TINGKATANBiologi Tingkatan 4
Buku teks ini ditulis berdasarkan Dokumen Standard Kurikulum dan Pentaksiran
(DSKP) Biologi Tingkatan 4 terbitan Kementerian Pendidikan Malaysia, berpandukan
konsep Kemahiran Saintifik, Kemahiran Proses Sains, Kemahiran Berfikir Aras Tinggi
(KBAT), Kemahiran Abad ke-21 dan pendekatan Pengajaran dan Pembelajaran
STEM. Buku teks ini bertujuan melahirkan murid yang seimbang dan harmonis serta
melengkapkan mereka dengan kemahiran yang diperlukan dalam abad ke-21.
KEMENTERIAN
PENDIDIKAN
MALAYSIA
BIOLOGI 4TINGKATAN
4
Ikon-ikon dalam Buku Teks dan Fungsinya
Lensa Biologi Soalan pemikiran tahap tinggi yang merangkumi
soalan mengaplikasi, menganalisis, menilai dan
Maklumat tambahan yang berkaitan mencipta
dengan konsep atau teori
Perhatian!
Dunia Biologi Kita
Nota peringatan semasa murid menjalankan
Menunjukkan aplikasi konsep atau teori aktiviti atau eksperimen
yang dipelajari dalam kehidupan harian
Soalan untuk menguji kefahaman murid pada
Fikirkan! akhir setiap subtopik
Mencabar murid untuk berfikir secara Praktis Sumatif
kritis dan kreatif
Soalan yang menguji kefahaman murid pada
Inovasi Malaysia akhir setiap bab
Kejayaan ahli sains atau perkembangan Rumusan
sains dan teknologi di Malaysia yang
berkaitan Ringkasan konsep-konsep utama
KKeerrjjaayyaa Mileenniiaa Refleksi Kendiri
Memerihalkan kerjaya yang berkaitan Senarai semak penguasaan konsep untuk
dengan konsep atau topik rujukan murid
Buletin STEM 4.2.3
Standard Pembelajaran mengikut
Sorotan perkembangan semasa dalam Dokumen Standard Kurikulum dan
bidang sains dan teknologi yang berkaitan Pentaksiran (DSKP) Biologi Tingkatan 4
Merentas Bidang
Menunjukkan perkaitan biologi dengan
bidang lain
Zon Aktiviti
Cadangan aktiviti yang boleh dilakukan
oleh murid
Biodata Penulis
Gan Wan Yeat
Dilahirkan pada 30 Mei 1966 di Jasin, Melaka.
Beliau memegang jawatan sebagai Penolong
Kanan Pentadbiran di SMK (P) TAMAN
PETALING. Berkelulusan Ijazah Sarjana Muda
Sains (Kepujian) dalam bidang Mikrobiologi
dan Ijazah Sarjana Pendidikan (Psikologi) dari
Universiti Malaya, beliau mengajar subjek
Biologi dan Sains sejak tahun 1994. Beliau juga
merupakan penulis buku teks KSSM Biologi
Tingkatan 4 dan 5 dan banyak buku rujukan
Biologi dan Sains.
Nor Azlina binti Abd. Aziz
Dilahirkan pada 14 November 1967 di Muar,
Johor. Beliau merupakan seorang pensyarah
kanan di Pusat Asasi Sains, Universiti Malaya,
Kuala Lumpur. Subjek yang diajar adalah
Biologi dengan pengkhususan kepada bidang
Biologi Sel dan Genetik. Berkelulusan Ijazah
Doktor Falsafah dalam bidang Teknologi
Pembiakan Haiwan, Ijazah Sarjana Falsafah
Bioperubatan dan Kesihatan dan Ijazah
Sarjana Muda Genetik dari Universiti Malaya.
Beliau juga memiliki Diploma Penterjemahan
DBP dan berpengalaman lebih 15 tahun dalam
bidang penterjemahan dan penyuntingan.
Yusmin binti Mohd. Yusuf
Dilahirkan pada 15 Jun 1969 di Alor Setar,
Kedah. Beliau merupakan seorang pensyarah
kanan di Pusat Asasi Sains, Universiti Malaya,
Kuala Lumpur. Berkelulusan Ijazah Doktor
Falsafah dari Universiti Malaya, Kuala Lumpur
dalam bidang genetik manusia dan mempunyai
pengalaman mengajar biologi hampir 20 tahun.
Beliau kini mengajar biologi di Pusat Asasi
Sains, di samping menyelia pelajar Sarjana dan
Doktor Falsafah. Bidang pengkhususan beliau
ialah bioteknologi dan kejuruteraan genetik.
Noor Haniyatie binti
Ibrahim
Dilahirkan pada 21 April 1984 di Selangor.
Beliau merupakan guru Biologi di SMK
Seksyen 3 Bandar Kinrara, Puchong, Selangor.
Berkelulusan Ijazah Sarjana Muda Pendidikan
Sains (Biologi) dari Universiti Pendidikan Sultan
Idris, Tanjung Malim, beliau memulakan kerjaya
sebagai seorang guru pada tahun 2008 di
SMK Dato Onn, Batu Pahat, Johor selama
11 tahun sebelum berpindah ke sekolah
semasa. Beliau aktif memberi ceramah Teknik
Menjawab Peperiksaan Biologi SPM serta
berpengalaman menulis beberapa naskhah
modul pembelajaran dan buku kerja sebelum
mengorak langkah sebagai penulis buku teks
KSSM Biologi Tingkatan 4.
Cadangan Jawapan
BAB 1 PENGENALAN KEPADA BIOLOGI (b) Laporkan sebarang kerosakan peralatan atau
DAN PERATURAN MAKMAL barangan kaca kepada guru dengan segera.
Praktis Formatif 1.1 (c) Jauhkan bahan kimia mudah terbakar
daripada sumber nyalaan api.
1 Biologi ialah kajian terperinci tentang kehidupan dan
interaksi benda hidup dengan persekitaran semula (d) Dilarang menyentuh, merasa dan menghidu
jadinya. bahan kimia secara langsung.
2 Genetik (bioinfomatik), mikrobiologi (pelbagai vaksin P raktis Formatif 1.3
dan ubatan), bioinformatik (bioplastik).
1 (a) Pemboleh ubah dimanipulasikan:
3 Bioteknologi. Bioplastik boleh diperbuat daripada Kepekatan kanji.
produk sampingan pertanian atau daripada Pemboleh ubah bergerak balas: Tempoh
botol plastik terpakai dengan menggunakan masa untuk hidrolisis kanji lengkap / kadar
mikroorganisma. hidrolisis kanji.
4 Ahli biologi hidupan liar, doktor, pakar kiropraktik, (b) Kadar hidrolisis kanji melawan kepekatan kanji
ahli fisiologi senaman, ahli mikrobiologi, ahli biologi
marin, ahli botani 1.2
Praktis Formatif 1.2 kadar hidrolisis kanji (% minit-1) 1.0
1 (a) Alat pelindung mata—Untuk mengelakkan mata 0.8
daripada terkena bahan kimia berbahaya
0.6
(b) Baju makmal—Untuk melindungi pakaian
daripada kerosakan. 0.4
(b) Kebuk wasap—Untuk mengelakkan daripada 0.2
terhidu gas-gas yang berbahaya seperti klorin,
bromin dan nitrogen dioksida. 0 234 5
1 kepekatan kanji (%)
2 Sisa biologi kategori B perlu dibungkus dahulu
di dalam beg plastik biobahaya tahan autoklaf, 2 (Mana-mana lima)
disterilkan di dalam autoklaf untuk nyahkontaminasi, • Besar dan tepat; gunakan pensel yang tajam dan
dan kemudiannya dimasukkan ke dalam tong bukan pensel warna atau pen.
biobahaya. Beg plastik biobahaya tidak boleh
dibuang ke dalam tong sampah biasa. • Tidak berlorek secara artistik.
3 (a) Maklumkan kepada guru. • Garisan lukisan perlulah jelas, bersih, berterusan
(b) Jadikan kawasan tumpahan kawasan larangan. dan tidak terputus-putus. Jangan gunakan
(c) Tabur serbuk sulfur untuk menutupi tumpahan pembaris untuk melukis garis bentuk spesimen.
merkuri.
(d) Hubungi pihak bomba. • Lukisan mesti berlabel. Garis label mesti tertuju
pada struktur yang betul, tiada kepala anak
4 (a) Berjaga-jaga bila mengendalikan barangan panah, lurus dan tidak bersilang antara satu
kaca panas. sama lain.
• Lukisan harus bertajuk.
• Setiap struktur dalam lukisan mesti terletak di
kedudukan yang betul dan saiznya berkadaran
dengan semua struktur yang lain.
3 Tiga satah utama yang digunakan iaitu satah
frontal, satah sagital dan satah melintang.
Biologi Tingkatan 4 1
4 (a) Mengenal pasti masalah yang boleh diuji cecair, darah dan/atau produk darah seperti
dengan penyiasatan santifik serum. Semua sisa cecair biologi mesti
(b) Membina hipotesis dinyahkontaminasi secara autoklaf sebelum
(c) Mengenal pasti dan mengawal pemboleh ubah dilupus. Sisa cecair biologi yang telah disterilkan
serta kaedah pengumpulan data itu perlu dilupuskan dengan segera.
(d) Merancang dan menjalankan penyiasatan
saintifik 4 Peringkat penyiasatan saintifik:
(e) Mengumpul data • Mengenal pasti masalah – Menentukan
(f) Menginterpretasi data dan keputusan melalui persoalan yang hendak dikaji.
penaakulan saintifik
(g) Membuat kesimpulan • Membuat hipotesis – Menyatakan suatu
(h) Menulis laporan pendapat yang kebenarannya akan diuji melalui
eksperimen.
Praktis Sumatif 1
• Merancang penyiasatan – Pengumpulan
1 Untuk mengelakkan kecederaan di kaki daripada maklumat atau latar belakang saintifik mengenai
serpihan kaca dan tumpahan bahan kimia. eksperimen, persiapan dan pemilihan bahan,
radas serta penggunaan kaedah yang betul.
2 (a) Keratan rentas membahagikan struktur kepada
bahagian atas dan bawah secara melintang. • Mengawal pemboleh ubah – menentukan
pemboleh ubah yang dimalarkan, pemboleh
(b) Keratan membujur membahagikan struktur ubah yang dimanipulasikan dan pemboleh ubah
kepada bahagian kiri dan kanan. yang bergerak balas.
3 • Kategori A (sisa tajam) – Peralatan tajam seperti • Menjalankan penyiasatan – penggunaan alat,
picagari, jarum, kaca, skalpel. Dimasukkan ke radas dan bahan dengan cara yang betul,
dalam bekas yang disediakan khas bagi sisa pemerhatian dibuat dengan teliti, pembersihan
tajam, Bekas ini tidak perlu disterilkan. dan penyimpanan alat dan radas selepas
eksperimen serta pelupusan bahan sisa dengan
• Kategori B (sisa tidak tajam) – Sisa pepejal cara yang betul.
biologi seperti sarung tangan, kertas tisu, piring
petri, bekas kultur plastik , agar yang telah • Mengumpul data – Data atau pemerhatian
mengeras. Dibungkus dahulu di dalam beg dikumpul dan direkod dengan cekap,
plastik biobahaya tahan autoklaf, disterilkan bersistematik dalam pelbagai kaedah.
di dalam autoklaf untuk nyahkontaminasi,
dan kemudiannya dimasukkan ke dalam tong • Menganalisis data – Data ditukar kepada bentuk
biobahaya. Beg plastik biobahaya tidak boleh yang lebih bermakna, misalnya graf.
dibuang ke dalam tong sampah biasa.
• Hubungan antara pemboleh ubah bergerak
• Kategori C (bangkai haiwan) - Bangkai, organ, balas dan pemboleh ubah yang dimanipulasikan
dan sisa tisu haiwan makmal atau haiwan uji kaji. ditentukan.
Dibalut di dalam bahan penyerap (seperti kertas
tisu), dibungkus dengan rapi di dalam beg plastik • Mentafsir data – Data ditafsir secara logik dan
biobahaya dan disejukbeku. objektif. Maklumat yang diperoleh kemudian
dihuraikan dengan jelas kepada bahagian kecil
• Kategori D (cecair) – Kultur kaldu, media untuk mencari hubungan atau perkaitan antara
bahagian-bahagian dalam maklumat atau data
2 Biologi Tingkatan 4 itu.
• Membuat kesimpulan – Hipotesis diterima
atau ditolak dan satu kesimpulan dibuat bagi
eksperimen yang dijalankan.
• Membuat laporan – Laporan ditulis berdasarkan kawasan larangan untuk mengelakkan
pada langkah-langkah dalam kaedah saintifik. kejadian yang tidak diingini berlaku.
5 (a) (i) Bagaimanakah kehadiran enzim amilase • Laporkan kepada pihak bomba dan
mempengaruhi hidrolisis kanji? penyelamat.
(ii) Kanji dapat dihidrolisis dengan kehadiran (c) Mengkaji kesan kehadiran gula terhadap
enzim amilase berbanding tanpa kehadiran pertumbuhan yis [EKSPERIMEN]
enzim amilase.
Pernyataan masalah:
(iii) Pemboleh ubah dimanipulasikan: Adakah kehadiran gula mempengaruhi
Kehadiran enzim amilase masa yang diambil untuk saiz doh
Pemboleh ubah bergerak balas: hidrolisis berganda?
kanji
Pemboleh ubah dimalarkan: masa dan Hipotesis:
suhu Masa yang diambil untuk saiz doh
berganda lebih singkat dengan kehadiran
(b) Murid tersebut mestilah memaklumkan gula.
kepada guru/pembantu makmal secepat
mungkin dan jadikan tempat tumpahan Pemboleh ubah:
kawasan larangan (yakni melarang rakan- Pemboleh ubah dimanipulasikan:
rakan daripada pergi ke tempat tersebut). Kehadiran gula
Soalan Esei Pemboleh ubah bergerak balas:
Masa yang diambil untuk saiz doh
6 (a) • Pastikan mangsa kebakaran tidak berlari
dan arahkan mangsa supaya baring. berganda
• Gunakan selimut kalis api untuk Pemboleh ubah dimalarkan:
memadamkan api setelah mangsa Kuantiti tepung, yis dan air yang
dibaringkan.
digunakan, suhu air, dan masa yang
• Jika tiada selimut kalis api, gulingkan diambil untuk menguli doh
mangsa di atas lantai.
Bahan:
• Maklumkan kepada guru atau pembantu 1.5 g yis, 5 g glukosa, 100 ml air suam,
makmal secepat mungkin supaya mangsa kain dan 170 g tepung
dapat diberikan rawatan segera.
Radas:
• Penggera atau loceng kecemasan Bikar 1000 ml, kelalang kon 250 ml,
kebakaran hendaklah dibunyikan dengan mangkuk adunan dan jam randik
segera.
Prosedur:
(b) • Segera maklumkan kepada guru atau
pembantu makmal. 1. Campurkan glukosa dengan sedikit air
suam di dalam kelalang kon.
• Gunakan serbuk sulfur untuk menutup
tumpahan merkuri. 2. Larutkan yis di dalam larutan glukosa
tersebut.
• Jadikan tempat tumpahan tersebut sebagai
3. Biarkan ampaian yis selama 20 minit.
Ini bertujuan untuk memastikan yis aktif
dan tumbuh.
Biologi Tingkatan 4 3
4. Letakkan separuh daripada tepung ke Keputusan:
dalam mangkuk adunan.
Keadaan doh Masa yang diambil untuk saiz
5. Apabila campuran yis telah atau isi padu doh menjadi dua
mengembang dan menjadi berbuih,
buat satu lubang di tengah tepung dan kali ganda saiz
tuangkan campuran yis. asalnya (minit)
6. Gaulkan campuran tersebut dengan Doh dengan
baik untuk membuat satu doh yang gula
lembut.
Doh tanpa
7. Tambahkan baki tepung secara gula
beransur-ansur sehingga menjadi sukar
untuk menggaul doh. Sudut Pengayaan
8. Taburkan sedikit tepung pada 7 Beberapa kesan Revolusi Industri 4.0 terhadap
permukaan meja. Keluarkan doh kehidupan harian.
daripada mangkuk dan letakkan di atas • Kecerdasan Buatan (Artificial Intelligence) atau
permukaan meja. AI. Menerusi AI, sesuatu sistem dihasilkan untuk
mempelajari persekitaran dan menjadi pemacu
9. Uli doh selama 10 minit sehingga licin, kepada hubungan antara manusia, peralatan
elastik dan tidak melekit. fizikal dan dunia digital.
10. Uli doh dengan melipat doh dan • Teknologi Pemprosesan Awan dalam
menekannya ke bawah dengan tapak penyimpanan dan pemprosesan data, yang
tangan. Genggam doh dan ulang menghubungkan deria pintar pada peralatan
dengan melipat dan menekan doh ke dengan sambungan internet , Sekuriti Siber bagi
bawah semula. melindungi data dan meminimumkan risiko dan
cetakan 3D yang memudahkan pembangunan
11. Letak doh di dalam bikar 1000 ml. Tekan prototaip.
doh ke bawah dan rekod isi padu awal.
• Teknologi Robotik Automasi pula berkeupayaan
12. Tutup bikar dengan sehelai kain bersih untuk beroperasi dalam persekitaran kerja yang
dan letakkannya di tempat bersuhu sama seperti manusia.
sederhana.
• Realiti Maya yang dapat menyediakan maklumat
13. Mulakan jam randik dan rekod masa visual secara maya, Realiti Berperantara
yang diambil untuk saiz doh menjadi yang menggabungkan dunia fizikal dengan
dua kali ganda saiz asalnya. dunia maya serta Analisis Data Besar yang
menggunakan data dikumpul untuk penyediaan
14. Ulang keseluruhan prosedur untuk perkhidmatan dan melakukan unjuran yang lebih
menyediakan doh kedua menggunakan tepat.
ramuan yang sama tetapi tanpa gula.
15. Tulis laporan mengenai eksperimen
tersebut.
4 Biologi Tingkatan 4
8 (a) Langkah pertama ialah mendapatkan
maklumat tentang teknik kultur tisu. Ini boleh
dilakukan dengan:
• melayari laman web
• merujuk bahan cetakan seperti jurnal atau
rujukan elektronik
• membuat lawatan ke universiti tempatan
atau institusi penyelidikan untuk
mendapatkan maklumat yang diperlukan.
(b) Daripada maklumat yang diperoleh, data
tentang cara penghasilan satu pokok baharu
daripada satu sel terpilih, misalnya pokok
orkid, dapat dikumpulkan.
(c) Satu laporan disediakan. Laporan tersebut
mengandungi kaedah penanaman secara
kultur tisu berserta grafik yang menarik dan
perbincangan tentang bagaimana teknik itu
dilakukan. Isu terkini tentang teknik ini juga
dibincangkan.
Biologi Tingkatan 4 5
Cadangan Jawapan
BAB 2 BIOLOGI SEL DAN 2 Amoeba sp. bergerak dengan mengunjurkan
ORGANISASI SEL pseudopodium (kaki palsu). Ini diikuti oleh
pengaliran sitoplasma ke bahagian pseudopodium
Praktis Formatif 2.1 yang diunjurkan.
1 Jalinan endoplasma kasar mempunyai ribosom 3 Amoeba sp. membentuk spora. Di dalam spora,
yang melekat padanya manakala jalinan mitosis berlaku berulang kali untuk menghasilkan
endoplasma licin tiada ribosom. banyak sel anak. Apabila keadaan persekitaran
pulih semula, spora akan pecah dan sel anak akan
2 Mikroskop cahaya lazimnya memberi pembesaran dilepaskan.
1000x. Sebaliknya, mikroskop elektron boleh
membesarkan sel sebanyak 2000000x. Tanpa 4 Kadar pengecutan vakuol mengecut akan
mikroskop elektron, struktur sel tidak dapat dilihat berkurang.
dengan jelas kerana mikroskop cahaya hanya
dapat memerhati komponen sel tertentu seperti Praktis Formatif 2.3
membran sel, dinding sel, nukleus, sitoplasma dan
kloroplas sahaja. 1 Jalinan endoplasma kasar, ribosom dan jasad
Golgi.
3 Sel bawang kerana bebawang hidup dalam tanah.
Pokok bawang mendapat makanan daripada organ 2 Tisu saraf terdiri daripada badan sel dan gentian
simpanannya iaitu bebawang. saraf yang disebut dendrit dan akson. Tisu saraf
menyelaras dan mengawal aktiviti badan.
4 Persamaan:
Kedua-dua sel mempunyai nukleus, sitoplasma, 3 Kloroplas yang banyak dapat memerangkap
membran plasma, jasad Golgi, mitokondrion, jalinan banyak cahaya matahari untuk fotosintesis.
endoplasma dan ribosom.
4 Sel lemak mempunyai sitoplasma yang sedikit
Perbezaan: tetapi kandungan lemak yang tinggi.
• Sel tumbuhan mempunyai bentuk sel tetap Sel lemak mempunyai mitokondrion yang sedikit
manakala sel haiwan tidak mempunyai bentuk kerana memerlukan tenaga yang sedikit.
sel tetap. Sel lemak boleh mengembang untuk menyimpan
lebih banyak lemak.
• Sel tumbuhan mempunyai dinding sel manakala
sel haiwan tidak mempunyai dinding sel. Praktis Formatif 2.4
• Sel tumbuhan mempunyai kloroplas manakala 1 Sel Tisu Organ Sistem
sel haiwan tidak mempunyai kloroplas. Organisma multisel
• Sel tumbuhan mempunyai vakuol bersaiz besar 2 Kulit dikelaskan sebagai organ kerana kulit terdiri
manakala sel haiwan tidak mempunyai vakuol daripada tisu epitelium, tisu penghubung, tisu saraf
(sekiranya ada, saiznya kecil). dan tisu otot yang bekerja sama untuk menjalankan
tugas kulit.
• Sel tumbuhan tidak mempunyai sentriol
manakala sel haiwan mempunyai sentriol. 3 Batang dan ranting merupakan sistem sokongan
tumbuhan bagi menyokong daun pada kedudukan
Praktis Formatif 2.2 menegak untuk membolehkan penyerapan
cahaya matahari yang maksimum semasa
1 Vakuol mengecut berfungsi dalam proses fotosintesis. Bunga terlibat dalam proses
pengosmokawalaturan. pembiakan.
Biologi Tingkatan 4 1
4 Organisma tidak dapat menjalankan pelbagai fungsi dan mengeluarkan air dari Amoeba sp. Oleh itu,
yang diperlukan untuk kemandiriannya. Amoeba sp. tidak akan berkembang dan pecah.
Praktis Sumatif 2 9 (a) (i) K – Jasad Golgi
1 Ini kerana kloroplas digunakan untuk menghasilkan (ii) K – Pusat pemprosesan, pembungkusan
makanan semasa fotosintesis. Sel haiwan tidak dan pengangkutan karbohidrat, protein dan
menghasilkan makanan. glikoprotein
N – mengandungi klorofil untuk
2 Amoeba sp menjalani proses belahan dedua. memerangkap cahaya matahari bagi
Apabila Amoeba sp. telah berkembang kepada saiz proses fotosintesis
tertentu, nukleus akan membahagi secara mitosis.
Kemudian, sitokinesis berlaku. Dua Amoeba sp. (b) • L ialah vakuol. Sap sel di dalam vakuol
yang mempunyai komposisi genetik yang sama mengandungi air, bahan terlarut dan
akan terbentuk. garam mineral.
3 Sap floem. Fotosintesis berlaku pada hari siang. • Apabila air meresap masuk ke dalam
Jadi lebih banyak gula dihasilkan dan boleh diserap vakuol, vakuol akan mengembang.
oleh afid.
• Vakuol dan sitoplasma akan menolak ke
4 P ialah dinding sel. P terbina daripada selulosa arah membran plasma dan sel dinding. Ini
yang kuat dan berserat serta bersifat telap menghasilkan tekanan segah dalam sel
sepenuhnya. Fungsi dinding sel adalah untuk dan mengekalkan kesegahan sel.
mengekalkan bentuk sel tumbuhan.
10 (a) • Tisu meristem ialah tisu yang mempunyai
5 X ialah perut. Jalinan endoplasma kasar sel yang bersaiz kecil, sitoplasma yang
mengangkut protein yang dihasilkan oleh ribosom. padat dan nukleus yang banyak. Tisu ini
Perut ialah organ yang banyak mensintesis enzim berfungsi untuk menjalankan
untuk pencernaan protein. pembahagian sel.
6 Proses X ialah proses pembezaan. Salur • Tisu epidermis mempunyai sel yang
xilem membentuk tiub yang berongga dan bervakuol besar dengan lapisan sitoplasma
bersambungan. Ini untuk memastikan nipis. Tisu ini berfungsi meliputi permukaan
pengangkutan air dan garam mineral berlaku tumbuhan untuk melindunginya daripada
secara berterusan. kecederaan dan kehilangan air.
7 Racun rumpai mengandungi racun respirasi. (b) Sel ialah unit asas bagi semua hidupan. Tisu
Racun rumpai akan memusnahkan enzim respirasi ialah sekumpulan sel yang mempunyai struktur
yang akan menghentikan respirasi sel. Tiada tertentu dan menjalankan fungsi khusus.
ATP dihasilkan, maka pengangkutan aktif untuk
mengangkut ion tidak akan berlaku di dalam sel (c) Tisu epitelium terdiri daripada satu atau lebih
tumbuhan. lapisan sel yang melapik sesuatu permukaan
atau rongga badan dan melindunginya
8 Melalui proses pengosmokawalaturan. daripada kecederaan dan pengontangan. Tisu
Pengosmokawalaturan dalam Amoeba sp. otot terdiri daripada sel otot dan gentian otot
melibatkan vakuol mengecut. Air akan meresap yang boleh mengecut dan mengendur untuk
ke dalam Amoeba sp. secara osmosis. Air menghasilkan pergerakan.
memenuhi vakuol mengecut sehingga saiz
maksimumnya. Vakuol mengecut akan mengecut 11 (a) P : Sel mesofil R : Sel epidermis
2 Biologi Tingkatan 4 (b) P mengandungi bilangan kloroplas yang
banyak untuk penyerapan cahaya matahari • Respirasi
yang maksimum semasa fotosintesis. Pertukaran gas oksigen dan karbon dioksida
R melindungi tisu tumbuhan daripada melalui membran plasma secara resapan.
kecederaan mekanikal.
• Perkumuhan
(c) Apabila keamatan cahaya dan kepekatan Bahan perkumuhan seperti karbon dioksida dan
karbon dioksida tinggi, sel pengawal (sel Q) ammonia disingkir secara resapan. Tekanan
melengkung keluar. Ini menyebabkan stomata osmosis sel dikawal oleh vakuol mengecut.
terbuka dan membenarkan lebih banyak
karbon dioksida meresap masuk ke dalam • Pembiakan
daun. Membiak melalui pembiakan aseks, iaitu melalui
belahan dedua dan pembentukan spora.
(d) (i) Xilem dan floem 13 (a) • X ialah vakuol mengecut yang mengawal
kandungan air dalam organisma unisel.
(ii) • Xilem terdiri daripada salur xilem dan
trakeid yang bersambung dari hujung ke
hujung. • Air berlebihan dalam sel memasuki vakuol
mengecut secara osmosis.
• Salur xilem tidak mengandungi • Ini menyebabkan vakuol mengecut
sebarang sitoplasma. mengembang.
• Sel dinding ditebalkan dengan lignin. • Vakuol tersebut seterusnya mengecut untuk
menyingkirkan air daripada organisma.
• Ciri-ciri ini membenarkan xilem
mengalirkan air dan garam mineral ke (b) Sekiranya sesuatu sel tidak mengandungi
seluruh tumbuhan. jasad Golgi, protein daripada jalinan
endoplasma kasar:
• Floem terdiri daripada tiub tapis yang
disusun dari hujung ke hujung. Tiub • tidak boleh diproses dan dimodifikasi
tapis mengandungi plat tapis bagi
membenarkan pengangkutan sebatian • tidak boleh diasingkan mengikut destinasi
organik yang berterusan. masing-masing
Soalan Esei • tidak boleh dibungkus ke dalam vesikel
12 Contoh organisma unisel ialah Amoeba sp. Lima Dengan itu, protein tidak boleh diangkut ke
proses hidup organisma unisel adalah seperti bahagian sel yang lain atau dirembes oleh sel
berikut: sebagai enzim ekstrasel.
• Pergerakan
Amoeba sp. mengunjurkan pseudopodium (c) (i) • Sel P ialah sel akar rambut.
melalui pengaliran sitoplasma untuk bergerak. • Sel akar rambut ialah sel epidermis
yang normal dengan unjuran yang
• Pemakanan panjang.
Makan secara fagositosis dengan mengunjurkan
pseudopodium untuk mengepung zarah • Ini membenarkan akar rambut untuk
makanan. Makanan disimpan di dalam vakuol menyusup antara butiran tanah untuk
makanan dan dihidrolisis oleh enzim sebelum menghampiri air yang mengelilingi
diserap. butiran tanah ini.
• • Unjuran yang panjang dan sempit
menambahkan jumlah luas permukaan
sel untuk penyerapan air dan garam
Biologi Tingkatan 4 3
mineral. Membran plasma yang separa Sudut Pengayaan
telap dan nipis membenarkan air
meresap masuk ke dalam sitoplasma 14 • Tisu epitelium yang melapik peparu, kolon atau
secara osmosis. yang terdapat pada kulit merupakan lapisan
paling luar kulit atau organ tersebut. Oleh itu,
(ii) • Sel Q ialah sel darah merah. Sel tisu epitelium merupakan tisu yang paling awal
darah merah tidak mengandungi terdedah kepada sebarang bahan yang boleh
nukleus. Ia berbentuk dwicekung menyebabkan kanser berbanding dengan tisu
dan leper. lain.
• Ini menambah jumlah luas permukaan • Faktor kedua ialah kadar pembahagian sel yang
sel dan membenarkan oksigen untuk tinggi dalam sel epitelium bermakna lebih banyak
meresap dengan kadar yang lebih cepat mutasi berkemungkinan berlaku secara spontan
ke dalam sel. akibat kesilapan semasa replikasi DNA.
• Sel darah merah adalah elastik. Ini • Kedua-dua faktor ini menyebabkan kanser lebih
membenarkan sel bergerak melalui mudah berlaku dalam tisu epitelium.
kapilari darah yang sangat sempit.
15 Sel tisu rawan baharu dapat dijana melalui
• Sel darah merah juga mengandungi penyuntikan sel stem embrionik ke bahagian sel
pigmen merah dikenali sebagai cakera rawan yang rosak. Anda boleh melayari
hemoglobin yang mengangkut oksigen https://www.regenexx.com/stem-cell-disc-treatment/
ke seluruh badan. untuk melihat bagaimana prosedur ini dilakukan.
4 Biologi Tingkatan 4
Cadangan Jawapan
BAB 3 PENGERAKAN BAHAN Praktis Formatif 3.3
MERENTASI MEMBRAN PLASMA
1 (a) Sel darah merah mengalami krenasi.
Praktis Formatif 3.1
(b) Sel tumbuhan mengalami plasmolisis.
1 Protein dan fosfolipid
2 Apabila sel darah merah dimasukkan di dalam
2 Model mozek bendalir merujuk kepada molekul larutan hipotonik, air meresap masuk ke dalam sel
protein terapung dalam dwilapisan fosfolipid secara osmosis, menyebabkan sel mengembang
membentuk satu corak mozek yang berubah-ubah. dan akhirnya meletus. Peletusan sel darah merah
Dwilapisan fosfolipid, protein dan kolesterol tidak dikenali sebagai hemolisis.
statik tetapi membentuk satu struktur yang dinamik
dan fleksibel. 3 Apabila sap sel tumbuhan dan larutan di luar
bersifat isotonik, nilai keupayaan air adalah sama.
3 Tanpa kolesterol, membran plasma akan menjadi Pergerakan air meresap ke dalam dan luar sel
terlalu bendalir pada suhu badan normal dan adalah sama. Sel menjadi flasid.
berkemungkinan meletus. Tanpa kolesterol,
membran menjadi lebih telap terhadap bahan larut. 4 (a) Air meresap masuk ke dalam sel sayur dan
buah secara osmosis menyebabkan vakuol
4 Ciri molekul fosfolipid dan protein yang hanya mengembang. Sap sel dalam vakuol menolak
membenarkan laluan beberapa jenis bahan tertentu sitoplasma dan membran plasma ke dinding
membolehkan atau mengehadkan pergerakan sel, menyebabkan sel sayur dan buah kembali
bebas bahan tertentu merentasi membran plasma. menjadi segah.
Ciri ini menentukan sifat telap memilih membran
plasma. (b) Keadaan persekitaran luar menjadi hipertonik
berbanding dengan sap sel di dalam sel
Praktis Formatif 3.2 strawberi. Akibatnya, air meresap keluar secara
osmosis daripada buah strawberi.
1 Oksigen, karbon dioksida, air.
Praktis Formatif 3.4
2 Tiga ion natrium bergabung dengan protein
pembawa. Molekul ATP terurai kepada ADP dan P. 1 Larutan gula yang pekat hipertonik terhadap sap
Kumpulan fosfat terikat kepada protein pembawa. sel cili. Air meresap keluar daripada cili secara
Ikatan fosfat membekalkan tenaga dan mengubah osmosis. Cili mengalami penyahhidratan. Bakteria
bentuk protein pembawa, lalu ion natrium diangkut tidak dapat hidup tanpa air. Cili hijau yang dijeruk
keluar merentasi protein pembawa. dapat disimpan lama.
3 Pengambilan ion garam mineral oleh akar Cuka menurunkan pH. Bakteria juga tidak dapat
tumbuhan adalah secara pengangkutan aktif dan hidup dalam keadaan berasid.
melibatkan penggunaan tenaga. Lebih tenaga
dijanakan apabila sel akar menjalankan lebih 2 Dua kebaikan:
banyak respirasi sel dengan menggunakan • Mengelakkan daripada pembaziran akibat
oksigen. Oleh itu, kepekatan ion garam mineral kerosakan.
dalam akar meningkat apabila kepekatan oksigen
dalam larutan meningkat sebanyak 10%. • Nanas yang diawet tahan lebih lama.
Dua keburukan:
• Nanas mengandungi terlalu banyak gula.
Biologi Tingkatan 4 1
• Nutrien dirosakkan oleh pengoksidaan semasa (b) Amoeba sp. mengecil. Air laut hipertonik
penyediaan. Ini menyebabkan kepingan nanas terhadap bendalir dalam Amoeba sp. Air
yang diawet mengandungi kandungan nutrien meresap keluar dari vakuol mengecut Amoeba
yang rendah. sp. secara osmosis. Amoeba sp. mati.
3 Ariana boleh mengambil minuman penghidratan 5 (a) (i) Membran plasma
semula seperti garam penghidratan oral.
Pengambilan minuman ini dapat mengganti semula (ii) X: Dwilapisan fosfolipid
kehilangan air dan elektrolit akibat cirit-birit. Y: Protein pembawa
4 Liposom digunakan untuk melindungi ubatan atau (b) Membran plasma akan tertolak ke arah dinding
bahan aktif yang dimakan secara oral daripada sel. Air suling adalah hipotonik terhadap sap
dimusnahkan oleh jus gaster. Dengan cara ini, ubat sel tumbuhan. Molekul air meresap masuk
dapat sampai ke sel sasaran dengan berkesan. ke dalam sel secara osmosis. Vakuol akan
mengembang.
Praktis Sumatif 3
6 • Pergerakan ion adalah menentang
1 Molekul atau ion meresap mengikut kecerunan kecerunan kepekatan.
kepekatan dan tidak memerlukan tenaga.
• Protein pembawa bergabung dengan ion
2 Kebanyakan molekul larut dalam air dan tidak kalsium.
larut dalam lipid. Oleh itu, molekul-molekul ini tidak
bergerak melalui dwilapisan fosfolipid. Sesetengah • ATP membekalkan tenaga kepada protein
molekul yang terlalu besar (misalnya molekul pembawa.
glukosa) dan ion natrium tidak boleh bergerak
merentasi dwilapisan fosfolipid. Ion seperti ion • Protein pembawa yang bertenaga berubah
natrium tidak boleh bergerak melalui ekor fosfolipid. bentuk dan ion kalsium diangkut merentasi
protein pembawa ke luar sel.
3 • Larutan gula yang pekat merupakan larutan
hipertonik. Ini menyebabkan air dalam sel 7 (a) Satu mendapan terbentuk di dasar tabung A
makanan meresap keluar dari makanan secara dan C manakala keseluruhan larutan dalam
osmosis. tabung B kelihatan merah muda.
• Penyahhidratan berlaku ke atas makanan. (b) • Bagi tabung A, larutan natrium klorida 4.5%
Ketiadaan air dalam makanan membolehkan adalah hipertonik terhadap bendalir sel darah
sel makanan tahan lebih lama kerana merah. Air akan meresap keluar dari sel
mikororganisma tidak dapat hidup tanpa air. secara osmosis menjadikan sel mengecut
(sel mengalami krenasi) dan mendap ke
4 (a) Air meresap ke dalam vakuol mengecut. dasar tabung didih.
Vakuol tersebut kemudian mengembang dan
membesar ke saiz maksimum. Vakuol tersebut • Bagi tabung B, air suling adalah hipotonik
akan bergerak ke membran sel. Di membran terhadap bendalir sel darah merah. Air akan
sel, vakuol mengecut dan air disingkirkan dari memasuki sel secara osmosis menyebabkan
Amoeba sp. ke persekitaran. Ini mencegah sel darah merah mengembang, pecah dan
peletusan daripada berlaku. membebaskan pigmen merah hemoglobin
dan kandungan sel ke dalam larutan (sel
mengalami hemolisis).
• Pigmen merah ini menyebabkan larutan
kelihatan merah muda.
2 Biologi Tingkatan 4
(c) • Air dari persekitaran luar akan masuk
semula ke dalam sel sayur-sayuran dan
Hipertonik Hipotonik Isotonik kesegahan sel dipulihkan.
(Tabung uji A) (Tabung uji B) (Tabung uji C)
(b) • Molekul asid amino diangkut merentasi
(d) Larutan natrium klorida 0.85% kerana larutan membran plasma melalui proses resapan
ini adalah isotonik terhadap bendalir sel darah berbantu.
merah. Sel tidak berubah bentuk dan masih
kelihatan dwicekung. • Molekul asid amino diangkut dari
kawasan berkepekatan tinggi ke kawasan
Soalan Esei berkepekatan rendah, iaitu mengikut
kecerunan kepekatan dengan bantuan
8 Persamaan: protein pembawa.
• Tidak memerlukan tenaga metabolisme.
• Molekul asid amino akan bergerak ke arah
• Berlaku sehingga keseimbangan tercapai, iaitu protein pembawa dan bergabung dengan
apabila molekul tersebar dengan sama rata ke tapak protein pembawa.
semua kawasan.
• Protein pembawa berubah bentuk untuk
• Berlaku apabila terdapat perbezaan kepekatan membolehkan molekul asid amino bergerak
atau kecerunan kepekatan. merentasi protein pembawa ke dalam sel.
Perbezaan: • Selepas itu, protein pembawa akan kembali
• Resapan ringkas melibatkan pergerakan kepada bentuk asal dan bersedia untuk
sebarang molekul manakala osmosis melibatkan mengangkut molekul asid amino yang lain.
pergerakan molekul air.
(c) • Liposom ialah vesikel yang mengandungi
• Resapan ringkas tidak perlu berlaku melalui larutan akues dikepung oleh membran yang
membran telap memilih manakala osmosis perlu terdiri daripada fosfolipid.
berlaku melalui membran telap memilih.
• Liposom digunakan untuk mengangkut
9 (a) (i) • Sayur-sayuran yang direndam terlalu bahan aktif dalam bahan kosmetik ke
lama dalam larutan garam akan layu dalam lapisan epidermis kulit.
kerana larutan garam yang hipertonik
terhadap sap sel sayur–sayuran • Liposom akan mengangkut bahan aktif
menyebabkan air meresap keluar dari sel krim penjagaan kulit menembusi sehingga
secara osmosis. ke dalam lapisan epidermis bawah
supaya tindakan bahan aktif menjadi lebih
• Sel tumbuhan mengalami plasmolisis. berkesan.
• Sayur menjadi layu. • Tanpa liposom, bahan aktif yang terdapat
dalam krim penjagaan kulit, misalnya
(ii) • Untuk mengembalikan kesegahan, vitamin C, mudah dioksidakan.
sayur–sayuran tersebut direndam semula
dalam air.
Biologi Tingkatan 4 3
Sudut Pengayaan 11 (a) • Satu contoh bahan P ialah vitamin A /asid
10 lemak/gliserol/steroid.
Ahli Kandungan Justifikasi • Graf menunjukkan bahawa apabila
gimnastik karbohidrat kepekatan bahan P meningkat, kadar
1–3% Untuk menghidrasi pergerakan bahan P merentasi membran
Pelari jarak Larutan hipotonik badan dan plasma juga meningkat.
sederhana menggantikan
6–8% kehilangan • Bahan P bergerak merentasi membran
Pemain bola Larutan isotonik air melalui plasma secara resapan ringkas.
sepak perpeluhan. Hanya
10–12% memerlukan • Pergerakan bahan P adalah mengikut
Larutan hipertonik sedikit karbohidrat kecerunan kepekatan.
tambahan untuk
membekalkan • Bahan P larut dalam lipid dan bergerak
tenaga. merentasi dwilapisan fosfolipid dengan
bebas.
Menggantikan air
yang hilang melalui (b) Persamaan:
perpeluhan serta • Kedua-dua bahan P dan bahan S bergerak
memberi sedikit mengikut kecerunan kepekatan.
tenaga kepada
atlet. • Kedua-duanya bergerak tanpa tenaga.
Untuk memberi Perbezaan:
tenaga • Graf dalam Rajah 4 menunjukkan kadar
segera kerana pergerakan bahan S meningkat sehingga
penggunaan mencapai satu tahap kepekatan tertentu
tenaga yang dan menjadi malar. manakala graf dalam
banyak semasa Rajah 3 menunjukkan bahawa kadar
latihan. pergerakan bahan P meningkat seiring
Sesuai untuk dengan peningkatan kepekatan P.
diminum selepas
aktiviti untuk • Bahan S memerlukan protein pembawa
menggantikan manakala bahan P tidak memerlukan
semula simpanan protein pembawa untuk bergerak merentasi
glikogen dalam membran plasma.
otot.
• Molekul P boleh larut lipid, molekul S tidak
larut lipid.
• Pergerakan bahan P adalah secara
resapan ringkas manakala pergerakan
bahan S adalah secara resapan berbantu.
4 Biologi Tingkatan 4
Cadangan Jawapan
BAB 4 KOMPOSISI KIMIA DALAM SEL 3 (mana-mana dua)
• Membina sel baharu
Penilaian Formatif 4.1 • Membaiki tisu yang rosak
• Sintesis enzim, hormon, antibodi dan hemoglobin
1 Ikatan hidrogen
4 Rambut gugur, kuku lembut dan rapuh
2 Air dikenali sebagai molekul berkutub kerana
atom oksigen yang lebih elektronegatif berbanding Praktis Formatif 4.4
atom hidrogen akan menyebabkan elektron yang
dikongsi bersama lebih tertarik terhadap atom 1 Karbon, hidrogen dan oksigen. Sesetengah lipid
oksigen. Ini menjadikan hujung atom oksigen mengandungi fosforus dan nitrogen.
berkutub separa negatif dan hujung atom hidrogen
berkutub separa positif. 2 Lemak, fosfolipid, lilin dan steroid.
3 Daya lekatan air merujuk kepada daya yang 3 Walaupun steroid sintetik boleh membantu
membolehkan molekul air melekat pada permukaan membina otot badan, namun pengambilan
lain manakala daya lekitan air merujuk kepada daya steroid boleh membawa kesan sampingan seperti
yang membolehkan molekul air melekat antara satu peningkatan tekanan darah, masalah kesuburan
sama lain. dan risiko mendapat strok. Oleh itu, pengambilan
steroid sintetik harus dielakkan.
4 Apabila badan berpeluh, penyejatan peluh daripada
permukaan kulit kita akan menggunakan tenaga Praktis Formatif 4.5
haba daripada badan kita dan ini sekaligus
menyejukkan badan kita. 1 Asid deoksiribonukleik (DNA) dan asid ribonukleik
(RNA)
Praktis Formatif 4.2
2 Komponen-komponen dalam nukleotida ialah
1 Karbon, hidrogen dan oksigen. kumpulan fosfat, bes bernitrogen dan gula pentosa.
2 Monosakarida, disakarida dan polisakarida. 3 RNA adalah lebih pendek kerana RNA terhasil
daripada sebahagian kecil DNA yang dikenali
3 Contoh gula penurun ialah glukosa, galaktosa, sebagai gen.
fruktosa, maltosa dan laktosa. Manakala gula
bukan penurun ialah sukrosa. 4 Sekiranya tiada asid nukleik, sel tidak boleh
membawa maklumat pewarisan dari satu generasi
4 Sukrosa merupakan gula bukan penurun kerana ke generasi seterusnya dan menentukan ciri dalam
tidak boleh menurunkan kuprum (II) sulfat kepada organisma hidup. Sel juga akhirnya akan mati
kuprum (I) oksida. kerana tidak dapat menghasilkan protein-protein
penting untuk kemandirian sel.
Praktis Formatif 4.3
1 Asid amino
2 Kondensasi
Biologi Tingkatan 4 1
Praktis Sumatif 4 organisma akuatik terus hidup dalam air di
bawah ais.
1 Fungsi lilin:
• Menghalang kehilangan air daripada buah 5 (a) (i) K: Gliserol L: Asid lemak
• Mengekalkan kesegaran buah M:Trigliserida
• Melambatkan proses penguraian buah
(ii) P: Kondensasi Q: Hidrolisis
2 (a) P: Kumpulan fosfat
Q: Bes bernitrogen (b) Perbezaan antara lemak tepu dan lemak
R : Gula pentosa tak tepu.
(b) Lemak tepu Lemak tak tepu
Asid lemak hanya Asid lemak mempunyai
mempunyai ikatan sekurang-kurangnya satu
tunggal antara karbon. ikatan ganda dua.
Tidak membentuk ikatan Ikatan ganda dua masih
kimia dengan atom boleh menerima satu
hidrogen tambahan atau lebih atom hidrogen
kerana semua ikatan tambahan
antara atom karbon
tepu.
Didapati dalam bentuk Didapati dalam bentuk
pepejal pada suhu bilik. cecair pada suhu bilik.
3 (a) Molekul DNA terdiri daripada dua rantai Sumber: mentega dan Sumber: minyak sayuran
polinukleotida yang setiapnya terdiri daripada lemak haiwan seperti minyak zaitun dan
unit nukleotida manakala rantai polipeptida ikan
terdiri daripada asid amino.
Soalan Esei
(b) DNA terdiri daripada dua rantai polinukleotida 6 (a) Makromolekul sebatian organik ialah
manakala RNA terdiri daripada satu rantai sebatian yang besar dan kompleks dan
nukleotida. mengandungi unsur karbon. Kebanyakan
makromolekul ialah polimer yang terdiri
4 (a) • Air melarutkan gas oksigen dan karbon daripada molekul-molekul kecil yang dikenali
dioksida untuk diangkut di dalam darah. sebagai monomer.
• Air melarutkan makanan tercerna seperti (b) Polisakarida terbentuk melalui proses
glukosa, asid amino dalam plasma kondensasi dan melibatkan beratus-ratus
darah untuk diangkut ke seluruh badan monosakarida yang membentuk rantai molekul
yang memerlukannya. yang panjang.
(b) Ais yang kurang tumpat daripada air (c) Sebatian organik utama ialah karbohidrat,
membolehkan ais terapung di atas air dan protein, lipid dan asid nukleik. Kepentingan
memerangkap haba. Ciri ini membolehkan sebatian ini adalah seperti berikut:
2 Biologi Tingkatan 4
(i) Karbohidrat • Digunakan sebagai acuan dalam
• Merupakan sumber tenaga utama penghasilan RNA dan seterusnya
dalam sel. penghasilan protein oleh RNA.
• Simpanan dalam bentuk kanji dan • Membentuk sebahagian daripada enzim
glikogen untuk proses pencernaan.
• Sokongan kepada sel dalam bentuk
selulosa dan kitin Sudut Pengayaan
(ii) Protein 7 Rendamkan kentang yang telah dipotong di dalam
• Sebanyak 15% daripada protoplasma ais untuk tempoh yang lama untuk menyingkirkan
terdiri daripada protein.
sebanyak kanji yang boleh daripada kentang
• Membentuk sebahagian daripada sebelum dimasak.
struktur membran plasma 8 Pulpa rumpai laut merupakan bahan yang sesuai
(iii) Lipid digunakan sebagai lapisan pengasingan untuk
• Membentuk 15% daripada protoplasma. bateri. Ini adalah kerana sifatnya yang mempunyai
kadar penyerapan yang tinggi. Komponen utama
• Merupakan komponen utama membran pulpa ialah selulosa iaitu polimer bagi karbohidrat.
plasma iaitu fosfolipid
• Merupakan komponen utama hormon
seperti estrogen dan progesteron
(iv) Asid nukleik
• Berfungsi untuk penyimpanan maklumat
genetik dari generasi ke generasi.
Biologi Tingkatan 4 3
Cadangan Jawapan
BAB 5 METABOLISME DAN ENZIM 4 (a) Tindak balas enzim adalah spesifik. Bentuk
tapak aktif enzim tidak berubah selepas tindak
Praktis Formatif 5.1 balas berakhir.
1 Enzim tripsin tidak disintesis maka pencernaan (b) Molekul substrat mempunyai bentuk yang
protein menjadi perlahan. sepadan dengan struktur molekul enzim yang
membolehkan penggabungan berlaku.
2 Ini kerana suhu optimum bagi enzim ialah Molekul substrat lain tidak akan mempunyai
37 0C. bentuk yang sepadan dengan molekul enzim.
Oleh itu, enzim tidak boleh bergabung dengan
3 pH 1.5–2.5 substrat lain.
4 Sukrase (c) (i) Hipotesis mangga dan kunci. Enzim
diwakili mangga manakala substrat
Praktis Formatif 5.2 diwakili kunci.
1 Enzim diekstrak daripada sumber semula jadi (ii) Tindakan enzim adalah spesifik, iaitu
seperti bakteria ataupun dihasilkan secara sintetik hanya satu jenis enzim boleh bertindak
di kilang. dengan substrat tertentu sahaja.
2 Melalui teknologi imobilisasi enzim, enzim Soalan Esei
ditetapkan dalam bahan lengai yang
memudahkannya melawan pengaruh 5 (a) Enzim yang boleh digunakan dalam
perubahan faktor seperti suhu dan pH dan ini pemprosesan daging ialah protease. Protease
membolehkannya bertindak pada kadar maksimum. membantu melembutkan daging. Enzim yang
boleh digunakan dalam pemprosesan ikan
3 Teknologi imobilasi enzim digunakan dalam industri ialah protease. Protease dapat mengasingkan
yang menghasilkan sirap jagung berfruktosa tinggi, isi ikan daripada kulit ikan.
hidrolisis pektin dan biodiesel.
(b) • Enzim ialah mangkin organik yang
Praktis Sumatif 5 mempercepatkan kadar tindak balas kimia
dalam organisma hidup.
1 Untuk melembutkan daging.
• Sifat-sifat enzim yang mempengaruhi
2 Epal mengandungi sejenis enzim yang menukarkan tindakannya:
tisu epal menjadi perang selepas dikupas dan
dibiarkan untuk seketika. Sekiranya epal dididihkan, (i) Enzim sangat peka terhadap suhu.
enzim tersebut ternyahasli menyebabkan epal tidak Setiap enzim berfungsi dengan
bertukar menjadi warna perang.
optimum dalam suatu julat suhu
3 (a) Enzim selulase menguraikan dinding sel nilai tertentu. Suhu terlampau tinggi
rumpai laut dan mengasingkan agar-agar menyahaslikan struktur protein enzim
yang terkandung dalamnya.
manakala pada suhu rendah, enzim
(b) Lipase digunakan dalam pembuatan keju. menjadi kurang aktif.
Biologi Tingkatan 4 1
(ii) Enzim peka terhadap perubahan pH. • Buah epal yang sudah dihancurkan dibiarkan
Setiap enzim berfungsi dengan optimum selama 30 minit pada suhu bilik bagi
dalam suatu julat nilai pH yang tertentu. membolehkan perencat enzim yang wujud
Sekiranya nilai pH berada di luar julat pH secara semula jadi dalam buah epal dioksidakan
optimum, enzim akan menjadi tidak aktif. kepada bentuk tidak aktif.
Misalnya, enzim pepsin bertindak dalam
julat pH 1.5 hingga pH 2. • 2 ml air suling ditambah ke dalam bikar A
manakala 2 ml larutan enzim pektinase (iaitu
(iii) Enzim adalah spesifik. Hanya molekul larutan enzim yang mengandungi selulase
substrat yang saling berpelengkap dengan dan hemiselulase) ditambah ke dalam bikar B.
molekul enzim dapat bergabung untuk (Pektinase dicairkan sehingga kepekatan 50%
tindak balas berlaku. dengan air suling sebelum dicampurkan ke
dalam bikar A.)
Sudut Pengayaan
• Kedua-dua bikar direndam selama 30 minit
6 Mesin basuh pakaian mempunyai fungsi kawalan dalam air pada suhu 30 °C.
suhu yang tertentu. Suhu yang tinggi akan
menyebabkan enzim dalam serbuk pencuci • Kemudian larutan daripada kedua-dua bikar
ternyahasli. Oleh itu, sekiranya enzim diekstrak dituras ke dalam dua silinder penyukat yang
daripada sumber bakteria yang hidup di kawasan berlainan.
mata air panas, enzim daripada bakteria ini mampu
bertahan pada suhu yang tinggi tanpa ternyahasli. • Didapati bahawa jus epal yang diperoleh
daripada bikar B adalah 20% lebih banyak
7 Sianida boleh bergabung dengan salah satu daripada bikar A.
enzim respirasi sel. Sianida menyebabkan proses
pengoksidaan glukosa terencat dan sel berhenti
berespirasi. Tanpa respirasi sel, seseorang itu
akan mati.
8 Eksperimen:
• Beberapa biji buah epal dikisar sehingga hancur.
• Kuantiti epal yang didapati dibahagikan dengan
sama rata dalam dua bikar yang berlainan, iaitu
bikar A dan bikar B.
2 Biologi Tingkatan 4
Cadangan Jawapan
BAB 6 PEMBAHAGIAN SEL • Mitosis membantu organisma seperti hidra
menghasilkan individu baharu melalui
Praktis Formatif 6.1 pembentukan tunas.
1 (a) Kariokinesis ialah peringkat pembahagian sel Praktis Formatif 6.3
yang melibatkan pembahagian nukleus.
1 Perbezaan paling ketara antara meiosis I dan
(b) Sitokinesis ialah peringkat pembahagian meiosis II ialah pengurangan bilangan kromosom
sitoplasma. dalam sel.
(c) Kromatin ialah bebenang DNA berganda yang 2 Meiosis I mengurangkan bilangan kromosom dalam
berada dalam keadaan berpintal dan melilit sel anak apabila kromosom homolog berpisah
protein histon. semasa anafasa I.
(d) Kromosom homolog ialah pasangan Praktis Formatif 6.4
kromosom daripada set kromosom yang sama,
dengan satu kromosom berasal daripada 1 Radioterapi (RT) ialah satu kaedah rawatan yang
induk jantan dan satu lagi kromosom berasal digunakan dalam merawat penyakit kanser. Kaedah
daripada induk betina. ini menggunakan radiasi mengion bertenaga
tinggi untuk membunuh sel kanser. Pemberian
2 Zuriat yang dihasilkan akan mempunyai 92 kromosom dos tinggi ditujukan kepada sasaran (tumor) untuk
(46+46), iaitu dua kali ganda set kromosom daripada menyembuh, mengawal atau mengurangkan
induknya. Jika ini berlaku, zigot yang terhasil akan simptom-simptom yang dialami. Walau
merosot dengan sendirinya.. bagaimanapun, bahagian badan yang berdekatan
juga akan terkena sinaran radiasi yang boleh
Praktis Formatif 6.2 mengakibatkan kesan sampingan.
1 Mitosis digunakan dalam teknik pengkulturan tisu 2 Individu sindrom Down mempunyai 47 kromosom.
tumbuhan untuk menghasilkan anak-anak pokok Sindrom ini boleh menyebabkan kerencatan
daripada sel induk. mental, mata sepet dan lidah sedikit terjelir.
2 Semasa fasa S, kandungan DNA akan berganda Praktis Sumatif 6
iaitu berlakunya proses replikasi DNA.
1 Profasa, metafasa, anafasa, telofasa
3 Kromatid kembar tidak akan berpisah. Satu nukleus
anak akan mengandungi lebih daripada satu 2 Membentuk gentian gelendong
kromosom.
3 • Pada peringkat metafasa mitosis, kromosom
4 • Bagi perkembangan embrio dan pertumbuhan tersusun pada satah khatulistiwa manakala
organisma, mitosis memastikan pertambahan sel pada peringkat metafasa I, kromosom homolog
yang pesat dapat berlaku. tersusun pada satah khatulistiwa.
• Apabila kecederaan berlaku pada badan kita, • Pada peringkat metafasa mitosis, setiap kromatid
mitosis akan menghasilkan sel-sel baharu terikat pada gentian gelendong di sentromer
menggantikan sel-sel yang mati atau rosak. manakala pada peringkat metafasa I, satu
kromosom daripada setiap pasangan kromosom
• Melalui proses mitosis, cicak mampu homolog terikat kepada gentian gelendong
menghasilkan ekor yang baharu (penjanaan
semula) sekiranya ekor terputus.
Biologi Tingkatan 4 1
Jawapan dari satu kutub dan homolognya terikat kepada 7 (a) Sel kanser terbentuk apabila mutasi berlaku di
gentian gelendong dari kutub bertentangan. dalam DNA satu sel normal. Ini menyebabkan
4 (a) Sel-sel membahagi dengan aktif secara pembahagian sel secara mitosis berlaku
dengan cepat tanpa kawalan.
mitosis untuk menghasilkan lebih banyak sel.
Bilangan sel yang banyak memanjangkan akar (b) Sinaran ion bertenaga tinggi seperti sinar-X
supaya akar dapat menyerap lebih banyak dan sinar gama. Bahan karsinogen seperti
air dan garam mineral bagi menampung benzena dan karbon tetraklorida.
pertumbuhan pokok.
kr(obm) oso•m TPeknik : Kultur tisu (c) Hindarkan diri daripada terdedah kepada
• Eksplan dimasukkan ke dalam medium sinaran radioaktif.
kultur steril yang mengandungi nutrien dan
hormon pertumbuhan. Elakkan daripada makan makanan yang
• Eksplan membahagi secara mitosis mempunyai bahan karsinogen.
untuk membentuk kalus. Kalus ini
berkembang membentuk embrio / Sudut Pengayaan
anak pokok.
5 8 RNA interference merupakan mekanisme sel
yang wujud secara semula jadi dan berfungsi
untuk menghentikan aktiviti gen. Mekanisme ini
secara tidak langsung menjejaskan pembentukan
Soalan Esei protein. Organisma hidup mempunyai mekanisme
ini sebagai sistem pertahanan terhadap serangan
6 (a) Sindrom Down virus. Teknologi RNA interference mengaplikasikan
(b) Kromosom homolog nombor ke-21 gagal pengetahuan ini dengan menghasilkan RNA yang
spesifik untuk tujuan menghentikan aktiviti gen
berpisah akibat tak disjunksi yang berlaku yang tertentu. Teknologi ini bukan hanya terbatas
semasa anafasa I. Gentian gelendong gagal kepada tumbuhan orkid sahaja malahan secara
terbentuk. teorinya, boleh diguna pakai bagi semua jenis
organisma.
2 Biologi Tingkatan 4
Cadangan Jawapan
BAB 7 RESPIRASI SEL Praktis Formatif 7.3
Praktis Formatif 7.1 1 Sel otot manusia, sesetengah bakteria, yis dan
tumbuhan
1 • Pengekalan suhu badan pada suhu optimum
iaitu 37 °C. 2 • Organisma: Saccharomyces
• Pengecutan otot untuk membolehkan Produk fermentasi: CO2, etanol
pergerakan. Contoh: wain, bir
• Pembahagian sel iaitu sel baharu dihasilkan • Organisma: Aspergillus
untuk pertumbuhan dan perkembangan. Produk fermentasi: asid laktik
Contoh: kicap
• Penyerapan makanan tercerna menerusi
pengangkutan aktif. • Organisma: Acetobacter
Produk fermentasi: asid asetik
• Sintesis lipid, hormon, protein dan enzim. Contoh: cuka
2 Karbohidrat (glukosa) 3 Apabila anda berlari pecut, paru-paru dan aliran
darah tidak dapat membekalkan oksigen dengan
3 Respirasi sel ialah proses pengoksidaan cukup cepat untuk memenuhi keperluan otot anda
molekul organik melalui beberapa peringkat bagi untuk menghasilkan ATP. Dalam keadaan ini,
membebaskan tenaga. Substrat utama bagi sel-sel otot menjalankan proses fermentasi, iaitu
respirasi sel ialah glukosa. Terdapat dua jenis proses menghasilkan ATP tanpa menggunakan
respirasi sel : respirasi aerob dan respirasi anaerob. oksigen. Fermentasi dalam sel otot menghasilkan
asid laktik.
4 Dalam manusia dan haiwan, glukosa diperolehi
melalui pencernaan karbohidrat manakala dalam 4 • Respirasi aerob melibatkan penguraian bahan
tumbuhan, glukosa dihasilkan melalui proses organik secara lengkap dengan kehadiran
fotosintesis. oksigen manakala proses fermentasi melibatkan
proses penguraian bahan organik secara tidak
Praktis Formatif 7.2 lengkap tanpa kehadiran oksigen atau oksigen
terhad.
1 Respirasi aerob ialah proses penguraian glukosa
dalam kehadiran oksigen untuk menghasilkan • Respirasi aerob berlaku dalam sitoplasma dan
tenaga kimia. mitokondrion tetapi fermentasi hanya berlaku
dalam sitoplasma.
2 Fruktosa, galaktosa
• Respirasi aerob menghasilkan air manakala
3 Glukosa + oksigen Karbon dioksida + air + tenaga proses fermentasi tidak menghasilkan air.
4 Penguraian gula (proses glikolisis) berlaku di dalam • Dalam proses respirasi aerob, glukosa
sitoplasma. Glukosa (6-karbon) diuraikan menjadi dioksidakan secara lengkap kepada karbon
dua molekul piruvat (3-karbon). Dalam peringkat dioksida dan air sementara dalam fermentasi,
seterusnya, piruvat akan dioksidakan melalui glukosa dioksidakan kepada etanol atau asid
satu siri tindak balas untuk menghasilkan karbon laktik.
dioksida, air dan tenaga. Peringkat ini berlaku di
dalam mitokondrion. Praktis Sumatif 7
1 Etanol digunakan dalam pembuatan bir dan wain.
Karbon dioksida digunakan untuk menaikkan
adunan dalam pembuatan roti.
Biologi Tingkatan 4 1
2 Untuk membekalkan tenaga yang diperlukan serta Soalan Esei
membolehkan seseorang individu untuk terus
melakukan aktiviti. 7 (a) • Untuk mengekalkan suhu badan pada
suhu optimum iaitu 37 °C.
3 Ini kerana pengoksidaan glukosa tidak lengkap
dan sebahagian tenaga kimia masih terikat dalam • Untuk pembahagian serta pertumbuhan
molekul asid laktik. dan perkembangan sel.
4 Seorang atlet biasanya mempunyai bilangan (b) Persamaan:
mitokondrion yang lebih banyak dalam sel ototnya • Kedua-duanya merupakan respirasi sel.
Pengambilan oksigen dan pengoksidaan asid laktik
yang lebih cepat dapat mengurangkan kelesuan • Kedua-duanya berlaku di dalam sel haiwan
otot. dan tumbuhan.
5 Pelari jarak 100 m menamatkan larian dengan • Kedua-duanya menghasilkan tenaga dalam
cepat dengan menahan nafas. Dengan menahan bentuk ATP.
nafas, pelari dapat menggunakan oksigen sedia
ada dengan efisien. Walau bagaimanapun, asid • Kedua-duanya menggunakan glukosa
laktik banyak terkumpul kerana bekalan oksigen sebagai substrat utama.
ke otot tidak dapat menampung keperluan
oksigen oleh otot. Sebaliknya, pelari jarak jauh Perbezaan:
berlari dengan kadar yang lebih perlahan dan
asid laktik yang terkumpul pada peringkat awal Respirasi aerob Fermentasi
larian biasanya disingkirkan semasa berlari. Pelari
jarak jauh tidak boleh menahan nafas kerana Menggunakan oksigen Tidak menggunakan
pengumpulan asid laktik menyebabkan otot menjadi oksigen atau oksigen
lesu dengan cepat. Oleh itu, pelari jarak jauh perlu terhad.
bernafas sepanjang lariannya.
Pengoksidaan glukosa Pengoksidaan glukosa
6 (a) (i) P : Respirasi aerob
Q : Fermentasi adalah lengkap. adalah tidak lengkap.
Hasil respirasi ialah air, Hasil respirasi dalam yis:
karbon dioksida dan etanol, karbon dioksida dan
tenaga. tenaga.
Hasil respirasi dalam sel
(ii) P : Karbon dioksida, air dan tenaga otot: asid laktik dan tenaga.
Q : Asid laktik dan tenaga
Kuantiti tenaga yang Kuantiti tenaga yang
(b) Apabila seseorang berlari pecut, sel otot terhasil adalah besar terhasil adalah kecil
menjalankan fermentasi tanpa kehadiran iaitu 2898 kJ. Yis: 210 kJ
oksigen untuk menghasilkan ATP. Otot Sel otot: 150 kJ
menghasilkan asid laktik yang bertoksik. Asid
laktik menyebabkan kekejangan kaki dan Proses berlaku di Proses berlaku di dalam
kesakitan pada otot.
dalam mitokondrion dan sitoplasma
sitoplasma
(c) (i) Fermentasi alkohol (c) Gula dalam susu dioksidakan oleh bakteria
seperti Lactobacillus dan Streptococcus
(ii) Glukosa Etanol + karbon dioksida menjadi asid laktik yang mengentalkan susu
+ tenaga tersebut dan menghasilkan rasa masam
(iii) Yis
2 Biologi Tingkatan 4
sehinggalah terhasil dadih. Apabila disimpan di 10 Sekiranya bekas masih mengandungi oksigen, yis
dalam peti sejuk, suhu rendah akan mengawal akan berespirasi secara aerob untuk menghasilkan
aktiviti bakteria lain daripada membiak dan karbon dioksida, air dan tenaga. Kadar penguraian
merosakkan produk tersebut. Sekiranya, glukosa adalah perlahan kerana penghasilan
disimpan pada suhu bilik, dadih akan rosak tenaga adalah tinggi dalam keadaan beroksigen.
kerana bakteria akan terus tumbuh dan Akan tetapi apabila bekas tidak lagi mengandungi
pengoksidaan gula susu akan terus berlaku. oksigen, yis akan berespirasi secara anaerob
untuk menghasilkan etanol, karbon dioksida dan
Sudut Pengayaan tenaga. Tenaga yang dihasilkan adalah sedikit,
dengan itu yis terpaksa menguraikan glukosa pada
8 Seseorang yang tidak biasa bersenam akan kadar yang lebih cepat bagi membekalkan tenaga
mengalami kekejangan otot apabila melakukan yang mencukupi. Kadar penguraian glukosa yang
senaman cergas kerana bilangan mitokondrion cepat menyebabkan kadar penghasilan alkohol
di dalam sel mereka tidak banyak. Jadi, respirasi yang cepat. Seterusnya, kadar penguraian menjadi
sel tidak dapat berlaku dengan lengkap dan perlahan kerana pengumpulan alkohol dalam bekas
menghasilkan asid laktik yang banyak semasa ke paras yang tinggi adalah beracun dan boleh
melakukan senaman cergas. Untuk mengatasi merencat pertumbuhan yis. Sekiranya kandungan
masalah kelesuan, seorang atlet perlu menjalankan alkohol mencapai 14%, yis akan mati.
latihan yang konsisten untuk menghasilkan lebih
banyak mitokondrion dalam sel mereka. Bilangan 11 Puan Susan seharusnya mencampurkan sedikit air
mitokondrion yang banyak boleh membantu dalam suam ke dalam yis kering sebelum dicampurkan
respirasi sel atlet tersebut. Pengambilan oksigen kepada tepung gandum. Langkah ini bertujuan
dan pengoksidaan asid laktik yang lebih cepat untuk mengaktifkan yis kering yang berada dalam
dapat mengurangkan kelesuan otot atlet semasa keadaan dorman apabila keadaan persekitaran
melakukan aktiviti cergas. adalah kering. Yis yang menjadi aktif akan
berespirasi dengan menguraikan karbohidrat dalam
9 Ini disebabkan serbuk penaik mempunyai pH tepung gandum dan membebaskan gas karbon
yang tinggi yang dapat meneutralkan asid laktik dioksida. Gas karbon dioksida menyebabkan roti
yang dihasilkan oleh otot ketika senaman. Ini mengembang dan naik.
meningkatkan tahap kecekapan otot kerana asid
laktik menyebabkan otot lesu.
Biologi Tingkatan 4 3
Cadangan Jawapan
BAB 8 SISTEM RESPIRASI DALAM dan seterusnya, memaksa udara keluar melalui
MANUSIA DAN HAIWAN spirakel.
Praktis Formatif 8.1 3 • Struktur respirasi ikan ialah filamen dan insang
manakala struktur respirasi manusia ialah
1 • Bilangan alveolus yang banyak menyediakan luas alveolus.
permukaan peresapan gas yang besar.
• Liang pernafasan ikan ialah mulut dan operkulum
• Lapisan dalam alveolus sentiasa lembap untuk manakala liang pernafasan manusia ialah lubang
memudahkan gas respirasi larut. hidung.
• Alveolus dilingkari jaringan kapilari darah yang 4 • Otot interkosta luar mengecut, otot interkosta
banyak untuk mempercepatkan peresapan gas dalam mengendur.
respirasi.
• Tindakan ini menyebabkan sangkar rusuk
• Dinding alveolus nipis setebal satu sel untuk dinaikkan ke atas dan ke arah depan.
peresapan gas yang mudah.
• Pada masa yang sama, otot diafragma mengecut
2 Kulit katak adalah nipis, sentiasa lembap dan kaya dan diafragma diturunkan ke bawah menjadi
dengan jaringan kapilari darah. leper dan mendatar.
3 • Bilangan trakeol yang banyak menyediakan luas • Kedua-dua pergerakan menyebabkan isi padu
permukaan yang besar untuk pertukaran gas. rongga toraks bertambah dan tekanan rongga
toraks berkurang.
• Setiap sel di dalam badan serangga dibekalkan
dengan satu trakeol. • Tekanan atmosfera yang lebih tinggi di luar
mendesak udara masuk ke dalam peparu.
• Dinding trakeol nipis dan lembap.
• Hujung trakeol berdinding telap dan mengandungi Praktis Formatif 8.3
bendalir yang membantu gas respirasi larut 1 Tekanan separa oksigen ialah 160 mm Hg.
dan meresap keluar dan ke dalam permukaan
respirasi. 2 Karbon dioksida diangkut dalam bentuk
ion bikarbonat, asid karbonik dan
4 Insang yang rosak mengurangkan jumlah luas karbaminohemoglobin.
permukaan untuk pertukaran gas yang efisien. Ikan
berkemungkinan mati akibat kekurangan oksigen. 3 • Setibanya di kapilari peparu, ion bikarbonat
Praktis Formatif 8.2 k(HeCdOal3a)mdi dalam plasma darah meresap semula
eritrosit.
1 Spirakel merupakan liang udara yang
menghubungkan struktur respirasi di dalam • Ion bikarbonat bergabung dengan ion hidrogen
serangga dengan persekitaran luar. (H+ ) semula untuk membentuk asid karbonik
(H2CO3).
2 • Semasa tarikan nafas, otot abdomen mengendur
dan injap spirakel terbuka. Ini menurunkan • mAseindjakdairbkoanrbikon(Hd2CioOks3i)dkaedmaundaiairn.nya terurai
tekanan dalam trakea dan udara memasuki trakea
melalui spirakel. • Karbon dioksida meresap keluar melalui kapilari
peparu ke dalam alveolus dan disingkir keluar
• Semasa hembusan nafas, otot abdomen semasa udara dihembus keluar.
mengecut. Ini meningkatkan tekanan dalam trakea
4 Oksigen diangkut dalam bentuk oksihemoglobin.
Biologi Tingkatan 4 1
Praktis Formatif 8.4 (b) Kanser peparu akibat bahan karsinogen yang
menyebabkan sel kanser tumbuh.
1 Bronkiol menjadi radang, bengkak dan tersumbat.
(c) Tar mendap pada permukaan alveolus,
2 Dinding bronkiol menjadi bengkak dan menebal. menghitamkannya dan mengurangkan
Bukaan tiub bronkiol menjadi kecil dan laluan udara kecekapan pertukaran gas serta boleh
menjadi sempit. menyebabkan kanser.
3 Alat sedut mengurangkan keradangan dan 6 Kurang udara disedut dan dihembus keluar, jadi
membuka laluan tiub bronkiol untuk memudahkan pernafasan adalah sukar. Udara terperangkap di
aliran udara. dalam alveolus dan boleh menyebabkan alveolus
meletus dan mewujudkan ruang udara yang besar
4 Dinding alveolus rosak. Luas permukaan alveolus dalam alveolus. Ini bermaksud kurang jumlah luas
berkurang dan pertukaran gas menjadi kurang permukaan untuk pertukaran gas.
efisien.
7 (a) P: alveolus/peparu, Q: insang
Praktis Sumatif 8 (b) • Apabila mulut dibuka, bahagian dasar
rongga mulut diturunkan. Pada masa yang
1 Setiap sel dalam badan serangga dibekalkan sama, ruang operkulum dibesarkan dan
dengan satu trakeol yang memasuki sel secara bukaan operkulum ditutup. Ini mengurangkan
terus untuk membolehkan pertukaran gas berlaku. tekanan di dalam rongga mulut. Air yang
mengandungi oksigen terlarut dari luar akan
2 Amfibia tidak mempunyai sangkar rusuk dan memasuki mulut.
diafragma untuk membantu pengembangan dan
pengecutan peparu. • Apabila mulut ditutup, bahagian dasar
rongga mulut dinaikkan. Air akan mengalir
3 Pernafasan menjadi sukar kerana isi padu dan melalui lamela insang dan pertukaran
tekanan udara dalam rongga toraks tidak boleh gas antara darah dengan air berlaku
ditambah dan dikurangkan. secara resapan. Pada masa yang sama,
otot operkulum mengendur dan ruang
4 Peningkatan kadar denyutan jantung dapat operkulum dikecilkan. Isi padu rongga mulut
mengalirkan darah beroksigen ke sel dengan dikurangkan dan tekanan di dalam rongga
kadar yang lebih cepat. Ini membolehkan respirasi mulut menjadi lebih tinggi daripada tekanan
sel berlaku pada kadar yang lebih cepat bagi di luar. Tekanan yang tinggi menyebabkan air
membekalkan tenaga tambahan yang diperlukan mengalir keluar melalui bukaan operkulum
semasa berada dalam keadaan cemas. Pada masa yang terbuka.
yang sama, karbon dioksida dapat disingkirkan
pada kadar yang lebih cepat. (c) Permukaan P dan Q sentiasa lembap kerana
diselaputi lapisan cecair yang membantu
5 (a) • Haba daripada rokok mengeringkan dinding gas respirasi terlarut di dalamnya. Bilangan
trakea dan merosakkan silium. Silium struktur respirasi yang banyak memberikan
menghasilkan lebih banyak mukus. nisbah jumlah luas permukaan kepada isi padu
yang besar untuk pertukaran gas respirasi.
• Batuk ialah tindakan refleks untuk
menyingkirkan mukus. Asap rokok
merosakkan alveolus, mengurangkan jumlah (d) Kadar pembekalan oksigen ke sel badan
luas permukaan alveolus maka kurang manusia lebih cepat kerana manusia
pertukaran gas. Ini menyebabkan emfisema. mempunyai struktur diafragma dan otot
2 Biologi Tingkatan 4
interkosta yang membantu dalam mekanisme Oksigen diangkut ke sel Oksigen meresap secara
pernafasan. Ini tidak terdapat pada ikan. Di badan melalui darah langsung dari trakeol ke
samping itu, manusia juga mempunyai jantung dalam sel badan
yang lebih berotot yang berupaya mengepam Pertukaran gas dibantu
darah beroksigen dengan cepat ke seluruh oleh otot interkosta dan Pertukaran gas dibantu
badan. diafragma oleh otot abdomen
Soalan Esei
8 Persamaan: 9 (a) • Udara disedut masuk apabila otot
• Permukaan pernafasan adalah lembap untuk interkosta luar mengecut manakala otot
melarutkan oksigen untuk resapan. interkosta dalam mengendur.
• Permukaan respirasi adalah nipis supaya kadar • Tindakan ini menyebabkan sangkar rusuk
resapan gas adalah cepat. dinaikkan ke atas dan ke arah depan.
• Permukaan respirasi mempunyai nisbah jumlah • Pada masa yang sama, otot diafragma
luas permukaan kepada isi padu yang besar, mengecut, diafragma turun ke bawah dan
yang membenarkan lebih banyak gas meresap menjadi mendatar.
melaluinya.
• Isi padu rongga toraks bertambah
Perbezaan: Serangga manakala tekanan rongga toraks berkurang
Sistem/organ respirasi: dan udara masuk ke dalam peparu kerana
Manusia sistem trakea. tekanan atmosfera yang lebih tinggi di luar.
Udara masuk ke dalam
Sistem/organ sistem trakea melalui spirakel (b) • TbeakdaannabnesrbeapnadrainCgOd2enyagnagn tinggi dalam sel
respirasi: peparu. tekanan separa
Spirakel mempunyai
Udara masuk ke dalam injap CO2 dalam kapilari tisu menyebabkan
trakea melalui lubang CO2 meresap dari sel badan ke dalam
hidung plasma darah.
Rongga hidung tidak • Sebahagian kecil karbon dioksida dalam
mempunyai injap
plasma adalah terlarut dan sebahagian lagi
diangkut oleh hemoglobin.
Trakea bercabang kepada Trakea bercabang • Kebanyakan karbon dioksida meresap ke
bronkus kepada trakeol dalam sel darah merah (eritrosit).
Trakeol mempunyai
Bronkus berakhir dalam hujung yang buntu • Dalam eritrosit, karbon dioksida berpadu
alveolus dengan air untuk membentuk asid karbonik
Pertukaran gas berlaku (H2CO3).
Pertukaran gas berlaku dalam trakeol
dalam alveolus • Asid karbonik (H2CO3) terurai kepada ion
Trakea disokong oleh bikarbonat (HCO3–) dan ion hidrogen.
Trakea disokong oleh cincin kitin
cincin rawan untuk • HCO3– meresap ke dalam plasma darah
mencegah trakea daripada Trakeol tidak diliputi dan diangkut ke peparu. Ion HCO3-
ranap oleh kapilari darah tetapi bergabung semula dengan H+ untuk
bersentuhan secara membentuk asid karbonik (H2CO3).
Alveolus diliputi oleh langsung dengan sel
jaringan kapilari darah badan • Asid karbonik kemudiannya terurai menjadi
karbon dioksida dan air.
Biologi Tingkatan 4 3
• Tekanan separa CO2 yang tinggi dalam 11 Ikan paus dapat menyimpan kepekatan oksigen
kapilari peparu dan rendah dalam udara yang sangat tinggi di dalam darah dan otot. Ikan
alveolus menyebabkan CO2 meresap dari paus menyedut nafas di atas permukaan laut
kapilari peparu ke alveolus dan seterusnya dan menahan nafas semasa menyelam. Selain
dihembus keluar. menyimpan kepekatan oksigen yang tinggi dalam
darah dan otot, metabolisme badan dan denyutan
Sudut Pengayaan jantung dikurangkan semasa ikan paus menyelam.
Arteri ikan paus pada bahagian badan tertentu
10 Katak adalah paling sesuai digunakan sebagai juga mengalami pencerutan untuk mengurangkan
haiwan penunjuk tahap pencemaran udara. peredaran darah ke bahagian badan tersebut bagi
Walaupun katak mempunyai sepasang peparu, menjimatkan penggunaan oksigen. Oksigen yang
organ pernafasan utama ialah permukaan dijimatkan disalurkan ke bahagian badan yang
kulitnya. Tidak seperti peparu, udara yang diresap penting seperti jantung, organ deria dan otak.
melalui kulit tidak dapat ditapis. Oleh demikian, Dengan cara ini, seekor ikan paus dapat menahan
pencemaran udara akan menyebabkan permukaan nafas selama kira-kira 50 minit sebelum naik ke
kulit katak disekat oleh zarah-zarah kecil. Kulit yang permukaan laut untuk bernafas.
tersekat mengurangkan kecekapan pertukaran
gas dan ini boleh menyebabkan katak mati. Oleh
itu, katak adalah lebih peka terhadap pencemaran
udara berbanding haiwan vertebra yang lain.
4 Biologi Tingkatan 4
Cadangan Jawapan
BAB 9 NUTRISI DAN SISTEM 3 Usus kecil panjang. Lapisan dalam usus kecil
PENCERNAAN MANUSIA berlipat-lipat serta dilitupi vilus untuk menambahkan
luas permukaan bagi penyerapan nutrien. Pada
Praktis Formatif 9.1 permukaan epitelium vilus, terdapat banyak
mikrovilus.
1 Makanan yang dimakan oleh manusia adalah
dalam bentuk molekul yang besar dan kompleks. 4 Glukosa, galaktosa dan asid amino diangkut
Makanan ini perlu dicernakan kepada bentuk yang merentasi sel epitelium ke salur darah melalui
lebih kecil dan ringkas agar dapat diserap ke dalam pengangkutan aktif oleh protein pembawa
salur darah dan dihantar ke sel-sel badan. menentang kecerunan kepekatan. Asid lemak
dan gliserol diangkut merentasi membran plasma
2 Struktur yang terlibat dalam proses pencernaan dengan cara meresap ke dalam lakteal melalui
ialah mulut, gigi, esofagus, perut, duodenum, resapan ringkas.
usus kecil dan usus besar.
Praktis Formatif 9.3
3 Sel-sel utama pada kelenjar gaster ialah sel utama
yang merembeskan pepsinogen, sel parietal yang 1 Asimilasi merujuk kepada penggunaan nutrien yang
merembeskan asid hidroklorik dan sel mukus yang diserap untuk mensintesis sebatian kompleks.
merembeskan mukus.
2 Fungsi hati dalam proses asimilasi:
4 Enzim-enzim yang terlibat dalam proses • Metabolisme karbohidrat.
pencernaan di usus kecil ialah tripsin, amilase, Glukosa dioksidakan untuk menghasilkan
erepsin, sukrase, maltase, laktase dan lipase.
tenaga.Kebanyakan glukosa berlebihan ditukar
Fungsi enzim: kepada glikogen dan disimpan di dalam hati.
Tripsin—menghidrolisis polipeptida kepada peptida • Metabolisme protein.
Sel hati menggunakan asid amino untuk
Amilase—menghidrolisis kanji kepada maltosa mensintesis protein plasma dan enzim.
Erepsin—menghidrolisis peptida kepada asid amino
Sukrase—menghidrolisis sukrosa kepada glukosa • Penyimpanan nutrien.
Selain daripada menyimpan glikogen, hati
dan fruktosa menyediakan tempat simpanan vitamin dan juga
Maltase—menghidrolisis maltosa kepada glukosa garam mineral.
Laktase—menghidrolisis laktosa kepada glukosa
• Penyahtoksinan.
dan galaktosa Hati bertindak menyaring dan menyahtoksin
Lipase—menghidrolisis lipid kepada asid lemak dan bahan berbahaya kepada badan seperti dadah,
alkohol serta bendasing lain.
gliserol
Praktis Formatif 9.2 Praktis Formatif 9.4
1 Struktur utama dalam penyerapan makanan 1 Fungsi utama usus besar ialah penyerapan air dan
ialah vilus. vitamin serta pembentukan tinja.
2 (a) Kapilari darah 2 Air, mineral, hasil sampingan metabolisme sesetengah
(b) Lakteal bakteria seperti vitamin B, K dan asid folik.
1
3 Kepentingan penyerapan air dan vitamin: Praktis Sumatif 9
• Penyerapan air dalam usus besar membantu
1 Jus usus individu tersebut berkemungkinan tidak
pembentukan tinja yang separa pepejal. Proses mengandungi atau kekurangan enzim laktase yang
ini membolehkan badan mengekalkan air. boleh mencernakan gula susu (laktosa) dalam
usus kecilnya. Akibatnya, bakteria yang terdapat
• Penyerapan vitamin dapat mengekalkan di dalam usus besar akan mencernakan laktosa ini
kesihatan. untuk menghasilkan asid lemak dan metana yang
menyebabkan masalah cirit-birit dan kembung
4 Proses pembentukan tinja: perut. Individu tersebut dinasihati minum susu
tanpa laktosa.
• Selepas penyerapan nutrien berlaku di dalam
usus kecil, kandungan yang masih tertinggal di 2 • Kelenjar gaster di dalam perut merembeskan
dalam usus kecil akan masuk ke dalam kolon. jus gaster.
• Kandungan tersebut mengandungi campuran • Jus gaster mengandungi asid hidroklorik
air, bahan makanan yang tidak dihadam, dan pepsin.
bakteria, sel-sel mati dan selulosa.
• Medium di dalam perut adalah berasid dan
• Pergerakan makanan yang tidak terhadam optimum untuk tindakan enzim.
tersebut dibantu oleh proses peristalsis.
• Protein dihidrolisiskan kepada polipeptida oleh
• Di dalam kolon, berlakunya penyerapan garam enzim pepsin.
mineral dan air sehingga terbentuknya tinja.
3 • Individu tersebut menghidap penyakit bulimia.
Praktis Formatif 9.5 • Untuk mengekalkan jisim badan, pesakit
memuntahkan semula makanan yang dimakan.
1 Pengambilan gizi dengan kandungan serat yang
tinggi dapat memudahkan pergerakan tinja dan • Pesakit juga mengalami tekanan dan kerisauan.
seterusnya mengelakkan masalah kesihatan
seperti sembelit, kanser kolon, kanser rektum dan • Pesakit mengalami ketidakseimbangan ion
hemoroid. Antara fungsi serat ialah merangsang mineral dalam darah.
peristalsis, menyerap dan menyingkirkan
bahan toksik, mengawal atur penyerapan • Ini menyebabkan kerosakan kepada salur
glukosa terutamanya bagi pesakit diabetes dan alimentari.
meningkatkan populasi bakteria dalam usus besar.
4 (a) X : Duodenum
2 Pintasan gaster melibatkan pengecilan saiz perut Y : Pankreas
menggunakan pelbagai kaedah pembedahan.
Antara kesan sampingan jangka pendek (b) (i) Hempedu dan jus pankreas adalah
pembedahan ini ialah refluks asid, mual dan beralkali. Ini membantu meneutralkan asid
muntah-muntah, esofagus mengembang, tidak daripada perut.
boleh makan beberapa jenis makanan, risiko
jangkitan, kenaikan atau penurunan berat badan. (ii) Y merembeskan jus pankreas yang
Kesan sampingan jangka panjang pula termasuklah mengandungi enzim pencernaan ke
mual dan pening-pening, aras gula rendah, dalam X. Amilase pankreas menghidrolisis
malnutrisi, ulser perut dan masalah penyahtinjaan. kanji kepada maltosa.
2
(c) Pepsin menghidrolisis protein kepada • Hasil akhir protein (telur dan susu) ialah asid amino.
polipeptida.
• Asid amino diangkut ke sel badan untuk sintesis
(d) Asid di dalam buah oren merendahkan nilai enzim dan memperbaiki tisu yang rosak.
pH duodenum. Hal ini akan memperlahankan
pencernaan kanji. • Epal dan susu membekalkan vitamin dan garam
mineral.
Soalan Esei
• Vitamin seperti vitamin B digunakan sebagai
5 • Pencernaan lipid bermula di duodenum. kofaktor. Secara amnya, vitamin dan garam
• Garam hempedu yang dihasilkan oleh hati mineral mengekalkan kesihatan yang optimum.
mengemulsi lemak kepada titisan lipid.
• Epal juga membekalkan pelawas yang
• Pankreas merembes jus pankreas yang tidak boleh dicerna tetapi membantu dalam
mengandungi lipase ke dalam duodenum. penyahtinjaan.
• Lipase menghidrolisis titisan lipid kepada asid 7 (a) Diet yang kaya dengan lemak adalah tidak baik
lemak dan gliserol. untuk kesihatan bagi sebab-sebab berikut:
• Diet yang mempunyai kandungan lemak
• Lipid + air Gliserol + asid lemak yang tinggi dan makanan berminyak boleh
menyebabkan tekanan darah tinggi dan
• Penyerapan asid lemak dan gliserol berlaku di penyakit kardiovaskular.
dalam usus kecil.
• Lemak yang berlebihan akan terenap pada
• Di dalam sel epitelium vilus, kondensasi asid dinding arteri (aterosklerosis) dan boleh
lemak dan gliserol membentuk titisan lipid menyebabkan arteri tersumbat.
semula.
• Lumen arteri menjadi sempit. Ini
• Titisan lipid diserap ke dalam lakteal vilus. menyukarkan pengaliran darah. Keadaan
ini meningkatkan tekanan darah
• Lipid diangkut dari lakteal melalui sistem limfa (hipertensi).
ke dalam duktus toraks dan akhirnya masuk ke
dalam aliran darah melalui vena subklavikel kiri. • Sekiranya lumen arteri yang menjadi
sempit ialah arteri koronari (arteri di
• Asimilasi berlaku dalam sel. jantung), sakit jantung yang disebabkan
oleh kekurangan bekalan oksigen ke otot
• Sel menggunakan lipid untuk membentuk jantung berlaku.
sebatian kompleks membran plasma.
• Sekiranya kolesterol ini mengeras dan
6 • Roti mengandungi karbohidrat. Pencernaan menyumbat arteri koronari, serangan
karbohidrat menghasilkan glukosa. penyakit jantung atau trombosis
koronari iaitu kekurangan bekalan darah
• Glukosa diangkut ke sel badan dan hati dan oksigen ke jantung berlaku dan
untuk dioksidakan semasa respirasi sel bagi menyebabkan kerosakan pada bahagian
membebaskan tenaga. jantung. Keadaan ini boleh membawa
maut sekiranya tindakan pengepaman
• Glukosa berlebihan ditukar menjadi glikogen jantung terhenti.
untuk disimpan.
• Kolesterol berlebihan juga boleh
• Hasil akhir mentega ialah asid lemak dan gliserol. menyebabkan pembentukan batu
hempedu.
• Lipid dioksidakan untuk menghasilkan tenaga.
3
• Sebahagiannya disimpan dalam tisu adipos.
(b) • Makanan yang kurang karbohidrat dan ginjal. Oleh itu, bentuk struktur molekul ubat yang
• lemak. Kurang karbohidrat akan ditukar ditelan adalah berbeza daripada yang terdapat
kepada lemak. dalam darah.
Makanan yang kurang lemak dan
kolesterol. Kolesterol akan kurang terenap 9 Pemanis tiruan seperti ‘sakarin’, ‘aspartame’
pada dinding arteri dan menyumbat arteri. dan ‘sucralose’ memberikan rasa manis kepada
Pengaliran darah di jantung tidak tersekat. minuman tersebut tetapi hanya menyumbangkan
sedikit nilai kalori. ‘Sucralose’ diperbuat daripada
(c) • Hidrolisis kanji oleh amilase air liur dan sukrosa yang telah diubah suai iaitu tiga daripada
amilase pankreas menghasilkan maltosa. kumpulan hidroksil molekul sukrosa telah diganti
Seterusnya, hidrolisis maltosa oleh dengan atom klorin. ‘Sucralose’ merangsang tunas
maltase menghasilkan glukosa. Hasil akhir rasa (manis) seperti sukrosa tetapi enzim tidak
pencernaan kanji ialah glukosa. Glukosa boleh mencernakannya. Oleh itu ‘sucralose’ tidak
diserap melalui sel epitelium ileum dan memberi sebarang nilai kalori kepada makanan.
seterusnya diserap masuk ke dalam sistem ‘Sucralose’ adalah lebih stabil berbanding dengan
peredaran darah melalui kapilari darah. pemanis tiruan yang lain.
• Glukosa kemudian diangkut melalui vena 10 Bahan-bahan dalam makanan siap saji atau sejuk
portal hepar ke hati. beku lazimnya mengandungi banyak lemak, garam,
gula dan bahan kimia yang telah diproses.
• Proses asmilasi berlaku di hati. Mengikut
keperluan badan, glukosa dalam hati • Kebanyakan lemak yang terkandung dalam
dioksidakan, glukosa berlebihan ditukar makanan siap saji atau sejuk beku adalah lemak
kepada glikogen untuk disimpan di hati trans. Lemak trans ialah lemak yang biasanya
atau ditukar menjadi lemak dan diangkut ke wujud dalam bentuk cecair diubah suai menjadi
bahagian badan yang lain untuk disimpan. pepejal. Lemak trans membuatkan makanan
siap saji tahan lebih lama. Namun begitu, lemak
• Dari hati, sebahagian glukosa diangkut trans boleh meningkatkan paras kolesterol
oleh sistem peredaran darah ke jantung ‘buruk’ (LDL) dan mengurangkan paras
dan seterusnya dipam ke seluruh sel badan. kolesterol ‘baik’ (HDL). Ini meningkatkan risiko
mendapat penyakit jantung dan menyebabkan
• Di sel badan, glukosa dioksidakan untuk penyumbatan arteri. Sesetengah makanan siap
menghasilkan tenaga, air dan karbon saji mengandungi daging merah dan keju yang
dioksida. semulajadinya terdiri daripada lemak tepu, boleh
mengakibatkan peningkatan kolesterol ‘buruk’.
• Tenaga digunakan untuk proses kimia sel,
misalnya pengecutan otot dan sintesis • Garam biasanya digunakan sebagai
protein. Glukosa berlebihan disimpan bahan penambah perisa dan juga sebagai
dalam otot. pengawet. Hidangan makanan siap saji
mengandungi lebih banyak garam daripada
Sudut Pengayaan yang diperlukan oleh badan kita untuk sehari.
Ini boleh mengakibatkan peningkatan paras
8 Ubat yang dimakan mungkin telah diubah kolesterol, dan juga meningkatkan tekanan
suai oleh hati. Ubat yang telah diserap melalui darah. Kandungan garam yang tinggi dalam
usus kecil diangkut oleh darah ke hati. Di hati, makanan juga dikaitkan dengan penyakit
sebarang komponen yang toksik dalam ubat ginjal.
dimetabolismekan dan ditukar kepada bentuk yang
kurang toksik dan lebih mudah dikumuhkan melalui
4
• Kanji atau gula kompleks digunakan dalam • Sodium nitrat dan pewarna tiruan yang
makanan siap saji untuk menambah perisa berfungsi untuk membuatkan makanan
dan tekstur. Badan akan menguraikan siap saji kelihatan segar dan menarik telah
kanji kepada gula dalam bentuk glukosa dikaitkan dengan pelbagai jenis kanser.
semasa pencernaan. Pengambilan gula yang Sesetengah bahan pengawet didapati
berlebihan boleh mengakibatkan isu kesihatan merupakan bahan karsinogen (penyebab
yang serius dan dikaitkan dengan peningkatan kanser).
risiko mendapat penyakit diabetes, penyakit
jantung dan obesiti. Gula berlebihan juga • Selain itu, bahan penambah kepadatan
dikaitkan dengan kemurungan. makanan siap saji seperti selulosa dan kalium
bromat boleh mengganggu sistem penyerapan
• Bahan kimia ditambahkan kepada makanan nutrien dalam badan. Ini menyumbang kepada
siap saji atau sejuk beku untuk menjadikannya pelbagai masalah sistem pencernaan.
tahan lama dan menambah perisa. Akan tetapi,
kandungan bahan kimia yang tinggi adalah
toksik kepada badan. Contohnya, monosodium
glutamat (MSG) dikaitkan dengan pening,
rasa mual, sakit dada, kelesuan dan juga
kesukaran untuk bernafas.
5
Cadangan Jawapan
BAB 10 PENGANGKUTAN DALAM Praktis Formatif 10.3
MANUSIA DAN HAIWAN
1 Nodus sinoatrium
Praktis Formatif 10.1
2 Miogenik bermaksud jantung mengecut dan
1 • Ikan mempunyai sistem peredaran tunggal mengendur tanpa perlu menerima isyarat impuls
manakala manusia mempunyai sistem peredaran daripada sistem saraf.
ganda dua.
3 Pengaliran darah kembali ke jantung memerlukan
• Ikan mempunyai satu atrium dan satu ventrikel bantuan pengecutan otot rangka di sekeliling vena.
sementara manusia mempunyai dua atrium dan Sekiranya seseorang berdiri terlalu lama, darah
dua ventrikel. kurang mengalir ke otak, maka kurang oksigen dan
glukosa dibawa ke otak. Ini menyebabkan individu
2 Darah beroksigen masih bercampur dengan darah tersebut pengsan.
terdeoksigen kerana amfibia mempunyai satu
ventrikel yang tidak terbahagi. 4 Apabila aliran darah disekat daripada mengalir
ke hujung jari atau apabila salur darah mengecut
3 Badan cacing pipih yang berbentuk pipih kerana kesejukan.
menyediakan nisbah jumlah luas permukaan
kepada isi padu yang besar untuk proses resapan Praktis Formatif 10.4
bahan keperluan sel berlaku dengan cekap.
1 Fibrin ialah gentian protein berupa bebenang yang
4 Sistem peredaran darah terbuka dalam serangga berfungsi mencegah kehilangan darah apabila
tidak dapat mengedarkan oksigen ke sel badan. seseorang terluka dan kemasukan mikroorganisma
Oleh itu, untuk menampung aktiviti aktif, serangga seperti bakteria dan benda asing lain ke dalam
memerlukan satu sistem trakea untuk mengangkut darah.
oksigen.
2 Hemofilia dan trombosis
Praktis Formatif 10.2
3 • Platlet tergumpal, sel rosak dan faktor pembeku
1 Injap bikuspid berfungsi menghalang pengaliran membentuk trombokinase.
balik darah ke atrium kiri apabila ventrikel kiri
mengecut. • Trombokinase (dengan kehadiran Ca2+ dan
vitamin K) menukarkan protombin kepada
2 Selepas menderma darah, darah yang berkurangan trombin.
dalam badan terutamanya di bahagian otak boleh
menyebabkan seseorang berasa mual dan pitam. • Trombin menukar fibrinogen kepada fibrin.
Penderma diberi pil ferum kerana ferum diperlukan
untuk membina hemoglobin. • Fibrin membentuk satu jaringan pada permukaan
luka dan menghalang kehilangan darah.
3 Sel eritrosit berbentuk dwicekung dan tidak
mempunyai nukleus, manakala sel leukosit 4 Sekiranya darah beku berlaku dalam arteri
mempunyai bentuk yang tidak tetap dan koronari, bahagian otot jantung mungkin mati
mempunyai nukleus. atau rosak selama-lamanya akibat kekurangan
bekalan oksigen ke bahagian itu. Ini menyebabkan
4 Ventrikel kiri perlu mengepam darah ke seluruh serangan jantung.
badan melalui aorta. Dinding berotot yang lebih
tebal menghasilkan daya pengecutan yang lebih Praktis Formatif 10.5
kuat. 1 Kumpulan darah O
Biologi Tingkatan 4 1
2 Sel darah merah penerima akan mengalami 4 • Pembentukan dan pemendapan plak pada
pengaglutinan. dinding dalam arteri.
3 • Plak terdiri daripada kolesterol, lipid, tisu
penghubung bergentian, tisu otot yang mati dan
Pasangan ibu Pasangan ibu Pasangan ibu platlet yang tergumpal.
bapa pertama bapa kedua bapa ketiga
• Plak menyumbatkan lumen salur darah dan
Q R P menyempitkan lumen.
4 • Dalam bulan terakhir kehamilan, serpihan sel • Aterosklerosis merupakan peringkat awal
darah fetus anak pertama yang mengandungi arteriosklerosis.
antigen Rhesus bercampur dengan darah ibu
melalui plasenta yang mula tanggal. Praktis Formatif 10.7
• Keadaan ini merangsang sistem keimunan ibu 1 Duktus limfa kanan dan duktus toraks.
untuk menghasilkan antibodi terhadap antigen
Rhesus. 2 Sistem limfa mempunyai tiga fungsi utama:
• Pengumpulan bendalir tisu berlebihan untuk
• Antibodi (anti-Rhesus) yang terbentuk mengalir dikembalikan ke dalam aliran darah.
melalui plasenta ke dalam sistem peredaran
darah fetus. • Pengangkutan lipid dari usus kecil ke aliran
darah.
• Lazimnya, jumlah antibodi yang terbentuk tidak
mencukupi untuk memberi kesan kepada anak • Pertahanan badan: Nodus limfa memusnahkan
pertama. patogen dan menghasilkan limfosit.
• Walau bagaimanapun, antibodi yang 3 Komposisi
memusnahkan sel darah merah kekal dalam Bendalir badan
darah ibu. Plasma dan komponen sel
Plasma darah
• Apabila ibu tersebut hamil dengan anak kedua Bendalir tisu Plasma tanpa protein plasma,
dan sekiranya anak itu juga merupakan Rh- eritrosit dan platlet
positif, sedikit darah fetus yang memasuki darah Limfa
ibu merangsang lebih banyak anti-Rhesus • Plasma tanpa protein plasma,
dirembeskan. eritrosit dan platlet
• Antibodi yang meresap ke dalam sistem • Lebih banyak titisan lipid
peredaran darah fetus menyebabkan • Bilangan limfosit yang tinggi
pemusnahan sel darah merah.
yang dihasilkan oleh nodus
• Sel darah merah fetus mengalami hemolisis. limfa
Praktis Formatif 10.6 4 Asid lemak dan gliserol, hasil pencernaan makanan
berlemak akan meresap ke dalam lakteal dalam
1 Serangan jantung. vilus usus kecil. Molekul-molekul ringkas ini
kemudiannya membentuk sebahagian daripada
2 Strok berlaku apabila darah beku menyekat komponen limfa yang diangkut melalui lakteal ke
pengaliran darah ke otak. dalam salur limfa. Oleh itu, bilangan molekul lipid
dalam limfa akan meningkat selepas seseorang
3 Diet makanan yang kaya dengan lipid dan rendah makan makanan berlemak.
dalam serat, kurang bersenam, obesiti dan
merokok.
2 Biologi Tingkatan 4
Praktis Formatif 10.8 3 • Perentak elektronik berfungsi seperti nodus
sinoatrium yang mencetuskan impuls untuk
1 Jangkitan parasit boleh berlaku melalui gigitan mengawal dan memelihara denyutan jantung.
nyamuk yang menularkan cacing parasit Brugia sp.
• Impuls elektrik yang dijana merebak kepada
2 Sekiranya bendalir berlebihan tidak dikembalikan kedua-dua atrium dan seterusnya sehinggalah ke
ke aliran darah, tisu badan akan menjadi bengkak nodus atrioventrikel.
kerana terlalu banyak bendalir terkumpul di dalam
ruang antara sel. • Nodus atrioventrikel seterusnya menghantar
impuls elektrik beritma ke seluruh ventrikel
3 Pesakit akan mengalami edema akibat dan ini menyebabkan jantung berdenyut dan
pengumpulan bendalir tisu di dalam ruang antara mengepam darah.
sel. Ini adalah kerana pengembalian bendalir tisu
ke aliran darah memerlukan bantuan pengecutan 4 • Satu contoh nutrien ialah glukosa.
otot rangka dan otot pada dinding salur limfa. • Jantung mengepam darah dari arteri ke
kapilari darah.
4 Globul lipid adalah terlalu besar untuk meresap ke
dalam kapilari darah tetapi boleh meresap melalui • Diameter arteri adalah lebih besar daripada
bukaan kecil antara sel endotelium kapilari limfa. kapilari.
Ini adalah kerana sel endotelium yang membina
dinding kapilari limfa tidak bersambungan hujung • Ini menghasilkan tekanan hidrostatik tinggi yang
ke hujung seperti dalam kapilari darah. Sebaliknya, memaksa glukosa meresap melalui kapilari darah
hujung sel kapilari limfa bertindih dan akan terbuka ke dalam ruang antara sel untuk membentuk
seperti ayunan pintu sehala untuk membenarkan bendalir tisu.
bendalir tisu meresap masuk.
• Kepekatan glukosa dalam bendalir adalah lebih
Praktis Sumatif 10 tinggi daripada sel.
1 Ya. Individu yang mempunyai kumpulan darah • Glukosa meresap ke dalam sel melalui
jenis O tidak mempunyai antigen A atau antigen B resapan berbantu.
pada sel darah merah. Jadi boleh menderma darah
kepada individu yang mempunyai kumpulan darah 5 (a) Bendalir tisu terkumpul dalam salur yang
jenis B kerana pengaglutinan tidak akan berlaku. tersumbat dan tidak boleh dikembalikan
ke sistem peredaran darah. Individu akan
2 • Bilangan eritrosit yang rendah bermaksud kurang mengalami edema.
hemoglobin untuk bergabung dengan oksigen
bagi membentuk oksihemoglobin. (b) Kaki akan membengkak.
• Ini bermaksud kurang oksigen diangkut ke tisu 6 (a) • Darah terdeoksigen yang dipam dari
badan untuk respirasi sel. ventrikel akan memasuki kapilari insang.
• Akibatnya, kurang tenaga dihasilkan. • Di kapilari insang, pertukaran gas akan
berlaku.
• Individu tersebut akan mudah letih dan
pucat. • Dari insang, darah beroksigen akan
mengalir ke semua bahagian badan yang
• Beliau mungkin akan menghidap anemia. lain melalui kapilari sistemik.
• Beliau mesti makan makanan yang kaya dengan • Darah terdeoksigen yang diangkut dalam
ferum seperti bayam. vena kemudian akan diedarkan kembali ke
atrium jantung.
(b) Sistem peredaran manusia terdiri daripada
sistem peredaran ganda dua, manakala
Biologi Tingkatan 4 3
sistem peredaran ikan terdiri daripada sistem • Karbon monoksida bersaing dengan oksigen
peredaran tunggal. Jantung manusia terdiri untuk bergabung dengan hemoglobin
daripada empat ruang manakala jantung ikan membentuk karboksihemoglobin.
terdiri daripada dua ruang.
• Menjejaskan kecekapan pengangkutan oksigen.
(c) Kedua-duanya mempunyai sistem peredaran
tertutup kerana darah terkandung dalam salur • Menyebabkan kesukaran bernafas dan serangan
darah semasa diedarkan ke seluruh badan. jantung
(d) Pengaliran darah ikan menghadapi lebih • Asap rokok mengandungi tar yang membentuk
banyak rintangan berbanding dengan satu lapisan pada dinding alveolus yang
pengaliran darah dalam manusia kerana darah mengurangkan pertukaran gas.
perlu melalui dua sistem kapilari iaitu kapilari
insang dan kapilari sistemik sebelum kembali Gizi tidak seimbang
ke jantung. Pengaliran darah melalui kapilari • Pengambilan lemak/ lipid / karbohidrat yang
mengenakan rintangan terhadap aliran darah. tinggi
Tekanan hidrostatik darah ke atas dinding
kapilari berkurangan. Ini bermaksud darah • Kolesterol dan lemak terkumpul dan mengenap
beroksigen yang meninggalkan kapilari insang di dalam lumen salur darah.
ke bahagian badan lain mengalir dengan
perlahan. Bagi manusia, darah mengalir dalam • Lumen arteri koronari menjadi kecil dan sempit.
salur darah yang besar iaitu arteri dan vena
sebelum bercabang kepada arteriol dan venul • Ini menyebabkan ateroklerosis, strok atau
dan berakhir dengan kapilari. Pengurangan trombosis.
tekanan darah adalah secara tidak mendadak
dan pengaliran darah menghadapi rintangan Gaya hidup yang tidak sihat
yang kurang. • Kurang senaman fizikal dan gaya hidup yang
kurang pergerakan.
Ikan mengatasi masalah ini dengan adanya
sinus venosus, iaitu rongga besar yang • Menyebabkan kegendutan dan obesiti, stres,
menggantikan vena. Sinus ini yang bersaiz tekanan darah tinggi dan serangan jantung
lebih besar daripada vena memberi rintangan
yang kurang terhadap pengaliran darah. 8 (a) • Pengecutan otot kardium dicetus dan
dimulakan oleh sekumpulan tisu khas
Soalan Esei disebut nodus sinoatrium.
7 Merokok • Nodus sinoatrium menjana impuls
• Asap rokok mengandungi nikotina. elektrik sama seperti yang dijana oleh
• Nikotina menyebabkan ketagihan. saraf.
• Nikotina mengecutkan salur darah.
• Nikotina meningkatkan tekanan darah. • Oleh sebab otot kardium bersilangan dan
• Menyebabkan pengumpulan plak. bersambungan, apabila satu sel diuja
• Menyebabkan trombosis / arteriosklerosis. atau dirangsang, rangsangan ini akan
• Asap rokok mengandungi karbon monoksida. disebarkan atau dikonduksikan ke seluruh
dinding atrium jantung.
• Gelombang pengecutan akan dipancarkan
ke seluruh atrium menyebabkan
atrium mengecut dengan serentak dan
seragam.
• Impuls elektrik akan merebak sehingga ke
kumpulan nodus kedua yang disebut nodus
atrioventrikel.
4 Biologi Tingkatan 4
• Impuls elektrik merebak melalui berkas His bekerja dengan lebih kuat. Keadaan ini
dan gentian Purkinje sehinggalah ke apeks disebut angina dan disebabkan oleh
jantung. kekurangan bekalan oksigen ke otot
jantung.
• Ini merangsang gelombang impuls elektrik
beritma ke seluruh ventrikel dan kedua-dua • Kekurangan bekalan darah dan oksigen
ventrikel akan mengecut secara serentak ke jantung boleh menyebabkan kematian
bermula dari bahagian bawah sehingga ke sebahagian tisu otot jantung dan membawa
bahagian pangkal aorta dan pangkal maut sekiranya darah tidak sampai ke tisu
arteri pulmonari. otot jantung tersebut.
(b) • Ali perlu berjalan atau melakukan gerakan • Sekiranya enapan kolesterol dan lemak
pada kakinya supaya otot rangka pada bersama dengan darah beku dialirkan ke
kakinya dapat mengecut. tempat lain, misalnya ke otak, strok boleh
berlaku.
• Pengecutan otot rangka kaki dapat
menghasilkan daya untuk menolak darah • Oleh itu, adalah wajar untuk beliau
dalam vena kembali ke jantung. menghentikan amalan pemakanan tidak
sihat ini bagi mengelakkan serangan strok,
• Pengecutan otot juga dapat membantu hipertensi dan penyakit kardiovaskular.
menolak darah mengalir ke bahagian tisu
kaki yang kekurangan bekalan darah. Sudut Pengayaan
(c) Rendang daging dan nasi lemak yang 9 (a) • Darah boleh mengalir kembali semula ke
dimasak dengan santan kelapa mengandungi ventrikel kiri apabila ventrikel kiri mengecut
kandungan lipid (trigliserida) dan kolesterol untuk mengepam darah keluar melalui
yang tinggi. aorta.
Biasanya, tubuh manusia lebih cenderung • Tisu badan akan menerima darah
menyimpan lemak daripada menggunakannya beroksigen yang kurang.
untuk membekalkan tenaga.
• Peredaran darah akan menjadi lambat dan
Oleh itu, lemak dan kolesterol berlebihan akan tekanan darah menjadi rendah.
terenap pada dinding arteri (arteriosklerosis).
(b) Pembentukan septum yang tidak sempurna
• Lumen arteri menjadi sempit dan menyebabkan darah terdeoksigen bercampur
menyukarkan serta menyekat pengaliran dengan darah beroksigen. Oleh itu, bayi akan
darah. mengalami kekurangan oksigen.
• Keadaan ini meningkatkan tekanan darah 10 Rawatan yang dapat dijalankan ialah pembedahan
(hipertensi). pintasan arteri koronari dan penempatan gegelung
besi (stent) dalam salur darah.
• Jantung terpaksa bekerja dengan lebih
kuat untuk mengepam darah. Keadaan ini 11 Kain pembalut luka perlulah mengandungi kuantiti
menambahkan tekanan pada jantung. trombin dan fibrinogen yang banyak agar dapat
menghentikan aliran darah. Pembalut luka ini boleh
• Sekiranya lumen arteri yang menyempit digunakan sewaktu kecemasan untuk menutup luka
ialah arteri koronari (arteri di jantung), sakit kemalangan.
jantung mungkin berlaku, terutamanya
apabila aktiviti atau keadaan emosi
seseorang itu menyebabkan jantung
Biologi Tingkatan 4 5
Cadangan Jawapan
BAB 11 KEIMUNAN MANUSIA Maka, adalah sangat disyorkan agar kita mematuhi
dan melengkapkan rancangan imunisasi seawal
Praktis Formatif 11.1 mungkin mengikut jadual yang telah disyorkan.
1 Keimunan ialah keupayaan badan untuk melawan Praktis Formatif 11.3
jangkitan penyakit yang disebabkan oleh patogen
atau sebarang bendasing, melalui serangan 1 AIDS ialah sindrom kurang daya tahan penyakit.
spesifik terhadap patogen tersebut.
2 Virus HIV menyerang dan melumpuhkan sistem
2 Kulit merupakan pelindung fizikal yang dapat keimunan seseorang yang dijangkiti virus ini. Virus
menghalang kemasukan patogen. pH kulit yang HIV menyerang dan memusnahkan sel limfosit
berada antara julat 3 hingga 5 menyediakan satu yang berfungsi memusnahkan mikroorganisma
persekitaran berasid yang tidak sesuai untuk patogen. Ini boleh menyebabkan individu tersebut
pertumbuhan mikrob. menghidap penyakit AIDS atau sindrom kurang
daya tahan. Sistem keimunan pesakit menjadi
3 Sel fagosit menjalankan proses fagositosis dengan lemah sehingga badannya tidak mempunyai
mengepung, memerangkap dan mencernakan keupayaan untuk menentang penyakit yang
patogen. pada kebiasaannya tidak menjangkiti orang yang
mempunyai sistem keimunan yang sihat.
4 Antigen ialah bahan asing yang berjaya memasuki
badan. Antigen biasanya merupakan molekul 3 Seseorang yang mula-mula dijangkiti oleh virus HIV
protein yang wujud pada dinding atau membran luar merupakan seorang pembawa virus HIV dan beliau
patogen. Antibodi ialah protein yang dihasilkan oleh mungkin tidak menunjukkan sebarang gejala untuk
limfosit yang akan bertindak untuk memusnahkan jangka masa lebih kurang 10 tahun. Individu ini
antigen tersebut. hanya menghidap penyakit AIDS sekiranya sistem
keimunannya menjadi lemah dan kurang daya
Praktis Formatif 11.2 tahan terhadap penyakit yang pada kebiasaannya
tidak membahayakan. Contoh penyakit yang
1 Keimunan pasif buatan. Badan tidak menghasilkan boleh membawa maut kepada seseorang
antibodinya sendiri, maka keimunan ini tidak penghidap AIDS ialah penyakit pneumonia. Oleh
kekal lama dan hanya memberikan perlindungan itu, seseorang yang dijangkiti virus HIV tidak
sementara. semestinya menghidap penyakit AIDS selagi sistem
keimunannya masih kuat dan tidak dilumpuhkan
2 Suntikan antiserum terhadap bisa ular memberikan oleh virus HIV.
perlindungan segera tetapi untuk jangka masa yang
pendek sahaja. Keimunan yang diperolehi adalah 4 Penyakit AIDS dapat dicegah dengan menghindari
serta-merta selepas suntikan diberi. aktiviti-aktiviti berisiko seperti hubungan seks
yang tidak dilindungi dengan individu yang
3 Tempoh keimunan bagi keimunan pasif buatan berkemungkinan dijangkiti, berkongsi jarum
adalah lebih singkat daripada keimunan aktif tercemar yang digunakan untuk menyuntik dadah
buatan. atau dakwat tatu atau menerima pemindahan darah
yang tercemar dengan virus HIV.
4 Imunisasi membantu menguatkan sistem keimunan
dengan merangsang sel pertahanan badan dan
seterusnya melindungi kita daripada kemungkinan
berlaku komplikasi yang akan mengancam nyawa.
Biologi Tingkatan 4 1
Praktis Sumatairfas1a1ntibodi aras antibodi
dalam darah
dalam darah
1 Individu tersebut mesti diberi suntikan serum yang
mengandungi antibodi yang boleh melawan toksin
yang terdapat dalam bisa ular tersebut. aras keimunan aras keimunan
2 Melalui plasenta ibu kepada fetus dalam
kandungannya atau melalui susu ibu bagi ibu yang
menyusu anaknya. masa masa
(minggu)
3 (a) MKeeilmaluuni apnlasppseuannrstttiaifakmsa, eanamntuskibuelaodndutjiakai addniapat (minggu) suntikan
(b) meresap dari suntikan kedua
ibu ke fetus. ApabiIlandaivnidtiuboXdi memasuki fetus, pertama
Individu Y
antibodi tersebut akan bertindak terhadap (ii) • Individu X: Suntikan kedua diperlukan
untuk meningkatkan kuantiti antibodi
patogen. Ini memberikan keimunan bagi melepasi aras keimunan kerana kuantiti
antibodi semakin berkurangan dan jatuh
fetus dan menghalang fetus daripada diserang ke bawah aras keimunan selepas satu
tempoh tertentu.
penyakit.
• Individu Y: Suntikan kedua diperlukan
4 (a) (i) X : Keimunan pasif buatan untuk merangsang penghasilan antibodi
Y : Keimunan aktif buatan yang lebih supaya melepasi aras
keimunan kerana suntikan pertama tidak
(ii) X : Antiserum mencukupi untuk individu mencapai
Y : Vaksin aras keimunan yang dikehendaki.
(iii) Antiserum ialah plasma darah yang (iii) • Kesan keimunan yang diperolehi
mengandungi antibodi atau antitoksin bagi
sesuatu penyakit. Vaksin ialah antigen individu X adalah serta-merta manakala
yang mati atau telah dilemahkan yang
disuntik ke dalam badan seseorang untuk kesan keimunan yang diperolehi
merangsang sistem keimunannya untuk
menghasilkan keimunan yang dikehendaki. individu Y adalah lambat.
(b) (i) • Tempoh keimunan bagi individu X
aras antibodi aras antibodi selepas mencapai aras keimunan
dalam darah dalam darah bersifat sementara manakala bagi
individu Y kekal lama.
aras keimunan Soalan Esei aras keimunan
suntikan masa 5 (a) Dalam individu X, limfosit dirangsang untuk
kedua (minggu) menghasilkan antibmoadsiayang memusnahkan
anstiugnetnik.aSn el memor(mi kinegkgaul)dalam badan.
suntikan
pertama suntikanIndkievdiduua X memperoleh keimunan aktif semula
pertamajadi dan berupaya melawan penyakit tersebut
Individu X
paIdnadivmidausYa akan datang.
2 Biologi Tingkatan 4
(b) Ampaian yang disuntikkan kepada individu Y Paku berkarat yang dipijak oleh
ialah vaksin. Vaksin merupakan patogen yang Aziman mungkin mengandungi
dilemahkan untuk merangsang limfosit bagi
menghasilkan antibodi. Individu Y memperoleh bakteria Clostridium tetani
keimunan aktif buatan dan mempunyai yang menyebabkan penyakit
keimunan terhadap penyakit campak. penyakit tetanus (kancing gigi).
6 (a) • Bayi yang baru dilahirkan perlu menerima • O leh sebab antibodi bagi penyakit
imunisasi berdasarkan Rancangan tetanus sudah sedia ada dalam
Imunisasi kerana pada peringkat antitetanus, maka antibodi tersebut
fetus, bayi tidak menerima keimunan boleh bertindak dengan segera
terhadap sesetengah penyakit daripada terhadap bakteria tersebut.
ibunya (keimunan pasif semula jadi).
• Sistem keimunan badan tidak perlu
• Juga selepas mencapai umur 6 bulan, dirangsang untuk menghasilkan antibodi
keimunan pasif semula jadi semakin terhadap penyakit tersebut.
merosot.
• O leh itu, keimunan yang diperolehi oleh
• Tambahan pula, bayi akan terdedah Aziman dikenali sebagai keimunan pasif
kepada pelbagai jenis penyakit berjangkit, buatan.
misalnya penyakit campak. Bayi tidak
berupaya melawan jangkitan kerana • Suntikan antiserum dapat
tidak mempunyai keimunan terhadap menyelamatkan Aziman dengan segera
penyakit tersebut. berbanding dengan pengimunan yang
mengambil masa yang terlalu lama
• Oleh itu, bayi perlu diberi suntikan untuk merangsang sistem keimunan
imunisasi untuk membolehkannya badan menghasilkan kuantiti antibodi
memperolehi keimunan terhadap yang dikehendaki.
penyakit tersebut.
(c) • Virus HIV menyerang dan melumpuhkan
(b) (i) Satu dos suntikan cukup untuk sistem keimunan (sel limfosit), menjadikan
merangsang sistem keimunan badan badan manusia tidak mempunyai
supaya menghasilkan kepekatan antibodi keupayaan untuk menentang penyakit.
melebihi aras keimunan dan kekal • Bakteria, yis, parasit dan virus yang
sepanjang hayat untuk mencegah pada kebiasaannya tidak menyebabkan
jangkitan. penyakit yang serius dalam seseorang
yang mempunyai sistem keimunan yang
(ii) Sinti mungkin akan dijangkiti penyakit sihat boleh membahayakan dan membawa
hepatitis B sekiranya terdedah kepada maut kepada seseorang yang menghidap
virus hepatitis B kerana paras antibodi penyakit AIDS.
dalam badannya belum mencapai
kepekatan yang diperlukan untuk • Ini adalah kerana virus HIV menyerang
memberi perlindungan daripada penyakit dan memusnahkan sel yang pada
itu sepenuhnya. permukaannya mempunyai molekul CD4,
misalnya sel limfosit T. Limfosit T berfungsi
(iii) • Untuk rawatan segera, Aziman perlu memusnahkan mikroorganisma patogen.
diberikan suntikan antitetanus dengan Limfosit T ini merupakan sel perumah
serta-merta. Antitetanus mengandungi bagi virus HIV. Semasa jangkitan, virus
antibodi yang boleh melawan penyakit HIV akan melekatkan diri pada membran
plasma limfosit T dan seterusnya membina
tetanus.
Biologi Tingkatan 4 3
bahan genetik DNA virus. menjadi imun terhadap antibiotik tersebut. Ini
akan menghasilkan strain bakteria yang imun
• DNA virus akan memasuki nukleus limfosit terhadap antibiotik. Strain bakteria ini membiak
T dan bergabung dengan DNA limfosit T dengan cepat dan antibiotik yang sedia ada tidak
untuk menjadi sebahagian daripada DNA dapat membunuh strain bakteria ini lagi. Maka jika
limfosit T. dijangkiti, rawatan dengan antibiotik yang sedia ada
tidak lagi berkesan dan sistem imun mungkin tidak
• Di dalam limfosit T, virus HIV akan dapat melawan strain bakteria yang baharu ini.
bereplikasi untuk menghasilkan populasi
virus HIV baharu yang akan menyerang 8 • Mencuci tangan dengan antiseptik
sel limfosit T yang lain. Dengan cara itu, selepas menziarah
virus HIV melumpuhkan sistem keimunan
seseorang yang dijangkiti. • Menutup mulut dengan topeng mulut ketika
bercakap dengan pesakit
Sudut Pengayaan
• Elakkan daripada menyentuh peralatan hospital
7 Sekiranya antibiotik yang diberi tidak habis
dimakan, bakteria yang tidak dibunuh akan
4 Biologi Tingkatan 4
Cadangan Jawapan
BAB 12 KOORDINASI DAN GERAK Praktis Formatif 12.3
BALAS DALAM MANUSIA
1 Neuron motor menerima impuls saraf dari neuron
Praktis Formatif 12.1 geganti sistem saraf pusat dan menghantarnya ke
efektor seperti otot atau kelenjar untuk gerak balas
1 Gerak balas merujuk kepada cara sesuatu yang sewajarnya.
organisma bertindak balas selepas mengesan
sesuatu rangsangan. 2 Untuk menjana tenaga yang diperlukan untuk
penghantaran impuls saraf
2 Kulit
3 Impuls elektrik dihantar melalui sinaps secara kimia
3 Koordinasi sangat penting untuk manusia kerana iaitu melibatkan neurotransmiter.
sebarang perubahan yang berlaku di persekitaran
luar atau dalam badan dapat dikesan dan gerak 4 Penghantaran impuls diperlahankan kerana tiada
balas yang sewajarnya dapat dilakukan. nodus Ranvier.
4 Neuron Neuron Praktis Formatif 12.4
Mekanoreseptor deria motor
Pusat Efektor 1 Reseptor Neuron deria Neuron geganti di
integrasi (otot dalam saraf tunjang
(otak) tangan)
Efektor Neuron motor
Rangsangan Bergerak balas 2 Tindakan refleks ditakrifkan sebagai satu gerak
luar: gigitan (memukul nyamuk) balas yang pantas dan automatik tanpa melibatkan
daya pemikiran. Tindakan refleks adalah penting
Praktis Formatif 12.2 untuk melindungi diri kita daripada keadaan
berbahaya di samping dapat menjamin kemandirian
1 Otak menerima pelbagai jenis maklumat daripada dalam persekitaran yang sentiasa berubah.
reseptor. Otak menganalisa, mengintegrasi dan
menghubungkaitkan maklumat tersebut supaya 3 Tindakan terkawal ialah tindakan yang boleh
membentuk satu gambaran menyeluruh yang dikawal oleh kesedaran kita manakala tindakan luar
bermakna. Selepas maklumat diproses, gerak kawal ialah tindakan yang tidak boleh dikawal oleh
balas yang sewajarnya akan ditentukan dan arahan kesedaran kita.
diberikan kepada efektor untuk melakukan gerak
balas tersebut. 4 Keadaan ini mungkin disebabkan masih terdapat
neuron deria di bahagian yang dipotong. Oleh itu,
2 Serebelum berfungsi mengawal dan menyelaras bahan neurotransmiter yang dirembeskan oleh
pergerakan badan serta memelihara keseimbangan neuron deria di bahagian yang dipotong boleh
badan. Medula oblongata mengawal gerak balas mencetuskan impuls saraf dan ditafsirkan oleh otak
yang tidak disedari seperti tindakan peristalsis. sebagai rasa sakit.
3 Sistem saraf soma mengawal semua tindakan Praktis Formatif 12.5
terkawal manakala sistem saraf autonomi
mengawal tindakan luar kawal. 1 Pesakit mudah lupa dan hilang arah walaupun
berada di tempat yang lazim. Sekiranya
4 Kita tidak boleh menahan bersin kerana tindakan ini kemerosotan otak berterusan, seseorang akan
ialah gerak balas luar kawal. kehilangan kebolehan untuk membaca, menulis,
makan, berjalan dan bertutur.
Biologi Tingkatan 4 1
2 Dadah mempercepatkan atau melambatkan hipotalamus menghantar impuls saraf secara terus
pemancaran impuls di sinaps dengan menghalang ke medula adrenal dan merangsang sel medula
tindakan bahan pemancar sinaps. Akibatnya, otak adrenal untuk merembeskan adrenalina dan
tidak dapat menerima atau menghantar impuls ke noradrenalina. Kedua-dua hormon ini bertindak
organ efektor dan ini melambatkan tindakan refleks. pantas menghasilkan gerak balas yang diperlukan
semasa situasi “lawan atau lari”. Ini termasuklah
3 Untuk mengurangkan rasa loya dan kesakitan bagi peningkatan kadar denyutan jantung, kadar
pesakit pernafasan, tekanan darah, aras glukosa darah,
dan aktiviti metabolisme. Dalam situasi “lawan
4 Alkohol menjejaskan kebolehan otak untuk atau lari”, jantung perlu mengepam lebih banyak
menganggar jarak ketika memandu serta oksigen dan glukosa ke otak dan otot rangka. Ini
berkoordinasi. kerana otak perlu amat peka untuk menggerakkan
badan dan otot rangka memerlukan tenaga untuk
Praktis Formatif 12.6 berlawan atau lari dengan cepat. Ini bermaksud
dalam situasi cemas, kedua-dua sistem endokrin
1 Fungsi dan sistem saraf bekerjasama untuk menghasilkan
Hormon gerak balas serta-merta bagi menangani keadaan
Merangsang pengecutan otot licin berbahaya tersebut. Apabila mekanisme ini berjaya
Oksitosin uterus semasa kelahiran anak mengawal situasi cemas “lawan atau lari”, keadaan
dalam badan kembali ke julat normal.
ADH Merangsang penyerapan air oleh
ginjal Praktis Formatif 12.7
Tiroksina
Meningkatkan kadar metabolisme 1 Lobus posterior kelenjar pituitari individu tersebut
kebanyakan sel badan gagal merembeskan hormon antidiuresis (ADH).
2 • Dirembeskan oleh kelenjar khas yang disebut 2 Penglihatan kabur dan luka lambat sembuh.
kelenjar endokrin.
3 Goiter berlaku kerana kelenjar tiroid tidak boleh
• Diperlukan dalam kuantiti yang kecil sahaja. menyediakan tiroksina yang mencukupi. Ini
• Tempoh kesan atau pengaruhnya adalah lama. mungkin disebabkan oleh kekurangan iodin
kerana tiroksina mengandungi iodin. Makanan laut
3 • Sistem saraf menghantar maklumat dengan mengandungi kandungan garam mineral iodin yang
pantas melalui impuls saraf; sistem endokrin tinggi. Oleh itu, pemakanan makanan laut yang
menghantar maklumat lebih perlahan melalui lebih banyak dapat meningkatkan kandungan iodin
hormon. untuk menghasilkan tiroksina.
• Kesan impuls menghasilkan gerak balas 4 Gen untuk hormon pertumbuhan manusia telah
satu organ sahaja manakala kesan hormon disisipkan dengan jayanya ke dalam bakteria
menghasilkan gerak balas bagi beberapa organ. Escherichia coli. Ini membolehkan hormon
dihasilkan dalam kuantiti yang banyak, diasingkan,
• Kesan hormon biasanya berpanjangan dan serta ditulenkan untuk kegunaan komersial.
berkekalan sehingga hormon disingkirkan Kanak-kanak yang terbantut pertumbuhannya boleh
daripada darah. disuntik dengan hormon pertumbuhan ini.
• Impuls saraf menghasilkan gerak balas yang Praktis Sumatif 12
cepat dan singkat.
4 Ketika situasi cemas atau “lawan atau lari”,
2 Biologi Tingkatan 4
1 Serebelum berfungsi mengawal dan menyelaras (c) Menjana tenaga untuk penghantaran impuls
pergerakan badan serta memelihara keseimbangan
badan. Medula oblongata pula mengawal gerak elektrik Arah impuls dari
balas yang tidak disedari seperti tindakan
peristalsis. (d) neuron berdekatan
2 Tindakan refleks ditakrifkan sebagai satu gerak
balas yang pantas dan automatik tanpa melibatkan
pemikiran. Kebolehan melakukan tindakan refleks akson S
adalah penting kerana tindakan refleks dapat
melindungi kita daripada keadaan berbahaya di (e) (i) Untuk meneruskan pemancaran impuls
samping dapat menjamin kemandirian kita dalam elektrik ke neuron yang berikutnya setelah
persekitaran yang sentiasa berubah. tiba di bonggol sinaps
3 Kelenjar endokrin utama ialah kelenjar pituitari (ii) Vesikel sinaps merembes neurotransmiter
kerana kelenjar ini merembeskan beberapa jenis yang meresap merentasi sinaps dan
hormon yang merangsang rembesan hormon oleh bergabung dengan protein reseptor pada
kelenjar endokrin yang lain. dendrit neuron penerima. Dendrit tersebut
akan dirangsang untuk mencetuskan
4 Kesan kekurangan—kekerdilan. impuls saraf yang dibawa oleh neuron
penerima ke efektor.
Kesan kelebihan—kegergasian.
(f) Penghantaran impuls berlaku dalam satu
5 (a) (i) Saraf tunjang. arah sahaja kerana selepas dirembeskan
daripada vesikel sinaps, neurotransmiter
(ii) X mengandungi neuron untuk menghantar akan menyeberangi sinaps, bergabung
impuls dari dan ke otak. dengan reseptor pada neuron seterusnya; jadi
penghantaran impuls hanyalah dalam satu
(b) Sel badan neuron deria berkumpul dalam Y arah sahaja.
(ganglion akar dorsal).
Soalan Esei
(c)
7 • Dadah perangsang seperti kokain menghalang
penyingkiran neurotransmiter yang merangsang
keseronokan.
• Jadi ini akan menghasilkan perasaan yang amat
(d) Jika saraf spina di Z dipotong, neuron motor gembira dan diikuti dengan kemurungan.
tidak boleh membawa maklumat ke efektor
(seperti otot dan kelenjar) dan efektor tidak • Dadah perangsang juga meningkatkan
dapat memberi respon terhadap arahan saraf penghantaran impuls yang menyebabkan
tunjang. peningkatan denyutan jantung dan kadar
respirasi.
6 (a) V – mitokondrion U – vesikel T – sinaps
• Dadah penenang ialah dadah seperti heroin yang
(b) Neurotransmiter akan merencat dan melambatkan aktiviti sistem
saraf.
Biologi Tingkatan 4 3
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Jawapan Buku Teks KSSM DLP Biologi Tingkatan 4
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search