MODUL PEGANGAN PESERTA DIDIK
BAHASA & SASTRA SUNDA
UNTUK KELAS X MIPA & IPS
SEMESTER GENAP
Di susun oleh
IIS NOVI RAHMAYANTI, S.Pd
KEMENTERIAN AGAMA KABUPATEN BEKASI
MADRASAH ALIYAH NEGERI (MAN) 1 BEKASI
2021
i
LEMBAR PENGESAHAN
MODUL BAHASA SUNDA KELAS X SEMESTER GENAP
DISUSUN OLEH
Iis Novi Rahmayanti, S.Pd
NIP. 198311162009012005
Disahkan oleh
Kepala MAN 1 Bekasi
Drs.H. Amal Basyari
NIP. 196502211992031003
ii
KATA PENGANTAR
Puji dan syukur kita panjatkan kehadirat Allah SWT, berkat taufiq dan hidayahnya kami
bisa menyelesaikan Modul Pembelajaran kelas X semester 2. Shalawat dan salam tercurah
limpahkan kepada Nabi Muhammad SAW, sebagai pendidik terbaik dunia yang membawa
manusia penuh dengan ilmu pengetahuan.
Modul ini bertujuan sebagai satu diantaranya sumber penunjang dalam pembelajaran
Bahasa Sunda, diharapkan juga dapat membantu peserta didik dalam memahami dan
mengaplikasikan konsep-konsep mata pelajaran bahasa Sunda agar lebih mudah dan terarah.
Dalam modul ini memuat tentang indikator pencapaian kompetensi, pokok bahasan materi
bahasa Sunda kelas X semester 2, peta konsep, latihan serta penugasan kelompok dan mandiri.
Penulis mengucapkan terimakasih kepada semua pihak yang telah membantu dalam
penyusunan modul ini, semoga dapat memberikan peran dalam pengembangan peserta didik
baik dalam keterampilan berliterasi, berpikir kritis maupun penerapan berbahasa Sunda di
kehidupan sehari-hari sebagai bentuk sikap melestarikan bahasa daerah. Penulis menyadari
bahwa modul ini jauh dari sempurna, untuk itu kritik dan saran bagi kesempurnaan modul ini
sangat saya harapkan untuk perbaikan di masa yang akan datang.
Bekasi, 11 November 2021
Penulis
iii
DAFTAR ISI
1. KATA PENGANTAR .......................................................................................................iii
2. DAFTAR ISI ...................................................................................................................iv
3. BAB I PENDAHULUAN ..................................................................................................1
A. Latar Belakang .......................................................................................................1
B. Deskripsi singkat ....................................................................................................1
C. Tujuan ....................................................................................................................2
4. BAB II CARITA BABAD ...................................................................................................3
A. Identitas .................................................................................................................3
a. Mata Pelajaran .................................................................................................3
b. Semester ..........................................................................................................3
c. Kompetensi Dasar ............................................................................................3
d. Indikator Pencapaian Kompetensi ...................................................................3
e. Materi Pokok ..................................................................................................3
f. Alokasi Waktu ..................................................................................................3
g. Tujuan Pembelajaran ......................................................................................4
h. Materi Pembelajaran .......................................................................................4
B. Peta Konsep ..........................................................................................................5
C. Proses Belajar
a. Petunjuk Umum ...............................................................................................5
b. Pendahuluan ....................................................................................................5
c. Kegiatan Inti .....................................................................................................6
Kagiatan Pangajaran 1 ..........................................................................6
Kagiatan Pangajaran 2 ..........................................................................11
Kagiatan pangajaran 3 ...........................................................................12
D. Penugasan ...............................................................................................................13
5. BAB II AKSARA SUNDA .........................................................,.........................................15
A. Identitas ..................................................................................................................15
a. Mata Pelajaran ...................................................................................................15
b. Semester .............................................................................................................15
iv
c. Kompetensi Dasar ...............................................................................................15
d. Indikator Pencapaian Kompetensi ......................................................................15
e. Materi Pokok .....................................................................................................15
f. Alokasi Waktu ......................................................................................................15
g. Tujuan Pembelajaran ..........................................................................................15
h. Materi Pembelajaran ...........................................................................................15
B. Peta Konsep ..............................................................................................................16
C. Proses Belajar
a. Petunjuk Umum ...................................................................................................17
b. Pendahuluan ........................................................................................................17
c. Kegiatan Inti .........................................................................................................17
Kagiatan Pangajaran 1 ..............................................................................17
Kagiatan Pangajaran 2 ..............................................................................19
Kagiatan pangajaran 3 ..............................................................................20
D. Penugasan ...................................................................................................................21
6. BAB III SAJAK ......................................................................................................................23
A. Identitas ......................................................................................................................23
a. Mata Pelajaran .......................................................................................................23
b. Semester ................................................................................................................23
c. Kompetensi Dasar ..................................................................................................23
d. Indikator Pencapaian Kompetensi .........................................................................23
e. Materi Pokok ........................................................................................................23
f. Alokasi Waktu ........................................................................................................23
g. Tujuan Pembelajaran ............................................................................................24
h. Materi Pembelajaran .............................................................................................24
B. Peta Konsep ................................................................................................................24
C. Proses Belajar
a. Petunjuk Umum .....................................................................................................25
b. Pendahuluan ..........................................................................................................25
c. Kegiatan Inti ...........................................................................................................25
Kagiatan Pangajaran 1 ................................................................................25
v
Kagiatan Pangajaran 2 ................................................................................26
Kagiatan pangajaran 3 ................................................................................27
D. Penugasan ....................................................................................................................28
7. DAFTAR PUSTAKA................................................................................................................29
vi
BAB I
PENDAHULUAN
A. Latar Belakang
Bahasa merupakan alat komunikasi yang di gunakan sebagai sistem lambang.
Sistem lambang bahasa digunakan dalam berkomunikasi baik secara lisan maupun secara
tulisan.
Bahasa yang digunakan untuk alat berkomunikasi baik secara lisan maupun tulisan
dapat di kembangkan sebagai gerakan Literasi di sekolah. Indonesia negeri yang sangat
kaya akan Bahasa dan Sastra. Di Indonesia memiliki keanekaragaman bahasa, satu diantara
kekayaan bahasa di Indonesia yaitu memiliki bahasa daerah yang wajib dilestarikan
keberadaannya. Salahsatu bahasa daerah yang dimiliki bangsa Indonesia yakni Bahasa
Sunda.
Bahasa Sunda adalah bahasa daerah yang perlu dijaga serta dilestarikan baik
dengan cara mengaplikasikannya dikehidupan sehari-hari, atau sebagai mata pelajaran
mulok yang diajarkan di sekolah, agar peserta didik sebagai penerus bangsa mengetahui
keanekaragaman bahasa dan budaya bangsa.
Berkaitan dengan hal tersebut di abad 21 dimana percepatan perkembangan ilmu
teknologi semakin melaju pesat yang tentunya sangat membutuhkan kemampuan
beradaptasi, bernalar serta berpikir kritis, peserta didik memerlukan informas-informasi
yang benar dan terarah.
Banyaknya bahan ajar baik yang bersipat manual ataupun online dari internet, tidak
menutup kemungkinan peserta didik mumpuni dalam berbagai kompetensi. Untuk itu
hadirnya modul ini diharapkan bisa menjadi satu diantara sarana pembelajaran yang akan
memudahkan guru dan peserta didik dalam memahami dan berkreasi dalam menciptakan
proses pembelajaran yang menyenangkan.
B. Deskripsi singkat
Modul ini dapat digunakan sebagai satu diantaranya sumber penunjang dalam
pembelajaran Bahasa Sunda, diharapkan juga dapat membantu peserta didik dalam
memahami dan mengaplikasikan konsep-konsep mata pelajaran bahasa Sunda agar lebih
mudah dan terarah. Dalam modul ini memuat tentang indikator pencapaian kompetensi,
1
pokok bahasan materi bahasa Sunda kelas X semester 2, peta konsep, latihan serta
penugasan kelompok dan mandiri.
C. Tujuan
Setelah mempelajari modul ini, peserta didik diharapkan dapat :
1. Memahami struktur kebahasaan teks babad/sejarah Sunda, menentukan galur teks
babad/sejarah Sunda, Menemukan keterkaitan antara tokoh dan kejadian sejarah dengan
kenyataan daerah setempat, serta dapat menceritakan kembali isi teks carita babad.
2. Mengklasifikasikan jenis-jenis huruf dalam aksara Sunda, memahami aksara kaganga,
aksara swara, angka dan rarangken, menganalisa wacana yang menggunakan aksara Sunda,
mengamati kaidah-kaidah membaca dan menulis aksara Sunda serta menulis kalimat dan
paragrap dengan aksara Sunda dengan memperhatikan kaidah-kaidahnya.
3. Membaca teks sajak dengan lafal yang baik dan benar, menulis kata atau kalimat
yang tidak dimengerti di dalam sajak dengan baik dan benar serta menyampaikan
sajak dengan memperhatikan kaidah-kaidah dalam sajak yang baik dan benar.
2
BAB II
CARITA BABAD
1. IDENTITAS
a. Mata Pelajaran : Bahasa Sunda
b. Semester : 2 (genap)
c. Kompetensi Dasar :
3.4. Menganalisis isi, struktur, dan unsur kebahasaan teks babad sejarah Sunda
4.4 Menyajikan isi teks babad/sejarah Sunda dengan memperhatikan struktur dan
unsur kebahasaan.
d. Indikator Pencapaian Kompetensi :
Pengetahuan
3.4.1 Peserta didik mampu memilih teks babad/sejarah Sunda
3.4.2 Memahami struktur kebahasaan teks babad/sejarah Sunda
3.4.3 Memahami setiap kejadian sejarah dalam teks babad/sejarah Sunda
3.4.4 Menemukan keterkaitan antara tokoh dan kejadian sejarah dengan
kenyataan daerah setempat
3.4.5 Menentukan galur teks babad/sejarah Sunda
Keterampilan
4.4.1 Meringkas isi teks babad/sejarah Sunda, sesuai dengan struktur dan unsur
4.4.2 kebahasaan.
4.4.3 Mengoreksi hasil ringkasan isi teks babad/sejarah Sunda, dengan teman
sebangku atau kelompok.
Menceritakan kembali isi teks babad/sejarah Sunda
e. Materi Pokok : Carita Babad
f. Alokasi waktu : 8 JP
3
g. Tujuan Pembelajaran :
Melalui diskusi, tanya jawab, dan presentasi, peserta didik mampu menganalisis
isi, struktur, unsur kebahasaan teks babad/sajarah Sunda serta menyajikan isi
teks babad atau sejarah Sunda dengan memperhatikan struktur dan unsur
kebahasaan. Peserta didik dapat menghayati dan mengamalkan ajaran agama
yang dianutnya melalui belajar mengembangkan sikap jujur, peduli, dan
bertanggung jawab, serta dapat mengembangkan kemampuan berpikir kritis,
komunikasi, kolaborasi, kreativitas (4C)
h. Materi Pembelajaran :
Faktual: Contoh teks carita babad dalam berbagai jenis
Konseptual :
1. Wangenan
2. Kegunaan carita babad
Prosedural :
1. Maham eusi carita babad
2. Nyaritakeun deui eusi carita babad
2. PETA KONSEP
CARITA BABAD
Maca carita babad Nyusun peta konsep Nyaritakeun babad
carita babad dumasar peta konsep
3. Proses belajar
a. Petunjuk Umum Penggunaan UKBM
1. Baca BTP (Buku Teks Pembelajaran) Basa Sunda anu dipiboga ku hidep sing gemet
2. Sanggeus maham eusi materi, pikeun nambahan pangalaman diajar hidep ngaliwatan
pancen atawa kagiatan diajar ka 1,2 jeung 3 boh digawean ku sorangan atawa babarengan
jeung babaturan sakelompok saluyu paréntah ti guru.
3. Kerjakeun pancén dibuku gawé atawa lembar portopolio anu geus disadiakeun.
4. Saupama hidep yakin geus paham jeung mampuh ngagawean pancén-pancén dina kagiatan
diajar ka 1,2 jeung 3, hidep bisa sorangan atawa ngajakan babaturan anu sakelas nu geus
sadia pikeun ngiluan tes formatif sangkan hidep bias diajar kana materi satuluyna (saupama
acan minuhan KKM, hidep kudu diajar deui ieu materi, tuluy tés dibalikan deui nepi
minuhan KKM).
4
5. Tong poho, ngaliwatan ieu pangajaran, hidep kudu miboga motivasi pikeun ngaguar sajarah
Sunda leuwih gemet jeung daria.
b. Pendahuluan
Dina kamus kaluaran LBSS (1979) ditétélakeun yén nu disebut babad téh dongéng anu
ngandung unsur-unsur sajarah. Ari Iskandarwassid dina buku Kamus Istilah Sastra (1996)
nerangkeun kieu: carita babad téh carita wanda heubeul anu medar riwayat luluhur atawa
kajadian-kajadian penting jaman baheula di salah sahiji daérah, biasana ti mimiti ngabedah
(muka) éta wewengkon.
Masih dina éta kamus ditétélakeun ogé yén karep nu nyusun babad téh bangun rék
nulis sajarah. Malah sawaréh mah judulna ogé aya nu tandes maké kecap “sajarah”. Tapi carita
babad téh tacan diaku jadi sajarah lantaran di jerona kaselapkeun hal-hal anu pamohalan atawa
rékaan. Lian ti éta teu bisa dianggap sajarah lantaran tacan katarima ku panguji disiplin (élmu)
sajarah.
Tradisi nyusun babad téh geus aya ti baheula. Malah tina nu geus kapaluruh ku para
ahli, carita babad geus kapanggih ti jaman tradisi nulis naskah kénéh. Éta tradisi manjang nepi
ka abad ka-20. Ditulisna aya nu dina wangun prosa aya ogé nu ditulis dina wangun puisi.
Utamana mah dina wangun wawacan. Conto carita babad téh di antarana Babad Bogor, Babad
Cikundul, Babad Galuh, Babad Panjalu, Babad Sumedang, Babad Limbangan, Sajarah Lampah
Para Wali Kabéh, jeung sajabana.
Eusina Ciri-ciri Ngandung
nyaritakeun unsur
asal-usul hiji Carita pamohalan
tempat Babad
Sumebarna
anonim tatalepa
Fungsi Carita Babad Pikeun ngalegimitasi asal-
usul kajadian
Minangka panungtun para
turunan
Babad ngajarkeun kumaha
campur gaul di masarakat
waktu harita
5
c. Kegiatan Inti
Kagiatan pangajaran ka 1
Saacan ngamimitian pangajaran ka-1, pek teguh, saha dua tokoh dina gambar di handap ieu!
jawaban KEAN SANTANG
jawaban DAENDELS
Sumber gambar : Google
Dina pangajaran ka -1 ieu, hidep bakal diajar ngeunaan Babad. Naon hubungan kadua tokoh dina
gambar di luhur jeung sajarah babad Sunda?
Kéan santang jeung Daéndels mangrupa tokoh dina carita babad. Hidep tangtu kungsi ngadangu
jenengan Kéan santang sarta Daéndels pan? Kéan Santang mangrupa salsahiji putra Prabu Siliwangi.
Sedengkeun Daéndels mangrupa tokoh kasangntukang tempat anu disebut Cadas Pangéran.
Ayeuna pék baca Carita babad Kéan Santang jeung Carita Babad Sumedang di handap ieu!
KÉAN SANTANG
Kéan Santang téh putra Prabu Siliwangi anu katelah gagah tur sakti. Di Pajajaran, malah di
Pulo Jawa teu aya hiji ogé jalma anu bisa nandingan kasakténna. Dina hiji waktu Kéan Santang
ngadeuheus ka ramana, unjuk-kan yén dirina hayang ningali getih sorangan. Hayang tarung ngadu
jajatén, tapi teu aya nu bisa nandingan. Ngadangu kasauran putrana kitu, Prabu Siliwangi geuwat
baé nyauran para ahli nujum karajaan. Ménta bongbolongan, sugan aya jalma anu bisa nandingan
kasaktén Kéan Santang. Ditanya kitu, para ahli nujum téh kabéhanana ngabigeu teu aya nu némbal.
6
Ngan teu lila ujug-ujug aya aki-aki anu nyampeurkeun ka Kanjeng Prabu.
“Kanjeng Prabu, kaula bisa nuduhkeun saha jalma anu bisa nandingan kasaktén tuang putra. Jauh
pisan éta jalma téh, ayana di nagri Mekah, ngaranna Bagénda Ali.” “Saha kira-kirana anu bakal
unggul lamun anak kaula tarung jeung Bagénda Ali?” Kanjeng Prabu ,alik naor. Anéh pisan,
saméméh ngajawab éta aki-aki téh geus ngaleungit, duka ka mana ngilesna.
Ti harita Kéan Santang teu genah cicing. Hayang geura gok patepung jeung jalma nu ngaran
Bagénda Ali. Hayang geura tarung ngadu jajatén. Hiji waktu Kéan Santang pamitan ka ramana Prabu
Siliwangi, seja miang ka nagri Mekah, rék nepungan Bagénda Ali. Sanggeus diwidian ku ramana,
gejlig baé anjeunna angkat ti Pajajaran.
Leumpang ngulon, muru ka lebah panonpoé surup. Bubuhan jalma sakti, leumpangna téh
napak kancang, nyaéta leumpang dina kulit cai, nyéak gancang ka ditu ka kulonkeun.
Barang nepi ka nagri Mekah, Kéan Santang patepung jeung aki-aki anu keur ngiuhan
handapeun tangkal korma. Pok Kéan Santang nanya.“Ki, cing tuduhkeun di mana ayana Bagénda Ali
téh?” Éta aki-aki téh ukur melong, neges-neges ka nu anyar datang. “Saha Ujang téh?” pokna kalah
malik nanya.“Kaula téh Kéan Santang ti Pulo Jawa. Kaula hayang tepung jeung Bagénda Ali. Cenah
anjeunna téh jalma sakti, kaula hayang ngadu jajatén.”
“Euh, kitu. Yu atuh tuturkeun Aki!” ceuk éta aki-aki ngajak indit ti dinya. Kéan Santang nuturkeun.
Tapi kakara ogé sababaraha léngkah, aki-aki téh pok nyarita, “Aéh, iteuk Aki tinggaleun. Cing
pangnyokotkeun, Ujang!” Kéan Santang geuwat balik deui, maksud rék mangnyokotkeun iteuk.
Ari iteuk si aki téa nanceb deukeut tangkal korma. Barang éta iteuk dicabut, karasa bet
pageuh. Kéan Santang nyabut deui beuki bedas, angger baé teu kacabut. Kéan Santang mapatkeun
ajian, nyabut deui éta iteuk sataker tanaga. Ané pisan. Lain iteuk anu kacabut téh, tapi kalah sukuna
ambles kana taneuh. Kitu jeung kitu baé, unggal manéhna nyabut, sukuna kalah beuki mebes. Kéan
Santang geus ngoprot késang. Iteuk angger teu bisa kacabut.
Manéhna mimiti boga curiga yén aki-aki nu boga éta iteuk téh tangtu lain jalma samanéa.
Keur kitu, aki-aki téh geus aya gigireun.“Saha saenyana andika téh, Ki?” ceuk Kéan Santang semu
lungsé. Si Aki ukur seuri ditanya kitu téh. “Nya kaula anu ditéangan ku andika téh. Kaula Bagénda
Ali!” Ngadéngé kitu, rumpuyuk baé Kéan Santang nyuuh kana sampéan Bagénda Ali. Manéhna
taluk, sadar yén kasaktén dirina ukur satungtung buuk upama dibandingkeun jeung élmu
kawedukan Bagénda Ali.“Kaula taluk, sumerah diri hoyong guguru ka Kanjeng Bagénda,” ceuk Kéan
Santang. “Heug, tapi andika kudu ngucapkeun sahadat heula, asup agama Islam,” walon Bagénda
Ali.
Ti harita Kéan Santang asup agama Islam sarta terus guguru, ngulik bagbagan agama Islam
di Nagri Mekah. Sanggeus ngarasa cukup ngalap élmu, Kéan Santang pamitan hayang mulang deui
ka nagrina, Pajajaran. Ku Bagénda Ali diwidian kalayan dibéré pancén yén Kéan Santang kudu
nyebarkeun agama Islam di Pulo Jawa. Aya dua rupa barang anu dibekelkeun ku Bagénda Ali nyaéta
tasbéh jeung kitab Al-Qur’an.Kéan Santang mulang deui ka Pajajaran, nyebarkeun agama Islam. Teu
saeutik rahayat Pajajaran anu tuluy ngagem agama Islam. Ari ramana, Prabu Siliwangi, teu kersaeun
ngagem agama Islam. Dibarengan ku sawatara prajuritna, Prabu Siliwangi ninggalkeun karaton,
ngungsi ka hiji tempat di pakidulan Garut. Ceuk sakaol, di dinya anjeunna ‘nghiyang’, ngaleungit
tanpa wujud. Ari para prajuritna minda rupa jadi maung.
(tina buku Sabasa 7A (Revisi) kaca 40 – 42)
7
CARITA
CADAS PANGERAN
Ti jaman baheula kěněh, antara Sumedang-Bandung, geus aya jalan, ngan harita mah lain jalan
gedě cara ayeuna. Ulah mobil, dalah kahar ogě can tangtu bisa ngaliwat. Rajeun aya tutumpakan ukur kuda
atawa tandu. Waktu Gubernur Jěndral Daěndels muka jalan pos ti Anyěr ka Banyuwangi. Kaayaan Cadas
Pangěran harita masih kěněh mangrupa gunung batu nu kacida teuasna. Tapi, Daěndels tetep
marěntahkeun kudu dibobok, supaya bisa diliwatan kandaraan.
Nampi parěntah ti Gubernur Jěndral, Kanjeng Pangěran Kusuma Dinata, kapaksa miwarang rayat
Sumedang. Dina waktuna rayat daratang ti mana-mendi, marekel pakakas sabogana-sabogana. Kawantu nu
kudu dibobok těh cadas nu sakitu teuasna, hasilna těh henteu sabaraha. Katambah-tambah tempatna hara-
haraeun, tungtungna loba nu maot kalaparan.
Kocap hiji poě Kanjeng Pangěran, diiringkeun ku Patih Raděn Demang Mangku Praja, seja nampi
pamariosan Gubernur Jěndral Daěndels atawa anu sok disebut ogě Jěndral Guntur. Taběatna Jěndral
Guntur, babari haok porongos. Matak pada nelah Mas Galak, tina kecap marsekalek, basa Walanda. Barang
jebul, beungeutna langsung merengut. Cacak kulitna bodas, katembong semu geuneuk, tandaning ambek
pohara.
Kana kabiasaan haok porongos Jěndral Guntur, kantenan Kangjeng Pangěran uninga. Ku kituna ti
anggalna kěněh, anjeunna parantos taki-taki. Emutanana, ku sabab lalakon ngabobok gunung cadas henteu
aya kamajuan, Si Mas Galak pasti bakal ambekna.
Malah teu mustahil anjeunna bakal jadi korban, dibenduan Tuan Besar. Namung, anjeunna teu ieuh
gimir, sareng teu badě nyalahkeun rayat. Margi kauninga, kumaha hěsěna ngadungkaran gunung batu ukur
ngandelkeun tanaga jelema, dibantuan pakakas saaya-aya.
Caturkeun Jendral Guntur cunduk ka tempat nu digarawě. Atuh Kangjeng Pangěran gancang
ngahormat saperti biasana, manggut bari teras nyaketan. Dasar nu keur ambek, panghormat Kangjeng
Pangěran, boro-boro ditarima samistina. Tapi, teu burung ari nyodorkeun leungeun, ngajak sasalaman mah.
Ningali kalakuan Jěndral Guntur kitu, Kangjeng Pangěran ampir-ampiran teu kiat nahan bebendu.
Dasar kumpeni, gerentesna, teu boga pisan rasrasan. Naha rayat aing rěk diantep jadi korban, gara-gara
nedunan kahayang maraněhna.
Pikeun němbongkeun eusi manahna, barang Jěndral Guntur ngasongkeun leungeun katuhu, ku
Kangjeng Pangěran cukup ditampanan ku panangan palih kěnca. Sedeng panangan anu hiji deui, dianggo
nyepengan sarangka keris, nu nyelap dina lebah cangkěngna. Ngahaja deuih si keris těh digilirkeun ka běh
payun.
Nyaksian kajadian kitu, kaběh nu araya pohara reuwasna. Kaayaan nu tadina ramě těh, jep jempě
lir gaang katincak. Sarěrěa teu nyangka Kangjeng Pangěran kagungan peta kitu. Demi Demang Mangku
Praja, semet reuwas kabina-bina, inggis panyakit Jěndral Guntur beuki parna.
Jelema tukang nganteur amarah, kari-kari sarua jeung ditangtang adu kawani, pasti kana
piraměeun. Kumaha lamun Jěndral Guntur, tuluy nitah serdadu Walanda, sina něwak Kangjeng Pangěran
sabalad-balad. Něnjo kalakuan Pangěran Sumedang siga nu ngajak adu wawaněn, Jěndral Guntur langsung
molotot. Beuki reuwas sakur nu ngabandungan, lantaran Kangjeng Pangěran males molotot deui.
Tungtungna duanana papelong-pelong. Nu hiji nganggap aing kawasa, naha kudu ělěh ku bangsa jajahan,
sanajan pangkatna raja. Nu hiji deui, niat ngajaga kahormatan, bakal nyilakakeun diri, risiko bongan jadi
pamingpin.
Bisa jadi lantaran kaburu ělěh mamaras, Jěndral Guntur pok miheulaan nanya, “Rěgen, naon
maksud anjeun, pangna nampanan sasalaman kuring ku leungeun kěnca?”
Rěgen těh sesebutan ka dalem. Nya diwaler ku Kangjeng Pangěran, “Kangjeng Tuan, sim kuring reujeung
rayat Sumedang, henteu niat mungpang kana parěntah kumpeni. Lain teu hayang geura-geura
nganggeuskeun pagawěan. Ngan Kangjeng Tuan kedah terang, kumaha hěsěna ngabobok gunung batu anu
8
sakieu teuasna,” bari nyejekkeun sampěan kana cadas. “Ngahaja sim kuring němbongkeun kanyeri hatě, ku
sabab pamohalan bakal meunang kaadilan. Běh dituna supaya Kangjeng Tuan uninga, yěn sim kuring kajeun
nandang hukuman, ti batan terus-terusan nyaksian rayat dikakaya. Nepi ka poě ieu wungkul, pirang-pirang
nu maraot alatan panyakit jeung kalaparan.”
Panjang lebar Kangjeng Pangěran sasauran, nepi ka Jěndral Guntur sadar, tětěla kendorna
pagawěan těh, lain kurang temen digarawěna. Tapi, lantaran kacida hěsěna. Harita kěněh maněhna ganti
marěntahkeun ajudanana, supaya ngadatangkeun tentara batalion zěni, lengkep jeung parabot keur
nugaran gunung cadas.
Salila nungguan tentara zěni daratang. Kangjeng Pangěran miwarang rayat digarawě deui, ngan teu
kudu maksakeun hayang rěa beubeunangan. Sanggeus marentah ajudanana, solongkrong deui Jěndral
Guntur ngajak sasalaman. Kalayan ěnggal ditampi ku panangan tengen Kangjeng Pangěran. Sakitu taun ti
harita, jalan ti Bandung ka Sumedang teu burung anggeus. Sedengkeun ěta tempat, ayeuna katelah
Tanjakan Cadas Pangěran. Maksudna keur pangěling-ngěling kana perjoangan Raja Sumedang Kangjeng
Pangěran Kusuma Dinata. Sakapeung sok disebat Pangěran Korněl.
Ti jaman baheula kěněh, antara Sumedang-Bandung, geus aya jalan, ngan harita mah lain jalan
gedě cara ayeuna. Ulah mobil, dalah kahar ogě can tangtu bisa ngaliwat. Rajeun aya tutumpakan ukur kuda
atawa tandu. Waktu Gubernur Jěndral Daěndels muka jalan pos ti Anyěr ka Banyuwangi. Kaayaan Cadas
Pangěran harita masih kěněh mangrupa gunung batu nu kacida teuasna. Tapi, Daěndels tetep
marěntahkeun kudu dibobok, supaya bisa diliwatan kandaraan.
Nampi parěntah ti Gubernur Jěndral, Kanjeng Pangěran Kusuma Dinata, kapaksa miwarang rayat
Sumedang. Dina waktuna rayat daratang ti mana-mendi, marekel pakakas sabogana-sabogana. Kawantu nu
kudu dibobok těh cadas nu sakitu teuasna, hasilna těh henteu sabaraha. Katambah-tambah tempatna hara-
haraeun, tungtungna loba nu maot kalaparan.
Kocap hiji poě Kanjeng Pangěran, diiringkeun ku Patih Raděn Demang Mangku Praja, seja nampi
pamariosan Gubernur Jěndral Daěndels atawa anu sok disebut ogě Jěndral Guntur. Taběatna Jěndral
Guntur, babari haok porongos. Matak pada nelah Mas Galak, tina kecap marsekalek, basa Walanda. Barang
jebul, beungeutna langsung merengut. Cacak kulitna bodas, katembong semu geuneuk, tandaning ambek
pohara.
Kana kabiasaan haok porongos Jěndral Guntur, kantenan Kangjeng Pangěran uninga. Ku kituna ti
anggalna kěněh, anjeunna parantos taki-taki. Emutanana, ku sabab lalakon ngabobok gunung cadas henteu
aya kamajuan, Si Mas Galak pasti bakal ambekna.
Malah teu mustahil anjeunna bakal jadi korban, dibenduan Tuan Besar. Namung, anjeunna teu ieuh
gimir, sareng teu badě nyalahkeun rayat. Margi kauninga, kumaha hěsěna ngadungkaran gunung batu ukur
ngandelkeun tanaga jelema, dibantuan pakakas saaya-aya.
Caturkeun Jendral Guntur cunduk ka tempat nu digarawě. Atuh Kangjeng Pangěran gancang
ngahormat saperti biasana, manggut bari teras nyaketan. Dasar nu keur ambek, panghormat Kangjeng
Pangěran, boro-boro ditarima samistina. Tapi, teu burung ari nyodorkeun leungeun, ngajak sasalaman mah.
Ningali kalakuan Jěndral Guntur kitu, Kangjeng Pangěran ampir-ampiran teu kiat nahan bebendu.
Dasar kumpeni, gerentesna, teu boga pisan rasrasan. Naha rayat aing rěk diantep jadi korban, gara-gara
nedunan kahayang maraněhna.
Pikeun němbongkeun eusi manahna, barang Jěndral Guntur ngasongkeun leungeun katuhu, ku
Kangjeng Pangěran cukup ditampanan ku panangan palih kěnca. Sedeng panangan anu hiji deui, dianggo
nyepengan sarangka keris, nu nyelap dina lebah cangkěngna. Ngahaja deuih si keris těh digilirkeun ka běh
payun.
Nyaksian kajadian kitu, kaběh nu araya pohara reuwasna. Kaayaan nu tadina ramě těh, jep jempě
lir gaang katincak. Sarěrěa teu nyangka Kangjeng Pangěran kagungan peta kitu. Demi Demang Mangku
Praja, semet reuwas kabina-bina, inggis panyakit Jěndral Guntur beuki parna. Jelema tukang nganteur
amarah, kari-kari sarua jeung ditangtang adu kawani, pasti kana piraměeun. Kumaha lamun Jěndral Guntur,
9
tuluy nitah serdadu Walanda, sina něwak Kangjeng Pangěran sabalad-balad.
Něnjo kalakuan Pangěran Sumedang siga nu ngajak adu wawaněn, Jěndral Guntur langsung molotot. Beuki
reuwas sakur nu ngabandungan, lantaran Kangjeng Pangěran males molotot deui. Tungtungna duanana
papelong-pelong. Nu hiji nganggap aing kawasa, naha kudu ělěh ku bangsa jajahan, sanajan pangkatna raja.
Nu hiji deui, niat ngajaga kahormatan, bakal nyilakakeun diri, risiko bongan jadi pamingpin.
Bisa jadi lantaran kaburu ělěh mamaras, Jěndral Guntur pok miheulaan nanya, “Rěgen, naon
maksud anjeun, pangna nampanan sasalaman kuring ku leungeun kěnca?”
Rěgen těh sesebutan ka dalem. Nya diwaler ku Kangjeng Pangěran, “Kangjeng Tuan, sim kuring reujeung
rayat Sumedang, henteu niat mungpang kana parěntah kumpeni. Lain teu hayang geura-geura
nganggeuskeun pagawěan. Ngan Kangjeng Tuan kedah terang, kumaha hěsěna ngabobok gunung batu anu
sakieu teuasna,” bari nyejekkeun sampěan kana cadas. “Ngahaja sim kuring němbongkeun kanyeri hatě, ku
sabab pamohalan bakal meunang kaadilan. Běh dituna supaya Kangjeng Tuan uninga, yěn sim kuring kajeun
nandang hukuman, ti batan terus-terusan nyaksian rayat dikakaya. Nepi ka poě ieu wungkul, pirang-pirang
nu maraot alatan panyakit jeung kalaparan.”Panjang lebar Kangjeng Pangěran sasauran, nepi ka Jěndral
Guntur sadar, tětěla kendorna pagawěan těh, lain kurang temen digarawěna. Tapi, lantaran kacida hěsěna.
Harita kěněh maněhna ganti marěntahkeun ajudanana, supaya ngadatangkeun tentara batalion zěni,
lengkep jeung parabot keur nugaran gunung cadas.
Salila nungguan tentara zěni daratang. Kangjeng Pangěran miwarang rayat digarawě deui, ngan teu
kudu maksakeun hayang rěa beubeunangan. Sanggeus marentah ajudanana, solongkrong deui Jěndral
Guntur ngajak sasalaman. Kalayan ěnggal ditampi ku panangan tengen Kangjeng Pangěran. Sakitu taun ti
harita, jalan ti Bandung ka Sumedang teu burung anggeus. Sedengkeun ěta tempat, ayeuna katelah
Tanjakan Cadas Pangěran. Maksudna keur pangěling-ngěling kana perjoangan Raja Sumedang Kangjeng
Pangěran Kusuma Dinata. Sakapeung sok disebat Pangěran Korněl.
Hayu Ngalatih Diri ....
Pěk jawab patalěkan di handap ieu :
1. Analisis ku hidep struktur dina dua carita babad di luhur :
Bagěan pamuka
Bagěan eusi
Bagěan panutup
2. Naon ajěn moral anu aya dina dua carita babad di luhur?
3. Teangan kecap- kecap anu teu dipikaharti terus teangan hartina dina kamus atawa google tranlete!
(dikerjakeun di buku gawě, conto tabelna aya di handap)
No. Kecap Harti
1.
2.
3.
4.
jste
Saupama hiděp geus rěngsě ngajawab ěta patlěkan, tunjukeun hasilna ka guru pikeun
dipeunteun. Saupama jawaban hidep kurang bener, pek buka deui BTP (Buku Těks Pembelajaran)
Basa Sunda pikeun meunang jawaban anu sakuduna, terus pigawě deui. Jeung saumpama jawaban
hidep geus dioeunteun bener, pěk teruskeun kana conto teks babad satuluyna.
10
Ayeuna, pěk pigawe pancěn di
handap ieu!
Sabada hidep maca dua carita babad di luhur, ayeuna pěk Analisis
analisis ku hidep, ngaliwatan tabel di handap ieu, tuluy Carita Babad
hasilna laporkeun ka guru pikeun dipeunteun!
No. Unsur Intrinsik Carita Babad Carita babad
Kean santang Sumedang
1. Těma
2. Galur
3. Latar tempat & waktu
4. Palaku
5. Amanat
Kagiatan pangajaran ka 2
Dina pangajaran ka-2 hidep dibagi kelompok ku guru, jadi 7 kelompok (gumantung jumlah siswa di
kelas). Sabada hidep miboga kelompok, ayeuna unggal kelompok kudu milih salasahiji judul babad di
handap ieu :
1. Limbangan
2. Sangkuriang
3. Sukmulya-kuningan
4. Situ bagendit
5. Cirebon
6. Panjalu
7. Cijulang
Sabada hidep geus meunang judul, pěk ayeuna těangan carita babadna dina intěrnet
tuluy jieun peta konsěpna. Peta konsep dijieun ngagunakeun mědia power point, tur
jieun kalayan mikat ati.
11
Kagiatan pangajaran ka 3
Dina pangajaran ka-3, pěk presentasikeun hasil gawě kelompok. Nalika babaturan ti
kelompok nu lain prěsěntasi, pěk analisis ku hidep ngaliwatan taběl di handap ieu !
Tugas Kelompok
No Unsur CB CB CB CB CB CB CB
Intrinsik limbangan sangkuriang sukamulya Situ cirebon panjalu Cijulang
Bagendit
1.
2.
3.
4.
5.
Kat : CB = Carita Babad
Sabada ieu tugas dikerjakeun, kumpulkeun ka guru pikeun dipeunteun !!!
d. Penugasan
Saumpama hidep geus ngaliwatan tahapan kagiatan diajar ka 1,2 jeung ka-3, pikeun ngukur
kamampu hidep dina nyangkem matěri, pěk eusian taběl di handap ieu kalayan jujur!
No. Patěkan Atos Acan
1. Hidep nyangkem kaběh matěri nu kawengku dina ieu
pangajaran?
2. Hidep bisa ngalarapkeun ajěn moral nu nyangharuk
dina carita babad pikeun kahirupan sapopoě?
Saumpama salasahiji tina dua patalěkan di luhur dijawab “Acan”, hidep kudu balikan deui
diajar tina pangajaran 1,2 jeung 3. Tapi saumpama dua jawaban dijawab “Atos” pěk tuluykeun
kana bagěan di handap ieu!
Dimana posisi hidep ?
ayeuna ????
Pěk ukur kamampu hidep dina ngawasa matěri babad, peunteunna ti 10-100. Tulis dina
tempat peunteun di handap ieu !!
12
Yu Aaahhhhhh
Tugas Mandiri
Ayeuna cěk kamampuh hidep dina nyangkem matěri Carita Babad! Sangkan bisa
dipastikeun yěn hidep geus ngawasa matěri babad, ayeuna pigawě soal di handap ieu sacara
mandiri dina buku gawě sěwang-sěwangan!
1. Jelaskeun, naon ari nu disebut babad!
2. Sebutkeun ciri-ciri Carita Babad!
3. Sebutkeun fungsi tina carita Babad!
4. Carita babatěh mangrupa carita sajarah, tapi naha carita babad teu dikukuhkeun sabagě carita
sajarah nagara?
5. Kumaha cara hidep ngalarapkeun ajěn moral nu aya dina carita babad Cadas Pangeran dina
kahirupan sapopoě?
6. Kumaha sikep hidep pikeun ngama’naan carita babad Kean santang saupama disandingkeun
jeung kahirupan jaman kiwari?
Yu inget-inget deui ......
Sabada hidep ngawasa matěri babad, hidep tangtu geus maham eusi carita babad Kěan
Santang jeung carita babad Cadas Pangěran.
1. Saha ari Kěan Santang těh?
2. Naon sababna Kěan Santang hayang tepung jeung Bagěnda Ali?
3. Kěan santang těh sakti. Cing sebutkeun ku hidep, naon buktina!
4. Manggih kajadian naon sanggeus Kěan Santang nepi ka Nagri Mekah?
5. Cing terangkeun, kira-kira hal naon anu nyababkeun Kěan Santang asup agama Islam?
6. Dongěng babad těh nyaěta dongěng anu aya patalina jeung sajarah. Cing naon patalina babad
Cadas pangěran jeung sajarah?
Tuliskeun “Sunda jaya” dina buku gawě hidep sěwang-sěwangan!!
Saenggeus hidep migawě ěvaluasi di luhur, pěk cěntang dina kolom rubrik ěvaluasi diri di handap
ieu !
No Pananya Satuju Kurang Teu
satuju satuju
1. Kiwari carita babad Sunda geus leungit ku jaman
13
2. Salah sahiji alesan carita babad Sunda teu kasohor ku
sabab teu diwanohkeun ku kolot ka budakna
3. Tarěkah sangkan carita Babad Sunda dipikawanoh
nyaěra ngangkat carita babad Sunda jadi carita
sinětron atawa pilem
4. Carita babad Sunda mangrupa carita fiktif anu teu aya
gunana pikeun kahirupan
Ieu ahir tina bagěan UKBM materi babad, pěk pěnta těs formatif ka guru hidep saacan diajar ka
UKBM satuluyna.
Pendak deui dina materi
salajengna....wilujeng tepang
deui...selamat bertemu
kembali,,,
14
BAB III
Aksara Sunda
1. IDENTITAS
a. Mata Pelajaran : Bahasa Sunda
b. mester : 2 (genap)
c. Kompetensi Dasar :
3.5 Menganalisis bentuk dan tipe aksara Sunda sesuai dengan kaidah-kaidahnya.
4.5 Mengkreasikan aksara Sunda sesuai dengan kaidah-kaidahnya.
d. Indikator Pencapaian Kompetensi :
Pengetahuan
3. 5.1 Mengklasifikasikan jenis-jenis huruf dalam aksara Sunda
3.5.2 Memahami aksara kaganga, aksara swara, angka dan rarangken
3.5.3 Menganalisa wacana yang menggunakan aksara Sunda.
3.5.4 Mengamati kaidah-kaidah membaca dan menulis aksara Sunda.
Keterampilan
4.5.1 Menulis kalimat dengan aksara Sunda dengan memperhatikan kaidah-kaidahnya.
4.5.2 Menulis paragraf pendek menggunakan aksara Sunda dengan memperhatikan
kaidah-kaidahnya.
e. Materi Pokok : Aksara Sunda
f. Alokasi waktu : 8 JP
g. Tujuan Pembelajaran :
15
h. Materi Pembelajaran :
Faktual : berbagai contoh teks aksara Sunda
Konseptual :
3. Aksara Vokal, Konsonan, pananda sora dalam aksara Sunda
4. Mangpaat diajar materi aksara Sunda pikeun peserta didik
Prosedural :
a. Léngkah-léngkah nulis aksara Sunda
Materi aksara Sunda bisa hidep buka dina Buku Teks Panduan
(BTP) Panggelar Basa Sunda kelas X
4. PETA KONSEP Nitenan wangun
Aksara Sunda
Pangwuwuh
literasi siswa Nyungsi padika
nulis Aksara
Nulis Aksara Sunda
Sunda
Medar perkara
Sesemben & Aksara Sunda
Kandaga Kecap
Ngagunakeun
aksara Sunda
5. Proses belajar
e. Petunjuk Umum Penggunaan
6. Baca BTP (Buku Teks Pembelajaran) Panggelar Basa Sunda halaman 112-126 sing gemet.
7. Sanggeus maham eusi materi, pikeun nambahan pangalaman diajar hidep ngaliwatan
pancen atawa kagiatan diajar ka 1, 2, 3 jeung 4 boh digawean ku sorangan atawa
babarengan jeung babaturan sakelompok saluyu paréntah ti guru.
8. Kerjakeun pancén dibuku gawé atawa lembar portopolio anu geus disadiakeun.
9. Saupama hidep yakin geus paham jeung mampuh ngagawean pancén-pancén dina kagiatan
diajar ka 1, 2 3 jeung 4 hidep bisa sorangan atawa ngajakan babaturan anu sakelas nu geus
sadia pikeun ngiluan tes formatif sangkan hidep bisa diajar kana UKBM satuluyna (saupama
acan minuhan KKM, hidep kudu diajar deui ieu materi, tuluy tés dibalikan deui nepi
minuhan KKM).
16
10. Tong poho, ngaliwatan ieu pangajaran, hidep kudu miboga motivasi pikeun ngaguar aksara
Sunda leuwih gemet jeung daria.
f. Pendahuluan
Aksara Sunda baheulana mah dipaké dina prasasti jeung naskah-naskah kuna.
Nya disebutna aksara Sunda Kuna. Prasasti nu kapanggih mimiti ngagunakeun
aksara Sunda kuna téh prasasti kawali, nu aya di wewengkon Ciamis. Ieu prasasti
dijieunna kira-kira abad ka -14 M. Aksara Sunda kuna dipaké nepi ka ahir abad ka -
17 M. Satuluyna kasilih ku aksara cacarakan (Jawa), aksara Pégon (Arab-Sunda),
jeung kiwari aksara Latén.
Nepi ka ahir taun 1980-an urang Sunda leuwih mikawanoh aksara Cacarakan
atawa Hanacaraka nu asalna ti Jawa. Malah mah sok disebut aksara Sunda. Tapi éta
téh anggapan nu salah. Nu matak, aksara Cacarakan mah ku para ahli dianggap lain
aksara asli Sunda.
Aksara Sunda baku téh geus distandarisasi jeung diaku sacara internasional
kana Unicode taun 2008. Standarisasi anu geus diupayakeun téh bisa dipaké
minangka acuan pikeun rupa-rupa pangrojong mekarkeun aksara Sunda.
Ari runtuyan abjadna nyaéta ka-ga-nga, ca-ja-nya, ta-da-na, pa-ba-ma, ya-
ra-la, wa-sa-ha, fa-va-qa-éa-za, sarta runtuyan aksara sorana a, i, u, e, o, eu, é.
kulantaran ieu runtuyan, aksara Sunda baku sok disebut ogé minangka aksara Sunda
kaganga.
g. Kegiatan Inti
Kagiatan pangajaran ka 1
Dina pangajaran ka -1 hidep baca titenan hurup vokal jeung konsonan sarta pananda sora
dina aksara Sunda. Sanggeus merhatikeun guru, pek hidep tuliskeun deui hurup vokal,
konsonan sarta pananda sora dina aksara Sunda!
17
18
Hayuu ngalatih diri…
Sanggeus hidep nuliskeun jeung merhatikeun anu guru terangkeun ngeunaan pek
salin kana aksara sunda hurup konsonan anu jumlahna aya 25 di buku gawe
hidep sewang-sewangan.
Kagiatan pangajaran ka 2
Dina pangajaran ka-2 hidep baris diajar nulis kecap jeung angka dina latén ka aksara Sunda
boh sabalikna. Tong poho perhatikeun penjelasan ti Guru hidep! (baca BTP halaman 117-
120
Ayeuna, pěk pigawe pancěn di
handap ieu!
Hayu ngalatih diri!
1. Pek tuliskeun angka ti 1-10 ku aksara sunda!
2. Tuliskeun angka di handap ka aksara Sunda!
a. 10 f. 250
b. 13 g. 321
c. 17 h. 1.352
d. 24 i. 6.341
e. 39 j. 5.491
3. Tuliskeun kecap di handap ka aksara Sunda!
a. Iga
b. Ema
c. Éla
d. Bawa
e. Padananya
f. Hésé béléké
g. Nyekel deleg
h. Beuleum peuteuy
i. Bilik awi
19
j. Kokoro nyoso
k. Ulah liar
l. Obyag
m. Balayar
n. Gubrag
o. Ticengklak
Kagiatan pangajaran ka 3
Dina pangajaran ka -3 hidep bakal diajar nulis aksara sunda dina wangun aksara
sunda boh dina laten ka aksara Sunda atawa sabalikna. Perhatikeun saumpama guru
nerangkeun.
Hayu ngalatih diri!
Pek salin ieu kalimah di handap kana aksara Sunda!
1. Karang matuh pamidangan
2. Pindah cai pindah tampian
3. Bibilintik ti leuleutik, babanda ti bubudak.
4. Tanggal 29 Desember 2018
5. Teng manung teng, anak merak kukuncungan.
6. Bagja tara paala-ala, milik tara pahili-hili.
7. Bobot pangayon, timbang taraju.
8. Hirup mah darma wawayangan
9. Dihin pinansti, anyar pinanggih.
10. Gemah ripah loh jinawi
Tugas Praktek
Nyieun kaligrafi aksara Sunda
1. Siapkeun HVS
2. Alat tulis jeung alat gambar saperti (crayon, oil pastel, pensil warna
jsb)
3. Tulisanana minimal 2 kecap
4. Sing kreatif tingali contona dina google
20
Kagiatan pangajaran ka 4
Dina pangajaran ka -4 hidep baris nuliskeun aksara Sunda ti laten ka aksara Sunda atawa
sabalikna dina wangun paragrap. Hidep bisa tingali conto teks aksara sunda dina BTP halaman 122-
123.
Hayu ngalatih diri..
1. Searching di google wacana berbahasa Sunda lalu terjemahkan ke aksara Sunda
minimal 2 paragrap!
Pancen Mandiri/kelompok
Pek hidep kerjakeun tugas halaman 122-123 terjemahkeun teks aksara Sunda ka
aksara laten . hidep bisa kerjakeun babarengan jeung babaturan sabangku.
h. Penugasan
Saumpama hidep geus ngaliwatan tahapan kagiatan diajar ka 1,2, 3 jeung ka 4, pikeun
ngukur kamampu hidep dina nyangkem matěri, pěk eusian taběl di handap ieu kalayan jujur!
No. Patěkan Atos Acan
1. Hidep nyangkem kaběh matěri nu kawengku dina ieu
pangajaran?
2. Hidep bisa ngalarapkeun tulisan aksara Sunda ka kaligrafi
aksara Sunda
Saumpama salasahiji tina dua patalěkan di luhur dijawab “Acan”, hidep kudu balikan deui
diajar tina pangajaran 1,2, 3 jeung 4. Tapi saumpama dua jawaban dijawab “atos” pěk
tuluykeun kana bagěan di handap ieu !
Dimana posisi hidep ?
ayeuna ????
Pěk ukur kamampu hidep dina ngawasa matěri dongeng, peunteunna ti 10-100. Tulis dina
tempat peunteun di handap ieu !!
21
Yu Aaahhhhhh
inget-inget deui ......
Tugas Mandiri
Ayeuna cěk kamampuh hidep dina nyangkem matěri aksara Sunda! Sangkan bisa dipastikeun yěn
hidep geus ngawasa matěri Kawih, ayeuna pigawě soal di handap ieu sacara mandiri dina buku gawě
sěwang-sěwangan!
7. Kumaha sajarah singkat aksara Sunda teh!
8. Tuliskeun deui vokal mandiri!
9. Tuliskeun dina wangun tabel vokalisasi atawa pananda sora!
Tuliskeun “Sunda jaya” dina buku gawě hidep sěwang-sěwangan!!
Saenggeus hidep migawě ěvaluasi di luhur, pěk cěntang dina kolom rubrik ěvaluasi diri di
handap ieu !
No Pananya Satuju Kurang Teu
satuju satuju
1. Menurut hidep diajar aksara Sunda loba pisan
mangpaatna
2. Bisa wanoh kana aksara jaman baheula
3. Jaman ayeuna loba nu teu apal aksara Sunda
4. Urang Jawa Barat kudu bisa nulis aksara Sunda
Ieu ahir tina bagěan materi Aksara Sunda, pěk pěnta těs formatif ka guru hidep saacan diajar ka
materi satuluyna.
Pendak deui dina materi
salajengna....wilujeng tepang
BAB IVdeui...selamat bertemu
kembali,,,
22
BAB IV
Sajak
1. IDENTITAS
a. Mata Pelajaran : Bahasa Sunda
b. Semester : 2 (genap)
c. Kompetensi Dasar :
3.6 Menganalisis isi, struktur, dan aspek kebahasaan sajak
4.6 Menampilkan sajak dengan cara membaca, mendeklamasikan, musikalisasi atau dramatisasi
d. Indikator Pencapaian Kompetensi :
Pengetahuan
3.6.1 Membaca teks sajak dengan lafal yang baik dan benar.
3.6.2 Menulis kata atau kalimat yang tidak dimengerti di dalam sajak dengan baik dan
benar.
3.6.3 Menyampaikan sajak dengan memperhatikan kaidah-kaidah dalam sajak yang
baik dan benar.
Keterampilan
4.6.1 Dapat membaca sajak dengan lafal, tekanan, intonasi, dan penjiwaan isi yang
tepat(proses kreatifitas).
4.6.2 Dapat membaca sajak dengan penampilan dan improvisasi yang baik(semangat).
4.6.3 Dapat menerangkan teknik pembacaannya secara terinci.
4.6.4 Dapat memperbaiki pembacaan sajak secara cermat.
e. Materi Pokok : Sajak
f. Alokasi waktu : 8 JP
23
g. Tujuan Pembelajaran :
Melalui diskusi, tanya jawab, dan presentasi, peserta didik membaca dan mengidentifikasi
wangun teks sajak, menyimak dan memperagakan salah satu sajak, membuat satu sajak dengan
baik, menampilkan salahsatu sajak dengan cara membaca, deklamasi, musikalisasi atau
dramatisasi. Sehingga peserta didik dapat menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang
dianutnya melalui belajar mengembangkan sikap jujur, peduli, dan bertanggung jawab, serta
dapat mengembangkan kemampuan berpikir kritis, komunikasi, kolaborasi, kreativitas (4C).
h. Materi Pembelajaran :
Faktual : Rupa-rupa judul sajak
Konseptual :
5. Wangenan sajak
6. Struktur téks dina sajak
7. Mangpaat diajar materi sajak pikeun peserta didik
Prosedural :
a. Léngkah-léngkah ngagalantangkeun sajak
Materi kawih bisa hidep buka dina Buku Teks Panduan (BTP)
PANGGELAR BASA SUNDA halaman 131-147
6. PETA KONSEP Ngaregepkeun
Kawih
Pangwuwuh
literasi siswa Nitenan eusi kawih
Nyusun Laporan Ngaguar perkara
Kagiatan kawih
Sesemben & Ngahaleuangkeun
Kandaga Kecap kawih
24
7. Proses belajar
i. Petunjuk Umum Penggunaan
1. Baca BTP (Buku Teks Pembelajaran) PANGGELAR BASA SUNDA halaman 132-147 sing
gemet.
2. Sanggeus maham eusi materi, pikeun nambahan pangalaman diajar hidep ngaliwatan
pancen atawa kagiatan diajar ka 1, 2 jeung 3 boh digawean ku sorangan atawa babarengan
jeung babaturan sakelompok saluyu paréntah ti guru.
3. Kerjakeun pancén dibuku gawé atawa lembar portopolio anu geus disadiakeun.
4. Saupama hidep yakin geus paham jeung mampuh ngagawean pancén-pancén dina kagiatan
diajar ka 1, 2 jeung 3 hidep bisa sorangan atawa ngajakan babaturan anu sakelas nu geus
sadia pikeun ngiluan tes formatif sangkan hidep bisa diajar kana UKBM satuluyna (saupama
acan minuhan KKM, hidep kudu diajar deui ieu materi, tuluy tés dibalikan deui nepi
minuhan KKM).
5. Tong poho, ngaliwatan ieu pangajaran, hidep kudu miboga motivasi pikeun ngaguar sajak
leuwih gemet jeung daria.
j. Pendahuluan
Sajak nyaéta sastra wangun ugeran (puisi) anu teu kauger ku patokan-patokan.
Sajak henteu kauger ku jumlah padalisan (baris, jajaran) dina sapadana, jumlah engang
dina unggal pada (bait) atawa sora tungtung dina unggal padalisan (jajaran) upama rék
nulis sajak kudu nangtukeun jejer milih kecap nu luyu, jeung maké basa nu singget sarta
jelas. Nurutkeun Kamus Umum Basa Sunda, sajak téh asalna tina basa malayu. Ari
hartina, guguritan sarupaning sa'ir, tapi sapadana henteu matok opat jajar[1]. Sajak téh
mikabutuh kakuatan basa anu rohaka keur nepikeun ma'na anu dimaksud ku pangarang.
Ku kituna, sajak téh kudu ngandung tilu unsur nyaéta, kecap, harti kecap, jeung sora atawa
wirahma [2]
Dina wangun kasusastraan Sunda, Sajak téh kaasup dina katégori Sastra Modéren.
Mun mapay lalakon umur tina runtuyan sajarahna, Sajak Sunda geus lumayan kolot
umurna téh. Sanggeus sawatara waktu kamerdikaan nagara urang (1946) nepi ka
ayeuna, "kitu sotéh mun diukur ti mimiti Kis. Ws. (Kiswa Wiriasasmita) nulis sajak", kitu
pisaur Pa Abdullah Mustappa.[3] Aya deui KTS (Kadir Tisna Sudjana) dina sastra Sunda nu
nuturkeun nulis ditéma ku polémik, ngeunaan hak hirup sajak, anu harita mah dianggapna
injeuman ti deungeun.
Ti saprak harita, Sajak Sunda anak-baranahan nepi ka kiwari. Ku lantaran kitu, dina
mangsa awal gelarna sok disebut sajak bébas,kungsi ogé disebut sanjak. Disebut bébas
téh saenyana mah rélatif, nyaéta lamun dibandingkeun jeung puisi-puisi saheulaeunana,
utamana upama dibandingkeun jeung dangding anu kabeungkeut pisan ku patokan guru
wilangan jeung guru lagu. Saenyana mah sajak ogé mageuhan kénéh rupa-rupa konpénsi
puisi, upamana lebah diksina jeung rakitan ungkarana. Ari Taufik Faturohman mah
nyindekkeun yén nu disebut sajak téh nyaéta karangan ugeran anu ngébréhkeun
pangalaman batin panyajakna.[4]
sumber : https://su.wikipedia.org/wiki/Sajak_Sunda
k. Kegiatan Inti
Kagiatan pangajaran ka 1
25
Dina pangajaran ka -1 hidep bakal diperedih pikeun maca jeung medar eusi sajak. Pék
ayeuna baca sempalan sajak dina BTP (Buku Teks Panduan) PANGGELAR BASA SUNDA
halaman 132 anu judulna “Tanah Sunda” karya Ajip Rosidi kalawan gemet!
Hayuu ngalatih diri…
Pék pigawé jeung babaturan sabangku hidep. Téangan kecap-kecap nu teu
kaharti dina teks sajak anu judulna “Tanah Sunda” karya Ajip Rosidi jeung
“Jante Arkidam” karya Ajip Rosidi, tuluy téangan hartina dina kamus basa Sunda
atawa google translate ! (kerjakeun di buku kerja hidep)
Analisis Harti Kecap dina Sajak anu judulna “Pamanggih”
No. Kecap Hartina
1.
2.
3.
4.
5.
jste
Analisis Harti Kecap dina sajak anu judulna “Meri”
No. Kecap Hartina
1.
2.
3.
4.
jste
Pancen Mandiri
Sanggeus apal eusi jeung arti kecap ayeuna pek kerjakeun pancen 1 dina
BTP (Buku Teks Panduan) halaman 133 di buku gawe hidep sewang-
sewangan.
Kagiatan pangajaran ka 2
26
Dina pangajaran ka -2 hidep dibagi kelompok ku guru , jadi 7 kelompok
(Gumantung jumlah siswa di kelas). Sanggeus hidep miboga kelompok, ayeuna unggal
kelompok kudu milih salasahiji tema sajak dina internet:
Tema sajakna
a. Kaendahan alam
b. Kolot (orang tua)
c. Social
d. Budaya
e. Percintaan
f. Pendidikan
g. Politik
Tugas kelompok
Prak teangan unsur sajak, harti denotatif jeung harti konotatif tina salasahiji
sajak di luhur! Diskusikeun jeung babaturan sekolompok bari
dipresentasikeun!
Kagiatan pangajaran ka 3
Dina pangajaran ka -3 hidep baris mintonkeun salasahiji sajak ku cara maca. Saacan praktek
hidep kudu apal kana kaidah-kaidah pikeun mintonkeun sajak. Baca kaidah-kaidahna dina google.
Praktek Mandiri
Sanggeus apal kana kaidah maca sajak hidep baris mintonkeun salasahiji sajak anu geus
meunang dina internet. Maju ka hareup hiji-hiji, anu lainna apresiasi jeung bere
penilaian. Unggal minggu maksimal 10 urang anu maju.
l. Penutup
Saumpama hidep geus ngaliwatan tahapan kagiatan diajar ka 1,2, jeung ka 3, pikeun ngukur
kamampu hidep dina nyangkem matěri, pěk eusian taběl di handap ieu kalayan jujur!
No. Patěkan Atos Acan
1. Hidep nyangkem kaběh matěri nu kawengku dina ieu
pangajaran?
27
2. Hidep bisa ngalarapkeun ajěn gawe bareng dina unggal
kerja kelompok?
Saumpama salasahiji tina dua patalěkan di luhur dijawab “Acan”, hidep kudu balikan deui
diajar tina pangajaran 1,2 jeung 3. Tapi saumpama dua jawaban dijawab “atos” pěk tuluykeun
kana bagěan di handap ieu !
Pěk ukur kamampu hidep dina ngawasa matěri sajak, peunteunna ti 10-100. Tulis dina
tempat peunteun di handap ieu !!
Yu Aaahhhhhh inget-inget deui ......
Tugas Mandiri
Ayeuna cěk kamampuh hidep dina nyangkem matěri sajak! Sangkan bisa dipastikeun yěn hidep
geus ngawasa matěri sajak, ayeuna pigawě soal di handap ieu sacara mandiri dina buku gawě sěwang-
sěwangan!
1. Jelaskeun, naon ari nu dimaksud sajak!
2. Sebutkeun unsur-unsur anu aya dina sajak jeung jelaskeun artina!
3. Jelaskeun naon anu disebut sajak epic, sajak lirik!
Tuliskeun “Sunda Jaya” dina buku gawě hidep sěwang-sěwangan!!
Saenggeus hidep migawě ěvaluasi di luhur, pěk cěntang dina kolom rubrik ěvaluasi diri di
handap ieu !
No Pananya Satuju Kurang Teu
satuju satuju
1. Menurut hidep diajar sajak loba mangpaatna
2. Mintonkeun sajak pikeun ngalatih kapercaya dirian
3.
4. Urang Jawa Barat kudu bisa ngawih
Ieu ahir tina bagěan UKBM materi Kawih, pěk pěnta těs formatif ka guru hidep saacan
diajar ka UKBM satuluyna.
Pendak deui dina materi
salajengna....wilujeng tepang
deui...selamat bertemu
28
DAPTAR PUSTAKA
Danadibrata, R.A. 2006. Kamus Basa Sunda. Bandung: Kiblat Buku Utama
Dinas Pendidikan Daerah Provinsi Jawa Barat. 2017. Kurikulum Tingkat Daerah Muatan Lokal: Mata
Pelajaran Bahasa dan Sastra Sunda Berbasis Kurikulum 2013 Revisi 2017 Jenjang SMA/SMK/MA/MAK.
Bandung: Dinas Pendidikan Pemerintah Daerah Provinsi Jawa Barat.
Sudaryat, Yayat, Spk. 2017. Panggelar Basa Sunda. Jakarta: Erlangga.
Tamsyah, Budi Rahayu Drs. Spk. 1997. Pangajaran Sastra Sunda. Bandung: CV Pustaka Setia.
Baidillah, Didin, Spk. 2003. Aksara Sunda. Bandung: CV Walatra
Online :
sumber : https://tekadpangestu.wordpress.com/2012/10/19/dongeng-wangenan-jeung-papasingan/
www.wikipedia.com
google translate Sunda-Indonesia
29