687

1

จบั ตาทศิ ทาง
ปสุข 2ภ5า6พ4คนไทย
Rewind the future

มองเทรนด์สุขภาพ

ฉายภาพพฤติกรรม

ปรับให้พร้อม โดย สำนักงานกองทนุ สนบั สนุน
การสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)
เพื่อก้าวไปต่อปี 64







































































New  Normal  ทมี่ กี ารพูดถงึ กนั มอี ะไรบา้ ง 37
  ‘การใชเ้ จลล้างมอื ’  8,357  ข้อความ 
  ‘การเว้นระยะห่าง’  8,207  ขอ้ ความ    ‘การสวมหน้ากากอนามัย’  5,902  ขอ้ ความ 
  ‘เรอ่ื งสุขนสิ ัยและสุขอนามัย  2,024  ข้อความ 
ซง่ึ ถา้ สงั เกตจะเหน็ วา่ เกย่ี วขอ้ งกบั การปอ้ งกนั โรคแทบทงั้ สน้ิ

38 T HAIHEA LT H W ATCH 2021

ผลพลอยได้ทีต่ ามมา  คือการท�ำ ใหโ้ รคระบาดบางโรคมจี ำ�นวนผูป้ ว่ ยลดลงไปด้วย  อยา่ ง ‘โรคไขห้ วดั ใหญ’่  ที่จำ�นวน
ผู้ป่วยในปี พ.ศ. 2563  ลดลงจากปี พ.ศ. 2562  ในช่วงเวลาเดียวกันถึง  92%  เนื่องจากประชาชนหันมาเฝ้าระวังและ
ดูแลตัวเองมากขึ้น  รวมถึงมาตรการกักตัวเองอยู่ในบ้านและการเว้นระยะห่างทางสังคม  ก็ทำ�ให้โอกาสสัมผัสเชื้อโรค
จากสถานทีล่ ดลง

จ�ำนวนผู้ปว่ ยโรคไข้หวัดใหญ ่ (หน่วย:ราย)

หมายเหตุ: ข้อมูลป ี 2562  เปน็ ข้อมูล  ณ  วนั ท ่ี 13  สงิ หาคม  2563
ทีม่ า: รายงานโรคในระบบเฝา้ ระวัง  506  ส�ำ นกั ระบาดวทิ ยา  กรมควบคุมโรค  กระทรวงสาธารณสุข

บางส่วนท่ีตามมาและอาจเป็น  New  Normal  ต่อไปในอนาคต  คือการทำ�งานออนไลน ์ ไม่ว่าจะทำ�งานจากที่บ้าน 
(work  from  home)  หรอื ท�ำ งานทอี่ น่ื  ๆ ทใี่ ชเ้ ทคโนโลยมี าชว่ ยประหยดั เวลาการเดนิ ทาง  ไมว่ า่ จะเปน็ แอปพลเิ คชนั ส�ำ หรบั
ประชมุ ออนไลน์ตา่ ง ๆ  ทั้ง  Zoom,  Google  Meet,  Microsoft  Team,  Webex,  Skype,  Discord  ฯลฯ

การจัดงานแถลงข่าว  สัมมนา  หรือเสวนาก็เปล่ียนแปลงไปทำ�ผ่านโลกออนไลน์  ท่ีเรียกกันว่า  webinar  (web+
seminar)  มากขน้ึ

ขณะที่การเรียนการสอนทางไกล  ไม่ว่าจะผ่านทีวีดาวเทียม  หรือผ่านระบบออนไลน์  ก็กลายมาเป็นทางเลือกหนึ่ง
ในการจดั ระบบการศึกษา

39

‘วคั ซนี ’

จะมาชว่ ยยตุ วิ กิ ฤตนไ้ี ดจ้ รงิ หรอื

ถึงปัจจุบัน  ‘แสงสว่างที่ปลายอุโมงค์’  อนามัยและเวชศาสตร์เขตร้อนของมหาวิทยาลัย
ในการออกจากวิกฤต  COVID-19  สำ�หรับใคร ลอนดอน  ใหข้ อ้ มลู วา่   มผี พู้ ยายามทดลองวคั ซนี
หลาย ๆ คนกค็ อื   รอให ้‘วคั ซนี ’  (vaccine)  ทผ่ี ลติ ป้องกัน  COVID-19  ทั่วโลก  260  ชนิด  โดย 
ออกมาประสบผลสำ�เรจ็ ในการปอ้ งกันโรครา้ ยนี้ 56  ชนิดทที่ ดลองในระดับคลินกิ แลว้ 20
ข้อมูลทางวิทยาศาสตร์พบว่า  อัตราการ ขณะทส่ี �ำ นกั ขา่ วบบี ซี รี ายงานวา่   มวี คั ซนี
กลายพันธุ์ของไวรัสโดยท่ัวไปจะอยู่ท่ี  24  ครั้ง/ ของ  3  บรษิ ทั   คอื   ไฟเซอร-์ ไบออนเทค  (Pfizer-
ปี  ซ่ึงการกลายพันธุ์จะเกิดขึ้นแบบสุ่ม  และ BioNTech)  สปตุ นกิ   (Sputnik)  และโมเดอรน์ า 
เป็นส่วนหนึ่งของวงจรชีวิตไวรัส  บางครั้งการ (Moderna)  ต่างรายงานผลเบ้ืองต้นในการ
กลายพันธุ์ก็เอื้อประโยชน์ต่อตัวไวรัสเอง  ทำ�ให้ ทดลองขนั้ ท ี่ 3  ทอี่ อกมาไดผ้ ลด ี โดยมปี ระสทิ ธ-ิ
ดรุ า้ ยขนึ้   กระจายเรว็ ขนึ้   ตดิ ตอ่ งา่ ยขน้ึ   บางครงั้ ผลในการป้องกัน  COVID-19  ที่ได้จากการ
ก็เป็นการทำ�ลายตัวเองตามธรรมชาติ  ซ่ึงการ ทดลองขั้นที่  3  อยู่ท่ี  90%,  92%  และ  95% 
สังเกตการกลายพันธุ์ในส่วนของโปรตีนหนาม  ตามลำ�ดบั 21
(spike  protein)  บนตัวไวรัส  COVID-19  อาจ อย่างไรก็ตาม  ผลการทดลองดังกล่าว
ช่วยในการศึกษาและพัฒนาวัคซีนเพ่ือใช้ในการ ยงั ไมไ่ ดร้ บั การประเมนิ โดยผเู้ ชย่ี วชาญ  และยงั มี
ป้องกนั โรค ข้อจำ�กัดในการเก็บรักษารวมถึงการใช้งาน  เช่น 
ท้ังน้ี  นักวิทยาศาสตร์จากมหาวิทยาลัย วัคซีนของ  Pfizer-BioNTech  ต้องเก็บรักษาไว้
ปักกิ่งและสถาบันปาสเตอร์ในเซ่ียงไฮ้ของจีน  ที่อุณหภูมิ  -70  องศาเซลเซียส  และสามารถ
เคยรายงานว่า  พบการกลายพันธุ์ของไวรัส  เก็บไว้ในตู้เย็นธรรมดาได้เพียง  5  วัน  วัคซีน
COVID-19  จากสายพันธ์ุเอส  (S  type)  มาเป็น ของบริษัท  Moderna  ต้องเก็บรักษาไว้ท่ี
สายพันธุ์แอล  (L  type)  ที่มีความรุนแรงมากขึ้น  อุณหภูมิ  -20  องศาเซลเซียสเป็นเวลาไม่เกิน  6 
เพราะสามารถแพร่กระจายไปในอุจจาระและ เดือน  และสามารถเก็บรักษาไว้ในตู้เย็นธรรมดา
ปัสสาวะได้  ไม่ใช่แค่ทางเดินหายใจอย่างเดียว ได ้ 1  เดอื น
ในเดือนมีนาคม  พ.ศ. 2563  ซ่ึงในปัจจุบัน ท้ังนี้  ยังไม่รวมถึงข้อจำ�กัดอื่น ๆ  เช่น
มีผู้ป่วย  COVID-19  ที่ติดเช้ือสายพันธ์ุ  S  กับ ปรมิ าณการผลติ   การแจกจ่าย
สายพนั ธ ุ์ L  ในอตั ราส่วน  30:70 คนทย่ี งั รอ ‘วคั ซนี ’ กอ็ าจจะจ�ำ เปน็ จะตอ้ ง
จนถึงกลางเดือนพฤศจิกายน  พ.ศ. 2563  รอต่อไป
ข้อมูลจากศูนย์วิจัยวัคซีนและสถาบันวิจัยสุข-

20 เว็บไซต์  COVID-19  Vaccine  Traker  ของศูนย์วิจัยวัคซีนและสถาบันวิจัยสุขอนามัยและเวชศาสตร์เขตร้อนของมหาวิทยาลัยลอนดอน 
https://vac-lshtm.shinyapps.io/ncov_vaccine_landscape/
21 ข้อมูลวนั ท ี่ 21  พฤศจกิ ายน  พ.ศ. 2563  จากส�ำ นกั ขา่ วบีบีซไี ทย  https://www.bbc.com/thai/international-55019177

บทสง่ ท้าย
จะอยู่อยา่ งไรในยคุ  ‘โควิดมาราธอน’

‘โรคติดต่ออุบัติใหม่’  (emerging  infectious  •  โรคติดต่ออุบัติใหม่ที่อาจเกิดข้ึนในอนาคต  เช่น 
diseases)  เกดิ ขน้ึ ทวั่ โลกเสมอ ๆ  ส�ำ หรบั ไทยจะมโี รคตดิ ตอ่ โรคทเ่ี กดิ จากการกลายพนั ธข์ุ องเชอ้ื ไขห้ วดั ใหญส่ ายพนั ธใุ์ หม่ 
อุบัติใหม่เกิดข้ึนเฉล่ียทุก  5 - 10  ปี  อาทิ  โรค  SARS  (พ.ศ.  โรคท่เี กดิ จากเชอ้ื ด้ือยาชนดิ ใหม ่ เป็นตน้
2546)  โรคไข้หวัดนก  H5N1  (พ.ศ. 2546-2547)  โรค การเตรยี มความพรอ้ มเพอื่ รบั มอื กบั โรคระบาดเหลา่ น ี้
ไข้หวัดหมู  H1N1  (พ.ศ. 2552)  โรคไวรัสซิกา  (พ.ศ. 2558)  จึงไม่ใช่แค่งานในกรอบทางการแพทย์และสาธารณสุข
กระท่ังมาถึงโรค  COVID-19  (พ.ศ. 2563) เพียงอย่างเดียว  แต่ต้องอาศัยความร่วมมือจากสังคม 
มกี ารประเมนิ วา่   ประเทศไทยเสยี่ งเผชญิ กบั โรคตดิ ตอ่ โดยการสร้างความรู้และสนับสนุนประชาชนเร่ืองสุขอนามัย 
อบุ ัติใหม่หรืออุบัตซิ ้ําใน  3  ประเภท22  ไดแ้ ก่ ภมู ิคุม้ กัน  และการป้องกนั
•  โรคติดต่ออุบัติใหม่ท่ีเคยระบาดมาแล้วกลับมา แนวทางการสร้างวิถีชีวิตรูปแบบใหม่  หรือ  New 
ระบาดซํ้า  เชน่   โรคไข้หวัดใหญ่สายพันธ ์ุ H1N1  (2009) Normal  เพื่อรับมือกับโรคติดต่อที่อาจเกิดข้ึนในอนาคต 
•  โรคติดต่ออุบัติใหม่จากต่างประเทศ  เช่น  โรค จึงจำ�เป็นต้องเกิดการปฏิบัติร่วมกันในระดับ ‘บุคคล’ 
ไข้เหลือง  โรคไขเ้ วสตไ์ นล ์ โรคตดิ เช้อื ไวรัสอีโบลา ‘สังคม-ส่ิงแวดลอ้ ม’  และ ‘ระบบการจัดการ’23  ดังน้ี

22 https://www.hfocus.org/content/2018/03/15573
23 บทเรยี นการดำ�เนนิ งานของสำ�นกั งานกองทุนสนบั สนุนการสรา้ งเสรมิ สุขภาพ  ในการรว่ มแก้ปญั หาโรคตดิ เชอื้ ไวรสั โคโรนา  2019  (COVID-19)

ุสขอนามัย บุคคล สังคม  ส่งิ แวดล้อม ระบบ

• รา่ งกายสะอาด • การสรา้ งจิตสำ�นึกรกั ษา • การพัฒนา/ปรับปรุง
• ลดการสมั ผัสโรค ความสะอาด ระบบอนามยั ส่งิ แวดลอ้ ม
• ล้างมอื • เว้นระยะหา่ ง • การพฒั นา/ปรับปรงุ
• สวมหนา้ กากอนามัย • การค�ำ นงึ ถึงสขุ อนามยั ระบบบริการครวั เรือน 
• กินรอ้ น ในพื้นทส่ี าธารณะ ชุมชน  เมือง  สขุ ภาพ 
• ชอ้ นสว่ นตัว • การใช้เทคโนโลยีดจิ ทิ ัล การศึกษา  ขนส่ง 
ในการติดตอ่ ส่อื สารพูดคุย  สวสั ดิการ  ฯลฯ 
รบั สง่ ขอ้ มลู   และการประชมุ • มาตรการการควบคุม 
ออนไลน ์ หรือการใช้จ่าย การเดนิ ทางและกิจกรรม
ช�ำ ระเงนิ   ใช้การสแกนจ่าย  ต่าง ๆ  เชน่   การท�ำ งาน
หรือการโอนเงินผ่าน ที่บ้าน  การจัดสรร
โทรศัพทม์ ือถือ งบประมาณเรง่ ดว่ น 
• การดแู ลรักษาสภาพแวดลอ้ ม เพือ่ รองรับตอ่ ผลกระทบ
จากการแพรร่ ะบาด

ภูมิ ุ้คม ักน/ ้ปองกัน • การฉีดวคั ซีน • การปรับปรงุ ผังเมือง  • การสร้างนโยบายเพื่อการ
• ลดพฤติกรรมเสี่ยง  ลดความแออดั ในพน้ื ท่ี
เช่น  สูบบุหร ี่ • ชุมชนมคี วามรอบรูท้ างสุขภาพ สรา้ งเสรมิ สุขภาพ  ตาม
ดื่มเครอื่ งดื่ม • แนวทางทกุ ภาคสว่ นในสังคม แนวทางทกุ นโยบายห่วงใย
แอลกอฮอล์ มสี ว่ นร่วม  ประชาชนตา่ งมี สขุ ภาพ  (Health  in  All 
• การสร้างภมู ิคุ้มกนั ทีด่  ี การเฝ้าระวัง  และสามารถ Policies)  และนโยบาย
เชน่   กนิ อาหารทีม่ ี สอบสวนโรค สขุ ภาพหน่งึ เดยี ว  (One 
ประโยชน ์ ลดหวาน  • การพัฒนาระบบการดแู ล Health  Policy)  การด�ำ เนิน
ลดมนั   ลดเคม็   ด่ืมน้าํ สขุ ภาพชุมชน งานทีส่ รา้ งการเปลี่ยนแปลง
ใหเ้ พยี งพอ  มกี ิจกรรม • การจดั การด้านสง่ิ แวดล้อม ในเชิงโครงสรา้ งทง้ั ระบบ
ทางกายที่เหมาะสม ในชุมชน สงั คม  ระบบเศรษฐกิจ  ซ่ึงจะ
• มคี วามรอบรู้ • การเตรียมความพร้อม ส่งผลตอ่ ระบบสขุ ภาพให้
ทางสุขภาพ ดา้ นความมนั่ คงทางเศรษฐกจิ ตอบสนองตอ่ การเปล่ียนแปลง
(Health  Literacy) • ชมุ ชนมีบทบาทสำ�คัญในการ ทร่ี วดเรว็ มากขึ้น  ทั้งการ
• การพฒั นาความฉลาด สนบั สนนุ มาตรการควบคุม ใช้เทคโนโลยดี จิ ิทลั ในการ
ทางอารมณ์ การแพรร่ ะบาดของโรค ท�ำ งาน  การใหค้ วามสำ�คญั
ในชุมชน กับความยืดหย่นุ ของระบบ
สุขภาพ  การลดช่องว่างของ
ความไม่เท่าเทียมด้าน
สขุ ภาพ  รวมทัง้ การสร้าง
สภาพแวดล้อมทเ่ี อ้อื ตอ่ การ
มีสขุ ภาพทีด่ ใี นระดบั ท่ีย่ังยนื

42 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 07

‘ฝนุ่ ควนั ’  เข้าสู่ฤดูหนาวตอนปลายปี  คาบเก่ียวกับฤดูร้อน
อันตราย ช่วงต้นปี  จะเป็นช่วงเวลา ‘มาตามนัด’ ของปัญหามลพิษ
ทางอากาศอยา่ งฝนุ่ ละอองขนาดเลก็   หรอื   PM2.5  เสมอ
พบสญั ญาณ
โรคระบบทางเดิน ในชว่ งเวลาดงั กลา่ ว  เมอ่ื เราตนื่ เชา้ มา  อาจรสู้ กึ วา่
หายใจในภาคเหนอื   บรรยากาศรอบตัวดูมัว ๆ  ซึมเซา  หรือใกล้เลิกงาน 
แสงแดดก็สลวั ลงคลา้ ยว่าฝนจะตก  ท้งั  ๆ ท่ไี ม่ใช่ฤดูฝน

ทงั้  ๆ ทร่ี ฐั บาลไดป้ ระกาศใหก้ ารแกไ้ ขปญั หาปญั หา
มลภาวะด้านฝุ่นละอองเป็น ‘วาระแห่งชาติ’  ต้ังแต่ปี พ.ศ. 
25621  แต่ความเปลี่ยนแปลงไม่สามารถแก้ให้เห็นชัดได้
ในพริบตา  เพราะปัญหาเก่ยี วเนอื่ งกับหลายฝา่ ย 

เช่นเดียวกับคำ�ถามที่ว่า  วิกฤต ‘ฝุ่นพิษ’ เหล่าน้ี
จะสง่ ผลกระทบอะไรกบั ชีวติ ของพวกเราบ้าง

1 มติคณะรฐั มนตร ี วนั ท ่ี 12  กมุ ภาพันธ ์ พ.ศ. 2562  https://resolution.soc.go.th/?prep_id=99331551

43

มลพษิ ทางอากาศ 
PM2.5  คอื อะไร?
อันตรายอย่างไรกับสุขภาพ?

หลาย ๆ คนอาจไดย้ นิ ค�ำ วา่   ฝนุ่ ละออง  ปัจจุบันมีฝุ่นละอองขนาดเล็กที่เป็น
PM2.5  บ่อยคร้ังข้ึนในข่าว  ในช่วง  2 - 3  ปี อันตรายต่อสุขภาพ  2  อย่าง  คือ  PM2.5 
หลัง  แต่บางทีเราก็อาจลืมเลือนไปว่าส่ิงนี้คือ และ  PM10  (ขนาดเล็กกว่า  10  ไมครอน 
อะไร  และอันตรายของมนั คอื อะไร หรอื ใหญ่กวา่   PM2.5  อยา่ งน้อยส่ีเท่า)

‘PM’ ย่อมาจากคำ�ว่า  Particulate  ข้อแตกต่างสำ�คัญก็คือ  ฝุ่น  PM2.5 
Matters  เป็นคำ�เรียกค่ามาตรฐานของฝุ่น มีขนาดเล็กจนกระทั่งขนจมูกของมนุษย์
ละอองขนาดเล็กที่เป็นอันตรายต่อสุขภาพ  ไม่สามารถกรองได้  ที่สำ�คัญคือสามารถซึม
ส่วน ‘2.5’  หมายถึงขนาดของฝุ่นละออง ผ่านผนังของถุงลมฝอยเข้าสู่กระแสเลือดได้
ที่เล็กกว่า  2.5  ไมโครเมตร  หรือไมครอน  โดยตรง  ทำ�ให้สามารถถูกส่งไปทั่วร่างกาย
(1  ใน  1,000,000  สว่ นของเมตร)  หรอื ขนาด พร้อมกับเลือดท่ีนำ�อากาศดี  คือ  ออกซิเจน 
เล็กกว่าเส้นผมอย่างน้อย  20  เท่า  เรียกว่า เพิ่มความเสี่ยงต่อโรคระบบทางเดินหายใจ
มขี นาดเล็กมากจนมองไม่เหน็ ดว้ ยตาเปล่า แบบเรื้อรงั และมะเร็งได ้ 2

2 รจู้ ักฝุ่น  PM2.5  กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาติและส่งิ แวดลอ้ ม  http://www.mnre.go.th/om/th/news/detail/31459

44 T HAIHEA LT H W ATCH 2021

สถานการณม์ ลพษิ ทางอากาศ 
PM2.5  ในไทย

มลพิษทางอากาศ  PM2.5  เฉล่ีย  24  ช่ัวโมง  ของปี  โดยพ้ืนที่ ต.เวียงพางคำ�  อ.แม่สาย  จ.เชียงราย  มี
พ.ศ. 2559 - 2562  ในกรุงเทพฯและปริมณฑล  จะเกิน  จำ�นวนวันที่ค่าฝุ่นเกินมาตรฐานซึ่งเริ่มมี ‘ผลกระทบต่อ
‘เกณฑม์ าตรฐาน’  (50  ไมโครกรมั ตอ่ ลูกบาศก์เมตร)  ในชว่ ง สุขภาพ’ ถึง  75  วัน  และพบวันที่มีค่าฝุ่นสูงสุดถึง  366 
ต้นปี  ระหว่างเดือนมกราคม - มีนาคม  และปลายปี  คือใน ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร  หรือเกินเกณฑ์มาตรฐานถึง 
เดือนธนั วาคมของทุกป3ี 6  เทา่ ! 

ขณะที่มลพิษทางอากาศ  PM2.5  ในภาคเหนือ  จาก ท้ัง ๆ ท่ี ‘เกณฑ์มาตรฐาน’ ฝุ่นละออง  PM2.5  ที่
การตรวจดขู อ้ มลู จากสถานตี รวจวดั คณุ ภาพอากาศ  17  แหง่ กำ�หนดโดยคณะกรรมการส่ิงแวดล้อมแห่งชาติของไทยก็ 
ของกรมควบคมุ มลพษิ   ระหวา่ งวนั ท ี่ 1  มกราคม  พ.ศ. 2562 ‘สูงกว่า’ เกณฑ์มาตรฐานฝุ่นละออง  PM2.5  ของนานาชาติ 
ถึงวันที่  31  พฤษภาคม  พ.ศ. 2563  พบว่า  สถานการณ์  ที่กำ�หนดโดยองค์การอนามัยโลก  หรือ  WHO  ท่ีกำ�หนด
PM2.5  จะเกินค่ามาตรฐานระหว่างเดือนกุมภาพันธ์ -  ไว้ถึงเท่าตัว  (เฉล่ียไม่เกิน  25  ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร
เมษายน  ในรอบหนง่ึ วนั )4

ปรมิ าณฝ่นุ ละออง  PM2.5  เฉลย่ี   24  ชว่ั โมง  ในพ้ืนที่กรุงเทพฯและปรมิ ณฑล
ระหว่างป ีพ.ศ. 255 9- 2562  (ทมี่ า:  กรมควบคมุ มลพษิ )

3 แผนปฏิบัติการขับเคลื่อนวาระแห่งชาติการแก้ไขปัญหามลพิษด้านฝุ่นละออง  ของกรมควบคุมมลพิษ  https://www.google.co.th/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=
web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwj_w-y71_nsAhWY4zgGHfYnAy0QFjADegQIARAC&url=http%3A%2F%2Fair4thai.pcd.go.th%2FwebV2%2Fdownload_
book.php%3Fbookid%3D35&usg=AOvVaw2tkYD53x1xNCpBNgv4ibH0
4 WHO  Air  quality  guidelines  for  particulate  matter,  ozone,  nitrogendioxide  and  sulfur  dioxide  ขององคก์ ารอนามยั โลก  https://apps.who.int/iris/bitstream/
handle/10665/69477/WHO_SDE_PHE_OEH_06.02_eng.pdf;jsessionid=7CF663D5F69D4F38210C7B45F19908E7?sequence=1

45

ตัวอยา่ งคา่ ฝนุ่   PM2.5  ในพ้นื ท ี่ ต.เวียงพางค�ำ  อ.แมส่ าย  จ.เชียงราย 
ระหว่างวนั ท ี่ 1  มกราคม  2562 - 31  พฤษภาคม  2563  (ทีม่ า:  กรมควบคุมมลพษิ ) 

พบสัญญาณสขุ ภาพคนภาคเหนอื  
‘มะเร็งปอด-ปอดอดุ ก้ันพงุ่ ’

จากขอ้ มลู ของ  Thaihealth  Watch  รว่ มกบั ส�ำ นกั งาน ตอ่ แสนประชากรในปี  2562  รองลงมาคือกรุงเทพมหานคร 
พัฒนาระบบข้อมูลข่าวสารสุขภาพ  ซ่ึงได้รวบรวมสถิติ อตั ราการเพมิ่ ขน้ึ   1.5  เทา่   โดยมอี ตั ราการเสยี ชวี ติ   14.9  คน
สถานการณ์สุขภาพคนไทย  10  ปีย้อนหลังรายเขตสุขภาพ  ตอ่ แสนประชากรในป ี 2553  เปน็   22.6  คนตอ่ แสนประชากร
ระหว่างปี  2553 - 2562  พบว่า  แนวโน้มของอัตราตายจาก  ในปี  2562  นอกจากนี้ยังแนวโน้มของอัตราตายจากโรค
‘โรคมะเร็งปอด’ เพ่ิมขึ้นอย่างต่อเนื่องทุกภาค  ซึ่งภาคเหนือ ปอดอุดกั้นเรื้อรัง  พบว่าทุกภาคมีแนวโน้มเพ่ิมขึ้นประมาณ 
มีอัตราตายสูงกว่าภาคอ่ืน  โดยมีอัตราการเพิ่มขึ้น  1.5  เท่า  1.3 - 2  เท่าในรอบ  10  ปี  โดยภาคเหนือมีอัตราตายสูงกว่า
จาก  20.3  คนต่อแสนประชากรในปี  2553  เป็น  30.7  คน ภาคอืน่ อย่างชดั เจน

ัอตรา ่ตอแสนประชากร46 T HAIHEA LT H W ATCH 2021

อัตราต่อแสนประชากร อัตราตายจากโรคมะเรง็ ปอด  รายภาค  ป ี 2553-2562

 ฯ

อัตราตายจากโรคปอดอุดก้นั เรื้อรงั   รายภาค  ป ี 2553-2562

 ฯ

อัตราตายจากโรคมะเรง็ ปอดและโรคปอดอดุ กั้น  รายภาค  ป ี 2553-2562 
(ทม่ี า:  ส�ำนกั งานพัฒนาระบบขอ้ มลู ข่าวสารสขุ ภาพ) 

47

เม่ือพิจารณาถึงปัจจัยที่ก่อให้เกิดโรคระบบทางเดิน เพียง  17%  ในปี พ.ศ. 2560  ดังนั้นที่มาของความเสี่ยงต่อ
หายใจมีผลมาจากการสูบบุหร่ีและมลพิษทางสิ่งแวดล้อม  การป่วยด้วยโรคระบบทางเดินหายใจที่เพ่ิมขึ้นส่วนหน่ึงอาจ
กลบั พบวา่   พฤตกิ รรมการสบู บหุ รข่ี องคนในภาคเหนอื   (อายุ มาจากปัญหาฝุน่ ควนั
เกิน  15  ปีขึ้นไป)  ลดลง  จาก  22%  ในปี พ.ศ. 2550  เหลือ

สัดสว่ นการสบู บหุ ร ่ี อาย ุ 15  ปขี นึ้ ไป  รายภาค  ป ี 2550-2560

  2550    2552    2554    2556    2557    2558    2560
สัดส่วนการสบู บหุ ร ี่ อาย ุ 15  ปขี ้นึ ไป  รายภาค  ป ี 2552-2561 

(ทม่ี า:  ส�ำนกั งานพฒั นาระบบขอ้ มูลขา่ วสารสุขภาพ) 

48 T HAIHEA LT H W ATCH 2021

ปรากฏการณ์มลพษิ ทางอากาศ 
PM2.5  ผลกระทบแรงกวา่ ทค่ี ดิ

ในป ีพ.ศ. 2561  สหประชาชาต ิ หรอื   UN  ไดป้ ระกาศ การเกษตรในพ้ืนท่ีท่ีมีการใช้สารเคมี  ไม่เพียงแต่จะนำ�มา
ให้ ‘มลพิษทางอากาศ’ เป็นปัจจัยเส่ียง  1  ใน  5  ร่วมกับ ซึ่ง  PM2.5  และก๊าซพิษนานาชนิดแล้ว  ยังเกิดผลกระทบ
พฤตกิ รรมการกนิ   การสบู บหุ ร ี่ การดมื่ เครอ่ื งดมื่ แอลกอฮอล ์ ทค่ี าดไมถ่ งึ คอื   การปลดปลอ่ ยสารเคมกี �ำ จดั ศตั รพู ชื ทเ่ี กดิ ขน้ึ
และการไม่ออกกำ�ลังกาย  ท่ีอาจส่งผลให้เป็นโรคในกลุ่ม เม่ือมีการเผา  ซึ่งเป็นอนั ตรายต่อสขุ ภาพ6
โรคไม่ติดต่อเรื้อรัง  (non-communicable  diseases - 
NCDs)  ท่ีมีคนเป็นกันมาก ๆ  ได้แก่  โรคระบบหัวใจและ ปัญหาฝุ่นละอองขนาดเล็กกว่า  2.5  ไมครอนนี้จึง
หลอดเลอื ด  โรคระบบทางเดนิ หายใจเรอ้ื รงั   โรคมะเรง็   โรค ไม่ได้เล็กอย่างขนาดของมัน  แต่มีผลกระทบต่อสุขภาพ
เบาหวาน  โรคทางจิตและระบบประสาท5 ของผู้รบั เขา้ ไปมากมายกวา่ ทคี่ ดิ

ข้อมูลจากสมุดปกฟ้าอากาศสะอาด  ของเครือข่าย WHO  ระบุว่า  ในแต่ละปี  มีคน  7  ล้านคนต้องเสียชีวิต
อากาศสะอาด  ระบุว่า  การสูดดมฝุ่นละออง  PM2.5  ที่เกิน ก่อนวัยอันควรเพราะโรคท่ีเกิดจากมลพิษทางอากาศ  เช่น
ค่ามาตรฐานในปริมาณมาก  จะส่งผลทำ�ให้เกิดโรคระบบ โรคหวั ใจ  โรคปอดอักเสบ  โรคหลอดเลอื ดสมอง 
หัวใจและหลอดเลือด  โรคระบบทางเดินหายใจเรื้อรัง  โรค
มะเร็ง  โรคเบาหวาน

เนอื่ งจากสารพษิ ทเี่ กาะมากบั ฝนุ่ ละออง  PM2.5  เชน่  
สารก่อมะเร็งโพลีไซคลิกอะโรมาติกไฮโดรคาร์บอน  สาร
ไดออกซนิ และฟแู รน 

ขนาดของฝนุ่ ละออง  PM2.5  ทเ่ี ลก็ มาก  ท�ำ ใหส้ ามารถ
รอดพ้นการดักจับของจมูกและหลอดลมเล็กใหญ่  เข้าไป
สู่ถุงลมฝอยขนาดจิ๋วที่อยู่ปลายทางได้และสามารถซึมผ่าน
ผนังของถงุ ลมฝอยเหลา่ น้ีเข้าสูก่ ระแสเลอื ดไดโ้ ดยตรง 

ผลกระทบของฝุ่นละออง  PM2.5  จึงเกิดขึ้นได้ทั้งกับ 
‘อวัยวะภายนอก’  (ตาและผิวหนัง)  และ ‘อวัยวะภายใน’ 
ไดแ้ ก ่ ทางเดนิ หายใจตง้ั แตเ่ ยอื่ บโุ พรงจมกู   ล�ำ คอ  หลอดลม 
หลอดลมยอ่ ยในปอด  ถงุ ลมฝอย  ระบบภมู คิ มุ้ กนั และระบบ
อน่ื  ๆ ในปอด  ระบบเสน้ เลอื ด  โดยเฉพาะเสน้ เลอื ดในอวยั วะ
ที่สำ�คัญอย่างหัวใจและสมอง  นอกจากนี้การเผาเศษวัสดุ

5 เอกสารสหประชาชาต ิ https://digitallibrary.un.org/record/1648984?l-n=en
6 สมดุ ปกฟา้ อากาศสะอาด  ของเครือขา่ ยอากาศสะอาด  https://storage.googleapis.com/planet4-thailand-stateless/2020/08/9f177db4-clean-air-blue-paper.pdf

มลพิษทางอากาศ  PM2.5  49
เกิดได้อย่างไร?

แหล่งกำ�เนิดฝุ่นละอองขนาดเล็ก  PM2.5  เกิดขึ้นได้ 5,666,182,700  คน)  เทียบเท่ากับมูลค่าความสูญเสียถึง 
จาก  5  ปัจจัยหลัก  ได้แก่  การคมนาคมขนส่ง  ภาค 1,595  ลา้ นบาท 9
อุตสาหกรรม  ภาคก่อสร้าง  การเกษตรและป่าไม้  และ เช่นเดียวกับเมืองใหญ่อย่าง  จ.เชียงใหม่  เมื่อดู
มลพิษข้ามพรมแดน  ข้ึนอยู่กับลักษณะเฉพาะของพ้ืนท่ีที่ ค่าเฉลี่ยสาเหตุของมลพิษทางอากาศใน  1  ปี  พบว่า  ภาค
แตกต่างกนั ไป7 ขนสง่ เปน็ หนง่ึ ในสาเหตสุ �ำ คญั ของปญั หาทกี่ อ่ ใหเ้ กดิ   PM2.5 
ถึง  51.6%  ตามด้วยการเผาไหม้ในพ้ืนท่ีป่า  16.2%  การ
1.  การคมนาคมขนสง่ เผาไม้ของเคร่ืองยนต์ดีเซล  10.6%  การเผาไหม้ภาคการ
แหล่งกำ�เนิดฝุ่นละออง  PM2.5  ในกรุงเทพฯมาจาก เกษตร  3.70%  ตามล�ำ ดบั 10
ไอเสียของดีเซล  52%  การเผาชีวมวล  35%  ฝุ่นทุติยภูมิ เช่นเดียวกับเมืองใหญ่อย่าง  จ.ภูเก็ต  เม่ือดูค่าเฉลี่ย
และอน่ื  ๆ อกี   13%8  ขณะทจ่ี �ำ นวนรถยนตจ์ ดทะเบยี นสะสม สาเหตุของมลพิษทางอากาศใน  1  ป ี พบวา่   ภาคขนส่งเป็น
ในกรุงเทพฯเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว  จาก  6.10  ล้านคันในปี  หน่ึงในสาเหตุสำ�คัญของปัญหาที่ก่อให้เกิด  PM2.5  ถึง 
พ.ศ. 2552  มาเป็น  10.69  ล้านคันในปี พ.ศ. 2562  หรือเพิ่ม 55.5%  ตามด้วยการเผาไหม้ในพืน้ ท่ปี า่   10.9%  การเผาไม้
ข้ึนถึง  75%  ภายในเวลาเพียงสิบปีเท่าน้ัน  และด้วยพ้ืนท่ี ของเครอื่ งยนตด์ เี ซล  6.1%  การเผาไหมใ้ นภาคอตุ สาหกรรม 
ผิวการจราจรท่ีไม่สามารถเพิ่มข้ึนทันกับปริมาณรถยนต์  5.10%  ตามลำ�ดับ11
ทำ�ให้กรุงเทพฯประสบปัญหาการจราจรติดขัดเป็นอันดับ 2.  ภาคอตุ สาหกรรม
ต้น ๆ ของโลก  ผลที่ตามมาก็คือมลพิษจากการเผาไหม้ใน ข้อมูลสถติ ิโรงงานสะสมจากกรมโรงงานอตุ สาหกรรม 
เครือ่ งยนตข์ องรถยนต ์ โดยเฉพาะรถยนต์ดีเซล พบว่า  ในปี พ.ศ. 2560  มีจำ�นวนโรงงานสะสมท่ัวประเทศ
เม่ือดูจำ�นวนรถยนต์สะสมท้ังประเทศ  ก็เพิ่มจาก  สูงถึง  139,446  แห่ง  โดยเป็นโรงงานขนาดใหญ่  (โรงงาน
21.08  ล้านคัน  ในปี  พ.ศ. 2552  มาเป็น  30.03  ล้านคัน  จำ�พวก  3)  ที่ใช้เครื่องจักรเกิน  50  แรงม้า  ซึ่งอาจก่อให้
หรอื เพ่ิมขนึ้ กว่า  2  ใน  5  ในเวลาเพยี ง  10  ปีเท่าน้ัน เกิดความเดือดร้อนรำ�คาญหรือมลพิษ  ท่ีจะต้องได้รับ
ที่น่าสนใจคือ  มีการคำ�นวณถึงการสูญเสียปีสุขภาวะ ใบอนุญาตก่อนประกอบกิจการเกิน  55%  และปัจจุบันไม่มี
และต้นทุนทางสุขภาพท่ีเกิดจากมลพิษทางอากาศ  PM2.5  กฎหมายฉบับใดกำ�หนดให้มีการตรวจวัดคุณภาพอากาศ
จากการใช้รถยนต์ส่วนบุคคลและรถโดยสารสาธารณะ  ฝุ่น  PM2.5  แต่อย่างใด  กำ�หนดให้ตรวจวัดเพียง  Total 
พบว่า  คนกรุงเทพฯสูญเสียปีสุขภาวะ  หรือปีแห่งการ Suspended  Particulate:  TSP  หรอื ฝนุ่ ละอองรวมเทา่ นนั้ 12
มสี ขุ ภาพทด่ี รี วมกนั ถงึ   3,116  ป ี (ตอ่ ประชากรคนกรงุ เทพฯ 

7 แผนปฏิบัติการขบั เคล่ือนวาระแหง่ ชาติการแก้ไขปัญหามลพษิ ดา้ นฝุ่นละออง  ของกรมควบคมุ มลพษิ
8 สมดุ ปกฟา้ อากาศสะอาด  ของเครอื ข่ายอากาศสะอาด
9 ผลกระทบตอ่ สขุ ภาพมนษุ ยแ์ ละตน้ ทนุ ทางสขุ ภาพของฝนุ่ ละอองขนาดเลก็ จากรถยนตส์ ว่ นบคุ คลและรถโดยสารสาธารณะประเทศไทย,  พชั รากร  สกั เพง็   (วทิ ยานพิ นธ)์   นครปฐม  : 
มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล  (2563)
10 Effects  of  Agricultural  Waste  Burning  on  PM2.5-  Bound  Polycyclic  Aromatic  Hydrocarbons,  Carbonaceous  Compositions,  and  Water-Soluble  Ionic
Species  in  the  Ambient  Air  of  Chiang-Mai,  Thailand.
11 Long-range  Transboundary  Atmospheric  Transport  of  Polycyclic  Aromatic  Hydrocarbons,  Carbonaceous  Compositions,  and  Water-soluble  Ionic 
Species  in  Southern  Thailand
12 ประกาศกระทรวงอุตสาหกรรม  เรอ่ื ง  ก�ำ หนดคา่ ปรมิ าณของสารเจือปนในอากาศท่รี ะบายออกจากโรงงาน  พ.ศ. 2549

50 T HAIHEA LT H W ATCH 2021

3.  ภาคก่อสร้าง 4.  การเกษตรและปา่ ไม้
การกอ่ สรา้ งเปน็ กจิ กรรมทก่ี อ่ ใหเ้ กดิ ฝนุ่ ละอองโดยตรง  การเผาในที่โล่งแจ้งของภาคการเกษตรและป่าไม้
เช่น  ฝุ่นจากการก่อการก่อสร้าง  การทำ�งานของเคร่ืองจักร  นับเป็นอีกสาเหตุที่ทำ�ให้เกือบทุกพื้นท่ีของประเทศได้รับ
การขนส่งวัสดุก่อสร้าง  การเปิดหน้าดิน  การเข้าออกพื้นที่  ผลกระทบจากมลพิษทางอากาศ  ซึ่งมีงานวิจัยหลายชิ้นท่ี
และโดยอ้อม  เช่น  การก่อสร้างทำ�ให้พื้นผิวจราจรลดลง  แสดงให้เห็นถึงความสัมพันธ์ระหว่างจุดความร้อนท่ีเกิดจาก
ทำ�ให้การจราจรติดขัด  ส่งผลให้การระบายมลพิษจาก การเผา  หรอื   hot  spot  กับคา่ มลพษิ ทางอากาศ
ยานพาหนะสงู ขน้ึ
พื้นที่ขออนุญาตก่อสร้างใหม่ในกรุงเทพฯเพ่ิมข้ึน
อย่างต่อเน่ือง  จาก  11.82  ล้านตารางเมตรในปี พ.ศ. 2550 
มาเปน็   14.39  ลา้ นตารางเมตรในป ี พ.ศ. 256113

13 การประมวลข้อมูลพ้ืนที่การก่อสรา้ ง.  สำ�นักงานสถติ แิ ห่งชาติ.  (2562).  ค้นหาขอ้ มูลเมือ่ วันท ี่ 15  พฤศจกิ ายน  2562.  อ้างโดย  สมดุ ปกฟา้ อากาศสะอาด,  เครือข่ายอากาศ
สะอาด  ประเทศไทย,  มีนาคม  2563