan atau
vakum.
Pantun merupakan manifestasi terbaik seni sastera orang Melayu.
Pantun digunakan untuk menyampaikan pemikiran dan perasaan.
Penghasilan pantun terkandung dalam dua rangkap, empat rangkap,
enam rangkap, lapan rangkap, sepuluh rangkap, dua belas rangkap
dan pantun berkait.
CONTOH PANTUN
Kalau bertanak dengan menggulai
Mengacau gulai pecah isinya
Kalau gelak nak jangan mengilai
Kalau mengilai rendah budinya

AKAL BUDI DALAM PANTUN

Dalam pantun Melayu banyak diujarkan tentang nilai adab yang perlu
dipatuhi oleh masyarakat dan wujudnya pengajaran kepada masyarakat
sekiranya sesuatu adab itu tidak dipatuhi. Ia mungkin akan dikenakan
tekanan sosial oleh masyarakat, agama dan sistem adat itu sendiri. Maka,
nilai yang baik dalam pantun Melayu boleh membentuk jati diri orang
Melayu untuk menjadi lebih beradab dan baik. contoh pantun ini, menegur
tentang cara untuk gelak iaitu tidak gelak dengan cara mengilai kerana
perkara itu dianggap tidak sopan

AKAL BUDI DALAM SYAIR

DENGARKAN TUAN AYAH Dapat dilihat dalam rangkap pertama ini tentang
BERPERI, KEPADA nasihat yang diberikan oleh si ayah kepada
ANAKANDA MUDA seorang anak dengan lembut.Jelas kelihatanayah
BESTARI, NASIHAT memberi kata semangat berupa pujian kepada
anaknya dan kemudiannya menyatakan nasihat
KEBAJIKAN AYAHANDA sebenar kepada anaknya supaya tidak malas
BERI, AMALKAN JANGAN bekerja Dalam konteks akal budi pengarang cuba
memperlihatkan cara untuk menasihati anak iaitu
MALAS DAN NGERI. dengan memberi pujian terlebih dahulu dan
SYAIR nasihat yang diberi harus dalam nada yang
lembut.
NASIHAT:PENGHUJUNG
THAMARAT ALL

MUHIMMAT,RANGKAP 1

AKAL BUDI DALAM SELOKA

Istilah seloka berasal daripada perkataan Sanskrit Anak dipijak dagang dijinjing,
seloka yang bermaksud berseloroh, menyindir Kucing dibunuh tikus dibela,
atau jenaka. Harta habis badan tergadai,
Seloka lebih merupakan pepatah, bidalan atau Mendengar gelagak dagang, Tak
perumpamaan yang mengandungi unsur jenaka, sedar bertelanjang, Mendengar
gurau senda, olokan, ejekan serta sindiran. guruh di langit, Air di tempayan
dicurahkan, Mulut kena suap
Menurut Harun Mat Piah (1989), seloka merujuk pisang, Buntut kena cangkuk
kepada puisi Melayu bebas yang tidak onak, Gunting makan di hujung,

mempunyai bentuk tertentu dari segi rangkap Pak Pandir juga yang
dan jumlah baris . menanggung, Apa didengar

gelagak dagang, Gelagak
rambutan jantan, Orang
berbunga dia berbunga, Orang
berbuah dia haram, Kilat

memancar hujan tak
jadi, Awak juga berkecundangan

AKAL BUDI DALAM SELOKA

Dalam seloka ini manifestasi akal budi yang dapat dilihat ialah
pengarang menyindir sikap sesetengah masyarakat yang
berbuat baik namun tidak pada tempatnya. Contoh yang
cuba disampaikan dalam seloka di atas ialah gambaran watak
Pak Pandir yang memelihara tikus iaitu binatang yang
menjadi ancaman dalam rumah manakala kucing yang
berperanan sebagai binatang peliharaan dibunuh olehnya

AKAL BUDI DALAM GURINDAM

CONTOH Tujuan Raja Ali Haji mencipta gurindam ini
sebagai mas kahwin untuk diberikan kepada Engku

barang siapa tiada memegang agama Puteri Hamidah yang tinggal di Pulau Penyengat.

sekali-kali tiada boleh dibilangkan nama Mas kahwin ini dipahatkan di batu marmar

barang siapa mengenal yang empat sebagai bukti rasa cintanya. Karya ini

maka itulah orang yang makrifat dikenali sebagai Gurindam 12 keranamengandungi

barang siapa mengenal Allah 12 fasal. Gurindam ini dikategorikan sebagai puisi

suruh dan tegahnya tiada ia menyalah didaktik kerana mempunyai nasihat dan petunjuk
menuju hidup yang diredhai Allah. Gurindam 12
barang siapa mengenal diri
maka telah mengenal akan tuhan yang bahri fasal pertama ini mengandungi unsur falsafah
etika yang pemikirannya tentang moral,
barang siapa mengenal dunia
pendidikan dan pengajaran.
tahulah ia barang yang terperdaya


barang siapa mengenal akhirat

tahulah ia dunia mudarat

RUJUKAN

Azman Rahmat,Mohd Nazri Zainuddin,Shamsudin Abu Bakar, Abdul Rani Hassan &
Hasnah Awang. (2022).



Pengenalan Kesusasteraan & kebudayaan Melayu. Firdaus Press Sdn Bhd.



Hashim Awang (1997). Biodata Dato’ Hashim Awang. Kuala Lumpur: Universiti Malaya.
Hashim Awang (1988). Kritikan Kesusasteraan Teori dan Penulisan. Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka.


Abdullah Hassan (2015). Kritikan Sastera Dalam Teori, Aplikasi dan Tradisi Sebuah
Kaedah Seorang Sarjana Tersohor. Selangor: PTS Akademia.



Awang Sariyan. 2006. Warna dan Suasana : Perancangan Bahasa Melayu di Malaysia.
Ampang, Selangor. Dawama Sdn Bhd.

SEKIAN
TERIMA KASIH