12.4 Tindakan Terkawal dan Tindakan Luar Kawal

Bab 12 Koordinasi dan Gerak
Balas dalam Manusia

12.4 Tindakan Terkawal dan Tindakan Luar Kawal

Disediakan oleh,
Cg. Sharifah Roqaiyah
SMK Seri Pulai Perdana, Skudai Johor

Jenis Gerak Balas Berkoordinasi

2 jenis tindakan yang dikawal oleh sistem saraf manusia

Tindakan Terkawal Dikawal oleh serebrum

Tindakan Luar Kawal Dikawal oleh medula oblongata

Tindakan Terkawal

Dimulakan oleh pusat motor korteks serebrum
Laluan Pemindahan Maklumat Dalam Tindakan Terkawal

Rangsangan Saraf aferen Kawasan
Reseptor deria

serebrum
korteks

Saraf eferen Pusat motor
serebrum
Gerak balas Efektor korteks

Tindakan Luar Kawal
Otak tidak menyedari tindakan luar kawal.
Contoh tindakan luar kawal yang melibatkan otot rangka:
Refleks sentakan lutut
Menarik tangan daripada objek panas
Contoh tindakan luar kawal yang melibatkan otot licin:
Otot kardiak atau kelenjar

Paras glukosa darah
Pengawalaturan tekanan darah

Kadar penafasan

Tindakan Refleks
Gerak balas automatik terhadap ransangan luaran.
Berlaku dengan cepat.
Tanpa kawalan sedar.
Melibatkan pengecutan otot rangka dan saraf tunjang.

Laluan saraf yang melibatkan tindakan refleks dipanggil arka refleks.
Sentakan refleks lutut merupakan arka refleks dua neuron.
Tarikan tangan daripada objek panas merupakan arka refleks tiga
neuron.

HUBUNGAN TINDAKAN LUAR
KAWAL DAN TINDAKAN REFLEKS

 Tindakan refleks menghasilkan gerak balas luar kawal yang
stereotaip, iaitu gerak balas yang sama terhasil daripada
rangsangan yang sama.

 Arka refleks ialah laluan impuls saraf melalui reseptor, neuron
aferen, interneuron (tiada dalam arka refleks sentakan
lutut), neuron eferen dan efektor.

 Terdapat dua jenis tindakan refleks, iaitu:

 (a) refleks kranium – Dikawal oleh medula oblongata otak (pusat
integrasi)

 (b) refleks spina – Dikawal oleh saraf tunjang (pusat integrasi),
contohnya refleks sentakan lutu

Sentakan Lutut

ganglion akar Saraf tunjang jirim kelabu
dorsal (keratan rentas) jirim putih

neuron eferen akar dorsal
akar spina

neuron salur pusat akar ventral
aferen
patela otot kuadriseps
(ektensor)

tendon

Kesan Reseptor deria
sentakan (meregang)
lutut

• Arka reflex
dua neuron



Arka Refleks Dalam Tindakan Menarik Tangan Dari Objek Panas

• Arka reflex
tiga neuron



Laluan Pemindahan Maklumat dari Reseptor ke
Efektor

Neuron memindahkan maklumat dalam bentuk isyarat elektrik yang
dipanggil impuls saraf.

Hanya rangsangan yang kuat (melebihi paras ambang) mampu
menghasilkan impuls yang dapat memindahkan maklumat dari satu
bahagian neuron ke satu bahagian neuron lain.

Rajah Skematik Laluan Pemindahan Maklumat

Rangsangan
Rangsangan diterima oleh reseptor
Reseptor menghasilkan impuls yang akan dipindahkan ke dalam
sistem saraf pusat melalui saraf aferen
Pentafsiran dan penyatuan maklumat oleh sistem saraf pusat
Impuls dipindahkan dari sistem saraf pusat ke efektor melalui

saraf eferen

Gerak balas



SOALAN OBJEKTIF

3.4 TINDAKAN TERKAWAL DAN
TINDAKAN LUAR KAWAL

Rajah di bawah menunjukkan lintasan saraf yang terlibat dalam arka refleks sentakan lutut.

Antara struktur A, B, C dan D, yang manakah membawa impuls ke arah saraf tunjang?

Soalan 2009

TAMAT