Bahan Ajar
Serat Wulangreh Pupuh
Gambuh
Kelas VIII
Dening Cycy Klodiariyanti, S.Pd
SMP NEGERI 1 SIDAREJA
Jl.Kunci Tromol Pos 202 Sidareja
Kompetensi Dasar
3.1 Menelaah teks Piwulang Serat
Wulangreh Pupuh Gambuh. Serat
4.1 Menanggapi isi Piwulang
Wulangreh Pupuh Gambuh.
Indikator Pencapaian
Kompetensi
3.1.1 Mengartikan kata-kata sukar dari Serat
Wulangreh pupuh Gambuh. (C2)
3.1.2 Menulis parafrase Serat Wulangreh
pupuh Gambuh (C4)
3.1.3 Menganalisis isi pokok Serat
Wulangreh pupuh Gambuh. (C4)
3.1.4 Menyimpulkan pitutur luhur dalam
Serat Wulangreh pupuh Gambuh. (C5).
4.1.1 Menanggapi pitutur luhur dalam Serat
Wulangreh pupuh Gambuh terkait
kehidupan sehari-hari. (P5)
4.1.2 Membuat cakepan tembang Gambuh
(P6)
Tujuan Pembelajaran
Melalui model pembelajaran Problem
Based Learning (PBL), setelah menyimak
Power Point mengenai Serat Wulangreh
pupuh Gambuh dan memutarkan video
tembang Gambuh, pesertadidik mampu:
1.Mengartikan kata-kata sukar dari
Serat Wulangreh pupuh Gambuh
dengan benar.
2.Menulis parafrase Serat Wulangreh
pupuh Gambuh dengan benar.
3.Menganalisis isi pokok Serat
Wulangreh pupuh Gambuh dengan
percaya diri.
4.Menyimpulkan pitutur luhur dalam
Serat Wulangreh pupuh Gambuh
dengan percaya diri
5.Menanggapi pitutur luhur dalam Serat
Wulangreh pupuh Gambuh terkait
kehidupan sehari-hari dengan
komunikatif
6.Membuat cakepan tembang Gambuh
dengan kreatif.
PETA KONSEP
Serat Wulangreh Pupuh
Gambuh
Negesi tetembungan
Ndamel Parafrase
Isi Pokok Serat Wulangreh
Pupuh Gambuh
Pitutur Luhur
Paring Tanggepan
PURWAKA
Tembang Gambuh kalebet
jinising tembang macapat.
Macapat cacahipun wonten
11 tembang, inggih menika
Maskumambang, Mijil, Sinom,
Kinanthi, Asmarandana,
Gambuh, Dhandhanggula,
Durma, Pangkur,Megatruh,
Pocung.
Materi Faktual
Wonten pepanggihan menika, para siswa
badhe sinau babagan tembang macapat
Gambuh ingkang kaserat salebeting Serat
Wulangreh. Saderengipun sinau bab menika
menapa wonten ingkang sampun mangertos
menapa ingkang dipunwastani tembang
macapat? Kados pundi titikanipun tembang
macapat Gambuh?
Salajengipun, para siswa saged nyemak video
menika kanthi saestu.
Serat Wulangreh
Karya sastra arupa tembang
macapat
Dipunanggit dening Sri Susuhan
Pakubuwana IV, Raja Surakarta.
Tembung Wulangreh saking tembung
wulang lan reh.
Wulang ingkang tegesipun pitutur
utawi ajaran, menawi reh tegesipun
dalan, aturan, laku, cara kangge
nggayuh.
Wulangreh saged dipuntegesi
piwulang kangge nggayuh laku
ingkang becik salebeting pagesangan.
Materi Konseptual
Tembang Macapat
Tegesipun tembang macapat inggih
menika reriptan utawi dhapukaning
basa mawi paugeran tartamtu
(gumathok) ingkang pamaosipun
kedah dipunlagokaken mawi kagunan
swanten.
Jinising Tembang
Macapat
1. Mijil
2. Kinanthi
3. Sinom
4. Asmaradana
5. Dhandhanggula
6. Gambuh
7. Maskumambang
8. Durma
9. Pangkur
10. Megatruh
11. Pocung
Paugeran Tembang
Macapat
Guru Gatra: Cacahing gatra saben
sapada.
Guru Wilangan: cacahing wanda
saben salarik/sagatra.
Guru Lagu: tibaning swara vocal ing
pungkasaning gatra.
Cakepan Tembang
Paugeran Watak
Guru gatra:5 Wani lan rumaket
Guru Wilangan lan
guru lagu:
7u,10u,12i,8u,8o
Sasmita
padha,jumbuh,
cocok
Negesi tembung
Pada 1
Sekar Gambuh ping catur
Kang cinatur polah kang kalantur
Tanpa tutur katula tula katali
Kadaluwarsa katutuh
Kapatuh pan dadi awon
No Tembung Tegese
1 sekar tembang
2 catur papat
3 cinatur diomongake
4 polah tingkah laku
5 kalantur kebanjur
6 tutur piwulang, nasehat
No Tembung Tegese
7 katula-tula katali tansah cilaka
8 kadaluwara kasep,telat
9 katutuh
katelah kena cilaka
maneh
10 kapatuh kulina
11 pan ora,jer, bakal
12 awon ala
Materi Prosedural
Cara gawe parafrase:
1.Maca naskah asli
2.Negesi tetembungan
3.Nemtokake gagasan utama/idhe
pokok saben paragrap
4.Gawe parafrase nganggo ukara kang
beda, ukara langsung bisa diganti
nganggo ukara ora langsung
5.Nganggo tembung kang baku, ukara
kang ringkes, lan gampang
dimangerteni.
Mangerteni Isine Pupuh Gambuh
Serat Wulangreh
Tembang Gambuh iku menehi
piwulangan marang kabeh wong,
saliyane iku tembang Gambuh
ngandharake yen manungsa iku ora isa
urip dhewe utawa nggantungake wong
liya.
Materi Metakognitif
Nanggepi isine Pupuh Gambuh
Serat Wulangreh
Nanggepi yaiku menehi utawa
medharake panemu, panyaruwe
panemu, utawa uneg-uneg sing ana
gegayutan karo bab kang diweruhi,
dirungokake utama digatekake.
Nanggepi babagan kang digatekake
iku ora mung waton. Tanggepan sing
becik iku tanggepan sing duweni
pasarajukan utawa solusi kanggo
bab-bab tartamtu. Nalika menehi
tanggepan sing becik yaiku kanthi
tata krama sing becik lan santun uga
kudu jumbuh karo bab kang
ditanggepi.
KAPUSTAKAN
Az-zahra, O. W. (2019). Pengembangan pembelajaran
teks piwulang serat wulangreh pupuh gambuh dengan
media animasi tembang untuk siswa kelas viii smp
negeri 1 cilacap. Piwulang: Jurnal Pendidikan Bahasa
Jawa, 7(1), 41-46
Ma'ruf, F. I. (2021). Akhlak yang terkandung dalam
Pitutur Luhur Jawa: Serat Wulangreh Pupuh Gambuh
(Semiotika Charles S. Pierce) (Doctoral dissertation, UIN
Sunan Ampel Surabaya).
Retnowati, Dwi. (2020). Nilai Luhur Serat Wulangreh
Pupuh Gambuh Membangun Karakter Generasi Milenial.
Indonesian Journal of Educational Sciences (IJES).
Sawukir, Priyantono. 2019. Mandiri Basa Jawa. Jakarta :
Erlangga
Sumarlam, Ersy ani. 2015. Widya Adi Basa Jawi 2 kangge
Kelas VIII SMP/SMPLB/MTs. Solo: PT Tiga Serangkai
Pustaka Mandiri.
Internet:
https://www.sastra.org/leksikon
https://youtu.be/ELU28fkA484