สำนักงานส่งเสริมการเรียนรู้จังหวัดสงขลา ศูนย์ส่งเสริมการเรียนรู้อำเภอเทพา ศูนย์การเรียนรู้ตำบลวังใหญ่ ทีมงานดำเนินเรื่อง ผู้ให้ข้อมูล/บุคคลอ้างอิง : นายอุทัย เกื้อก่อยอด นายมนัส ประสิทธิ์นุ้ย ผู้สำรวจข้อมูล/เขียนเรื่องราว : นางสาวหับเส๊าะ บินเด็น นายธนพล รัตนะ ทีมสนับสนุนระดับสถานศึกษา ผู้บริหารสถานศึกษา : นางสาวพัชรี ไชยโรจน์ ทีมสนับสนุนระดับหน่วยงาน ผู้อำนวยการ สำนักงาน สกร.จังหวัดสงขลา : นางเกษร ธานีรัตน์ รองผู้อำนวยการ สำนักงาน สกร.จังหวัดสงขลา : นางสาวบุปผาชาติ เรืองกูล
“วรรณกรรมชุมชน” มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่ สืบสานเรื่องราวเล่าขาน ตำนาน พื้นบ้าน ภาษา ภูมิปัญญา ความเชื่อ หรือความเป็นอยู่ที่สืบทอดต่อกันมาจากรุ่นสู่รุ่น อำเภอเทพา จังหวัดสงขลา ตั้งอยู่ในพื้นที่ชายแดนภาคใต้ มีความหลากหลายทางวัฒนธรรมและพหุภาษา ประชาชน ทั้งพุทธ และมุสลิม สามารถปรับตัวให้อยู่ร่วมกันได้โดยสันติสุขมาอย่าง ยาวนาน ดิฉันขอชื่นชมคุณครูบุคลากร และผู้เรียนที่มุ่งมั่นโดยไม่ย่อ ท้อต่ออุปสรรคใด ๆ ในการลงพื้นที่เพื่อเก็บข้อมูลจากคนต้นเรื่อง และสถานที่จริง ได้เครือข่ายที่เข้มแข็ง ผลงานที่เกิดในครั้งนี้นับได้ ว่ามีคุณค่าต่อชุมชน สังคม และสถานศึกษาเป็นอย่างยิ่ง ที่คนรุ่น หลังได้เรียนรู้ เกิดความรัก และผูกพันในถิ่นฐานบ้านเกิดมาตุภูมิ ของตน “การศึกษา สกร.เคียงคู่ชุมชน สู่การเรียนรู้ตลอดชีวิต ที่เกิด ชีวิตของผู้คน ชุมชน และสังคมอันจะเกิดระบบนิเวศน์แห่งการ เรียนรู้อย่างยั่งยืนสืบไป” พัชรี ไชยโรจน์ ผู้อำนวยการศูนย์ส่งเสริมการเรียนรู้อำเภอเทพา
บ้านใหม่ วังใหญ่ เขาสูงสูงเสียดฟ้า กลางผืนป่าเขียวขจี แมกไม้หลายหลากสี หลายพันปีสืบทอดมา แลเห็นเป็นชั้นชั้น เรียงร้อยกันเหมือนมาลา สูงเด่นเป็นสง่า เสน่ห์ป่าบันดาลดล มีถ้ำมีน้ำตก มรดกตกสู่คน ป่าไม้และสายชล หล่อเลี้ยงคนทุกทุกคำ ที่นี้มีตำนาน เล่าขานกันให้จดจำ มีไร่มีนาทำ พืชผักงามมีน้ำใช้ อากาศสุดสดใส สัตว์น้อยใหญ่อยู่ร่วมกัน ป่าเขาลำเนาไพร ไม้น้อยใหญ่คุณอนันต์ อยู่ดีกินดีกัน ทุกทุกวันคิดคำนึง ช่วยกันรักษาป่า ร่วมรักษาหนองคลองบึง คนสัตว์ผลัดกันพึ่ง เขาสูงจึงสูงสืบไป 1
ประวัติเทือกเขาสูง เทือกเขาสูงตั้งอยู่ในพื้นที่หมู่ที่ 4 ตำบลวังใหญ่ อำเภอเทพา จังหวัดสงขลา เทือกเขาที่สูงและอุดมสมบูรณ์ ไปด้วยป่าไม้หลายชนิดจัดเป็นป่าดงดิบ และ มีสัตว์ป่า นานาชนิด เช่น ลิง ค่าง กระรอก หมี เสือดำ และเป็นแหล่ง ต้นน้ำที่สำคัญของตำบลวังใหญ่ เปรียบเสมือนสายโลหิตที่ คอยหล่อเลี้ยงร่างกายของชาวบ้านในพื้นที่ น้ำตกเขาสูง เป็นแห่งแรกและแห่งเดียวที่มีน้ำตกในอำเภอเทพา ในปัจจุบันแหล่งน้ำธรรมชาติได้ถูกทำลายไปบางส่วนทำให้ เสียสมดุลทางธรรมชาติ ส่งผลให้เกิดผลกระทบต่อแหล่งน้ำ และสัตว์ป่า ทำให้ปริมาณน้ำลดลง ไม่เพียงพอต่อการใช้สอย ของประชาชนในละแวกนั้น 2
ยอดเขาที่ตั้งสูงเด่นเป็นสง่า ในพื้นที่ตำบล วังใหญ่ อำเภอเทพา จังหวัดสงขลานั้น ชาวบ้านเรียกกันว่า “เขาสูง” เป็นยอดเขาที่มีผืนป่าที่มีความสมบูรณ์ มีพันธุ์ไม้และสัตว์ป่า นานาชนิดที่มีอยู่มากมายที่ไม่เคยพบเห็น ตลอดเส้นทาง ตั้งแต่เชิงเขาจนถึงยอดเขานั้นจะมีผืนป่าที่เขียวขจี เป็ น สัญ ลักษ ณ์ ที่ บ่ งชี้ให้ เห็น ถึงค วามอุดม สม บูรณ์ ของยอดเขาสูง ซึ่งเกิดจากการร่วมด้วยช่วยกันรักษาผืนป่า ของประชาชน จึงถือได้ว่ายอดเขาสูงแห่งนี้เป็นอัญมณี แห่งเมืองเทพาก็ว่าได้ 3
คุณลุงอุทัย เกื้อก่อยอด อดีตผู้ใหญ่บ้าน บ้านใหม่ หมู่ที่ 4 ตำบลวังใหญ่ อำเภอเทพา จังหวัดสงขลา ซึ่งปัจจุบันอายุ 80 ปี ได้เล่าให้ฟังว่า 4
“น้ำตกเขาสูง” เป็นแหล่งต้นน้ำสายหลักของหมู่บ้าน จุดต้นน้ำของน้ำตกมาจากเขาสูงที่อุดมสมบูรณ์ไปด้วยแมกไม้ หลากหลายชนิด จัดเป็นป่าดงดิบ มีสัตว์ป่านานานาชนิด เช่น ลิง ค่าง กระรอก หมี เสือ จุดที่เป็นต้นน้ำนั้นเรียกว่า “ อ่ าวเต ย ด ำ” ไห ล เป็ น น้ ำต กย าวล งม าป ระ ม าณ 20 - 30 เมตร 5
เดิมลำคลองแห่งนี้ มีประวัติเล่าขานกันมาอย่างช้านานเรียก กันว่า คลองพี่ละ หมายถึง พี่ทิ้งน้อง เป็นที่เล่าขานกันว่า มีชายหญิงคู่หนึ่งที่อาศัยอยู่ในถ้ำน้ำตกเขาสูง เขาเรียกถ้ำนั้น ว่า ถ้ำมักกะลีผล (ปัจจุบันปากถ้ำถูกปิดไปแล้ว) มักกะลีผล ที่จริงแล้ว ก็คือ คนธรรพ์ ชายคนนี้ชอบไก่ชนเป็นอย่างมาก ในแต่ละวันเวลาเดินหา ของป่าชอบบ่นพึมพำกับน้องสาวเสมอว่าอยากได้ไก่สักตัว เดินไปเดินมาก็เห็นไข่ไก่ตั้งอยู่ตรงหน้า ไข่ไก่ใบนั้นเป็นไข่ไก่ที่ เทวดาได้เนรมิตให้ ชายผู้นั้นจึงหยิบไข่ไก่มากำไว้ 6
ไปไหนมาไหนจะต้องกำไข่ไก่ใบนั้นไว้ตลอด ในไม่ช้าไข่ไก่ ใบนั้นได้ออกเป็นไก่ตัวผู้พอไก่โตขึ้น ชายผู้นั้นได้นำไก่ไปชน ที่สนามชนไก่เทพา สนามชนไก่ของชายมักกะลีผลนั้น มีต้นประดู่ใหญ่ที่วัดพระสามองค์(ปัจจุบันมีชื่อว่าวัดเทพา ไพโรจน์) พระสามองค์นี้ผุดขึ้นมาจากทะเล ปัจจุบันนี้เรียกว่า พระพุทธ 7
สนามชนไก่ของชายมักกะลีผลเกิดขึ้นในสมัยรัชกาล ที่ 5 เสด็จประภาสแหลมมลายู ต่อมาชายมักกะลีผลได้ ออกไปชนไก่อีกและในวันนั้นเกิดมีพายุชายมักกะลีผลนึกห่วง น้องสาวซึ่งอยู่ในถ้ำน้ำตก 8
จึงรีบกลับมา แต่ฝนตกหนักมากเลยหาน้องสาวไม่เจอ จึงหยุดรอน้องสาวที่โขดหิน แล้วหยิบหมากออกมา ตำตรงโขดหินนั้นจึงมีรอยเท้า รอยก้นและมีรอยขาหนีบ บนหินแต่สุดท้ายชายมักกะลีผลก็ไม่ได้เจอน้องสาวอีกเลย ชาวบ้านจึงเรียกว่า คลองพี่ละ แต่ในแผนที่ทางอากาศ เรียกว่า “คลองพี่ระ” ซึ่งทุกคนที่ตาย ในลำคลองนี้จะต้อง มีไก่เข้ามาเกี่ยวข้อง 9
อีกทั้งยังมีการเล่าขานกันอีกว่าหญิงสตรีมีประจำเดือนห้ามลง เล่นน้ำ ถ้าลงเล่นน้ำจะเกิดอาเพศได้ อีกทั้งที่น้ำตกเขาสูงแห่ง นี้ยังมีบ่อน้ำศักดิ์สิทธิ์ ไว้สำหรับประชาชนนำไปใช้ ในการรักษาโรคหรือ เพื่อเป็นสิริมงคลกับตัวเอง 10
ต่อมาปี พ.ศ.2555 คณะกรรมการหมู่บ้านได้ขอ โครงการพระราชดำริในสมเด็จพระนางเจ้าพระราชินีนาถ สร้างฝายทดน้ำ ชื่อว่า “โครงการฝายทดน้ำบ้านใหม่ (อันเนื่องมาจากพระราชดำริ)” ตั้งอยู่บริเวณด้านล่าง ของน้ำตกเขาสูง 11
ซึ่งปัจจุบันน้ำตกเขาสูง เป็นแหล่งต้นน้ำประปา หมู่บ้านในพื้นที่ จำนวน 3 หมู่บ้าน ของตำบลวังใหญ่ และ 1 หมู่บ้านของ ตำบลเกาะสะบ้า ได้แก่ บ้านใหม่ บ้านคลองยอ บ้านพรุกง ตำบลวังใหญ่ และบ้านพรุตู ตำบลเกาะสะบ้า นอกจากนี้ เขาสูงยังมีสถานที่ท่องเที่ยวเชิงนิเวศ ที่ควรศึกษาหลายแห่ง เช่น บึงอู่ขุนนคร อีกด้วย 12
สำนักงานส่งเสริมการเรียนรู้จังหวัดสงขลา ศูนย์ส่งเสริมการเรียนรู้อำเภอเทพา ผู้ทรงคุณวุฒิ นายมนัส ประสิทธิ์นุ้ย : กำนันผู้ใหญ่บ้าน หมู่ที่ 4 ตำบลวังใหญ่ บรรณาธิการ นางสาวพัชรี ไชยโรจน์ : ผู้อำนวยการ สกร.อำเภอเทพา นางสาววิไลลักษณ์ ยอดเพ็ชร : บรรณารักษ์ชำนาญการ นางศุภลักษณ์ เจริญดี : ครู คำประพันธ์ นายอุทัย เกื้อก่อยอด : ผู้แต่งคำประพันธ์ รูปเล่มและภาพประกอบ นางสาวหับเส๊าะ บินเด็น : ครู นางสาวหทัยชนก สิริสกุลรุ่งเรือง : ครู นายธนพล รัตนะ : ครูผู้สอนคนพิการ จัดพิมพ์ ศูนย์ส่งเสริมการเรียนรู้อำเภอเทพา สำนักงานส่งเสริมการเรียนรู้จังหวัดสงขลา พ.ศ.2567 13