Komik Santai Sejarah Tingkatan 2

i

Kandungan

PRAKATA ii
BAB 1 Kerajaan Alam Melayu 2
BAB 2 SistemPemerintahan dan Kegiatan Ekonomi Masyarakat Kerajaan Alam Melayu 15
BAB 3 Sosiobudaya Masyarakat Kerajaan Alam Melayu 24
BAB 4 Agama, Kepercayaan dan Keunikan Warisan Masyarakat Kerajaan Alam Melayu 32
BAB 5 Kesultanan Melayu Melaka 40
BAB 6 Kesultanan Johor Riau 51
BAB 7 Kesultanan Melayu Pahang, Perak, Terengganu dan Selangor 59
BAB 8 Kerajaan Kedah, Kelantan, Negeri Sembilan dan Perlis 70
BAB 9 Warisan Kerajaan Kedah, Kelantan, Negeri Sembilan dan Perlis 79
BAB 10 Sarawak dan Sabah 89
102
SOALAN FORMAT PENTAKSIRANTERKINI PT3

ii

PRAKATA

Komik Santai Sejarah Tingkatan 2 ini dihasilkan khusus bagi memudahkan

calon Tingkatan 3 menguasai dan memahami kandungan berdasarkan keperluan Dokumen Standard Kurikulum
dan Pentaksiran (DSKP) Kurikulum Standard Sekolah Menengah (KSSM). Murid sering merungut bahawa mata
pelajaran Sejarah begitu padat dengan fakta dan maklumat serta membosankan sehinggakan mereka sukar
memahami seterusnya menghabiskan sukatan pelajaran yang agak luas. Justeru, penghasilan buku ini adalah satu
usaha untuk menjadikan pengajaran dan pembelajaran lebih efektif. Sungguhpun buku ini berbentuk komik
namun diimbangi dengan fakta dan maklumat yang memenuhi kandungan sukatan DSKP terkini.

Setiap bab turut disediakan soalan-soalan mengikut format dan piawaian instrumen PT3 terkini iaitu
Bahagian A (Objektif-Aneka Pilihan), Bahagian B (Subjektif-Respons Terhad) dan
Bahagian C (Subjektif-Respons Terbuka). Dengan menjawab soalan-soalan
yang dikemukakan, dapat menguji kefahaman murid serta penguasaan
kandungan DSKP Sejarah Tingkatan 2.

Mahdi Shuid
Umi Saidatul Arryennah Madsah

Kuala Lumpur

l1

BAB
1

Kerajaan
Alam Melayu

Konsep Alam Melayu Kerajaan Alam Melayu
yang Masyhur
-Aspek Geografi
-Aspek Bahasa -Kemasyhuran
-Aspek Budaya

Kewujudan Kerajaan Alam Melayu Kerajaan Alam Melayu dan
Kerajaan Luar yang Sezaman
-Kerajaan Funan
-Kerajaan Champa -Hubungan Perdagangan
-Kerajaan Srivijaya -Hubungan Keagamaan
-Kerajaan Angkor -Hubungan Diplomatik
-Kerajaan Majapahit
-Kerajaan Kedah Tua
-Kerajaan Gangga Nagara

4l Konsep Alam Melayu juga boleh dilihat dari aspek penggunaan bahasa serumpun yang dikaitkan
dengan bahasa Melayu.
Bahasa

Profesor Bahasa serumpun di Alam Melayu mempunyai perkaitan dengan
Emeritus Dato’ bahasa etnik peribumi.
Dr. Asmah Haji
Persamaan ini boleh dikenal pasti melalui kata-kata tertentu
Omar apabila membuat perbandingan bahasa-bahasa serumpun ini,
(Tokoh bahasa) terdapat pertalian kekeluargaan bahasa-bahasa ini dengan
bahasa Melayu.
Sutan Takdir
Alisjahbana Bahasa Melayu digunakan secara meluas di Alam Melayu sejak
(Tokoh bahasa) awal Masihi lagi.

Sifat orang Melayu yang gemar belayar telah mengembangkan
lagi bahasa Melayu.

Kegiatan Ekonomi l 17

Petempatan awal dan peranan sungai dalam mengembang- Masyarakat kerajaan Alam Melayu menjalankan pelba-
kan kegiatan ekonomi masyarakat kerajaan Alam Melayu gai kegiatan ekonomi seperti pertanian, perdagangan,
telah dibuktikan melalui penemuan arkeologi. mengutip hasil hutan dan laut, serta perlombongan dan
pembuatan.

Pertanian Alam Melayu mempunyai tanah yang subur.

Tanah ini digunakan untuk pertanian dan pada peringkat permulaannya hanya bertujuan untuk menyara diri sahaja.
Namun jika terdapat lebihan hasil pertanian,
lebihan tersebut akan dipasarkan atau dibekalkan
untuk memenuhi keperluan penduduk yang tidak
terlibat dalam kegiatan pertanian.

Sebahagian besar kawasan Alam Melayu ditanam padi.

Perdagangan l 19

Perdagangan merupakan kegiatan ekonomi yang penting Kedudukan Alam Melayu di tengah-tengah laluan
bagi kerajaan Alam Melayu. perdagangan timur dan barat serta kemudahan
pelabuhan menyebabkan kerajaan Alam Melayu
berkembang maju.

Alam Melayu

Pedagang luar tertarik dengan Alam Melayu Pelabuhan tersebut dilengkapi pelbagai kemudahan
kepelbagaian barangan seperti bekalan air, tempat tinggal, tempat menyimpan
dagangan. barang dagangan dan kawasan berjual beli.

Hasil hutan dan laut l 21

Kerajaan Alam Melayu kaya dengan hasil hutan dan laut Apabila kegiatan ini membawa hasil yang melebihi
keperluan masyarakat setempat, maka lebihan ini
didagangkan dalam kalangan petempatan tersebut.

Pada peringkat awal,
masyarakat kerajaan Alam
Melayu menjalankan kegiatan
mengutip hasil hutan bagi
kegunaan mereka sahaja.

Kawasan penempatan ini seterusnya, berkembang
menjadi kawasan perdagangan.

Hasil hutan mendapat permintaan tinggi daripada
pedagang kerana mempunyai pelbagai kegunaan
seperti sumber makanan, ubatan, wangian,
perhiasan dan bahan binaan.

22 l

Perlombongan dan Pembuatan

Masyarakat kerajaan Alam Melayu turut menjalankan kegiatan
perlombongan dan pembuatan.

Pada peringkat awal, masyarakat kerajaan Alam
Melayu menjalankan kegiatan perlombongan
dengan cara mendulang secara kecil-kecilan.
Perlombongan ialah kegiatan melombong emas, perak dan bijih besi.

24 l

BAB 3 Sosiobudaya masyarakat
kerajaan alam melayu

Bahasa dan tulisan Sifat keterbukaan masyarakat kerajaan Alam Melayu
membolehkan sistem tulisan dan penggunaan bahasa
Sistem tulisan adalah antara perkara yang berkait rapat berkembang dalam kerajaan Funan, Champa, Angkor,
dengan perkembangan bahasa. Majapahit dan Kedah Tua.

Antara fungsi bahasa dan tulisan termasuklah Pada hari ini, hasil tulisan masyarakat kerajaan tersebut menjadi
menjadi alat komunikasi utama dan sumber rujukan dan dokumentasi kepada ahli sejarah
menyimpan rekod-rekod pemerintahan, untuk memahami ketamadunan masyarakat silam.
perundangan, perdagangan dan keagamaan.

pemerintahan
perundangan
perdagangan

keagamaan

28 l

Seni bina Kecemerlangan masyarakat kerajaan Alam Melayu dapat
dilihat melalui hasil seni bina mereka.
Seni bina merupakan suatu seni mereka bentuk sese-
buah binaan yang mempunyai fungsi-fungsi tertentu.

Seni bina Perkapalan
candi Sistem pengairan

32 l

AGAMA, KEPERCAYAAN DAN
BAB 4 KEUNIKAN WARISAN MASYARAKAT

KERAJAAN ALAM MELAYU

Agama dan kepercayaan

Kepercayaan

Masyarakat dalam kerajaan Kepercayaan bermaksud
Alam Melayu memiliki suatu pegangan yang diyakini dapat
agama dan kepercayaan menjadi panduan dalam kehidupan.
yang memberikan panduan
dalam kehidupan seharian
mereka.

KEPERCAYAAN AWAL

40 l

BAB 5 KESULTANAN MELAYU MELAKA

Pengasasan Kesultanan Melayu Melaka

Parameswara merupakan pengasas kerajaan Lokasi tersebut ialah di muara Sungai Bertam atau dikenali
Kesultanan Melayu Melaka sekitar tahun 1400 juga sebagai Sungai Melaka. Muara sungai ini merupakan
yang masyhur di Alam Melayu. sebuah perkampungan nelayan dan tempat berjual beli serta
pertukaran barang dagangan.

Kesultanan
Melayu Melaka

l 47

Pengakhiran Kesultanan Melayu Melayu yang Berpusat di Melaka

Kedatangan Portugis pada tahun 1511 Kesultanan Melayu Melaka telah menggunakan pelbagai strategi
menandakan berakhirnya kegemilangan untuk menghadapi serangan Portugis.
Kesultanan Melayu Melaka.

Walaupun terpaksa berundur, pemerintah Melaka terus berjuang
untuk mengembalikan kedaulatannya.

48 l

SERANGAN PORTUGIS

- Hubungan Melaka-Portugis bermula dengan kedatangan Lopez de Sequeira pada 11 September 1509

Lopez de Serangan berlaku sebanyak tiga kali, iaitu pada 25 Julai 1511,
Sequeira 10 Ogos 1511 dan 24 Ogos 1511

Matlamat Portugis adalah untuk kekayaan,
keagamaan dan kemasyhuran

- mengawal perdagangan rempah

- menyebarkan agama Kristian

- menghapuskan penguasaan
pedagang Islam

Kegagalan rundingan menyebabkan
Portugis di bawah pimpinan Alfonso de
Albuquerque menyerang Melaka

PERJUANGAN MENGEMBALIKAN KEDAULATAN l 49

Sultan Mahmud Shah berundur Bentan
dari Melaka ke beberapa wilayah
naungan serta jajahannya kemudian
bersemayam di Bentan

Melaka

Sultan Mahmud Shah melakukan tiga kali serangan untuk
mendapatkan kembali Melaka, iaitu antara 1515 hingga
1519 namun gagal

Sultan Mahmud Shah akhirnya Kesultanan Melayu Melaka
berundur ke Kampar dan mangkat yang berpusat di Melaka
pada tahun 1528 berakhir pada 24 Ogos 1511
dan legasi ini diteruskan pula
Kampar oleh Kesultanan Johor Riau.

Kesultanan
Melayu
Melaka

l 51

BAB 6 KESULTANAN JOHOR RIAU

Pengasasan Kesultanan Johor Riau Kerajaan Johor Riau mewarisi sistem pemerintahan
dan pentadbiran serta wilayah jajahan takluk dan
Kesultanan Johor Riau diasaskan oleh waris naungan Kesultanan Melayu Melaka.
Kesultanan Melayu Melaka.

Kesultanan
Johor Riau

Raja Ali yang meng- Baginda merupakan putera Sultan Alauddin Riayat Shah
gunakan gelaran Sultan kepada Sultan Mahmud Shah I mempunyai semangat
Alauddin Riayat Shah I dan Tun Fatimah yang berasal yang gigih dan usaha tanpa
merupakan pengasas daripada Kesultanan Melayu jemu bagi mengembalikan
Kesultanan Johor Riau. Melaka. kewibawaan dan kedaulatan
kerajaan Kesultanan Melayu.

Gelaran Sultan Bendahara Seri Nara
Alauddin Riayat Diraja dititahkan
Shah I menghimpunkan
rakyat untuk membuka
negeri di pesisir sungai
Johor.

l 57

Pusat Persuratan Batu Sawar dan Pulau Penyengat memainkan peranan penting
dalam perkembangan penulisan karya persuratan berkaitan
Kesultanan Johor Riau juga tidak ketandusan kerajaan Melayu.
dengan karya agung dan tokoh persuratan
kerana terdapatnya penghasilan karya persuratan.

l 59

KESULTANAN MELAYU PAHANG,
BAB 7 PERAK, TERENGGANU DAN

SELANGOR

Pengasasan Kesultanan Pahang, Perak, Terengganu dan Selangor

Pengasasan Kesultanan Pahang, Perak, Kesultanan Pahang
Terengganu dan Selangor menandakan lahirnya
empat buah negeri Melayu berdaulat.

Pahang Terengganu
Selangor
Perak

Legasi Kesultanan Melayu Melaka diteruskan di
Pahang dan Perak manakala di Terengganu dan
Selangor diteruskan oleh Kesultanan Johor Riau.

Kesultanan Kesultanan
Melayu Melaka Johor Riau

Terengganu

Bendahara
Johor

Pahang Perak

Selangor

l 63

Warisan Kesultanan Melayu Melaka di Pahang, Perak, Terengganu dan Selangor

Sistem Pemerintahan Asas pentadbiran Kesultanan Melayu Melaka
melalui Sistem Pembesar Empat Lipatan turut
Aspek utama warisan sistem pemerintahan Kesultanan Melayu diwarisi oleh negeri-negeri ini.
Melaka ialah Sultan sebagai tonggak utama kerajaan dan peng-
gantian pemerintah yang berasaskan Adat Temenggung.

Sistem
Pembesar Empat Lipatan

Di negeri Perak, putera
sultan juga akan mewarisi
takhta tetapi melalui sistem
penggiliran.

Namun begitu, sistem ini disesuaikan mengikut
acuan dan keperluan setiap negeri.

64 l

Sistem Pemerintahan

Kesultanan ►Mengamalkan sistem perwarisan takhta.
Pahang
►Waris ganti digelar Tengku Mahkota.

►Pelantikan sultan atas persetujuan Jumaah Pangkuan Diraja Negeri.

►Pemerintahan kerajaan negeri dijalankan bersama Majlis Mesyuarat Kerajaan.

►Sistem pentadbiran berasaskan pembesar empat, lapan dan enam belas.

►Empat pembesar utama Pahang :-

a. Orang Kaya Indera Shahbandar c. Orang Kaya Pahlawan

b. Orang Kaya Indera Segara d. Orang Kaya Indera Perba Jelai

Kesultanan ►Mengamalkan sistem penggiliran.
Perak
►Dewan Negara Perak bertanggungjawab memilih dan melantik sultan.

►Sistem penggiliran seperti susunan yang berikut :-

i. Sultan iii. Raja Di Hilir v. Raja Kecil Sulong vii. Raja Kecil Bongsu

ii. Raja Muda iv. Raja Kecil Besar vi. Raja Kecil Tengah

►Pemerintahan kerajaan negeri dijalankan bersama Majlis Mesyuarat Kerajaan.

►Sistem pentadbiran berasaskan pembesar empat, lapan, enam belas dan tiga puluh dua.

►Empat pembesar utama Perak :-

a. Orang Kaya Bendahara Seri Maharaja c. Orang Kaya Temenggong Paduka Raja

b. Orang Kaya Besar Maharaja Di-Raja d. Orang Kaya Menteri Paduka Tuan

Kesultanan ►Mengamalkan sistem perwarisan takhta.
Terengganu ►Waris ganti digelar Yang Di-Pertuan Muda.
►Dewan Pangkuan Diraja (Ahli al-Hal wa al-Aqad)

berhak memilih dan melantik Sultan.
►Pemerintahan kerajaan negeri dijalankan bersama

Majlis Mesyuarat Kerajaan.

Kesultanan ►Mengamalkan sistem perwarisan takhta.
Selangor
►Waris ganti digelar Raja Muda.

►Pelantikan sultan atas nasihat dan pengesahan Dewan di-Raja.

►Dewan di-Raja bertanggungjawab membantu dan menasihati sultan dalam menjalankan fungsi baginda.

►Antara anggota dewan ialah :-

a. Raja Muda b. Tengku Laksamana c. Tengku Bendahara

►Pemerintahan kerajaan negeri dijalankan bersama Majlis Mesyuarat Kerajaan.

66 l Adat Istiadat

Perundangan Adat istiadat ialah aturan dan perbuatan yang telah lazim
dilakukan sejak sekian lama yang turut melibatkan upacara
Undang-undang digubal bagi mengawal kehidupan tertentu.
bermasyarakat.

Hukum Kanun Melaka menjadi asas kepada kela- Adat istiadat
hiran undang-undang bertulis negeri-negeri Melayu juga merupakan identiti
yang lain seperti Hukum Kanun Pahang dan dan keunikan warisan
Undang-Undang 99 Perak. Kesultanan Melayu.

Warisan Hukum Kanun Melaka terbukti dalam Antara adat istiadat ini ialah adat keputeraan, adat perkahwinan,
fasal-fasal berkaitan peraturan dan larangan istana, istiadat pertabalan, istiadat pengurniaan darjah kebesaran dan
kekeluargaan Islam, jenayah, hutang-piutang dan istiadat pemakaman.
hukum jual beli.

Hukum Kanun Melaka

Dalam perundangan akan berlaku perubahan akibat
perkembangan politik dan sosioekonomi.

Undang-undang Tubuh Kerajaan Negeri telah dibuat
oleh setiap negeri bagi menyesuaikan perubahan
tersebut.

Undang-undang

Tubuh Kerajaan

Negeri

68 l Kegemilangan sistem ekonomi Kesultanan Melayu Melaka telah diteruskan oleh Kesultanan
Pahang, Perak, Terengganu dan Selangor sehingga membawa kepada kemakmuran kesultanan
Ekonomi masing-masing.

Pelabuhan Mata Wang Ekonomi Sara Diri &
Jual Beli

Aktiviti perdagangan dijalankan Perak - mata wang bongkah timah Ekonomi Sara Diri - pertanian,
melalui pelabuhan. penternakan, perlombongan,
yang dinamakan bidor sejak abad mengutip hasil hutan dan perikanan
ke-17 bagi menampung kehidupan seharian.

Perak (Kuala Sungai Perak) dan Pahang - mata wang pitis yang Kegiatan ekonomi utama di Perak
Selangor (Kuala Selangor) mempu- diperbuat daripada timah dan mata dan Selangor ialah perlombongan
nyai kedudukan strategik di Selat wang tampang. bijih timah.
Melaka.Hasil dagangan utama ialah Selangor - tanaman padi
bijih timah. Terengganu - mata wang berupa dan tanaman sampingan
kupang emas diperkenalkan oleh (buah dan sayur).
Kuala Terengganu merupakan Sultan Zainal Abidin I.
pelabuhan entrepot dan antara Terdapat juga Perak - mengeksploitasi hasil hutan
barang dagangan ialah mata wang pitis. (rotan, sumbu badak, kayu kayan).
emas, bijih timah,
kain sutera, senjata, Selangor - mata wang syiling yang Terengganu - tanaman
gula dan hasil hutan. digunakan semasa pemerintahan lada hitam dan
Sultan Ibrahim Shah. perlombongan emas.
Pelabuhan diuruskan oleh syahbandar
dan pegawai pelabuhan.
Sistem cukai dilaksanakan
bagi melancarkan
perdagangan.

70 l

BAB 8 KERAJAAN KEDAH, KELANTAN,
NEGERI SEMBILAN DAN PERLIS

Pengasasan Kerajaan Kedah, Kelantan, Negeri Sembilan dan Perlis

Pengasasan Kerajaan Kedah, Kelantan, Negeri Sem- Kerajaan Kedah merupakan kerajaan terawal diasaskan
bilan dan Perlis merupakan penerusan kegemilangan di negara kita.
kerajaan-kerajaan Alam Melayu.
Kerajaan Kedah

Perlis Kerajaan Kelantan, Negeri Sembilan dan Perlis diasaskan
setelah berakhirnya Kesultanan Melayu Melaka.
Negeri
Sembilan Kesultanan
Melayu Melaka
Kedah

Kelantan

Kerajaan Kedah Kawasan pemerintahan kerajaan Kedah berkembang menerusi pembu-
kaan kota atau pusat pentadbiran baharu setelah seseorang pemerintah
Kerajaan Kedah diasaskan oleh keturunan menaiki takhta. Tindakan ini juga merupakan strategi dalam menghadapi
raja yang datang dari Parsi. ancaman dari dalam dan luar.

86 l

Keunikan Pemerintahan di Negeri Sembilan

Negeri Sembilan mengamalkan Adat Perpatih Terdapat tiga kumpulan utama
dalam sistem pentadbirannya. yang mempunyai kuasa
melantik penyandang pesaka
adat atau pemimpin, iaitu:

Adat Perpatih Perut
Suku
Luak

Peta titi di bawah menunjukkan makna Perut, Suku dan Luak.

Pelantikan Pemimpin Penyandang Pesaka Adat dipilih berdasarkan
muafakat dan merupakan amalan demokrasi.
Pemimpin dalam Adat Perpatih
ialah ketua adat seperti
Ibu Soko, Buapak,
Lembaga, Undang
dan Yamtuan Besar
atau Yang di-Pertuan
Besar.

Kemunculan Pemerintahan Tempatan l 91

Di Sarawak dan Sabah telah wujud Bentuk pemerintahan ini wujud berdasar-
beberapa bentuk pemerintahan kan kawasan geografi, iaitu pesisir pantai,
tempatan yang tersusun dan muara sungai atau lembah sungai dan
tersendiri. pedalaman.

Pedalaman Muara sungai atau
lembah sungai

Pesisir pantai

l 93

Kegiatan Ekonomi Masyarakat Sarawak dan Sabah

Kegiatan harian masyarakat Sarawak dan Sabah dipengaruhi oleh kedudukan dan tempat tinggal mereka.

Pedalaman Muara sungai atau lembah sungai
Pesisir pantai

94 l

Keunikan Masyarakat Bumiputera Sarawak dan Sabah

Keunikan masyarakat bumiputera Sarawak dan Sabah boleh dilihat daripada beberapa aspek seperti:

Masyarakat bumiputera Kepentingan sungai Perayaan
Kesenian KEUNIKAN Seni bina

Tarian

Masyarakat
bumiputera

Masyarakat majmuk
yang terdapat di Sarawak
dan Sabah telah mewu-
judkan keunikan tradisi
dan warisan tersendiri.

Kaum bumiputera lain yang terdapat di Sarawak ialah Bisaya, Bukitan, Dusun, Kedayan,
Kajang, Kejaman, Lahanan, Lisum, Lugat, Sebop, Sekapan, Sipeng, Tagal, Tanjong dan Ukit.

96 l

Kesenian

102 l

SOALAN FORMAT PENTAKSIRAN TERKINI PT3

BAB 1 Kerajaan Alam Melayu

SOALAN OBJEKTIF – Bahagian A

1 Istilah Alam Melayu berbeza-beza mengikut peredaran zaman.

Kebanyakan ahli akademik membincangkan Alam Melayu dari aspek

A ekonomi C hubungan luar

B geografi D sejarah

2 Soalan berikut berpandukan maklumat berikut.

Alam Melayu terletak di suatu lingkungan geografi yang luas dan mempunyai persamaan dari aspek
bahasa dan budaya.

Apakah kepentingan bahasa yang hampir sama kepada etnik di Alam Melayu?
I Membuktikan Alam Melayu mempunyai budaya serumpun
II Meningkatkan semangat kekitaan dalam Alam Melayu
III Mewujudkan perasaan persaingan mengatasi etnik lain
IV Menggalakkan penduduk mempunyai sentimen perkauman
A I dan II
B I dan IV
C II dan III
D III dan IV

3 Pilih padanan pusat kerajaan yang betul.

Kerajaan Pusat kerajaan
A Funan Vyadapura
B Srivijaya Indrapura
C Kedah Tua Palembang
D Champa Hariharalaya