เรื่อง สิงหไกรภพ

1

สิงหไกรภพ

เรอื่ งยอ่

ทา้ วอนิ ณุมาศกษตั รยิ เ์ มอื งโกญจา มพี ระมเหสที รงพระนามวา่ นางจนั ทร ยงั ไม่มพี ระโอรสพระธดิ า เมอ่ื กอง
ตระเวนปราบโจรสลดั และนาบตุ รโจรทร่ี อดตายมาถวาย ทา้ วอนิ ณุมาศทรงเมตตาจงึ เลย้ี งไวเ้ ป็นโอรสบุญ
ธรรม พระราชทานช่อื ว่าคงคาประลยั ตอ่ มาพระนางจนั ทรทรงครรภ์ โหรทานายว่าจะประสตู พิ ระโอรสทม่ี ี
บญุ ญาธกิ ารมาก แตพ่ ระชะตาของทา้ วอนิ ณุมาศและพระมเหสจี ะตอ้ งพลดั พรากจากเมอื งเพราะคนทร่ี กั
ประสงคร์ า้ ย แลว้ จะไดก้ ลบั มาปกครองบา้ นเมอื งดงั เดมิ สว่ นพระโอรสเม่อื ประสตู แิ ลว้ จะมผี รู้ ไู้ สยศาสตรเ์ วท
มาลกั พาไป ต่อภายหลงั จงึ จะไดม้ าพบกนั ฝ่ายคงคาประลยั รเู้ ร่อื งเกรงว่าตนเองจะหมดความสาคญั จงึ ลอบ
ซ่องสุมไพรพ่ ลแลว้ กอ่ การกบฏชงิ บลั ลงั ก์ ทา้ วอนิ ณุมาศและพระมเหสเี สยี พระทยั จนสลบไป พระอนิ ทร์
ทราบเหตกุ ารณ์จงึ เสดจ็ มาอุม้ ทงั้ สองพระองค์ ไปวางไวใ้ กลห้ มบู่ า้ นพรานเน้อื ณ ชายแดนเมอื งโกญจา และ
ไดอ้ าศยั อย่กู บั พรานเพกิ จนกระทงั่ พระนางจนั ทรประสตู พิ ระโอรส หลงั จากนนั้ พราหมณ์จนิ ดา ชาวเมอื งมถิ ิ
ลามาลกั พาไป ตอ่ มาเสนาของทา้ วอนิ ณุมาศกูเ้ มอื งไดส้ าเรจ็ จงึ ออกตดิ ตามหากษตั รยิ ข์ องตน และเชญิ เสดจ็
กลบั ไปปกครองบา้ นเมอื งตามเดมิ สว่ นพราหมณ์จนิ ดาอมุ้ พระกุมารเดนิ ลดั เขา้ ป่า พบยกั ษพ์ นิ ทุมารไม่ทา
รา้ ย แต่พาไปเลย้ี งไวใ้ นถา้ ทงั้ ยงั ขอน้านมนางไกรสรมาใหก้ ุมารน้อยด่มื เมอ่ื เจรญิ วยั ขน้ึ มพี ละกาลงั มาก จงึ
ขนานนามวา่ สงิ หไกรภพ ทา้ วพนิ ทุมารนัน้ รกั ใครกุมารทงั้ สองเสมอื นบุตรและใหเ้ รยี นเวทมนตรจ์ นเชย่ี วชาญ
ตอ่ มาสงิ หไกรภพและพราหมณ์จนิ ดาลองกนิ ใบไมต้ น้ สรรพยาในถ้าซง่ึ ยกั ษพ์ นิ ทมุ ารสงั่ หา้ มไว้

2

ประวตั ิวรรณคดีสิงหไกรภพ

สงิ หไตรภพ เป็นกลอนนิทานเร่อื งหน่งึ ผลงานประพนั ธข์ อง สุนทรภู่ มกั นิยมเรยี กกนั ในชนั้ หลงั วา่
สงิ หไตรภพ เช่อื วา่ สุนทรภู่แต่งขน้ึ เพอ่ื ถวายเจา้ ฟ้าอาภรณ์เม่อื ครงั้ ถวายพระอกั ษร และในภายหลงั ไดแ้ ตง่ ต่อ
เพอ่ื ถวายกรมหมน่ื อปั สรสุดาเทพ ฯ

สงิ หไตรภพเป็นนิทานคากลอนทม่ี เี คา้ โครงเรอ่ื งสนุกสนานการผกู เรอ่ื งชวนใหอ้ า่ นตดิ ตาม ประกอบ
กบั มสี านวนโวหารทจ่ี บั ใจผอู้ า่ นอยหู่ ลายตอนและเน้ือหาของเร่อื งใหส้ าระอนั เป็นคุณประโยชน์แกผ่ อู้ า่ น จงึ
ทาใหว้ รรณคดเี ร่อื งสงิ หไตรภพเป็นทช่ี ่นื ชอบและตดิ ตรงึ ใจคนไทยมาชา้ นาน

เน้อื เร่อื งของสงิ หไตรภพ เก่ยี วกบั ตวั ละครเอก ชอ่ื สงิ หไตรภพ ทพ่ี ลดั บา้ นเมอื งแต่เลก็ ถกู ลกั พาตวั
ไปและเลย้ี งดเู ตบิ โตขน้ึ มาในบา้ นพราหมณ์จนิ ดา สงิ หไตรภพเรยี กพราหมณ์ว่าพช่ี าย เน้อื เรอ่ื งสว่ นใหญเ่ ป็น
การผจญภยั ของสองพน่ี ้องน้ี และมมี นตรว์ เิ ศษน่าตน่ื ตาตน่ื ใจ เหมาะแก่การเป็นวรรณกรรมสาหรบั เดก็ จงึ
เป็นกลอนนิทานทถ่ี กู นามาดดั แปลงเป็นละครหลายครงั้ และมกั ใชช้ อ่ื เรอ่ื งวา่ "สงิ หไกรภพ"

ผแู้ ต่ง

ผลงานประพนั ธข์ อง สนุ ทรภู่

3

จดุ มุ่งหมายในการแต่ง

สงิ หไกรภพ เป็นนิทานคากลอนทม่ี คี วามยาวรองลงมาจากเร่อื งพระอภยั มณี คอื มคี วาม ยาว ๑๕
เล่มสมุดไทย

บางคนกล่าวว่าสนุ ทรภ่แู ต่งเร่อื งน้เี พอ่ื ประชนั กบั เร่อื งไกรทองพระราชนิพนธ์ ในพระบาทสมเดจ็ พระ
พุทธเลศิ หลา้ นภาลยั

นายธนติ อยโู่ พธิ์ กล่าววา่ สุนทรภเู่ รม่ิ แต่งนิทานเรอ่ื งน้ี ตอนปลายสมยั รชั กาลท่ี ๒ (พ.ศ. ๒๓๖๕-

๒๓๖๗) เพอ่ื ถวายเจา้ ฟ้าอาภรณ์ (ขณะนนั้ ยงั ทาหน้าทถ่ี วายพระอกั ษรเจา้ ฟ้าอาภรณ์อยู่) แลว้ มาแตง่ ตอ่ ใน

สมยั รชั กาลท่ี ๓ เขา้ ใจวา่ แต่งถวายกรมหม่นื อปั สรสุดาเทพ แตเ่ รอ่ื งคา้ งอยู่ แต่งไมจ่ บ

ลกั ษณะคาประพนั ธ์

กลอนบทละคร เป็นกลอนสุภาพประเภทหน่งึ จดั อย่ใู นหมวดกลอนขบั รอ้ ง เช่นเดยี วกบั กลอน
ดอกสรอ้ ยสกั วา กลอนเสภา และเพลงไทยเดมิ

วตั ถปุ ระสงคใ์ นการแต่งกลอนบทละคร

เพอ่ื นาไปแสดงละครรอ้ งและรา ซ่งึ ในอดตี ถอื เป็นการแสดงชนั้ สงู ทม่ี เี ฉพาะในรวั้ ในวงั เทา่ นนั้

4

ลกั ษณะบงั คบั (ฉันทลกั ษณ์)
กลอนบทละคร เช่นเดยี วกบั กลอนสุภาพ แตจ่ านวนคาในวรรค จะอยทู่ จ่ี านวน ๖-๗ เป็นสว่ นมาก

ทงั้ น้เี พอ่ื ใหจ้ งั หวะของเสยี งเขา้ กบั ท่าร่ายราของตวั ละคร และท่วงทานองเพลงป่ีพาทย์
นอกจากน้ี กลอนบทละคร จะมคี านา ในบางบท เพอ่ื บอกถงึ การกระทา หรอื เหตุการณ์สาคญั ท่ี

กาลงั ดาเนินไป ซง่ึ จะมอี ยู่ ๒ คา คอื "เมอ่ื นนั้ " กบั "บดั นนั้ "คาว่า "เมอ่ื นนั้ " ใชส้ าหรบั ตวั ละครสงู ศกั ดิ ์ สว่ นคา
ว่า"บดั นนั้ " ใชส้ าหรบั ตวั ละครชนั้ สามญั

ส่วนพราหมณ์จินดาอมุ้ พระกุมารเดินลดั เขา้ ป่ า พบยกั ษพ์ นิ ทมุ ารไม่ทาํ ร้าย แตพ่ าไปเล้ียงไวใ้ นถ้าํ ท้งั ยงั ขอ
น้าํ นมนางไกรสรมาใหก้ มุ ารนอ้ ยดื่ม เมื่อเจริญวยั ข้ึนมีพละกาํ ลงั มาก จึงขนานนามวา่ สิงหไกรภพ ทา้ วพนิ ทุมาร
น้นั รักใคร่กุมารท้งั สองเสมือนบุตรและใหเ้ รียนเวทมนตร์จนเชี่ยวชาญ ต่อมาสิงหไกรภพและพราหมณ์จินดา
ลองกินใบไมต้ น้ สรรพยาในถ้าํ ซ่ึงยกั ษพ์ ินทุมารสง่ั หา้ มไว้ เม่ือรู้สรรพคุณและวิธีแกย้ าแลว้ วนั หน่ึงจึงลอบเก็บ
ใบไมแ้ ลว้ กินใบของก่ิงหน่ึง แปลงร่างเป็นนกแกว้ บินหนีไปเมืองมิถิลา ทา้ วพินทมุ ารตามไปจนสุดแดนของยกั ษ์
ออ้ นวอนใหก้ ลบั ไมส่ าํ เร็จจึงเศร้าโศกจนสิ้นใจ สิงหไกรภพและพราหมณ์จินดาเผาศพยกั ษแ์ ลว้ จึงกลบั ไปเมือง
มิถิลา ต่อมาสิงหไกรภพรู้ความจริงวา่ พราหมณ์จินดาไม่ใช่พชี่ ายแท้ ๆ ของตน จึงแปลงเป็นนกแกว้ หนีไปตา
มหาบิดามารดาตามลาํ พงั พราหมณ์จินดารู้เรื่องกเ็ สียใจ รีบไปสืบหาพระบิดาพระมารดาของสิงหไกรภพที่บา้ น
พรานเพิก แลว้ ใหน้ ายพรานพาเขา้ เฝ้าทา้ วอินณุมาศเพือ่ ทูลใหท้ ราบขา่ วพระโอรส พร้อมท้งั อาสาติดตามหาสิง
หไกรภพกลบั เมืองโกญจา

5

วิเคราะห์เร่ือง สิงหไกรภพ

นิทานคำกลอนเร่ืองสิงหไกรภพนี้ นอกจากเนื้อเร่อื งใหค้ วามสนกุ เพลดิ เพลนิ แล้ว บทกวีนิพนธย์ ังมคี ุณค่าทาง
วรรณศลิ ป์ สำนวนโวหารและลีลาการประพันธ์สร้างความประทับใจแกผ่ ูอ้ า่ นอยหู่ ลายตอน ดงั บทกลอนท่พี รรณนา
ถึงนกในป่าตอนหนง่ึ ว่า

ยนิ สำเนยี งเสยี งกาโกญจาก้อง บ้างเมียงมองเขาไม้ไพรระหง

บ้างบินพริบลิบลบั จับพุ่มพง ลางตัวลงเลียบเชงิ ละเลงิ ลาน

จบั จิงจ้อจอแจจอกจิบจาบ คุ่มตะขาบคาบแคเขาขันขาน

ทดึ ทอื เที่ยวทอ่ งเถื่อนในท้องธาร แสนสงสารแซซ่ อ้ งโซเซซอน

นอกจากน้เี รอ่ื งสิงหไกรภพยงั แทรกด้วยสาระด้านการปกครองบา้ นเมือง สังคม ประเพณี และขนบธรรมเนียม
ปฏบิ ัติ ซ่งึ แสดงถงึ วฒั นธรรมอนั ดงี ามของคนไทย รวมทงั้ คตธิ รรมและความเช่ืออันเน่ืองมาจากพุทธศาสนา
โดยเฉพาะในเร่อื ง “กรรม” วา่ เปน็ เครอ่ื งบันดาลหรือเคร่ืองสร้างทกุ อย่าง บคุ คลทำกรรมอันใดไว้ ดกี ็ตาม ชว่ั ก็ตาม
ยอ่ มไดร้ บั ผลของกรรมนนั้ ซ่ึงสุนทรภไู่ ด้ถา่ ยทอดความเช่อื นี้ไวใ้ นความคิดและพฤติกรรมของตัวละครตลอดทงั้ เร่ือง
เชน่

เราชาติน้มี กี รรมนนั้ แสนสดุ ไมม่ ีบตุ รสบื สรา้ งพระศาสนา
เมื่อถึงกรรมจำตายวายชีวี ถงึ อยู่ที่ไหนไหนก็ไม่พน้
สงสารสดุ นชุ นอ้ งเจา้ ทรงครรภ์ มาจากกันกรรมสร้างแต่ปางใด
สนุ ทรภู่ยงั สอดแทรกคติธรรมทางพระพุทธศาสนาไว้ในลักษณะข้อคิด คำสอน ดงั น้ี

เร่ืองไตรลักษณ์

6

แล้วหวนห้ามความโศกให้สิน้ สุด ดว้ ยคำพุทธไตรเพทเทศนา
เป็นทุกขังอนิจจงั อนตั ตา อันเกดิ มาเปน็ บุคคลไม่พน้ ตาย
สุขกันโศกเหมือนหน่ึงโรคสำหรับรา่ ง รำพงึ พลางหกั ให้พระทัยหาย
กลบั คืนเข้าแท่นสุวรรณพรรณราย ตรัสสอนสายสุดสวาทนาฏอนงค์
สัจธรรมของชวี ิต

อนั รูปเหมือนเรือนโรคโสโครกครบ เคร่อื งอาศภสญู กลับอัปลักษณ์
ล้วนเปอ่ื ยเนา่ เกา่ ลงอย่าหลงนัก ไมพ่ ักรักรูปนเี้ กลียดรงั เกียจใจ
บุตรพงึ ปฏิบตั ติ ่อบดิ ามารดา

พระชนกชนนีเปน็ ท่ีย่ิง ไม่ควรท้งิ ทอดพระคณุ ให้สญู หาย
แม้นมารดรร้อนโรคทกุ ขโ์ ศกเศร้า จะมาเฝา้ ฟูมฟกั อยู่รักษา
ภรรยาพึงปฏบิ ัติตอ่ สามี

จงทำชอบนอบนอ้ มค่อยออมอด บำรุงรสรักใคร่อย่าให้หมอง
แมเ่ น้อื เยน็ เป็นทพ่ี ึ่งพ่นี ้อง จงตรึกตรองครององคใ์ ห้จงดี
หน่งึ บติ ุราชมาตุรงค์ของทรงฤทธ์ิ อยา่ ควรคดิ ขดั ข้องใหห้ มองศรี
จงฝากองคว์ งศาสวามี ไดเ้ ปน็ ท่ีพึ่งพาให้ถาวร
การปกครองแผน่ ดิน

7

จงสัตยซ์ ือ่ ถือบทตามกฎหมาย อย่าคดิ ร้ายทุจรติ ผดิ วสิ ยั
แม้นประมาทราชทัณฑ์จะบรรลยั ทำชอบได้เกียรตยิ ศจะงดงาม
แม้นมีศึกฮึกสมู้ าจจู่ าบ คดิ ปรามปราบเสยี ให้เตยี นซึง่ เสี้ยนหนาม
ไดเ้ ยน็ เกล้าชาวบูรีแลชพี ราหมณ์ เจรญิ ความสขุ สง่าแกธ่ านี
ทั้งยังกล่าวไว้เป็นสภุ าษติ คำพังเพย ซึ่งใหแ้ นวทางการดำเนินชวี ิตอนั เป็นคณุ ประโยชน์แก่ผู้อา่ น เชน่

เหมือนต่อเรอื เหลือล้ํากวา่ ลำคลอง จึงขดั ข้องคา้ งน้ําต้องตำรา
เหมอื นห่งิ ห้อยน้อยแสงจะแข่งแข จะมีแต่อัปภาคย์ยากหนักหนา
และ - อนั นำ้ น้อยแพ้ไฟดบั ไม่หาย - ชลธารนอ้ ยนักแพอ้ ัคคี
- อยูใ่ ต้ฟา้ แลว้ ตวั อย่ากลัวฝน - เหมอื นคงคาขนึ้ คงกลบั ลงคลอง
- เหมือนเสียเกลือเนื้อเน่าไม่เข้ายา - ข้าสองเจา้ บา่ วสองนาย
การชำระต้นฉบับ
การจัดพิมพเ์ รื่องสิงหไกรภพครงั้ น้ี ไดต้ รวจสอบกบั เอกสารสมุดไทยในหมวดวรรณคดี หม่กู ลอนอ่าน ซง่ึ เก็บรกั ษา
ไว้ทีส่ ำนกั หอสมดุ แหง่ ชาติ จำนวน ๔ ฉบับ คือ

เอกสารเลขที่ ๔๔ สงิ หไกรภพ เล่ม ๑ และเลขที่ ๔๕ สงิ หไกรภพ เลม่ ๒ เนื้อความต่อเนอื่ งกนั ตั้งแต่ตน้ เรื่องดำเนิน
ไปจนถึงตอนทา้ วจตั ุพักตรย์ กทพั ใหญ่มาตเี มืองโกญจา และสิงหไกรภพออกรับศึก

เอกสารเลขท่ี ๔๖/๑ สงิ หไกรภพ เลม่ ๑ และเลขท่ี ๔๖/๒ สิงหไกรภพ เล่ม ๒ ท้ังสองฉบับใช้ชอ่ื ในเลม่ ว่า “คงคา
ประไลย” เนื้อความต่อเน่ืองกันต้ังแตต่ ้นเรือ่ งดำเนนิ ไปจนถึงตอบสิงหไกรภพได้ดืม่ นํา้ นมนางไกรสร เม่ือเจริญวัยมี
พละกำลงั มาก สามารถผลักหินปดิ ปากถา้ํ ให้พงั ทลายได้

8

บรรณานกุ รมจากอนิ เตอร์เนต็

สงิ หไกรภพ.(ระบบออนไลน์).แหลง่ ท่ีมาhttps://vajirayana.org (29 สิงหาคม)

คุณค่าทางวรรณคดสี ิงหไกรภพ.(ระบบออนไลน์).แหล่งท่ีมา http://yuangney.blogspot.com/p/blog-
page_35.html (29 สิงหาคม)

คณุ ค่าทางวการวิเคราะห์ความเหลือเชื่อในนิทานคาํ กลอนของสุนทรภู่.(ระบบออนไลน์).แหล่งทม่ี า

https://books.google.co.th/ (29 สิงหาคม)