Lesson 1 Cell & Tissue

เซลล์และเนื้อเย่ือ

การทางานของร่างกายมนุษยเ์ ปรียบได้กับการทางาน
ของเครื่องมือ หรือเครื่องจักรกลบาง ชนิด แต่ก็เป็น
เคร่ืองจักรกลท่ีมีชีวิต จึงต้องมีการบารุงรักษาอย่างดีจาก
เจา้ ของ เพ่ือให้ทางานไดอ้ ย่างมีประสทิ ธภิ าพ

เปรียบเทยี บส่วนตา่ ง ๆ ของรา่ งกายกับเครอื่ งจักรกลบางชนิด

สว่ นของรา่ งกาย เคร่อื งมอื /เคร่อื งจกั รกล/โรงงาน

หวั ใจ เครือ่ งสบู ฉดี
ฟนั เครอื่ งบด
สมองบางสว่ น เครอ่ื งคิดเลข คอมพวิ เตอร์
ตาและสว่ นของสมองบางสว่ น เครอ่ื งถ่ายภาพ เครอื่ งบันทึกภาพ
กระเพาะอาหารและลาไสเ้ ลก็ โรงงานผลิตอาหาร
ไต เครื่องกรอง
ไต ตบั ผวิ หนงั กระเพาะปสั สาวะ ลาไสใ้ หญ่ โรงงานกกั เก็บและขจดั ขยะมลู ฝอยและสารพิษ
ไขกระดูกและมา้ ม โรงงานผลติ สารเคมหี รืออาวุธ เพื่อต่อต้านเช้ือโรค
ระบบประสาท ระบบสือ่ สารและระบบบริหาร
ระบบไหลเวยี นเลอื ด ระบบลาเลียงและระบบคมนาคม
ผวิ หนงั เคร่ืองปรบั อณุ หภมู ิ

ร่างกายของคนเราประกอบดว้ ยหน่วยท่ีเล็กทีส่ ดุ ไปจนถงึ หน่วยท่ใี หญ่
ที่สุดเรยี งลาดับ ไดด้ งั น้ี

เซลล์ เนอ้ื เย่อื อวัยวะ ระบบอวัยวะ ร่างกาย

เราสามารถเปรียบเทยี บการจัดระบบงานของบริษัท หรอื หนว่ ยงาน
ของรฐั บาลกับการจัดระบบในรา่ งการของมนษุ ย์ ได้ดังนี้

(บริษัท) บุคลากร แผนก กอง ฝา่ ย บริษัท
(ร่างกาย) เซลล์ เนื้อเย่อื อวยั วะ ระบบอวัยวะ รา่ งกาย
(กระทรวง) บุคลากร แผนก กอง กรม กระทรวง

1. เซลล์และโครงสรา้ งของเซลล์

เซลล์ คือ โครงสร้างหรือหน่วยทางานท่ีเล็กท่ีสุดของ
สิ่งมีชีวิตทุกชนิด ประกอบด้วยโปรโตพลาสซึมห่อหุ้มด้วย
เยื่อหุ้มเซลล์ (Plasma membrane หรือ Cell membrane)
และมีนิวเคลยี สอยู่ภายใน ซึ่งเซลล์ประกอบด้วยหน่วยย่อยๆ ท่ี
มีรู ป ร่ า ง แ ล ะ ห น้า ที่ ต่ าง ๆ กั น เรี ย ก ว่ า ออ ร์ ก าเ น ล ล์
(Organelles)



โครงสร้างของเซลล์

1. เยอ่ื ห้มุ เซลล์ (Cell membrane) เป็นเนอ้ื เยอ่ื บางๆ อย่ผู วิ นอกของเซลล์
มลี กั ษณะยืดหยุ่น และทาหนา้ ทสี่ าคัญยง่ิ ของเซลล์ คือ ควบคมุ การผา่ นเขา้
ออกของสารอาหาร ของเสยี และสารท่เี ซลล์ผลติ ขึน้ มาใช้ประโยชน์
เยือ่ หมุ้ เซลล์นจ้ี ะพบท้งั ในเซลลพ์ ืชและเซลล์สัตว์ (เยื่อเลือกผ่าน)
2. ออร์กาเนลล์ทอ่ี ยู่ในไซโตพลาสซึม (Cytoplasmic organelles)

ไซโตพลาสซมึ เป็นสารก่งึ ของเหลวที่อยูร่ ะหว่างเยื่อหุ้มเซลล์และ
เย่ือหมุ้ นวิ เคลียส โดยมีออร์กาแนลดงั นี้

2.1 รา่ งแหเอนโดพลาสซมึ (Endoplasmic reticulum : ER)
ทาหนา้ ทสี่ ังเคราะหโ์ ปรตนี ภายในเซลล์ และสงั เคราะหส์ เตอรอยด์

2.2 ไมโตคอนเดรยี (Mitochondria) ทาหนา้ ทเ่ี ปน็ ศนู ย์กลาง
การผลติ พลังงานที่สาคญั ทสี่ ุด

2.3 กอลจิ คอมเพลกซ์ (Golgi complex) มีช่อื เรยี กหลายชอ่ื เช่น
Golgi apparatus, Golgi bodies,Golsiosome ทาหนา้ ทีส่ รา้ งเมือกใน
เซลลห์ มวกราก และในเซลลส์ ัตวส์ ร้างอนี าเมล เคลือบฟนั และเก็บสะสม
สารซีครีชนั

2.4 ไรโบโซม (Ribosome) ทาหน้าทสี่ ังเคราะหโ์ ปรตนี ในลักษณะ
ที่ตา่ งกนั ดงั น้ี

- ไรโบโซมท่อี ยูใ่ นไซโตพลาสซมึ จะอยูเ่ ป็นอิสระ อาจรวมตวั กนั เปน็ แถว
หรือเป็นกระจุก ทาหน้าทใ่ี นการสังเคราะห์โปรตนี ไว้ใชภ้ ายในเซลล์ เชน่ ในเซลล์กลา้ มเนอ้ื

- ไรโบโซมทอี่ ยู่บน ER ชนดิ ขรขุ ระ (RER) จะสงั เคราะหโ์ ปรตีน หรอื สรา้ ง
เอนไซม์ส่งออกไปใช้นอกเซลล์ เช่น ในเซลลต์ ับออ่ น

- ไรโบโซมที่ตดิ อยบู่ นเย่อื หุม้ นวิ เคลยี สชัน้ นอก จะสงั เคราะห์โปรตีนไวใ้ ช้
ในนวิ เคลยี ส และสง่ ออกไปใช้นอกเซลล์

- ไรโบโซมที่อยใู่ นไมโตคอนเดรีย และคลอโรพลาสต์ จะสังเคราะห์โปรตนี
ไวใ้ ชใ้ นโครงสร้างนั้น ๆ โดยตรง

2.5 ไลโซโซม (Lysosome) สรา้ งเอนไซมอ์ อกมายอ่ ยสิง่ แปลกปลอม
ทาลายเซลลท์ ห่ี มดอายุแลว้

2.6 เซนโตรโซม (Centrosome) มคี วามสาคัญตอ่ การแบง่ เซลล์ ซ่งึ
ขณะทเ่ี ซลล์เร่มิ แบง่ ตัวเซนตริโอลจะเคลอ่ื นที่แยกกันไปคนละขา้ งของเซลล์

2.7 ไมโครทิวบลู (Microtubule) มีหน้าท่ีควบคุมรปู ร่างของเซลล์
ควบคมุ การเคล่อื นไหวของเซลล์

2.8 ซเี ลยี และแฟลกเจลลมั (Cilia and Flagellum) ทาหน้าทชี่ ว่ ย
ในการเคล่อื นทข่ี องเซลล์

2.9 ช่องแวคควิ โอล (Vacuole) มี 2 ชนิด คือ
2.9.1 ฟูดแวคคิวโอล เป็นท่ีพกั อาหารก่อนทจ่ี ะยอ่ ยและดดู ซึม
2.9.2 คอนแทรคไทล์ แวคควิ โอล กาจัดนา้ ออกจากเซลล์
เพ่ือรักษาระดับน้าในเซลล์ใหค้ งท่ี

2.10 พลาสตดิ (Plastid) พบเฉพาะในเซลลพ์ ืช มี 3 ชนิด คือ
2.10.1 ลวิ โคพลาสต์ มสี ีขาว เชน่ หวั เผอื ก หวั ผกั กาด
2.10.2 โครโมพลาสต์ เป็นรงควัตถชุ นดิ ตา่ ง เช่น สีเหลอื ง สสี ม้

สีแดง สนี า้ ตาล เชน่ มะมว่ ง มะละกอ มะเขือเทศ
2.10.3 คลอโรพลาสต์ มรี งควัตถสุ ีเขยี ว คอื คลอโรฟลิ ล์

นอกจากนย้ี ังมพี วกคาโรทีนอยด์ ไฟโคบลิ นิ

3. นวิ เคลยี ส (Nucleus) ทาหนา้ ท่เี ปน็ ศูนย์กลางควบคุมกระบวนการตา่ งๆ
ของเซลล์ ซึ่งประกอบดว้ ย
3.1 เยอ่ื หุ้มนวิ เคลยี ส ทาหนา้ ท่ีในแลกเปลย่ี นสารระหวา่ งนิวเคลียส

และไซโตพลาสซึม
3.2 นวิ คลโี อลัส เป็นโครงสรา้ งทีอ่ ยูภ่ ายในนวิ เคลียสไมม่ ีเยอ่ื หุ้ม
3.3 นวิ คลีโอพลาสซึม เป็นของเหลวทีม่ ีโปรตีน ไขมนั และเอนไซม์

ทีจ่ าเป็นตอ่ การสังเคราะห์ DNA และ RNA พร้อมทง้ั มสี ว่ นชว่ ยในการสร้าง
เสน้ ใยสปนิ เดลิ

3.4 โครโมโซม ประกอบด้วยโปรตนี และ DNA ในโครโมโซมมยี นี
ซ่ึงทาหนา้ ท่ีในการถ่ายทอดลกั ษณะทางพันธุกรรมของสิง่ มชี ีวิต

2. ชนดิ ของเซลล์

ร่างกายของเราประกอบด้วยเซลลม์ ากมายหลายชนิด ซ่ึงแต่ละชนดิ มี
รูปร่าง และหนา้ ทแ่ี ตกตา่ งกนั ดงั น้ี
1. เซลล์ประสาท ทาหนา้ ท่ีสง่ ขา่ วสารทั้งภายในและภายนอก รวมท้งั ควบคุม

ประสานการทางานสว่ นตา่ งๆ ของร่างกาย มี 3 สว่ น คือ
- ตัวเซลล์ มนี วิ เคลยี ส
- แอกซอน ทาหน้าท่สี ง่ สัญญาณความรู้สกึ ออกจากตวั เซลล์
- เดนไดรด์ ทาหน้าที่รบั และนาสัญญาณความรูส้ ึกเขา้ ส่ตู ัวเซลล์

2. เซลลบ์ ุผิว ทาหนา้ ท่หี อ่ ห้มุ ปกคลุมส่วนตา่ งๆ ของร่างกาย เช่น
เซลล์บุขา้ งแกม้ เซลล์บกุ ระเพาะอาหาร เซลล์บุโพรงจมกู

3. เซลลก์ ล้ามเนอื้ เรียบ ช่วยในการเคลื่อนไหวของอวัยวะภายใน เชน่
กระเพาะอาหาร ลาไส้ เปน็ ตน้

4. เซลลเ์ ม็ดเลอื ดแดง ทาหนา้ ที่ลาเลยี งกา๊ ซออกซเิ จนและ
ก๊าซคารบ์ อนไดออกไซด์

5. เซลลเ์ มด็ เลอื ดขาว ทาหนา้ ทีท่ าลายเช้อื โรคและสร้างภมู คิ ุ้มกนั

6. เซลลก์ ระดกู เป็นส่วนประกอบของเนือ้ เยอื่ กระดกู ทาหน้าท่เี ป็นแกน
โครงรา่ งช่วยพยุงรา่ งกายใหท้ รงรูปร่างอย่ไู ด้

3. เนอื้ เยอ่ื

เน้อื เย่ือ คอื กลมุ่ เซลล์ท่ีรว่ มกันทาหน้าทีเ่ ฉพาะ เน้อื เยือ่ แบ่งตามหนา้ ทีไ่ ด้
5 ประเภท ดังนี้

1. เนื้อเยอ่ื บผุ วิ ทาหนา้ ท่ีห่อหุ้ม ปกคลุมส่วนตา่ งๆ ของร่างกาย
2. เนือ้ เย่อื กล้ามเนือ้ ทาหนา้ ที่ช่วยให้ร่างกายเคลอื่ นไหว
3. เนอื้ เย่อื ยึดเหนยี่ ว ทาหน้าท่ชี ว่ ยเชือ่ มสว่ นตา่ งๆ เขา้ ดว้ ยกัน
เพอ่ื ใหร้ ่างกายคงรูปร่างอยไู่ ด้ตามปกติ (กระดกู กระดกู ออ่ น ไขมนั เอน็ )
4. เนอ้ื เยอ่ื ประสาท ทาหน้าทต่ี อบสนองตอ่ สง่ิ เร้าทง้ั ภายในภายนอก
รวมท้งั ประสานการทางานทุกส่วนของร่างกาย
5. เน้ือเยอื่ เลอื ด ทาหน้าท่ชี ่วยลาเลียงสารต่างๆ เชน่ สารอาหาร
กา๊ ซ และของเสยี เป็นดา่ นต่อตา้ นเชอ้ื โรค



กจิ กรรมเสนอแนะเชิงทกั ษะ หน่วยที่ 1

1. จงบอกหน้าท่ที สี่ าคญั ของออร์กาเนลล์ ต่อไปนี้

- เยื่อห้มุ เซลล์

- ร่างแหเอนโดพลาสซึม

- ไมโตคอนเดรยี

- กอลจิ คอมเพลก็ ซ์

- ไรโบโซม

- ไลโซโซม - ฟดู แวคควิ โอล

- เซนตรโิ อล - คอนแทรคไทล์ แวคคิวโอล

- ไมโครทวิ บลู - โครโมโซม

2. จงบอกหนา้ ทท่ี ส่ี าคญั ของเซลล์ตอ่ ไปน้ี

- เซลลป์ ระสาท
- เซลล์บผุ ิว
- เซลล์กล้ามเนอื้ เรยี บ
- เซลลเ์ ม็ดเลอื ดแดง
- เซลล์เม็ดเลอื ดขาว
- เซลล์กระดูก