นาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์ ชุด ทอด้าย ร่ายฝัน เสกสรร ก่อชีวี วิถีชาวปากะญอ โรงเรียนบ้านเด็กดีวิทยาคม ส านักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาเชียงใหม่เขต ๔ เอกสารประกอบการแข่งขันศิลปหัตถกรรมนักเรียน ครั้งที่ ๗๐ ปีการศึกษา ๒๕๖๕ กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ สาระนาฏศิลป์ “การแข่งขันนาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์” ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๑-๓ โรงเรียนบ้านขะเนจื้อ ส านักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาตาก เขต ๒
เอกสารประกอบการแข่งขันศิลปหัตถกรรมนักเรียน ครั้งที่ ๗๐ ปีการศึกษา ๒๕๖๕ กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ สาระนาฏศิลป์ “การแข่งขันนาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์” ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๑-๓ การแสดงชุด ทอด้าย ร่ายฝัน เสกสรร ก่อชีวี วิถีชาวปากะญอ จำนวนหน้า ๒๕ หน้า หน่วยงานสนับสนุน โรงเรียนบ้านขะเนจื้อ พิมพ์ครั้งที่ ๑ พุทธศักราช ๒๕๖๕ จำนวน ๕ เล่ม ผู้จัดทำข้อมูล/ออกแบบ นายอรุณ พืชเขียว นางปริมาส จันธิดา นางสุรางค์รัศ คงบำรุง นางสุรารักษ์ กฤษณาบรรพต นางสาววรพรรณ ฟุ่มฟองฟู คณะกรรมการผู้สร้างสรรค์ นายธีรโชติ คงคำ ผู้อำนวยการโรงเรียน/การแสดง นายอรุณ พืชเขียว เจ้าหน้าที่การเงิน/พัสดุ นายอรุณ พืชเขียว ผู้ฝึกซ้อม นักเรียนชมรมนาฏศิลป์ ผู้แสดง โรงเรียนบ้านขะเนจื้อ สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาตาก เขต ๒
~ ก ~ คำนำ เอกสารฉบับนี้จัดทำขึ้นเพื่อใช้ประกอบการแข่งขันศิลปหัตถกรรมนักเรียน ครั้งที่ ๗๐ ปีการศึกษา ๒๕๖๕ กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ สาระนาฏศิลป์ “การแข่งขันนาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์” ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๑-๓ การแสดงชุด ทอด้าย ร่ายฝัน เสกสรร ก่อชีวี วิถีชาวปากะญอ คณะผู้สร้างสรรค์ได้เรียบเรียงเนื้อหาเกี่ยวกับกรอบแนวคิดสร้างสรรค์การแสดงชุด ทอด้าย ร่ายฝัน เสกสรร ก่อชีวี วิถีชาวปากะญอ ประกอบไปด้วย แรงบันดาลใจในการสร้างสรรค์ผลงานการแสดง กรอบแนวคิดในการสร้างสรรค์ผลงานสร้างสรรค์ ได้แก่ แนวคิดการกำหนดลักษณะและรูปแบบการแสดง แนวคิดการกำหนดดนตรี และทำนอง แนวคิดการกำหนดการแต่งกายของผู้แสดง แนวคิดการกำหนดอุปกรณ์ ประกอบการแสดงและเครื่องดนตรีที่ใช้ และแนวคิดกำหนดกระบวนการท่ารำ คณะผู้สร้างสรรค์หวังว่าเอกสารประกอบการแข่งขันงานศิลปหัตถกรรมนักเรียน ครั้งที่ ๗๐ ปีการศึกษา ๒๕๖๕ กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ สาระนาฏศิลป์ “การแข่งขันนาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์” ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๑-๓ การแสดงชุด ทอด้าย ร่ายฝัน เสกสรร ก่อชีวี วิถีชาวปากะญอ จะเป็นข้อมูล เบื้องต้น เพื่อสร้างความเข้าใจเกี่ยวกับกรอบแนวคิดในการสร้างสรรค์ผลงานสร้างสรรค์ หากท่านผู้เชี่ยวชาญ มีข้อแนะนำต่าง ๆ ผู้เขียนยินดีรับฟังข้อคิดเห็น เพื่อนำไปปรับปรุงการแสดงให้เกิดคุณภาพมากยิ่งขึ้น สุดท้ายนี้ขอขอบพระคุณโรงเรียนบ้านขะเนจื้อ และผู้มีส่วนร่วมทุกท่านที่สนับสนุนการแสดงครั้งนี้ คณะผู้สร้างสรรค์
~ ข ~ สารบัญ หน้า คำนำ ก สารบัญ ข แรงบันดาลใจในการสร้างสรรค์ผลงานการแสดง ๑ กรอบแนวคิดในการสร้างสรรค์ผลงานสร้างสรรค์ ๒ ความหมายของนาฏศิลป์สร้างสรรค์ ๒ การดำเนินการสร้างสรรค์ผลงาน ๒ ดนตรี และทำนอง ๓ การแต่งกายของผู้แสดง ๓ อุปกรณ์ประกอบการแสดง ๕ เครื่องดนตรีที่ใช้ ๕ ท่ารำ ๖ สรุปผลการดำเนินงาน ๑๕ บรรณานุกรม ๑๖ ภาคผนวก ๑๗
~ ๑ ~ การแสดงนาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์การแสดงชุด “ทอด้าย ร่ายฝัน เสกสรร ก่อชีวี วิถีชาวปากะญอ” ๑. แรงบันดาลใจในการสร้างสรรค์ผลงานการแสดงชุด “ทอด้าย ร่ายฝัน เสกสรร ก่อชีวี วิถีชาวปากะญอ” โรงเรียนบ้านขะเนจื้อ สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาตาก เขต ๒ ตั้งอยู่เลขที่ 202 หมู่ ๗ ตำบลขะเนจื้อ อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก เปิดทำการสอนตั้งแต่ระดับชั้นอนุบาล ถึงระดับชั้นมัธยมศึกษาตอนต้น มีนักเรียนทั้งหมด ๘๙๙ คน นักเรียนส่วนใหญ่เป็นนักเรียนชนเผ่ากะเหรี่ยง จากอัตลักษณ์ของโรงเรียนที่มุ่งเน้นส่งเสริมหัตถกรรมท้องถิ่น คือ งานฝีมือทอผ้าด้วยกี่เอว และส่งเสริมทักษะชีวิต ให้ผู้เรียนได้ร่วมกันอนุรักษ์ สืบสาน และต่อยอดเอกลักษณ์การทอผ้าด้วยกี่เอว ของท้องถิ่น คณะผู้จัดทำจึงเล็งเห็นความสำคัญ และความน่าสนใจในการนำกระบวนการสร้างเอกลักษณ์ ของการทอผ้ากะเหรี่ยงด้วยกี่เอวมาเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ในรูปแบบของการแสดงนาฏศิลป์ นอกจาก เกิดสุนทรียภาพในการแสดงแล้ว ยังหลอมรวมให้เกิดคุณค่าของเอกลักษณ์วัฒนธรรมไทยที่ผสมผสานให้เข้ากัน กับวัฒนธรรมของชาติพันธุ์ซึ่งมีจำนวนนักแสดง ๑๖ คน โดยมีองค์ประกอบเกี่ยวกับการแสดงที่แบ่งออกเป็น ๓ ช่วง ดังนี้ ช่วงที่ ๑ เป็นการแสดงเอกลักษณ์ และวัฒนธรรมในการแต่งกายของชาวบ้านเผ่ากะเหรี่ยง ตำบลขะเนจื้อ ๒ แบบ คือ 1.แบบชุดกะเหรี่ยงพื้นเมืองหญิง สวมเสื้อและผ้าถุง, ๒.แบบชุดกะเหรี่ยงเชวายาว ช่วงที่ ๒ เป็นการนำเสนอวิถีการเตรียมด้ายก่อนนำไปขึ้นทอ ช่วงที่ ๓ เป็นการนำเสนอวิธีการทอผ้า และการนำผ้าที่ทอสำเร็จแล้วมานำเสนอ การแสดงจึงสื่อความหมายให้เห็นถึงวิธีการทอผ้ากะเหรี่ยงด้วยกี่เอว ที่เป็นเอกลักษณ์ของวัฒนธรรม ประจำถิ่นผ่านบทเพลงอันทรงคุณค่า ที่ได้เรียบเรียงและรังสรรค์ผ่านกระบวนการคิด สอดแทรกเครื่องดนตรี ของชาวกะเหรี่ยง แสดงออกให้เห็นถึงวัฒนธรรมที่ทรงคุณค่า ควรแก่การอนุรักษ์และสืบทอดไว้
~ ๒ ~ ๒. กรอบแนวคิดในการสร้างสรรค์ผลงานสร้างสรรค์ ๒.๑ ความหมายของนาฏศิลป์สร้างสรรค์ “การสร้างสรรค์หรือออกแบบนาฏยศิลป์เป็นสิ่งที่มนุษย์หรือศิลปินคนนั้น ๆ ได้คิดค้นเพื่อให้ เกิดความสวยงามมีเอกลักษณ์ มีการสอดแทรกแนวคิดลักษณะความเป็นอยู่ หรือความเชื่อของมนุษย์ ที่ต้องออกแบบให้อยู่บนพื้นฐานของธรรมชาติอย่างมีศิลปะ” (จันทนา รังรักษ์, ๒๕๕๐) “นาฏศิลป์สร้างสรรค์คือกระบวนการที่ครูนาฏศิลป์หรือศิลปินคิดวิธีดำเนินการคิดประดิษฐ์ ท่ารำให้สอดคล้องกับจังหวะทำนอง/เพลงจากความคิดและความรู้สึกผ่านกระบวนการที่ต้องใช้ทักษะ และความชำนาญ จนได้ผลงานที่ตนพึงพอใจ” (ฉันทนา เอี่ยมสกุล, ๒๕๕๔) จากที่ ผู้เชี่ยวชาญด้านนาฏศิลป์ได้ให้ความหมายนาฏศิลป์สร้างสรรค์คือการประดิษฐ์ท่ารำ สร้างสรรค์ให้เป็นธรรมชาติตามวิถีชีวิต ๒.๒ การดำเนินการสร้างสรรค์ผลงาน ๒.๒.๑ ขั้นตอนที่ ๑ การศึกษาและสร้างสรรค์ ตั้งวัตถุประสงค์การแสดงชุด “ทอด้าย ร่ายฝัน เสกสรร ก่อชีวี วิถีชาวปากะญอ” เป็นการแสดงที่สร้างสรรค์ขึ้นใหม่ ๑. เพื่อบ่งบอกความเป็นอัตลักษณ์วิถีชีวิตการทอผ้าด้วยกี่เอวของชาวปากะญอ ๒. เพื่อสร้างสรรค์ผลงานชุดใหม่สอดคล้องอัตลักษณ์ งานฝีมือทอผ้าด้วยกี่เอว โรงเรียนบ้านขะเนจื้อ ๓. เพื่อลดความเหลื่อมล้ำระหว่างชนเผ่าและสร้างความสามัคคีร่วมมือกัน ในหมู่คณะ ๔. เป็นการอนุรักษ์ส่งเสริมภูมิปัญญาท้องถิ่น เพื่อสืบทอดไว้มิให้สูญหาย ศึกษาที่มาของการแสดงที่ผสมผสานศิลปะการทอผ้ากี่เอว ซึ่งเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่น ที่มีมาเนิ่นนาน และมีการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง นำวิถีชีวิตของชาวปากะญอมาพัฒนาเป็นรูปแบบของการแสดง นาฏศิลป์ไทย การแสดงชุด “ทอด้าย ร่ายฝัน เสกสรร ก่อชีวี วิถีชาวปากะญอ” ๒.๒.๒ ขั้นตอนที่ ๒ การปฏิบัติ ๑. ศึกษาค้นคว้าข้อมูลและรวบรวมข้อมูลอัตลักษณ์ชนเผ่ากะเหรี่ยงในโรงเรียน และชุมชน ๒. บรรจุเพลง ๓. ออกแบบท่ารำและเครื่องแต่งกายโดยยึดรูปแบบเอกลักษณ์ของชนเผ่ากะเหรี่ยง ๔. ทดลองท่ารำและปรับปรุงท่าให้เหมาะสมและถูกต้องตามรูปแบบการแสดง ๕. นำการแสดงออกเผยแพร่ ๖. เชิญผู้เชี่ยวชาญด้านนาฏศิลป์วิพากษ์การแสดง
~ ๓ ~ ๒.๓ ดนตรี เนื้อเพลง และทำนอง บทประพันธ์โดยนายปวรินทร์ ซ่อนกลิ่น ทำนองส่วนใหญ่มีการดัดแปลงและนำมาประพันธ์ ใหม่ โดยมีการผสมผสานเครื่องดนตรีพื้นเมือง และเครื่องดนตรีสากล เพื่อให้เกิดสุนทรียภาพมากยิ่งขึ้น โดยสำนวนลีลามีความหลากหลายเพื่อให้อารมณ์ของเพลง สื่อถึงความสวยงาม แบ่งเป็น ๓ ช่วงทำนอง ๒.๔ การแต่งกายของผู้แสดง ชุดที่ ๑ การแต่งกายของสตรีกะเหรี่ยง สวมชุดกะเหรี่ยงผ้าทรงกระสอบสีขาว หรือสีอื่นที่มีการ ประยุกต์ให้สวยงามยาวถึงข้อเท้า มีลวดลายแต่งตามตัวเล็กน้อย บริเวณหน้าอกมีลายสีต่าง ๆ ทำเป็นชายครุย ซึ่งเป็นผ้าทอที่ทอเองผสมผสานตามวิถีชีวิตภูมิปัญญาท้องถิ่น เครื่องประดับตกแต่งด้วยต่างหู สร้อยคอ และกำไล การแต่งกายประกอบด้วย ๑. ชุดกะเหรี่ยงกระโปรงยาว ๒. ต่างหู ๓. สร้อยคอ ๔. กำไล
~ ๔ ~ ชุดที่ ๒ การแต่งกายของสตรีกะเหรี่ยง สวมเสื้อกะเหรี่ยงและผ้าถุงสีแดง หรือสีอื่นที่มีการ ประยุกต์ให้สวยงาม ยาวถึงข้อเท้า มีลวดลายแต่งตามตัวเล็กน้อย บริเวณหน้าอกมีลายสีต่าง ๆ ทำเป็นชายครุย ซึ่งเป็น ผ้าทอที่ทอเองผสมผสานตามวิถีชีวิตภูมิปัญญาท้องถิ่น เครื่องประดับตกแต่งด้วยต่างหู สร้อยคอ และกำไล การแต่งกายประกอบด้วย ๑. เสื้อกะเหรี่ยง ๒. ผ้าถุงกะเหรี่ยง ๓. ต่างหู ๔. สร้อยคอ ๕. กำไล
~ ๕ ~ ๒.๕ อุปกรณ์ประกอบการแสดง ๑. จี่กัวเด (เครื่องม้วนด้าย) ๒. ฉากไม้ ๓. ผ้าทอกะเหรี่ยง ๒.๖ เครื่องดนตรีที่ใช้ เครื่องดนตรีพื้นเมือง ๑. ติง ๒. เตหน่า ๓. มโหระทึก ๔. กระพรวน กระดิ่ง ๕. ไม้ไผ่ เคาะ ๖. โหม่ง ๗. ลูกตุ้บ เครื่องดนตรีสากล ๑. harp ๒. วง string orchestra ๓. cymbal ๔. synthesizer ๕. keyboard ๖. flute ๗. piccolo
~ ๖ ~ ๒.๗ ท่ารำ ช่วงที่ ๑ (เพลงบรรเลง) เป็นการแสดงเอกลักษณ์ และวัฒนธรรมในการแต่งกายของชาวบ้านเผ่ากะเหรี่ยง ตำบลขะเนจื้อ ๒ แบบ คือ 1.แบบชุดกะเหรี่ยงพื้นเมืองหญิง สวมเสื้อและผ้าถุง, ๒.แบบชุดกะเหรี่ยงเชวายาว ท่าที่ ๑ ท่าที่ ๒ ท่าที่ ๓ ท่าที่ ๔ ท่าที่ ๕ ท่าที่ ๖
~ ๗ ~ ท่าที่ ๗ ท่าที่ ๘ ท่าที่ ๙ ท่าที่ ๑๐ ท่าที่ ๑๑ ท่าที่ ๑๒
~ ๘ ~ ท่าที่ ๑๓ ท่าที่ ๑๔ ท่าที่ ๑๕ ท่าที่ ๑๖ ท่าที่ ๑๗ ท่าที่ ๑๘
~ ๙ ~ ท่าที่ ๑๙ ท่าที่ ๒๐ ท่าที่ ๒๑ ท่าที่ ๒๒ ท่าที่ ๒๓
~ ๑๐ ~ ช่วงที่ ๒ (เพลงบรรเลง) เป็นการนำเสนอวิถีการเตรียมด้ายก่อนนำไปขึ้นทอ ท่าที่ ๑ ท่าที่ ๒ ท่าที่ ๓ ท่าที่ ๔ ท่าที่ ๕ ท่าที่ ๖
~ ๑๑ ~ ท่าที่ ๗ ท่าที่ ๘ ท่าที่ ๙ ท่าที่ ๑๐ ท่าที่ ๑๑ ท่าที่ ๑๒
~ ๑๒ ~ ท่าที่ ๑๓ ท่าที่ ๑๔ ท่าที่ ๑๕ ท่าที่ ๑๖ ท่าที่ ๑๗ ท่าที่ ๑๘
~ ๑๓ ~ ท่าที่ ๑๙ ท่าที่ ๒๐ ท่าที่ ๒๑ ท่าที่ ๒๒ ท่าที่ ๒๓ ท่าที่ ๒๔ ท่าที่ ๒๕
~ ๑๔ ~ ช่วงที่ ๓ (เพลงบรรเลง) เป็นการนำเสนอวิธีการทอผ้า และการนำผ้าที่ทอสำเร็จแล้วมานำเสนอ ท่าที่ ๑ ท่าที่ ๒ ท่าที่ ๓ ท่าที่ ๔ ท่าที่ ๕ ท่าที่ ๖
~ ๑๕ ~ ท่าที่ ๗ ท่าที่ ๘ ท่าที่ ๙ ๓. สรุปผลการดำเนินงาน การดำเนินงาน “การแข่งขันนาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์” การแสดงชุด “ทอด้าย ร่ายฝัน เสกสรร ก่อชีวี วิถีชาวปากะญอ” โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อบ่งบอกความเป็นอัตลักษณ์วิถีชีวิตการทอผ้าด้วยกี่เอว ของชาวปากะญอ เพื่อสร้างสรรค์ผลงานชุดใหม่สอดคล้องอัตลักษณ์ งานฝีมือทอผ้าด้วยกี่เอว โรงเรียนบ้านขะเนจื้อ ซึ่งเป็นการอนุรักษ์ส่งเสริมภูมิปัญญาท้องถิ่น เพื่อสืบทอดไว้ให้อยู่สืบไป จากการดำเนินงานมีการใช้งบประมาณ จำนวน ๕๐,๐๐๐ บาท (ห้าหมื่นบาทถ้วน) จำนวนนักแสดง ๑๖ คน ครูผู้ฝึกซ้อม ๕ คน ได้มีส่วนร่วมงานศิลปหัตถกรรมนักเรียน ครั้งที่ ๗๐ ปีการศึกษา ๒๕๖๕ กลุ่มสาระ การเรียนรู้ศิลปะ สาระนาฏศิลป์ “การแข่งขันนาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์” ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที ๑-๓ ซึ่งถือว่า เป็นการสร้างเสริมประสบการณ์ให้แก่นักเรียนได้เรียนรู้ทักษะและกระบวนการจากการแข่งขันในครั้งนี้ เพื่อประโยชน์ในการสืบสาน และอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมไทยให้ยั่งยืนสืบไป
~ ๑๖ ~ บรรณานุกรม ชนเผ่ากะเหรี่ยง. (ระบบออนไลน์). : สืบค้นจาก : http://www.openbase.in.th/node/๗๑๗. (๙ กันยายน ๒๕๖๕). จันทนา รังรักษ์. ความหมายของนาฏศิลป์สร้างสรรค์. ๒๕๕๐. ฉันทนา เอี่ยมสกุล. ศิลปะการออกแบบท่ารำนาฎศิลป์ไทยสร้างสรรค์. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, ปทุมธานี. ๒๕๕๐.
~ ๑๗ ~ ภาคผนวก
~ ๑๘ ~ รายชื่อนักเรียนที่เข้าร่วมการแข่งขันงานศิลปหัตถกรรมนักเรียน ครั้งที่ ๗๐ ปีการศึกษา ๒๕๖๕ กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ สาระนาฏศิลป์“การแข่งขันนาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์” ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๑-๓ การแสดงชุด “ทอด้าย ร่ายฝัน เสกสรร ก่อชีวี วิถีชาวปากะญอ” ๑. เด็กหญิงลินดา อารักขาอารัญ ๒. เด็กหญิงนภาลัย เจริญพากเพียร ๓. เด็กหญิงดารณี ถาแก้ว ๔. เด็กหญิงกุลสตรี ผุยทอง ๕. เด็กหญิงณีรนุช อาชาวินัย ๖. เด็กหญิงอรนุช คีรีรักษา ๗. เด็กหญิงอังคณา ตาลกนกกานน ๘. เด็กหญิงวรรณิดา เจริญพากเพียร ๙. เด็กหญิงอินทิรา โสภณวิลาศ ๑๐.เด็กหญิงชลธิชา สวยสมศิลป์ ๑๑.เด็กหญิงเพ็ญพิชชา คงวุฒิกานน ๑๒.เด็กหญิงจิตรานุช กิตติประไพ ๑๓.เด็กหญิงรัชนก - ๑๔.เด็กหญิงญาดา - ๑๕.เด็กหญิงมูเซพอ - ๑๖.เด็กหญิงพรพิมล -
~ ๑๙ ~ ภาพฝึกซ้อมการแสดง
~ ๒๐ ~ ภาพการเตรียมเอกสารเพื่อจัดทำเอกสารประกอบการแสดง
~ ๒๑ ~ ภาพฉากประกอบการแสดง
~ ๒๒ ~ ภาพการเตรียมความพร้อมก่อนแสดง
โรงเรียนบ้านขะเนจื้อ ส านักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาตาก เขต ๒ ส านักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ