6. ปัญหาโภชนาการ.active learning-ศ.พญ.ชุติมา

ปัญหาโภชนาการ
(Nutritional problems)

ศ.พญ.ชุตมิ า ศริ กิ ลุ ชยานนท์

ภาควชิ าเวชศาสตรป์ ้ องกนั และสงั คมและเวชศาสตรช์ ุมชน
วทิ ยาลยั แพทยศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั รงั สติ

Reflection

• เตรยี มตวั มาอยา่ งไร
• ตอ้ งการรอู ้ ะไร
• คดิ อยา่ งไร

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ ิมา ศริ ิกลุ ชยานนท์ 2

วตั ถปุ ระสงค์

1. อธบิ ายสถานการณป์ ัญหาโภชนาการใน
ประเทศไทยได ้

2. อธบิ ายสาเหตแุ ละผลของภาวะขาดสารอาหาร
และภาวะโภชนาการเกนิ ตอ่ สขุ ภาพได ้

3. อธบิ ายแนวทางการป้องกนั และแกไ้ ขปัญหา
โภชนาการและนโยบายระดบั ประเทศ

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ ิมา ศริ ิกลุ ชยานนท์ 3

Outline of content

• ปัญหาโภชนาการในประเทศไทย
• สถานการณป์ ัญหาโภชนาการ
• ผลของภาวะขาดสารอาหารและภาวะโภชนาการ

เกนิ ตอ่ สขุ ภาพ
• แนวทางการป้องกนั และแกไ้ ขปัญหา

โภชนาการและนโยบายระดบั ประเทศ

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ มิ า ศิริกลุ ชยานนท์ 4

ปัญหาโภชนาการ

1. Low Birth Weight
2. Iodine deficiency
3. Folate deficiency
4. Iron deficiency Anemia
5. Protein – Calorie malnutrition (การขาดโปรตนี

และพลงั งาน)
6. Vitamin A deficiency
7. Osteoporosis
8. Obesity (ไขมนั ในเลอื ดสงู , หวั ใจ ,เบาหวาน,

ความดนั โลหติ สงู ,มะเร็ง)

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ ิมา ศิริกลุ ชยานนท์ 5

สาเหตขุ องปัญหาโภชนาการ

o Requirement: adequate; under; over
-Increase requirement :
pregnancy,
lactation,
infant

o Absorption
o Loss

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ ิมา ศิริกลุ ชยานนท์ 6

Before and during pregnancy 

inadequate calorie intake Poor maternal weight gain
Iodine defiency ‐ low birth weight

congenital hypothyroidism

folate deficiency Neural tube defect

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ ิมา ศริ ิกลุ ชยานนท์ 7

Low Birth Weight

o ทารกทม่ี นี ํ้าหนักแรกเกดิ < 2,500 กรัม
o ทารกปกติ (Fullterm newborn)

น.น. แรกเกดิ ~ 3,000 กรัม
o term infant

an infant with gestational age between
37 completed weeks (259 completed days)
and 42 completed weeks (294completed days).

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ ิมา ศริ ิกลุ ชยานนท์ 8

Prevalence of LBW

• The global prevalence of LBW is 15-20%,
• 20 million LBW infants born each year
• 15 million LBW infants born preterm
• 96.5% of them in developing countries.

http://www.who.int/maternal_child_adolescent/topics/newborn/care_of_preterm/en
/

• ประเทศไทย 10.9 (2561) -> 9.93 % (2562) เป้าหมายไมเ่ กนิ รอ้ ยละ 7

กองบริหารการสาธารณสขุ กระทรวงสาธารณสขุ

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ มิ า ศิริกลุ ชยานนท์ 9

LBW

PREMATURE Small for gestational age
อายคุ รรภ์ (SGA) ทารกคลอดครบกําหนด
< 37 สปั ดาห์ แตน่ ํ้าหนักนอ้ ยกวา่ 10th
ทารกเกดิ กอ่ นกาํ หนด percentile for GA

Intrauterine growth
retardation ( IUGR)

Low Birth Weight

IUGR14/11/62 ศ.พญ.ชตุ ิมา ศิริกลุ ชยานนท์ Preterm 11

SGA หรือ IUGR เส่ียงต่อ

1. Hypoglycemia - ภาวะน้ําตาลในเลอื ดต่าํ
2. ความผดิ ปกตแิ ต่กาํ เนิด - เจรญิ เตบิ โตชา้
3. ภาวะตดิ เชอ้ื
4. ภาวะเลอื ดออกในสมอง

ปัจจัยเสย่ี งในเด็กคลอดกอ่ นกําหนด

1. การควบคมุ อณุ หภมู ไิ มด่ ี - ตวั เย็น
2. ระบบทางเดนิ หายใจ - หอบ เขยี ว
3. การตดิ เชอ้ื
4. Feeding : drop , Nasogastric tube feed,

intravenous fluid
5. ตวั เหลอื งนาน

ความสามารถ อตั ราตาย พฒั นาการทาง
ในการดแู ล สมองลา่ ช้า

วยั ทอง ทารกแรกเกิดนํา้ หนกั น้อย ปัจจยั เสีย่ งของ
ท่ีมีภาวะทพุ โภชนาการ NCD ใน Adult

ป่ วยบอ่ ย

การเลีย้ งดู
และอาหารไมเ่ พียงพอ

โภชนาการ เดก็ ตวั เตีย้
ไมด่ ี
Mental
Capacity

ผ้ใู หญ่ตวั เตยี ้ โภชนาการ
ไมเ่ พียงพอ

ความสามารถทางสมอง

รูปท่ี 1 ผลของภาวะโภชนาการจากวยั เดก็ สวู่ ยั ผ้ใู หญ่
Dr. David Barker

การป้ องกนั การเกดิ LBW

• Prenatal care,
• nutrition programs,
• health education on the needs of pregnant

women,
• family planning, and
• measures aimed at improving the health

and nutrition of young girls



Iodine deficiency disorder (IDD)

• ภาวะรา่ งกายไดร้ ับสารไอโอดนี ไมเ่ พยี งพอกบั ความตอ้ งการของ
รา่ งกายเป็ นประจํา

• สง่ ผลตอ่ การสรา้ งไทรอยดฮ์ อรโ์ มนลดลง
• Goiter
• Hypothyroidism
• Iodine is one of the most important minerals required by a 

fetus for brain and cognitive development
• Pregnancy -> stillbirth and congenital anomalies  

-> congenital hypothyroidism(cretinism)
เออ๋ (irreversible fetal brain damage ). 

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ มิ า ศิริกลุ ชยานนท์ 17

Urinary iodine

• well-accepted, cost-efficient and easily obtainable
indicator for iodine status.

• majority of iodine absorbed by the body is
excreted in the urine

• it is considered a sensitive marker of current
iodine intake and can reflect recent changes in
iodine status

• Median urinary iodine (μg/L)
• < 150 microgm/L= Insufficient (pregnant women)
• < 100 microgm/L= Insufficient (age >6 yrs)

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ มิ า ศิริกลุ ชยานนท์ 18

การจดั ทาํ ระบบการเฝ้ าระวงั ตดิ ตาม
และประเมนิ ผลโครงการ

ระบบเฝ้ าระวงั ภาวะขาดสารไอโอดนี ในประชาชนไทย

การเฝ้ าระวงั ในคน

การเฝ้ าระวงั ในเกลอื

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ ิมา ศิริกลุ ชยานนท์ 19

การจดั ทาํ ระบบการเฝ้ าระวงั ตดิ ตาม
และประเมนิ ผลโครงการ (ตอ่ )

การควบคมุ คณุ ภาพภายใน
(โดยผผู้ ลติ )

จดุ ผลติ เกลอื เสรมิ ไอโอดนี

คณุ ภาพเกลอื เสรมิ ไอโอดนี การควบคมุ คณุ ภาพ
รา้ นคา้ โดยเจา้ หนา้ ทข่ี องรฐั

ครวั เรอื น ควบคมุ โดย
เจา้ หนา้ ทข่ี องรฐั
ควบคมุ โดยผบู้ รโิ ภค,
อสม., อย.นอ้ ย

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ มิ า ศริ ิกลุ ชยานนท์ 20

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ ิมา ศริ ิกลุ ชยานนท์ 21

NTDs

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ ิมา ศริ ิกลุ ชยานนท์ 22

Folate deficiency

• Folate is a vitamin that is essential in the
earliest days of fetal growth for healthy
development of the brain, spinal cord, and
skull

• sufficient levels of folate in women prior to
conception can reduce neural tube defects

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ ิมา ศริ ิกลุ ชยานนท์ 23

Prevention of folate deficiency

• Supplementations of prepregnant women
(15-49 years) with folic acid at least 1 mo.

• fortification of foods such as wheat flour
with folic acid

• are effective interventions for the
reduction of birth defects, morbidity, and
mortality in newborns

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ มิ า ศริ ิกลุ ชยานนท์ 24

Vitamin A

function deficiency
• ระบบการมองเห็น • Blindness
• การเจรญิ เตบิ โต • Growth retardation
• การสรา้ งภมู คิ มุ ้ กนั โรค • Infection
• การเปลยี่ นแปลงของ • Skin ---follicular

เซลลเ์ ยอ่ื บผุ วิ ตา่ งๆ hyperkeratosis
• Mucous membrane

Food source of vitamin A: ตบั ไขแ่ ดง นม เนอื้ สตั ว์ ผักและผลไมส้ เี หลอื ง สสี ม้

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ มิ า ศริ ิกลุ ชยานนท์ 25

Consequences of Vitamin A deficiency

• is the leading cause of preventable
childhood blindness

• increases the risk of death from
respiratory tract infection and diarrhea in
young children.

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ ิมา ศริ ิกลุ ชยานนท์ 26

Vitamin A deficiency

• Night blindness

• Prevalence of serum retinol <0.7 micromol/l

• WHO 1995-2005 preschool children South
east asia 49.9% (global 33.3%)

• 2013 one third of children aged 6 to 59 months
the highest rates in sub-Saharan Africa (48 %)
and South Asia (44 %).

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ มิ า ศริ ิกลุ ชยานนท์ 27

แนวทางแกไ้ ข

• การคดั กรอง
• Vitamin A supplementation

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ ิมา ศิริกลุ ชยานนท์ 28

Iron deficiency Anemia

• the most common and widespread
nutritional disorder in the world

• over 30% of the world’s population – are
anemic, many due to iron deficiency,

• Causes : inadequate intake
decrease absorption
loss

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ มิ า ศิริกลุ ชยานนท์ 29

Iron function & deficiency

• Iron เป็ นสว่ นประกอบของ -- Iron deficiency
-hemoglobin ใน RBC • reduce the work capacity

-myoglobin ในกลา้ มเนอ้ื of individuals and entire
ทําหนา้ ทขี่ นสง่ ออกซเิ จน populations
จากปอดไปยังเซลลร์ า่ งกาย • bringing serious economic
consequences and
(70 % ของธาตเุ หล็กอยใู่ นHb) obstacles to national
• เป็ นสว่ นประกอบของ development.

เอนไซมต์ า่ งๆ หลายชนดิ ใน
สมอง

• มบี ทบาทในการทํางานของ
เม็ดเลอื ดขาวซง่ึ เป็ นกลไก
ตา้ นทานโรค

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ มิ า ศิริกลุ ชยานนท์ 30

Complications of Iron deficiency anemia

• Pregnancy : premature births and low
birth weight babies, congestive heart
failure

• In infants and children: delayed growth
and development, and increased
susceptibility to infections.

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ ิมา ศิริกลุ ชยานนท์ 31

สารอาหาร ี่ทสะสม (กก.) Protein - Calorie malnutrition

Starvation

14

12

10

8 คาร์โบไฮเดรต
6 ไขมนั

โปรตีน

4

2

0

0 2 4 สปั ดาห์ 6 8 10

Guyton&Hall,Medical Physiology,2011

Low energy intake Gluconeogenesis
Glycogen
Liver Free fatty acids
Amino acids
skeletal muscle
fat depots
Muscle

Percentage of children under 5 who are stunted, 2010–2016

Undernutrition contributes to nearly half of all deaths 

in children under 5 and is widespread in Asia and Africa

http://data.unicef.org/topic/nutrition/malnutrition/

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ มิ า ศริ ิกลุ ชยานนท์ 34

Causes of PCM

• Inadequate intake
• Illness
• Ignorance

11/14/2019 Prof Dr.Chutima Sirikulchayanonta 35

Types of PCM

Kwashiorkor Marasmus
• protein malnutrition • deficiency in calorie

predominant intake

11/14/2019 Prof Dr.Chutima Sirikulchayanonta 36

Pathophysiology
PCM

protein intake ลดลงหรอื ขาด

visceral protein synthesis ลดลง
Hypoalbuminemia
edema;

B-lipoprotein synthesis ลดลง
เกดิ fatty liver.

Clinical assessment

Consequences of PCM

• Muscle Wasting
• Poor physical growth & development
• Low immunity-frequent infection
• edema
• Poor wound healing

11/14/2019 Prof Dr.Chutima Sirikulchayanonta 39

Osteoporosis

• low bone mass
• พบไดบ้ อ่ ยในผสู ้ งู อายุ โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ สตรวี ยั หมด

ประจําเดอื น มผี ลแทรกซอ้ นทส่ี ําคญั คอื กระดกู หกั
• กระดกู หกั ทเ่ี กดิ จากโรคกระดกู พรนุ เกดิ ไดก้ บั กระดกู ทว่ั

รา่ งกาย
• ความหนาแน่นกระดกู ลดลงในคนไทยทงั้ หญงิ และชาย

เมอื่ อายมุ ากขน้ึ ในอตั รารอ้ ยละ 1-5 ตอ่ ปี

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ มิ า ศริ ิกลุ ชยานนท์ 40

Key risk factors for osteoporosis

- genetics,
- low body weight
- lack of exercise,
- lack of calcium and vitamin D
- aging
- smoking

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ มิ า ศิริกลุ ชยานนท์ 41

14/11/62 ศ.พญ.ชตุ ิมา ศริ ิกลุ ชยานนท์ 42

สาเหตุ

• ปจ จยั ดา นพันธุกรรม
• เศรษฐกิจสงั คม
• สิ่งแวดลอม

ปจจยั ทางเศรษฐกิจสงั คม

• ความชกุ ของการเกดิ โรคอว้ น • ในประเทศฟนแลนด พบวา
ในเด็กทมี่ ฐี านะทางเศรษฐกจิ เด็กในครอบครัวทพ่ี อแมมี
สงั คมสงู พบมากกวา่ เด็กทมี่ ี การศึกษานอ ย จะอวน
ฐานะทางเศรษฐกจิ สงั คมตํา่ มากกวา เด็กในครอบครัวท่ี
พอ แมมีการศกึ ษาสงู
(รอ้ ยละ 32.1 และ 12.9, P < 0.01)
Groeneveld และคณะ Kestila และคณะ

• เด็กแอฟรกิ นั อเมรกิ นั ทงั้ ชาย
และหญงิ ทฐ่ี านะดมี คี วาม
เสยี่ งตอ่ การเกดิ โรคอว้ น สงู
กวา่ เด็กทฐี่ านะยากจน

Wang และคณะ

Results of baseline survey in
4 public primary schools in Bangkok

• Obesity rate 20 %->15% (5yrs)
Under weight 2-4%
•
• Eating behavior

High caloric foods

Low fruit and vegetable intake

• Less exercise among obese group

11/14/2019 โครงการเด็กไทยดดู ี มพี ลานามัย 45
www.dekthaidoodee.com

Prof Dr.Chutima Sirikulchayanonta

Consequences of childhood obesity

Easily tired, less activity, decrease school performance

11/14/2019 Prof Dr.Chutima Sirikulchayanonta 46

Acanthosis Nigricans

11/14/2019 Warning sign of DM 47

Prof Dr.Chutima Sirikulchayanonta

higher blood pressure

• Normally 6-12 years
110/60 mmHg

• 30% of obese
children,
blood pressure were
more than adults
(120/80 mmHg)

• blood pressure 48
increases with body
weight

11/14/2019 Bright and healtPrhof yDr.CThuhtimaa Siirikkuilcdhayapnornotaject

High blood  Cholesterol

25.4

34

TC<170
170-199
>=200

40.6

Sirikulchayanonta C, et al. Asia Pac J Public Health 2006; 18: 15-9.

11/14/2019 Prof Dr.Chutima Sirikulchayanonta 49

Breathing difficulty: snoring,
obstructive sleep apnea

Asthma , allergy11/14/2019 50
Prof Dr.Chutima Sirikulchayanonta