แบบเรียนสำเร็จรูป เรื่อง เพลงหน้าพาทย์ เสมอลาว

บทเรียนสำเร็จรปู 1

คำนำ

บทเรียนสำเร็จรปู เรือ่ งเพลงหนำ้ พำทย์ เสมอลำว จัดทำขนึ้ เพื่อพัฒนำกำรจดั กำรเรียนกำร
สอนรำยวิชำนำฏศลิ ป์ไทยละคร 6 สำระกำรเรียนรวู้ ิชำชีพนำฏศลิ ป์ไทย ช้ันมัธยมศึกษำปีที่ 6 โดยมี
จดุ มงุ่ หมำยเพื่อให้นักเรียนได้พฒั นำกำรเรียนรู้ดว้ ยตนเองตำมควำมสำมำรถของแต่ละบุคคลอย่ำง
ละเอียด จำกบทเรียนสำเร็จรูปทีละข้ันตอนจนจบเนือ้ หำ

ผจู้ ัดทำหวงั เปน็ อย่ำงยิง่ ว่ำ บทเรียนสำเร็จรูปเล่มน้ีจะสำมำรถชว่ ยพัฒนำกำรจดั กำรเรียน
กำรสอนได้เป็นอย่ำงดแี ละส่งผลใหเ้ กิดประโยชน์แก่ผเู้ รียนโดยตรง ทำให้ผเู้ รียนเกิดควำมสนใจ เข้ำใจ
และสนุกกับบทเรียนมำกขึ้น

ขอบคุณผทู้ รงคณุ วุฒทิ ีไ่ ด้ตรวจสอบผลงำนให้มคี วำมสมบูรณ์ นำยลิขติ สุนทรสขุ
ผอู้ ำนวยกำรวิทยำลยั นำฏศิลปลพบุรี คณะครูตลอดจนผทู้ ีเ่ กี่ยวข้องทุกคนที่ได้กรณุ ำใหค้ ำชแี้ นวทำง
ตลอดจนให้ขอ้ คิดอันเปน็ ประโยชน์ จนกระท่ังบทเรียนสำเรจ็ รูป เรือ่ งเพลงหน้ำพำทย์ เสมอลำว ชุดนี้
สำเร็จลลุ ่วงดว้ ยดี หำกมีข้อผดิ พลำดประกำรใด ผู้จัดทำต้องกรำบชออภยั มำ ณ ที่นี้

ฐิติรตั น์ รณุ หวิ ำห์

บทเรยี นสำเร็จรปู 2

สำรบญั 3
4
ขั้นตอนกำรเรียน 5
คำชีแ้ จงสำหรบั ครูผสู้ อน 6
คำชีแ้ จงสำหรบั นักเรียน 8
แบบทดสอบก่อนเรียน 11
กรอบนำ 3
กรอบที่ 1 3
ขั้นตอนกำรเรียน
ข้ันตอนกำรเรียน

บทเรียนสำเรจ็ รปู 3

ขั้นตอนกำรเรียน

อ่ำนคำแนะนำ
ทดสอบก่อนเรียน
ศกึ ษำบทเรียน
ทดสอบหลงั เรยี น
ผำ่ นกำรประเมิน
ศกึ ษำเรื่องใหม่

บทเรียนสำเรจ็ รปู 4

คำช้แี จงสำหรับครูผู้สอน

1. ทดสอบควำมรกู้ ่อนเรียนเพื่อวดั ควำมรพู้ ืน้ ฐำนของนกั เรียนแต่ละคน
2. ดำเนนิ กำรจัดกิจกรรมกำรเรียนกำรสอน โดยใช้บทเรียนสำเรจ็ รปู ควบคู่กบั แผนกำรจัดกำรเรยี นรู้
3. ขณะทีน่ ักเรียนศึกษำบทเรียน ครูสงั เกตกำรทำกิจกรรมกำรเรียนของนกั เรียน คอยใหค้ ำแนะนำ

และช่วยเหลือนกั เรียนเวลำทีน่ ักเรียนมีปญั หำหรือไม่เข้ำใจ
4. ให้นักเรียนทำกิจกรรมท้ำยบทเรียน แล้วตรวจคำตอบตำมกรอบเฉลย เพือ่ ประเมินควำมรู้

ควำมเข้ำใจระหว่ำงเรียนของตนเอง
5. หลงั จำกที่นกั เรียนศึกษำบทเรียนสำเรจ็ รปู จบแล้ว ให้นักเรียนตรวจคำถำมท้ำยกรอบเรียน

ทำแบบทดสอบหลงั เรยี น และตรวจกำรทำแบบทดสอบหลงั เรยี นจำกเฉลย เพื่อทรำบ
ควำมก้ำวหน้ำในกำรเรียนของนกั เรียน โดยยึดเกณฑก์ ำรประเมินร้อยละ 80 ข้ึนไป ถ้ำต่ำกว่ำ
ร้อยละ 80 ถือว่ำนกั เรียนไม่ผ่ำนเกณฑ์กำรประเมิน
6. บทเรียนสำเรจ็ รปู เล่มน้ีใชเ้ ป็นสือ่ เสรมิ บทเรียนใหน้ กั เรียนได้เรียนรู้ ซ้อมเสรมิ ควำมรู้ของตนเอง
และอนุญำตให้นำกลับไปศกึ ษำทีบ่ ้ำนได้

บทเรียนสำเรจ็ รูป 5

คำช้แี จงสำหรบั นักเรียน

1. บทเรียนสำเร็จรปู เล่มน้ีนกั เรียนสำมำรถศึกษำเรียนรู้ด้วยตนเอง
2. นกั เรียนอ่ำนคำชีแ้ จงให้เข้ำใจ
3. นักเรียนจะต้องซื่อสตั ย์ตอ่ ตนเองโดยไม่เปิดดคู ำตอบก่อน
4. นกั เรียนทำแบบทดสอบก่อนเรียนแล้วตรวจคำตอบ
5. เริ่มศึกษำแบบเรียนสำเร็จรูปเล่มน้ีตอ้ งแต่กรอบแรก เรียงไปตำมลำดับโดยไม่ขำ้ มกรอบใด

กรอบหนง่ึ
6. เมื่อตอบคำถำมประจำกรอบเสรจ็ แล้วจึงเปิดดคู ำตอบในกรอบเฉลย
7. เมือ่ ศึกษำบทเรียนสำเรจ็ รูปครบทุกกรอบแล้วใหน้ ักเรียนทำแบบทดสอบหลังเรยี นและตรวจ

คำตอบจำกเฉลยเพื่อดูควำมก้ำวหน้ำในกำรเรียนของตนเอง โดยยึดเกณฑ์กำรประเมินรอ้ ยละ
80 ข้นึ ไป ถ้ำตำ่ กว่ำ ร้อยละ 80 ถือวำ่ นกั เรียนไม่ผ่ำนเกณฑ์กำรประเมิน ให้นกั เรียนศกึ ำบทเรียน
สำเร็จรปู ใหมอ่ ีกคร้ังจนกว่ำจะผ่ำนเกณฑก์ ำรประเมิน
8. ถ้ำนกั เรียนมีปญั หำหรอื มีข้อสงสัยใหถ้ ำมครูผสู้ อน

บทเรียนสำเร็จรปู 6

แบบทดสอบก่อนเรยี น

คำชีแ้ จง ใหน้ กั เรียนเลอื กคำตอบที่ถกู ที่สุดเพียงข้อเดียว

1. เพลงหน้ำพำทย์เสมอลำว เป็นเพลงหน้ำประเภทใด 5. ลกั ษณะเด่นของกำรรำเป็นเสมอลำวคืออะไร

ก. เพลงหน้ำพำทย์ทีใ่ ชส้ ำหรับกำรอำบน้ำแต่งตัว ก. ใช้เพลงไทยทีม่ กี ำรดัดแปลงให้มสี ำเนยี งตำมชำติต่ำงๆ
ข. เพลงหน้ำพำทย์ที่ใชส้ ำหรบั กำรเกีย้ วพำรำสี มำกขึ้น
ค. เพลงหน้ำพำทย์ทีใ่ ชส้ ำหรบั กำรเดินทำงไปมำ
ง. เพลงหนำ้ พำทย์ทีใ่ ชส้ ำหรับกำรเดินทำงระยะไกล ข. มีท่ำรำทีเ่ ลียนแบบมำจำกนำฏศลิ ป์ของประเทศพม่ำ

2. เพลงหน้ำพำทย์เสมอลำว ใชส้ ำหรบั ตัวละครใด ค. เปน็ เพลงทีใ่ ชป้ ระกอบกำรแสดงเดินทำงระยะไกล
ก. ใช้กบั ฤำษี นกั พรต
ข. ใชก้ ับยักษ์ ง. ถูกทกุ ข้อ
ค. ใชก้ ับพระรำม พระลกั ษณ์
6. ตัวละครใด ทีใ่ ชเ้ พลงหน้ำพำทย์เสมอลำวในกำรแสดง

ก. อิเหนำ ข. สมิงพระรำม

ค. พระลอ ง. อณุ รุท

ง. ใช้กบั ตวั ละครพนั ทำง 7. ท่ำนำฏยศพั ท์ใดที่ไม่ได้ปรำกฎอยู่ในกำรรำหน้ำพำทย์
เสมอลำว
3. เพลงหน้ำพำทย์เสมอลำว สำมำรถเรียกอีกอย่ำงหนึ่งวำ่
อย่ำงไร ก. ก้ำวขำ้ ง ข. ก้ำวหน้ำ

ก. เสมอเข้ำที่ ข. เสมอออกภำษำ ค. จรดเท้ำ ง. กระดกเสี้ยว

ค. เสมอธรรมดำ ง. เสมอเข้ำที่ 8. ท่ำนำฏยศัพท์ใดที่ทำให้ท่ำรำมีควำมเปน็ เอกลกั ษณ์ของ
เพลงเสมอลำว
4. เพลงเสมอลำวจะปรำกฎอยู่ในละครเรื่องใด
ก. กระทำยไหล่ ข. ตไี หล่
ก. พระลอ ข. รำชำธิรำช
ค. โยนตัว ง. สะดุ้งตวั
ค. อเิ หนำ ง. ศกึ เก้ำทพั

บทเรยี นสำเรจ็ รูป 7

9. ตวั ละครใด ที่ใชเ้ พลงหน้ำพำทย์เสมอลำวในกำรแสดง 15. ขอ้ ใดไม่ใช่ลักษณะกำรรำของเพลงเสมอลำว
ก. กำรตไี หล่
ก. อิเหนำ ข. สมิงพระรำม ข. กำรถ่ำยน้ำหนักตัวไปตำมกำรก้ำวเท้ำ
ค. กำรเอยี งศรี ษะไปตำมกำรถ่ำยน้ำหนักลำตวั
ค. พระลอ ง. อณุ รุท ง. กำรสะดุ้งตวั ตำมจังหวะฉิ่ง

10. ลกั ษณะเด่นของกำรรำเป็นเสมอลำวคืออะไร 16. ในกำรแสดงเรือ่ งพระลอ ตอนพระลอตำมไก่ ตวั ละครใด
ใช้เพลงเสมอลำว
ก. ใช้เพลงไทยที่มกี ำรดดั แปลงให้มสี ำเนยี งตำมชำติต่ำงๆ
มำกขึ้น ก. พระลอ ข. ปู่เจำ้ สมิงพรำย

ข. มีท่ำรำทีเ่ ลียนแบบมำจำกนำฏศลิ ป์ของประเทศพม่ำ ค. ไก่แก้ว ง. พระเพื่อน พระแพง

ค. เปน็ เพลงทีใ่ ชป้ ระกอบกำรแสดงเดินทำงระยะไกล

ง. ถกู ทกุ ข้อ

11. ใครเปน็ ผู้ประดิษฐ์เพลงเสมอลำว 17. จำกข้อ 16 ตัวละครเดินทำงไปเพื่ออะไร
ก. ครูมนตรี ตรำโมท ก. เพือ่ ไปตำมหำไก่แก้ว
ข. หลวงประดิษฐ์ไพเรำะ ข. เพื่อไปจบั ไก่แก้ว
ค. พระยำเสนำะดรุ ิยำงค์ ค. เพือ่ ไปพบพระเพื่อน พระแพง
ง. พระยำประสำนดุริยศพั ท์ ง. เพือ่ เดินทำงกลับเมือง

12. นอกจำกละครเรือ่ งพระลอแล้ว เพลงเสมอลำว ยังถูก 18. เพลงหน้ำพำทย์เสมอลำว ใชก้ บั ตัวละครใดจึงจะ
บรรจุไว้ในกำรแสดงละครเรอ่ื งใดอีก เหมำะสม

ก. รำชำธิรำช ข. สำมก๊ก ก. ตัวละครที่เปน็ ตวั เอก ข. ตวั ละครที่เปน็ กษัตริย์

ค. ขุนช้ำงขุนแผน ง. ผู้ชนะสิบทิศ ค. ตวั ละครที่เป็นตัวพระ ง. ตวั ละครที่เป็นสญั ชำติลำว

13. ลกั ษณะกำรตไี หล่ที่ใชก้ ำรแสดงเพลงเสมอลำว 19. สนั นษิ ฐำนว่ำ คณะละครใดเปน็ ผู้คดิ ประดษิ ฐ์ท่ำรำ
เลียนแบบมำจำกอะไร เสมอลำวเป็นครั้งแรก

ก. กำรรำของโขน ข. กำรรำของมอญ พม่ำ ก. คณะละครเจ้ำจอมมำรดำจัน ข. คณะละครหลวงนฤมิตร

ค. กำรรำของเขมร ง. กำรรำของแขก ค. คณะละครวังสวนกหุ ลำบ ง. คณะละครวังหน้ำ

14. ใครเป็นผู้ปรบั ปรงุ ท่ำรำเสมอลำวทีใ่ ช้ในปจั จบุ นั 20. กำรแตง่ กำยที่ใช้รำในเพลงหน้ำพำทย์เสมอลำว ควรแตง่
กำยอย่ำงไร จงึ จะเหมำะสมที่สดุ
ก. ครจู ำเรียง พธุ ประดบั ข. ครูลมุล ยมะคปุ ต์

ค. ครมู ัลลี คงประภัศร์ ง. คณุ หญิงนัฏกำนรุ กั ษ์ ก. แตง่ กำยยืนเครือ่ ง ข. แต่งกำยแบบเบ็ดเตล็ด

ค. แต่งกำยแบบนำงใน ง. แต่งกำยแบบพันทำง

บทเรียนสำเร็จรูป 8

กรอบนำ

รำหน้ำพำทย์หมำยถึงกำรแสดงกำรเคลื่อนไหวของร่ำงกำยเปน็ ท่ำรำตำมนำฏยลักษณ์
ของตวั ละครใหส้ อดคล้องถูกต้องตำมทำนองเพลงหน้ำพำทย์หน้ำทบั และไม้กลองของดนตรที ี่
บรรเลงด้วยวงปี่พำทย์เหมำะสมกบั บทบำทของตัวละครและเหตกุ ำรณใ์ นเร่อื งกำรรำเพลง
หนำ้ พำทย์มำจำกกำรคัดสรรให้เหมำะสมกบั สถำนกำรณ์บคุ ลิกลกั ษณะและอำรมณ์ของ
ตัวละครนั้นๆ ซึง่ ครอู ำจำรย์ทำงนำฏศิลป์และศลิ ปินได้ประดิษฐ์ข้นึ และถ่ำยทอดสืบต่อกันมำ
อย่ำงเป็นแบบแผนที่สำคญั ที่สดุ คือเมอ่ื รำหน้ำพำทย์ยังไงกต็ ำมจะต้องถกู ต้องตำมควำมหมำย
ของเพลงทีน่ ำมำใช้และสอดคล้องกับกำรละเทศะของกำรรำเพลงหน้ำพำทย์นั้นๆ เสมอเพลง
หนำ้ พำทย์แตล่ ะเพลงมคี วำมหมำยเฉพำะเพลงซึง่ ข้ึนอยู่กับโอกำสที่ใชเ้ พลงหน้ำพำทย์น้ัน ๆ
เชน่ ใช้ในกำรโหมโรงก่อนทีจ่ ะมีมหรสพลงโรงใช้ในกำรโหมโรงก่อนกำรเทศนำมหำชำติใช้
บรรเลงประกอบกำรเทศน์มหำชำติใชบ้ รรเลงประกอบพระรำชพิธีใช้บรรเลงประกอบพิธีไหว้ครู
และครอบครูดนตรนี ำฏศิลป์และกำรช่ำง และใช้ประกอบกิริยำอำกำรของตวั ละครเปน็ ต้น

บทเรยี นสำเรจ็ รูป 9

กรอบที่ 1 ประวตั ิเพลงหน้ำพำทย์ เสมอลำว

เพลงหน้ำพำทย์ที่เกีย่ วกบั กำรไปมำหรอื เดินทำง คือเพลงเสมอ ใชใ้ นกำรเดินทำงใกล้ๆ
เพลงเสมอมดี งั นี้

เสมอธรรมดำ (ใช้กับตัวละครทัว่ ไป) เพลงเสมอลาว ถอื ว่าจดั อยใู่ น
เสมอเถร (ใช้กับฤๅษี นักพรต) ประเภทเพลง “เสมอออกภาษา”
เสมอมำร (ใช้กับยกั ษ์) เรามาดูความหมายของเพลง
เสมอเข้ำที่ (ใช้กับครบู ำอำจำรย์) เสมอออกภาษากนั เลยค่ะ
บำทสกณุ ี (ใช้กบั พระรำม พระลักษณ์)
เสมอมอญ (ใช้กับตัวละครทีเ่ ปน็ มอญ)
เสมอลำว (ใช้กบั ตวั ละครทีเ่ ป็นลำว)
เสมอพม่ำ (ใช้กบั ตัวละครที่เป็นพม่ำ)

เพลงเสมอในกำรแสดงละครพันทำง หรอื เพลงเสมอออกภำษำ คอื เพลงหนำ้ พำทย์ทีใ่ ชบ้ รรเลงเพื่อ
ประกอบกิริยำกำรเดินทำงจำกทีห่ นึง่ ไปยังอีกที่หนึ่งในระยะใกล้ ของตัวละครตำมเช้ือชำตนิ ั้นๆ นอกจำกนยี้ ัง
เปน็ เพลงที่โบรำณจำรย์ทำงด้ำนดรุ ิยำงคศลิ ป์ไทยคิดประดิษฐ์ ขึน้ โดยศึกษำเพลงดนตรขี องชำติตำ่ งๆแล้วแต่ง
ทำนองข้นึ โดยใช้ทำนองอย่ำงไทย แตด่ ดั แปลงให้มีสำเนียงออกภำษำตำมเช้ือชำติ ซึง่ พบว่ำเพลงเสมอออกภำษำ
ที่ปรำกฏใชใ้ นกำรแสดงละครพนั ทำง ของกรมศลิ ปำกรมี 5 เพลง ได้แก่ เพลงเสมอลำว ในละครเรือ่ งพระลอ
และขุนช้ำงขนุ แผน เพลงเสมอพม่ำ ในละครเรื่องรำชำธิรำช ผู้ชนะสบิ ทิศ ศึกเก้ำทัพ และตะเลงพ่ำย เพลงเสมอ
มอญ ในละครเรือ่ งรำชำธิรำช และผชู้ นะสิบทิศ เพลงเสมอแขกในละคร เรอ่ื งอิเหนำ อำบฮู ะซนั และพระอภยั มณี
เพลงเสมอชวำ ในละครเรือ่ งอเิ หนำ

กระบวนท่ำรำเพลงเสมอออกภำษำ แบ่งตำมโครงสร้ำงของกำรบรรเลงดนตรไี ด้ 3 ช่วง คือ ไม้เดิน ไม้ลำ
และรัว ซึง่ แต่ละเพลงมลี ักษณะท่ำรำที่เชือ่ มโยงมำจำกกำรรำแม่บทใหญ่และลกั ษณะ ท่ำรำที่เลียนแบบมำจำก
นำฏยศิลป์นำนำชำติตำมเช้ือชำติของตัวละคร รวมทั้งมีลักษณะเด่นทีบ่ ่งบอก เชือ้ ชำติได้เป็นอย่ำงดี นอกจำกนี้
กระบวนท่ำรำเพลงเสมอออกภำษำทุกเพลง พบว่ำมีหลักและวิธีกำร ปฏิบตั ิทีต่ รงกัน คอื กำรถ่ำยน้ำหนักลำตัว
ไปตำมกำรก้ำวเท้ำ รวมถึงกำรเอียงศรี ษะ กดเอวกดไหล่ ไปตำมกำรถ่ำยน้ำหนักลำตวั ดว้ ย

บทเรียนสำเร็จรูป 10

บทละครเรอ่ื งพระลอ สำนวนของเจ้ำพระยำเทเวศรวงศ์วิวัฒน์

"เมอ่ื นั้น พระชนนีหวำดหว่ันขวญั หำย

เห็นหมอมำแก้ไขพระลกู ชำย ไม่เคลื่อนคลำยคืนสมปฤดี

แลว้ เสรจ็ จำกแท่นมณีรัตน์ นำงกษตั ริย์มังหมองไมผ่ ่องศรี

เหล่ำกำนัลตำมเสด็จจรลี ออกพระโรงรูจที นั ใด ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ"

(ชุมนมุ เร่อื งพระลอ, 2513: 259)

จำกกำรยกตวั อย่ำงจะเหน็ ว่ำ เพลงเสมอทีบ่ รรจุใจบทละครน้ัน มไิ ด้ระบุว่ำเปน็ เพลงเสมอประเภทใด
ซึ่งสันนิษฐำนได้ว่ำ เพลงเสมอที่บรรจุในบทละครดังกล่ำวนั้น น่ำจะเปน็ เพลงเสมอธรรมดำหรอื เสมอไทยน่ันเอง

ต่อมำ เม่อื มีคณะละครวังสวนกุหลำบ มคี รลู ะครหลำยท่ำนทีเ่ คยเป็นตวั ละครเอกในคณะละครต่ำงๆ ทีม่ ี
มำก่อนหน้ำนี้ เช่น เจำ้ จอมมำรดำเขียน เดิมเป็นตัวอิเหนำละครหลวง และเปน็ ผู้ที่มีบทบำทในกำรฝึกหัดละครรำ
ของพระเจำ้ บรมวงศ์เธอกรมพระนรำธิปประพันธ์พงศ์ โดยเฉพำะบทบำทของพระลอ อกี ท่ำนคือ ท่ำนครูหงิม
เดิมเป็นตวั ละครในคณะของเจำ้ พระยำมหทิ รศกั ดิธ์ ำรง เชีย่ วชำญในบทบำทของละครนอกและละครพนั ทำง
ซึ่งทั้งสองท่ำนได้เข้ำมำทำกำรสอนและฝกึ หดั ละครในวังสวนกหุ ลำบ ซึง่ สันนษิ ฐำนว่ำกระบวนท่ำรำเพลง
เสมอลำว น่ำจะเป็นกำรคิดประดิษฐ์ข้ึนโดยครสู องท่ำนนี้ แล้วถ่ำยทอดใหก้ ับละครในคณะวังสวนกุหลำบ ซึ่งใน
นั้นรวมถึงครูลมลุ ด้วย

ในเอกสำรคุณำนสุ รณ์ครบรอบ 100 ปี ครูลมุล ยมะคุปต์ ได้กล่ำวถึงวซิ ำนำฎยศิลป์ทีไ่ ด้รบั ถ่ำยทอดจำก
ท่ำนครูหงิม เมอ่ื ครั้งยังเป็นละครวังสวนกุหลำบหลำยเพลงด้วยกัน ประกอบด้วยเพลงระบำสก๊อต (ระบำฝรั่ง)
ระบำรำมะนำ (ระบำฝร่ัง) เสมอลำว เสมอแขก เสมอพม่ำ เสมอมอญ เสมอจนี เสมอฝรั่ง ฉำกดำบ (รำตรวจพล
ถือดำบ) ท่ำรบอำวธุ จีน 14 ไม้ กรมเงำะ

(คุณำนุสรณค์ รบรอบ 100 ปีครูลมุล ยมะคปุ ต์, 2548: 3-5)

บทเรยี นสำเรจ็ รปู 11

คุณครสู ่องชำติ ชืน่ ศริ ิ ศิลปินแห่งชำติ สำขำศลิ ปะกำรแสดง (นำฏศลิ ป์ไทย) กล่ำวว่ำ

"เพลงเสมอลำวนี้ เพลงมำก่อน ครมู นตรี ตรำโมท เปน็ คนคิดสำหรับใช้ในละครเร่ืองพระลอ แล้วคณุ ครู
ลมลุ ยมะคุปต์เป็นผคู้ ิดประดิษฐ์ท่ำรำ โดยนำควำมรเู้ ดิมที่มีอยู่จำกกระบวนท่ำรำเพลงเสมอไทยทีไ่ ด้รับถ่ำยทอด
จำกหม่อมครูแย้ม มำคิดเปน็ กระบวนท่ำรำประกอบเพลงเสมอสำเนียงลำว โดยถ่ำยทอดใหค้ ุณครูส่องชำติ
ชื่นศริ ิ เปน็ ผู้รำในบทบำทของพระลอ ตอนพระลอลงสวนเปน็ คนแรก และถ่ำยทอดใหค้ ุณครสู วุ รรณี ชลำนุ
เครำะห์ เป็นผรู้ ำในบทบำทของพระลอโดยจัดแสดงครั้งแรก ตอนพระลอเข้ำห้องเป็นคนแรกเช่นกัน เมอ่ื ปี
พ.ศ.2491 ณ โรงละครศลิ ปำกร (หลังเดิมทีเ่ กิดไฟไหม)้ เพลงเสมอลำว ในพระลอนี้สำคญั เพรำะเปน็ เพลงเสมอ
เพลงแรกทีค่ รมู นตรี ทำเป็นเพลงออกสำเนียงต่ำงภำษำ ท่ำรำนีค้ ิดใหม่โดยครูลมุล ซึ่งไม่แตกต่ำงจำกท่ำรำเพลง
เสมอไทยมำกนัก แตป่ ัจจบุ นั รำเปลีย่ นไปมำก มีกำรตไี หล่เหมือนรำแบบมอญ แบบพม่ำ แต่เดิมเมื่อคร้ังที่ครสู ่อง
ชำติต่อท่ำรำจำกคุณครลู มุลน้ัน ครูห้ำมมีใหต้ ีไหล่ เพียงแต่ใหก้ ดไหล่กดเอว แล้วโยกตวั เล็กน้อย ควรแยกแยะให้
ซดั เจน" (ส่องชำติ ชื่นศิร,ิ สัมภำษณ์, 14 มกรำคม 2553)

นอกจำกนี้ เพลงเสมอลำวยังได้บรรจอุ ยู่ในกำรแสดงละครพนั ทำงของกรมศลิ ปำกรอีกเรือ่ ง คอื เร่ือง
ขุนช้ำงขนุ แผน ตอนพลำยเพชรพลำยบัวออกศกึ ซึง่ กรมศลิ ปำกรได้ปรับปรงุ บทและบรรจุเพลงโดยครูมนตรี
ตรำโมท รวมถึงเพลงเสมอลำวดว้ ย จัดแสดงครั้งแรก ณ โรงละครศิลปำกรมื่อ พ.ศ.2496 ต่อมำเมื่อมีกำรวำง
หลักสตู รของวิทยำลยั นำฏศิลป เมอ่ื พ.ศ.2521 ครูลมลุ ยมะคุปต์ และคณุ ครทู ่ำนอื่นๆ จงึ ได้นำเอำกำรแสดงเปน็
ชดุ เป็นตอนของละครในเร่อื งตำ่ งๆ มำบรรจใุ นหลักสตู ร โดยจดั ให้กำรแสดงละครพันทำงเร่อื งพระลอ ตอน
พระลอตำมไก่ และพระลอลงสวน ถึงแมว้ ่ำจะมีกำรปรับปรงุ อยู่ในหลักสตู รนำฎศลิ ป์ไทยละครช้ันกลำงปีที่ 3
ซึง่ มีเพลงเสมอลำวบรรจใุ นน้ันดว้ ย หลักสตู รหลำยครั้ง กย็ ังมีกำรแสดงชุดดงั กล่ำวบรรจุไว้ดังเดิม จงึ ทำให้
กระบวนท่ำรำเพลงเสมอลำวมีกำรสืบทอดมำจนถึงปัจจบุ ัน

บทเรียนสำเร็จรปู 12

กำรจำแนกเพลงหน้ำพำทย์เสมอลำวทีป่ รำกฎในกำรแสดงพนั ทำงของกรมศิลปำกร

เพลงเสมอออกภำษำ ตัวละครทร่ี ำ เรื่อง/ตอน

เพลงเสมอลำว ปู่เจำ้ สมิงพรำย พระลอ ตอนพระลอตำมไก่

พระลอ พระลอ ตอนพระลอลงสวน
ตอนพระลอเข้ำหอ้ ง
พระเพือ่ น ตอนพระลอเสี่ยงน้ำ
พระแพง
นำยแก้ว พระลอ ตอนพระลอเข้ำหอ้ ง
นำยขวัญ
แสนคำอิน พระลอ ตอนพระลอเข้ำหอ้ ง

พระลอ ตอนพระลอลงสวน
(เข้ำสวน)
พระลอ (ตอนพระลอลงสวน
(เข้ำสวน)
ขนุ ช้ำงขนุ แผน ตอน พลำยเพชร
พลำยบวั ออกศึก

บทเรยี นสำเร็จรูป 13

กรอบที่ 2 ท่ำรำเพลงเสมอลำว

ตำรำงอธบิ ำยทำ่ รำเสมอลำว

ลำดบั ชือ่ ท่ำรำ กำรใชเ้ ท้ำ กำรใชม้ ือ กำรใช้ศีรษะ หมำยเหตุ

1 ท่ำพกั ยืนเท้ำขวำ ทอด มอื ขวำท้ำวสะเอว เอียงขวำเล็กน้อย หำ้ วหน้ำด้ำนขวำ
2. วงหนำ้ เท้ำซ้ำย เข่ำตึง มอื ซ้ำยตึงทำบ
หนำ้ ขำซ้ำย
ก้ำวหน้ำเท้ำซ้ำย
มอื ท้ังสองต้ังวง กดไหล่ซ้ำย ศรี ษะ หนำ้ ตรง

3. จบี หนำ้ ขวำ ก้ำวขำ้ งเท้ำขวำ มอื ขวำจีบแรกข้ำง กดไหล่ขวำ ศีรษะ ตีไหล่ขวำไปหลงั
4. วงหนำ้ ขวำ และมอื ซ้ำยจีบส่ง เอียงขวำ
เหมอื นเดิม ถ่ำย หลงั
น้ำหนกั มำอยู่เท้ำ
มอื ขวำปล่อยเป็น กดไหล่ซ้ำย ศรี ษะ ตีไหล่ซ้ำยไปหลัง
วงหนำ้ มอื ซ้ำยจบี เอียงซ้ำย

5. จบี หนำ้ ขวำ เหมอื นท่ำที่ 3
6. วงหนำ้ ก้ำวหน้ำเท้ำขวำ มอื ท้ังสองตั้งวง กดไหล่ขวำ ศีรษะ

7. จบี หนำ้ ซ้ำย ก้ำวขำ้ งเท้ำซ้ำย มอื ซ้ำยจีบปรกข้ำง กดไหล่ซ้ำย ศรี ษะ ตีไหล่ซ้ำยไปหลัง

8. วงหนำ้ ซ้ำย เหมอื นเดิม ถ่ำย มอื ซ้ำยปล่อยเปน็ กดไหล่ขวำ ศีรษะ ตีไหล่ขวำไปหลงั

น้ำหนักมำอยู่ วงหนำ้ มอื ขวำส่ง เอียงขวำ

ด้ำนขวำ จบี หลั

บทเรียนสำเร็จรูป 14

ลำดับ ชื่อทำ่ รำ กำรใชเ้ ท้ำ กำรใชม้ ือ กำรใช้ศีรษะ หมำยเหตุ
ทำ่ รำ และไหล่
เหมอื นท่ำรำ
9. จบี หนำ้ ซ้ำย ลำดบั ที่ 7 มอื ขวำต้ังวงบัว กดไหล่ขวำ ศีรษะ หันหน้ำด้ำนขวำ
เหมอื นท่ำรำ บำน มือซ้ำยจีบ เอียงขวำ
10. วงหนำ้ ซ้ำย ลำดับที่ 8 ควำ่ ส่งแขนเหยียด
เหมอื นท่ำรำ
11. จบี หนำ้ ซ้ำย ลำดับที่ 7
ก้ำวขำ้ งเท้ำขวำ
12. สอดสงู ขวำ

ตึงเสมอไหล่

13. สำวจีบซ้ำย 3 ครง้ั เท้ำขวำก้ำวหน้ำ มอื ขวำต้ังวงบวั ตีไหล่ซ้ำยไปข้ำง ค่อยหมุนรอบตัว
สะดงุ้ ตัวข้ึน
บำน มือซ้ำยปล่อย หลงั แล้วตีกลบั มำ ด้ำนขวำจนหัน

จบี แล้วสำวจีบขึ้น ตรง หนำ้ ไปด้ำนซ้ำย

14. สำวจีบขวำ เท้ำซ้ำยก้ำวหน้ำ มอื ซ้ำยตั้งวงบวั ตีไหล่ขวำไปข้ำง ค่อนหมุนรอบตัว
สะดงุ้ ตวั ข้ึน
บำน มือขวำปล่อย หลังแล้วตีกลับมำ ด้ำนซ้ำยจนหัน

จบี แล้วสำวจีบขึ้น ตรง กลบั มำหน้ำตรง

15. เฉิดฉิน ก้ำวหน้ำเท้ำขวำ สอดมือจีบขวำเปน็ กดไหล่ขวำ ศีรษะ
กระดกหลงั เท้ำ วงบัวบำน มือซ้ำย เอียงขวำ

16. สอดสร้อยขวำ ก้ำวขำ้ งเท้ำซ้ำย มอื ขวำต้ังวงบน กดไหล่ซ้ำย ศรี ษะ หันหน้ำด้ำนขวำ
17. สอดสร้อยซ้ำย มอื ซ้ำยจีบหงำย เอียงซ้ำย
ชำยพก
กดไหล่ขวำศีรษะ
ถ่ำยน้ำหนักตัวลง มอื ซ้ำยตั้งวงบน เอียงขวำ

เท้ำหลงั (ขวำ) มอื ขวำจีบหงำย
ชำยพก

บทเรยี นสำเร็จรูป 15

ลำดับ ชือ่ ทำ่ รำ กำรใช้เท้ำ กำรใชม้ ือ กำรใช้ศีรษะ หมำยเหตุ
ทำ่ รำ และไหล่
18. สอดสร้อยขวำ
19. สอดสร้อยซ้ำย เหมอื นท่ำรำ
ลำดบั ที่ 16
20. ตระหวดั เกล้ำ
21. จบี ยำวซ้ำย เหมอื นท่ำรำลำดับ หมนุ รอบตัว
ที่ 17 ด้ำนขวำ หนั หน้ำ
ตรง

ก้ำวขำ้ งเท้ำขวำ มอื ขวำจีบปรกข้ำง กดไหล่ขวำ ศีรษะ ตีไหล่ขวำไปหลัง
ยกข้ำงเท้ำซ้ำย มอื ซ้ำยต้ังวงบน เอียงขวำ

ก้ำวขำ้ งเท้ำซ้ำย มอื ขวำตั้งวงบน กดไหล่ซ้ำย ตีไหล่
มอื ซ้ำยจีบหงำยส่ง ไปหลัง ศรี ษะเอียง

22. วงตงึ ถ่ำยน้ำหนกั ตัวลง มอื ขวำตั้งวงบน กดไหล่ขวำ ตีไหล่
23. จบี ยำวซ้ำย เท้ำหลัง (ขวำ) มอื ซ้ำยตั้งวง ไปหลงั ศรี ษะเอียง
ขวำ
เหยียดแขนตึง
เสมอไหล่

เหมอื นท่ำที่ 21

24. วงตงึ เหมอื นท่ำที่ 22

25. จบี ยำวซ้ำย เหมอื นท่ำที่ 21

26. ชกั แป้งขวำ ยืนเหล่อื มเท้ำขวำ มอื ขวำจีบปรกข้ำง กดไหล่ขวำ ศีรษะ

27. ชกั แป้งขวำ ยืนเหลอ่ื มเท้ำขวำ มอื ซ้ำยจีบปรกข้ำง กดไหล่ซ้ำย ศรี ษะ

บทเรียนสำเรจ็ รปู 16

ลำดบั ชือ่ ทำ่ รำ กำรใชเ้ ท้ำ กำรใชม้ ือ กำรใช้ศีรษะ หมำยเหตุ
ท่ำรำ และไหล่

28. ต้ังร่ำย ยืนท่ำเหลื่อมเท้ำ มอื ซ้ำยตั้งวงหนำ้ กดไหล่ขวำ ศีรษะ
29. รำร่ำย (1) ขวำ มอื ขวำตั้งวงบน เอียงขวำ

30. รำร่ำย (2) ก้ำวหน้ำเท้ำขวำ มอื ซ้ำยส่งจบี หลัง กดไหล่ซ้ำย ศรี ษะ
ส้นเท้ำซ้ำยกระทุ้ง มอื ขวำต้ังวงบน เอียงซ้ำย
31. ป้องหนำ้ เท้ำขวำ
32. ท่ำพัก
วำงเท้ำซ้ำยแล้ว มอื ซ้ำยแบหงำย เหมอื นเดิม
ยกข้ำงเท้ำขวำ ข้ำงซ้ำยมือขวำส่ง

จบี หลงั

ก้ำวหน้ำเท้ำขวำ มอื ซ้ำยป้องหน้ำ กดไหล่ขวำ ศีรษะ
มอื ขวำส่งจีบหลงั เอียงขวำ

เหมอื นท่ำที่ 1

บทเรยี นสำเรจ็ รูป 17

แบบทดสอบหลงั เรียน

คำชีแ้ จง ให้นกั เรียนเลอื กคำตอบทีถ่ กู ที่สุดเพียงขอ้ เดียว

1. เพลงหน้ำพำทย์เสมอลำว เปน็ เพลงหน้ำประเภทใด 5. ลักษณะเด่นของกำรรำเป็นเสมอลำวคืออะไร

ก. เพลงหน้ำพำทย์ที่ใชส้ ำหรับกำรอำบน้ำแต่งตัว ก. ใช้เพลงไทยทีม่ กี ำรดัดแปลงให้มสี ำเนยี งตำมชำติต่ำงๆ
ข. เพลงหน้ำพำทย์ที่ใชส้ ำหรบั กำรเกีย้ วพำรำสี มำกขึ้น
ค. เพลงหน้ำพำทย์ทีใ่ ชส้ ำหรบั กำรเดินทำงไปมำ
ง. เพลงหนำ้ พำทย์ทีใ่ ชส้ ำหรับกำรเดินทำงระยะไกล ข. มีท่ำรำทีเ่ ลียนแบบมำจำกนำฏศลิ ป์ของประเทศพม่ำ

2. เพลงหน้ำพำทย์เสมอลำว ใชส้ ำหรับตัวละครใด ค. เปน็ เพลงทีใ่ ชป้ ระกอบกำรแสดงเดินทำงระยะไกล
ก. ใช้กับฤำษี นักพรต
ข. ใชก้ ับยกั ษ์ ง. ถูกทุกข้อ
ค. ใชก้ ับพระรำม พระลักษณ์
6. ตัวละครใด ทีใ่ ชเ้ พลงหน้ำพำทย์เสมอลำวในกำรแสดง

ก. อิเหนำ ข. สมิงพระรำม

ค. พระลอ ง. อณุ รุท

ง. ใช้กบั ตัวละครพนั ทำง 7. ท่ำนำฏยศัพท์ใดทีไ่ ม่ได้ปรำกฎอยู่ในกำรรำหน้ำพำทย์
เสมอลำว
3. เพลงหน้ำพำทย์เสมอลำว สำมำรถเรียกอีกอย่ำงหนึ่งวำ่
อย่ำงไร ก. ก้ำวขำ้ ง ข. ก้ำวหน้ำ

ก. เสมอเข้ำที่ ข. เสมอออกภำษำ ค. จรดเท้ำ ง. กระดกเสี้ยว

ค. เสมอธรรมดำ ง. เสมอเข้ำที่ 8. ท่ำนำฏยศพั ท์ใดที่ทำให้ท่ำรำมีควำมเป็นเอกลักษณ์ของ
เพลงเสมอลำว
4. เพลงเสมอลำวจะปรำกฎอยู่ในละครเรื่องใด
ก. กระทำยไหล่ ข. ตไี หล่
ก. พระลอ ข. รำชำธิรำช
ค. โยนตัว ง. สะดุ้งตวั
ค. อเิ หนำ ง. ศกึ เก้ำทัพ

บทเรยี นสำเร็จรูป 18

9. ตัวละครใด ที่ใชเ้ พลงหน้ำพำทย์เสมอลำวในกำรแสดง 15. ขอ้ ใดไม่ใช่ลักษณะกำรรำของเพลงเสมอลำว
ก. กำรตไี หล่
ก. อิเหนำ ข. สมิงพระรำม ข. กำรถ่ำยน้ำหนกั ตวั ไปตำมกำรก้ำวเท้ำ
ค. กำรเอยี งศรี ษะไปตำมกำรถ่ำยน้ำหนักลำตวั
ค. พระลอ ง. อุณรทุ ง. กำรสะดุ้งตัวตำมจงั หวะฉิง่

10. ลักษณะเด่นของกำรรำเปน็ เสมอลำวคืออะไร 16. ในกำรแสดงเรอื่ งพระลอ ตอนพระลอตำมไก่ ตวั ละครใด
ใช้เพลงเสมอลำว
ก. ใช้เพลงไทยที่มกี ำรดดั แปลงให้มสี ำเนยี งตำมชำติต่ำงๆ
มำกขึ้น ก. พระลอ ข. ปู่เจำ้ สมิงพรำย

ข. มีท่ำรำที่เลียนแบบมำจำกนำฏศลิ ป์ของประเทศพม่ำ ค. ไก่แก้ว ง. พระเพือ่ น พระแพง

ค. เป็นเพลงที่ใชป้ ระกอบกำรแสดงเดินทำงระยะไกล

ง. ถูกทุกข้อ

11. ใครเป็นผู้ประดิษฐ์เพลงเสมอลำว 17. จำกข้อ 16 ตัวละครเดินทำงไปเพื่ออะไร
ก. ครมู นตรี ตรำโมท ก. เพื่อไปตำมหำไก่แก้ว
ข. หลวงประดิษฐ์ไพเรำะ ข. เพือ่ ไปจับไก่แก้ว
ค. พระยำเสนำะดุริยำงค์ ค. เพือ่ ไปพบพระเพือ่ น พระแพง
ง. พระยำประสำนดรุ ิยศัพท์ ง. เพื่อเดินทำงกลับเมือง

12. นอกจำกละครเรือ่ งพระลอแล้ว เพลงเสมอลำว ยงั ถูก 18. เพลงหน้ำพำทย์เสมอลำว ใชก้ ับตัวละครใดจึงจะ
บรรจุไว้ในกำรแสดงละครเร่อื งใดอีก เหมำะสม

ก. รำชำธิรำช ข. สำมก๊ก ก. ตัวละครทีเ่ ปน็ ตวั เอก ข. ตัวละครที่เป็นกษตั ริย์

ค. ขุนช้ำงขุนแผน ง. ผู้ชนะสิบทิศ ค. ตวั ละครที่เปน็ ตัวพระ ง. ตวั ละครทีเ่ ปน็ สัญชำติลำว

13. ลักษณะกำรตไี หล่ทีใ่ ชก้ ำรแสดงเพลงเสมอลำว 19. สันนษิ ฐำนว่ำ คณะละครใดเปน็ ผู้คดิ ประดษิ ฐ์ท่ำรำ
เลียนแบบมำจำกอะไร เสมอลำวเป็นคร้ังแรก

ก. กำรรำของโขน ข. กำรรำของมอญ พม่ำ ก. คณะละครเจ้ำจอมมำรดำจัน ข. คณะละครหลวงนฤมิตร

ค. กำรรำของเขมร ง. กำรรำของแขก ค. คณะละครวังสวนกุหลำบ ง. คณะละครวังหน้ำ

14. ใครเป็นผู้ปรับปรุงท่ำรำเสมอลำวทีใ่ ช้ในปจั จบุ นั 20. กำรแตง่ กำยทีใ่ ช้รำในเพลงหน้ำพำทย์เสมอลำว ควรแตง่
กำยอย่ำงไร จงึ จะเหมำะสมที่สุด
ก. ครูจำเรียง พุธประดับ ข. ครลู มุล ยมะคุปต์

ค. ครูมัลลี คงประภัศร์ ง. คุณหญิงนัฏกำนรุ ักษ์ ก. แตง่ กำยยืนเครื่อง ข. แต่งกำยแบบเบ็ดเตล็ด

ค. แต่งกำยแบบนำงใน ง. แต่งกำยแบบพันทำง

บทเรยี นสำเรจ็ รปู 19

เฉลยแบบทดสอบหลัง

1. ง 2. ง 3. ง 4. ก 5. ก
6. ค 7. ง 8. ข 9. ค 10. ก
11. ก 12. ค 13. ข 14. ข 15. ง
16. ข 17. ก 18. ง 19. ค 20. ง