Lesson 2.2 - External Anatomy of Fish

ปลาทีม่ ีชีวติ อยใู่ นปัจจุบนั มี 5 ข้นั (Class) คอื
1. Class Myxini ไดแ้ ก่ Hagfishes
2. Class Petromyzontida ไดแ้ ก่ Lampreys
3. Class Chondrichthyes ไดแ้ ก่ ปลากระดกู ออ่ น (Cartilaginous fishes)

เช่น ปลาฉลาม ปลากระเบน ปลาฉนาก ปลาโรนัน และปลาโรนนิ
4. Class Actinopterygii ไดแ้ ก่ ปลากระดูกแขง็ (Bony fishes)

เช่น ปลากะพงขาว ปลานิล ปลาตะเพียน ปลาสาก ฯลฯ
5. Class Sarcopterygii ไดแ้ ก่ ปลาปอด และปลาซีลาแคนธ์

เป็นปลาปากกลมไม่มีขากรรไกร พบในน่านน้า
ต่างประเทศมีโครงเป็นกระดูกอ่อน ล้าตัวคล้ายปลาไหล ไม่มีเกล็ด มีเมือกมาก ไม่
มีแกนเหงือก ไม่มีครีบคู่ ไม่มีกระดูกซ่ีโครง ด้ารงชีพโดยการกินซากเน่าเปื่อยเป็น
อาหาร พบในนา่ นนา้ ไทยเพยี ง 1 ชนดิ ในมหาสมทุ รอนิ เดีย คือ
Eptatretus indrambryai

ปาก

เป็นปลาปากกลมไม่มีขากรรไกร พบในน่านน้า
ต่างประเทศ ซึ่งเป็นปลาที่จัดว่าเป็นตัวเบียฬ (Parasite) ของปลาอ่ืน ล้าตัวยาว
คล้ายปลาไหล ตัวลืน่ มเี มอื กปกคลุมมาก ไม่มเี กลด็ ไม่มีครีบคู่มแี ต่ครบี เดีย่ ว
มีก้านครีบเป็นกระดูกอ่อน ปากมีลักษณะเป็นปากดูด (Sucking mouth) ซึ่งจะ
คอยเกาะดดู เอาน้าเลือด น้าเหลอื ง จากปลาท่ีเป็นเหยื่อ

ปาก



ปลาฉลาม (Shark)

ปลาฉลามเป็นปลากระดูกอ่อนท่ีมีล้าตัวยาวเพรียวแบบกระสวย (Fusiform)
ว่ายน้าไดร้ วดเรว็ ว่องไว ล้าตัวแบง่ เป็น 3 สว่ น คือ สว่ นหวั (Head) ลา้ ตวั
(Body) และส่วนหาง (Tail) โดยส่วนหัวเริ่มจากปลายสุดของจะงอยปากไปจนถึง
เหงือกช่องสุดท้าย ส่วนล้าตัวเร่ิมจากช่องเหงือกช่องสุดท้ายไปจนถึงทวารร่วม
(Cloaca) และส่วนหางเริ่มจากทวารไปจนถึงปลายสุดหาง ล้าตัวมีเกล็ดละเอียด
แบบพลาคอยด์ (Placoid) ต้องใช้แว่นขยายจึงจะมองเห็น ครีบมีท้ังครีบคู่และ
ครีบเดย่ี ว

หวั ลา้ ตัว หาง
Head Trunk Tail

Spiracle ครีบหลงั ตอนแรก Caudal pit

ชอ่ งหายใจ First dorsal fin หยกั โคนหาง

Snout แพนหางตอนบน

จRะosงtrอumย ตา Upper lobe

Eyes ครบี หลงั ตอนท่สี อง

Second dorsal fin

ครบี หาง
Caudal fin

ปาก ครีบก้น
Anus finแพนหางตอนลา่ ง
Mouth ครบี ท้อง
ชอ่ งเปดิ เหงือก Lower lobe

Gill opening ครบี อก Pelvic fin สนั ดา้ นขา้ งหาง
Ventral fin
Pectoral fin Caudal keel

จมกู



ปลากระเบน (Ray)

ปลากระเบนเป็นปลากระดูกอ่อนท่ีมีล้าตัวแบนลง (Depressed) ตัวล่ืนไม่มี
เกลด็ แต่อาจมปี ุม่ กระดกู เลก็ ๆ ในบางบริเวณ ครีบหูแผ่กว้างข้างล้าตัว ครีบท้องอยู่
ด้านล่างโคนหาง บางชนิดมีจะงอยปากย่ืนแหลม บางชนิดป่านมน ตาอยู่ด้านบน
มชี ่องเปิดสไปราเคิลอยดู่ า้ นหลงั ตาเป็นช่องให้น้าผ่านไปยังเหงือกได้ ปาก รูจมูก และ
ช่องเปิดเหงือกอยู่ดา้ นลา่ ง ระหวา่ งปากและจมกู มีร่องนาโซรอล (Nasoral) ระหว่าง
รูจมูกเหนือช่องปากมีแผ่นเน้ือ เรียกว่า แผ่นระหว่างจมูก (Internasal valve)
ช่องทวารร่วม (Cloaca) อยดู่ า้ นล่างตอนท้ายลา้ ตัว ระหวา่ งครีบทอ้ งมีรูเปิดเล็กๆ 2 รู
เรียกว่า รูช่องท้อง (Abdominal pore) อยู่ถัดช่องทวารร่วมไปด้านหลังหาง (Tail)
สว่ นมากจะเรียวยาว บางชนดิ มีแผ่นเย่ือบางๆ (Caudal fin fold) ครีบหลังอยู่บน
สว่ นโคนของหาง ถดั ออกไปอาจมีเง่ยี ง (Spine หรือ Sting) 1-3 อนั เช่น ปลาในวงศ์
Trygonidae ในวงศ์อ่ืนๆ หางอาจมปี มุ่ ขรขุ ระเท่าน้ัน

ด้านหลัง
ด้านท้อง

ดา้ นหลงั ปลากระเบน (Ray)

ด้านทอ้ ง

ปลาฉนาก (Sawfishes)



ปลากระดกู แข็ง (Bony fish)

รูปร่างของปลากระดูกแข็งมีความแตกต่างกันมากท้ังในด้านสัดส่วนและขนาด
ตวั ปลาแบ่งเป็น 3 ส่วน คือ ส่วนหัว (Head) ส่วนล้าตัว (Body) และส่วนหาง (Tail)
ปกติร่างกายของปลาจะแบ่งเป็นซีกซ้ายและขวาสมมาตรกัน (Bilateral symmetry)
ยกเว้นปลาในวงศ์ Heterosomata คอื ปลาซีกเดยี ว หรอื ปลาลนิ้ หมา ซึง่ จะมีล้าตวั
ด้านซ้ายและขวาต่างกันและมีตาท้ังสองอยู่ทางด้านเดียวกัน อาจจะเป็นด้านซ้ายหรือ
ด้านขวาก็ได้แล้วแต่ชนิด

ลา้ ตวั อาจปกคลุมด้วยเกล็ดหรือเมือก บางชนิดเกล็ดเปลี่ยนรูปไปเป็นหนาม เช่น
ปลาปักเปา้ บางชนดิ เป็นเกราะ เช่น ปลาม้าน้า ปลาสเ่ี หลี่ยม เปน็ ต้น

ต้าแหน่งที่ตั้งของปากอาจอยู่ด้านบน ด้านล่าง หรือด้านหน้าริมสุดจะงอยปาก
ปากประกอบด้วยขากรรไกร และขากรรไกรล่าง จมูกมี 1 - 2 คู่ ตามีขนาดต่างๆ กัน
รวมท้งั ทตี่ ัง้ ตาอาจมเี ยอ่ื ไขมนั ปกคลมุ (Nictitating membrane)

จมูก ตา ครีบหลงั ตอนแรก ครบี หาง
Nostril Eyes First dorsal fin ครบี หลังตอนท่ีสอง Caudal fin

จะงอย Second dorsal fin
Snout เสน้ ขา้ งลา้ ตวั
Lateral line

ปาก ครบี อก เกล็ด รทู วาร
Mouth Pectoral fin Scale Anus ครีบกน้

แผ่นกระดูกปิดเหงอื ก ครบี ทอ้ ง Anus fin
Operculum Pelvic fin
ปลากะพงขาว (Lates calcarifer.)

ครบี หลงั ครีบไขมัน
Dorsal fin Adipose fin

แผน่ กระดูกปดิ เหงอื ก ครีบหาง
Caudal fin
1 จะงอย ตา Operculum
Snout Eyes

ปาก 2 ครีบอก รทู วาร ครีบก้น
Mouth 4 3 Pectoral fin ครบี ท้องAnus Anus fin

1. หนวดจมกู (Nasal barbels) Pelvic fin ปลากดเหลอื ง (Nake catfish ;
2. หนวดบนขากรรไกรบน (Maxillary barbels)
3. หนวดที่ขากรรไกรลา่ ง (Mandible barbels) Hemibagrus filamentus.)
4. หนวดท่ีคาง (Chin barbels)

ครีบหลังตอนแรก
First dorsal fin ครบี หลังตอนท่ีสอง

Second dorsal fin

ตา ครบี หาง
จะงอย Eyes Caudal fin
Snout

ปาก ครบี ฝอย
Mouth Finlets

ครีบอก ครบี ทอ้ ง รูทวาร ครีบกน้
Pectoral fin Pelvic fin Anus Anus fin

แผน่ กระดกู ปิดเหงือก

Operculum ปลาทู (Mackerel ; Rastrelliger spp.)