21565

Πρόλογος

Το συγκεκριμένο βιβλίο αποτελεί βοήθημα στο σχολικό εγχειρίδιο της Νεοελληνικής Γλώσ-
σας για την Α΄ Γυμνασίου. Η συγγραφή του έγινε με γνώμονα τους διδακτικούς στόχους
του μαθήματος και με σκοπό να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο για την εκμάθηση της
νεοελληνικής γλώσσας, παράλληλα με τη διδακτική προσπάθεια στην τάξη. Για τον λόγο
αυτόν κάθε ενότητα του βιβλίου έχει χωριστεί στα εξής μέρη:
– Θέματα της ενότητας: Παρουσιάζονται αναλυτικά όλα τα γραμματικά και συντακτικά

φαινόμενα, καθώς και θεωρία σχετικά με την παραγωγή λόγου, που περιλαμβάνονται
στο σχολικό βιβλίο. Το θεωρητικό υλικό συνοδεύεται και από ασκήσεις για την καλύτερη
εμπέδωση της διδακτέας ύλης.
– Λεξιλόγιο της ενότητας: Δίνονται η ερμηνεία, συνώνυμα, αντώνυμα και ομόρριζα
λέξεων που σχετίζονται με το θέμα της ενότητας (π.χ.οικογένεια, σχολείο κ.λπ.) μαζί με
ασκήσεις. Το λεξιλόγιο μπορεί να αξιοποιηθεί από τους μαθητές στην παραγωγή λόγου.
– Παραγωγή λόγου: Αναπτύσσονται υποδειγματικά ένα ή δύο θέματα του σχολικού
βιβλίου και δίνεται ένα θέμα προς απάντηση από τους μαθητές, για περισσότερη εξά-
σκηση.
– Κριτήρια συνεξέτασης: Δίνονται δύο κριτήρια, ένα στη Νεοελληνική Γλώσσα και ένα
στη Νεοελληνική Λογοτεχνία, σύμφωνα με τον νέο τρόπο αξιολόγησης του μαθήμα-
τος των Νέων Ελληνικών. Η δομή των κριτηρίων και οι τύποι των ασκήσεων είναι σύμ-
φωνα με τις οδηγίες του Υπουργείου Παιδείας.
– Απαντήσεις στις ασκήσεις του Βιβλίου του Μαθητή: Δίνονται αναλυτικές απαντήσεις σε
όλες τις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου, καθώς και χρηστικές πληροφορίες για  τη
διαχείριση των θεμάτων των διαθεματικών εργασιών.
– Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου Εργασιών.
Οι απαντήσεις σε όλες τις ασκήσεις που προτείνονται στο βοήθημα, καθώς και στα Κρι-
τήρια αξιολόγησης δίνονται στο τέλος του βιβλίου.

Δήμητρα Καλαβρουζιώτου



ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1η ενότητα: Οι πρώτες μέρες 4η ενότητα: Φροντίζω για τη
σ’ ένα νέο σχολείο......................... 7 διατροφή και την υγεία μου........... 145
Θέματα της ενότητας............................. 8 Θέματα της ενότητας............................. 146
Λεξιλόγιο της ενότητας.......................... 18 Λεξιλόγιο της ενότητας.......................... 169
Παραγωγή λόγου.................................. 21 Παραγωγή λόγου.................................. 174
Αναπτυγμένο θέμα έκθεσης................... 22 Αναπτυγμένο θέμα έκθεσης................... 174
Κριτήρια συνεξέτασης........................ 24 Κριτήρια συνεξέτασης........................ 176
Απαντήσεις στις ασκήσεις του Βιβλίου Απαντήσεις στις ασκήσεις του Βιβλίου
του Μαθητή...................................... 28 του Μαθητή...................................... 182
Απαντήσεις στις ασκήσεις Απαντήσεις στις ασκήσεις
του Τετραδίου Εργασιών................... 39 του Τετραδίου Εργασιών................... 197

2η ενότητα: Επικοινωνία 5η ενότητα: Γνωρίζω τον μαγικό
στο σχολείο.................................... 43 κόσμο του θεάτρου και
Θέματα της ενότητας............................. 44 του κινηματογράφου...................... 203
Λεξιλόγιο της ενότητας.......................... 53 Θέματα της ενότητας............................. 204
Παραγωγή λόγου.................................. 58 Λεξιλόγιο της ενότητας.......................... 234
Αναπτυγμένο θέμα έκθεσης................... 59 Παραγωγή λόγου.................................. 239
Κριτήρια συνεξέτασης........................ 61 Αναπτυγμένο θέμα έκθεσης................... 239
Απαντήσεις στις ασκήσεις του Βιβλίου Κριτήρια συνεξέτασης........................ 241
του Μαθητή...................................... 65 Απαντήσεις στις ασκήσεις του Βιβλίου
Απαντήσεις στις ασκήσεις του Μαθητή...................................... 245
του Τετραδίου Εργασιών................... 79 Απαντήσεις στις ασκήσεις
του Τετραδίου Εργασιών................... 260
3η ενότητα: Ταξίδι στον κόσμο
της φύσης....................................... 85 6η ενότητα: Οι δημιουργικές
Θέματα της ενότητας............................. 86 δραστηριότητες στη ζωή μου.......... 265
Λεξιλόγιο της ενότητας.......................... 105 Θέματα της ενότητας............................. 266
Παραγωγή λόγου.................................. 110 Λεξιλόγιο της ενότητας.......................... 279
Αναπτυγμένο θέμα έκθεσης................... 110 Παραγωγή λόγου.................................. 282
Κριτήρια συνεξέτασης........................ 113 Αναπτυγμένο θέμα έκθεσης................... 282
Απαντήσεις στις ασκήσεις του Βιβλίου Κριτήρια συνεξέτασης........................ 284
του Μαθητή...................................... 118 Απαντήσεις στις ασκήσεις του Βιβλίου
Απαντήσεις στις ασκήσεις του Μαθητή...................................... 290
του Τετραδίου Εργασιών................... 136 Απαντήσεις στις ασκήσεις
του Τετραδίου Εργασιών................... 302

00-NEOEL-GLOS-A-GYMN-KALABR-STHM.indd 5 06/09/2018 11:52

7η ενότητα: Ο κόσμος μέσα 9η ενότητα: Ανακαλύπτω
από την οθόνη-εικόνα.................... 307 τη μαγεία της γνώσης..................... 387
Θέματα της ενότητας............................. 308 Θέματα της ενότητας............................. 388
Λεξιλόγιο της ενότητας.......................... 320 Λεξιλόγιο της ενότητας.......................... 393
Παραγωγή λόγου.................................. 323 Παραγωγή λόγου.................................. 396
Αναπτυγμένα θέματα έκθεσης................ 323 Αναπτυγμένα θέματα έκθεσης................ 396
Κριτήρια συνεξέτασης........................ 326 Κριτήρια συνεξέτασης........................ 399
Απαντήσεις στις ασκήσεις του Βιβλίου Απαντήσεις στις ασκήσεις του Βιβλίου
του Μαθητή...................................... 330 του Μαθητή...................................... 405
Απαντήσεις στις ασκήσεις Απαντήσεις στις ασκήσεις
του Τετραδίου Εργασιών................... 341 του Τετραδίου Εργασιών................... 415

8η ενότητα: Αθλητισμός 10η ενότητα: Γνωρίζω τον τόπο μου
και Ολυμπιακοί Αγώνες: και τον πολιτισμό μου.................... 419
Παρακολουθώ και συμμετέχω....... 345 Θέματα της ενότητας............................. 420
Θέματα της ενότητας............................. 346 Λεξιλόγιο της ενότητας.......................... 433
Λεξιλόγιο της ενότητας.......................... 354 Παραγωγή λόγου.................................. 437
Παραγωγή λόγου.................................. 358 Αναπτυγμένο θέμα έκθεσης................... 437
Αναπτυγμένο θέμα έκθεσης................... 358 Κριτήρια συνεξέτασης........................ 439
Κριτήρια συνεξέτασης........................ 360 Απαντήσεις στις ασκήσεις του Βιβλίου
Απαντήσεις στις ασκήσεις του Βιβλίου του Μαθητή...................................... 443
του Μαθητή...................................... 365 Απαντήσεις στις ασκήσεις
Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου Εργασιών................... 455
του Τετραδίου Εργασιών................... 380
Απαντήσεις......................................... 461

00-NEOEL-GLOS-A-GYMN-KALABR-STHM.indd 6 06/09/2018 11:52

1η Ενότητα

Οι πρώτες μέρες σ’ ένα νέο σχολείο

Κύρια σημεία

• Παράγοντες της επικοινωνίας
• Κώδικες επικοινωνίας
• Είδη προτάσεων
• Παραγωγή λόγου σχετικά με την επικοινωνία

Θέματα της ενότητας

Α. Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Α1. Παράγοντες της επικοινωνίας

4 Επικοινωνία είναι η ανταλλαγή μηνυμάτων, δηλαδή πληροφοριών, ιδεών, απόψεων
κ.λπ., μεταξύ δύο ή περισσότερων ανθρώπων.

4 Οι άνθρωποι επικοινωνούν κυρίως με τον λόγο, τη γλώσσα. Η γλωσσική επικοινω-
νία είναι η πιο αναπτυγμένη μορφή επικοινωνίας.

4 Υπάρχουν δύο είδη γλωσσικής επικοινωνίας: η προφορική (προφορικός λόγος)
και η γραπτή (γραπτός λόγος).

4 Παράγοντες επικοινωνίας. Για να υπάρξει επικοινωνία, χρειάζονται τα εξής:
• Π ομπός: είναι αυτός που «στέλνει» το μήνυμα (ο ομιλητής ή ο συγγραφέας).
• Δ έκτης: είναι αυτός που «δέχεται» το μήνυμα (ο ακροατής ή ο αναγνώστης).
• Κώδικας: είναι ένα σύστημα σημείων ή σημάτων ή συμβόλων που έχει αρχές και κα-

νόνες και χρησιμοποιείται για να μεταδοθεί ένα μήνυμα. Η γλώσσα είναι ένας τέτοιος
κώδικας επικοινωνίας.
• Μ ήνυμα: είναι οποιαδήποτε πληροφορία, σκέψη, ιδέα, ερώτηση κ.λπ. μεταβιβάζεται
από τον πομπό στον δέκτη.
• Δ ίαυλος επικοινωνίας: είναι το μέσο μετάδοσης του μηνύματος, που μπορεί να
είναι φυσικό (π.χ. η συζήτηση πρόσωπο με πρόσωπο) ή τεχνητό (π.χ. το τηλέφωνο, ο
Η/Υ, η επιστολή κ.λπ.).
4 Ο πομπός κωδικοποιεί το μήνυμα, ενώ ο δέκτης το αποκωδικοποιεί, δηλαδή «διαβάζει»
τα σημεία (σύμβολα) του κώδικα και κατανοεί το περιεχόμενο του μηνύματος. Απαραί-
τητη προϋπόθεση για να κατανοήσει το μήνυμα ο δέκτης είναι να γνωρίζει τον
κώδικα που χρησιμοποιεί ο πομπός.
4 Συνθήκες επικοινωνίας. Η μορφή και το ύφος του μηνύματος επηρεάζονται από τις
λεγόμενες συνθήκες επικοινωνίας, οι οποίες αφορούν τα εξής:
• σε ποιον απευθύνεται ο πομπός (π.χ. σε κάποιον φίλο, σ’ έναν ανώτερο κ.λπ.).
• σε ποιο περιβάλλον βρίσκεται (π.χ. φιλικό, εργασιακό κ.λπ.).
• ποιο είναι το μέσο που χρησιμοποιεί για να επικοινωνήσει (π.χ. κινητό τηλέφωνο,
Η/Υ κ.λπ.).
• ποιον στόχο επιδιώκει, τι θέλει να πετύχει.

8

1η ενότητα

Α2. Κώδικες επικοινωνίας

4 Κώδικας επικοινωνίας είναι κάθε σύστημα σημείων ή συμβόλων ή σημάτων που
έχει συγκεκριμένους κανόνες και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να μεταδοθεί ένα
μήνυμα.

4 Τα σημεία/σύμβολα ενός κώδικα μπορεί να είναι:
• οπτικά, π.χ. γράμματα, εικόνες, σχήματα, οι εκφράσεις του προσώπου κ.λπ.
• ηχητικά, δηλαδή οι ήχοι.
• σωματικά, π.χ. μια χειραψία, μια χειρονομία, τα σημεία του συστήματος Μπράιγ (το

ανάγλυφο σύστημα γραφής και ανάγνωσης για τυφλούς).
4 Ο γλωσσικός κώδικας είναι το πιο αναπτυγμένο σύστημα σημείων που έχει επι-

νοήσει ο άνθρωπος για να ικανοποιήσει τη θεμελιώδη ανάγκη του για επικοινωνία. Έχει
δύο μορφές:
α. προφορικός λόγος (οι λέξεις λειτουργούν ως ήχοι): Χρησιμοποιείται στην καθη-

μερινή ομιλία, σε διάφορες συζητήσεις, σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές,
σε ομιλίες κ.λπ.
β. γραπτός λόγος (οι λέξεις ως γραπτά σύμβολα): Χρησιμοποιείται σε οποιοδήποτε
κείμενο (άρθρο σε εφημερίδα, επιστολή, επιγραφή, γραπτό μήνυμα σε κινητό, βιβλία
κ.λπ.).
4 Άλλοι κώδικες επικοινωνίας:
• Ο κώδικας των μαθηματικών, με σημεία του τους αριθμούς και τα διάφορα σύμβολα
(=, #, +, < >, : κ.λπ.).
• Ο κώδικας της μουσικής, με σημεία του τις νότες.
• Ο Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας (ΚΟΚ), με σημεία του τις πινακίδες, τους φωτεινούς
σηματοδότες κ.ά.
• Ο κώδικας της νοηματικής γλώσσας, με σημεία του τις χειρονομίες και τις εκφράσεις
του προσώπου.
• Ο κώδικας της ζωγραφικής, με σημεία του τα χρώματα, τα σχήματα κ.λπ.
• Ο κώδικας των Η/Υ.
• Ο κώδικας των χαρτών κ.λπ.

4 Πολυτροπικά κείμενα: Πολλά κείμενα δε χρησιμοποιούν μόνο τον γλωσσικό
κώδικα για να μεταδώσουν το μήνυμά τους αλλά και σήματα/σύμβολα από άλλους
κώδικες. Τα κείμενα αυτά λέγονται πολυτροπικά. Για παράδειγμα μια άσκηση
μαθηματικών είναι ένα πολυτροπικό κείμενο, γιατί συνδυάζει τον κώδικα των μαθη-
ματικών με τον γλωσσικό κώδικα.

4 Όταν εξετάζουμε αυτά τα κείμενα, δε θα πρέπει να ερμηνεύουμε μόνο τα σημεία
του γλωσσικού κώδικα, αλλά θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας και το νόημα των

9

σημάτων/συμβόλων των άλλων κωδίκων. Διαφορετικά δε θα έχουμε κατανοήσει
πλήρως το κείμενο.

 ΑΣΚΗΣΕΙΣ*

1.1. Διαβάστε τα παρακάτω μηνύματα και απαντήστε στα εξής:

• Ποιος είναι ο πομπός και ποιος ο δέκτης;
• Ποιο μέσο (δίαυλος) επικοινωνίας χρησιμοποιείται;
• Ποιος είναι ο σκοπός του μηνύματος;

α. Σας καλωσορίζουμε στον ιστότοπο του σχολείου μας

Εδώ μπορείτε να βρείτε χρήσιμες πληροφορίες για τις δραστηριότητες, τα εκπαιδευτικά
προγράμματα και τις εκδηλώσεις του σχολείου μας, άρθρα εκπαιδευτικών και μαθητών και
αναρτήσεις εκπαιδευτικού υλικού για τα μαθήματα του γυμνασίου. Επίσης μπορείτε να έχετε
πρόσβαση σε εκπαιδευτικές ιστοσελίδες, ενδιαφέροντα άρθρα και βίντεο και γενικότερα
πλούσιο υλικό σε ό,τι αφορά τη σχολική κοινότητα.

Σας ευχόμαστε καλή πλοήγηση!
1ο Γυμνάσιο Κ.

β. Ανακοίνωση

Σας ενημερώνουμε ότι οι δραστηριότητες του Συλλόγου Γονέων ξεκινούν από το Σάββατο 2
Νοεμβρίου στον χώρο του σχολείου και τις ακόλουθες ώρες:

Μπάσκετ: 10.00-11.00 Σκάκι: 12.30-13.30

Βόλεϊ: 11.00-12.00 Παραδοσιακοί χοροί: 16.00-17.00

Όσοι έχετε δηλώσει συμμετοχή στις παραπάνω δραστηριότητες παρακαλείστε να προσέλθετε

στο σχολείο την αντίστοιχη ώρα και μέρα.

Ο Σύλλογος Γονέων του 5ου Γυμνασίου Α.

γ. Γεια σας, Βιβλιοφάγοι,

Είμαστε μαθητές της Ε΄ Τάξης του 2ου Δημοτικού Σχολείου Χ. Είμαστε φανατικοί αναγνώ-

στες του περιοδικού σας και έχουμε διαβάσει όλα σας τα τεύχη. Φέτος η τάξη μας συμμε-

τείχε σ’ ένα πρόγραμμα Δημιουργικής Γραφής. Γράψαμε ιστορίες και ποιήματα με θέμα τη

φιλία και δημιουργήσαμε ένα μικρό βιβλίο. Είμαστε πολύ περήφανοι για το κατόρθωμά μας.

Θα θέλαμε να δούμε το εξώφυλλο του βιβλίου μας και ίσως κάποια από τα κείμενά μας στο

περιοδικό σας. Σας ευχαριστούμε!


Οι μαθητές της Ε΄ Τάξης
του 2ου Δημοτικού Σχολείου Χ

* Οι απαντήσεις βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου.

10

1η ενότητα

δ. – Είσαι να πάμε σινεμά το Σάββατο;
– Είμαι. Τι ταινία παίζει;
– Βγήκε το καινούριο Star Wars. Δεν θέλω με τίποτα να το χάσω.
– Ούτε κι εγώ. Τόσο καιρό το περίμενα.
– Να πούμε κατά τις 6 στον Απόλλωνα;
– Έγινε!

1.2. • Ποιος είναι ο πομπός και ποιος ο δέκτης του παρακάτω κειμένου;

• Ποιοι κώδικες επικοινωνίας χρησιμοποιούνται; Θα μπορούσαμε να χαρακτηρί-
σουμε το κείμενο πολυτροπικό;

• Πώς θα χαρακτηρίζατε το ύφος του κειμένου και γιατί;

ΔΗΜΟΣ ΚΗΦΙΣΙΑΣ
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ

Το Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Κηφισιάς
σάς προσκαλεί στα…

Κηφισοπαιχνιδίσματα

Μια μέρα γιορτής στην Κηφισιά,
για παιδιά και… όχι μόνο!

Κυριακή 25 Μαΐου 2008
στο Άλσος Κηφισιάς «Δημήτρης Ζωμόπουλος»

10:30 – 15:00

Είσοδος ελεύθερη

11

Β. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

Β1. Είδη προτάσεων ανάλογα με τα συστατικά τους

4 Πρόταση είναι το μεγαλύτερο σύνολο λέξεων που είναι γραμματικά οργανωμένο.
Κάθε πρόταση περιέχει μόνο ένα ρήμα.

π.χ. Η Ελένη είναι ενθουσιασμένη με το σχολείο της.
Αύριο θα επισκεφτούμε με την τάξη μας το Αρχαιολογικό Μουσείο.
Ποιοι επινόησαν το πρώτο αλφάβητο;

4 Οι προτάσεις ως προς τα συστατικά τους διακρίνονται σε:
α. Α πλές: λέγονται οι προτάσεις που έχουν ολοκληρωμένο νόημα, μας δίνουν απάντηση

στις ερωτήσεις «ποιος» και «τι» και δεν μπορούμε να αφαιρέσουμε τίποτα από αυτές.
Οι απλές προτάσεις περιέχουν μόνο τους κύριους όρους (υποκείμενο, ρήμα, αντι-

κείμενο ή κατηγορούμενο). Έτσι μια απλή πρόταση μπορεί να έχει τις εξής μορφές:

Υ + Ρ ➝ Τα σχολεία άνοιξαν.

Υ + Ρ + Α ➝ Η Χριστίνα ακούει μουσική.

Υ + Ρ + Α άμεσο + Α έμμεσο ➝ Ο δάσκαλος είπε μια ιστορία στα παιδιά.

Υ + Ρ συνδετικό + Κ ➝ Ο γυμνασιάρχης είναι αυστηρός.

Υ + Ρ + Α + Κ αντικειμένου ➝ Τα παιδιά θεωρούσαν τον γυμνασιάρχη αυστηρό

β. Ελλειπτικές: λέγονται οι προτάσεις που τους λείπουν ένας ή περισσότεροι κύ-
ριοι όροι, οι οποίοι όμως εννοούνται εύκολα από τα συμφραζόμενα.

π.χ. Καλημέρα: (ενν. Εγώ εύχομαι σε σένα καλημέρα).
Δύο ώρες μάθημα ακόμα (ενν. Εμείς έχουμε δύο ώρες μάθημα ακόμα).
Πώς είναι ο καινούριος δάσκαλος; Αυστηρός (ενν. Ο καινούριος δάσκαλος είναι

αυστηρός).
γ. Ε παυξημένες: λέγονται οι προτάσεις που εκτός από τους κύριους όρους έχουν και

κάποια επιπλέον στοιχεία, τους προσδιορισμούς (δηλαδή επίθετα, επιρρήματα,
φράσεις με προθέσεις, δευτερεύουσες προτάσεις κ.ά.).
π.χ. Η νέα σχολική χρονιά ξεκίνησε με πολλές δυσκολίες.
Αύριο θα γράψουμε διαγώνισμα στο μάθημα της Ιστορίας.
δ. Σ ύνθετες: λέγονται οι προτάσεις που έχουν περισσότερα από ένα υποκείμενα ή
αντικείμενα ή κατηγορούμενα.
π.χ. Γονείς και παιδιά παρακολούθησαν την παράσταση. (2 υποκείμενα)
Το σχολείο χρειάζεται γυμναστήριο, βιβλιοθήκη και εργαστήρια. (3 αντικείμενα)
Τα μαθήματα στο γυμνάσιο είναι περισσότερα και πιο δύσκολα. (2 κατηγορούμενα)

12

1η ενότητα

4 Μια πρόταση (εκτός από τις απλές) μπορεί να ανήκει ταυτόχρονα σε δύο είδη.

π.χ. Ο Μιχάλης και η Μαρίνα δεν πήραν καλό βαθμό στο διαγώνισμα (η πρόταση είναι σύν-
θετη, γιατί έχει δύο υποκείμενα, και επαυξημένη, γιατί έχει προσδιορισμούς).

Έφτασαν αργοπορημένοι στο μάθημα (η πρόταση είναι ελλειπτική, γιατί λείπει το υπο-
κείμενο, και επαυξημένη γιατί έχει προσδιορισμούς).

Β2. Είδη προτάσεων, σημασίες τους και σημεία στίξης

4 Ως προς το περιεχόμενό τους οι προτάσεις διακρίνονται στα παρακάτω είδη:

Είδος πρότασης Σημασία Παραδείγματα

α. Αποφαντικές • Με αυτές δίνουμε μια πληροφορία / • Είμαι μαθητής της Α΄ Γυμνασίου. (δήλω-
β. Ερωτηματικές δηλώνουμε κάτι ή διατυπώνουμε μια ση)
γ. Προστακτικές γνώμη.
• Οι ασκήσεις των μαθηματικών μού φάνη-
δ. Επιφωνηματικές • Στο τέλος παίρνουν τελεία. καν δύσκολες. (γνώμη)

• Με αυτές ζητάμε μια πληροφορία. • Πώς σε λένε;
• Στο τέλος παίρνουν ερωτηματικό. • Σου αρέσει το γυμνάσιο;

• Με αυτές ζητάμε από κάποιον να κά- • Ας ξεκουραστούμε λίγο. (επιθυμία)
νει κάτι ή τον παρακαλούμε για κάτι. • Μπείτε στις τάξεις σας αμέσως! (προστα-

• Δηλώνουν επιθυμία, προσταγή, γή)
προτροπή, απαγόρευση, παρά- • Προσπάθησε περισσότερο. (προτροπή)
κληση, ευχή. • Μην πατάτε το γρασίδι. (απαγόρευση)
• Πάρε με μαζί σου στο ταξίδι! (παράκλη-
• Στο τέλος παίρνουν τελεία ή θαυ-
μαστικό. ση)
• Να ’σαι πάντα γερός! (ευχή)

• Εκφράζουν ένα έντονο συναίσθημα. • Τι όμορφο κορίτσι! (θαυμασμός)
• Στο τέλος παίρνουν θαυμαστικό. • Τι κρίμα που δεν ήρθες μαζί μας! (λύπη)
• Είσαι απαράδεκτος! (θυμός)

4 Για να πετύχουμε τον σκοπό μας στην επικοινωνία, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε
διαφορετικά είδη προτάσεων (π.χ. αποφαντική, ερωτηματική, προστακτική, επιφω-
νηματική). Για παράδειγμα, μπορούμε να ζητήσουμε μια πληροφορία όχι μόνο με ερω-
τηματικές προτάσεις αλλά και αποφαντικές ή προστακτικές.

π.χ. Ποιος είναι ο υπεύθυνος της τάξης; (ερωτηματική)
Θα ήθελα να μου δείξει κάποιος τον υπεύθυνο της τάξης. (αποφαντική)
Δείξε μου τον υπεύθυνο της τάξης. (προστακτική)
4 Το τι είδους πρόταση θα διαλέξουμε κάθε φορά εξαρτάται από τις συνθήκες επικοι-

νωνίας, δηλαδή ποιος είναι ο δέκτης, ποιο μέσο επικοινωνίας χρησιμοποιούμε, τι θέ-
λουμε να πετύχουμε/ποιος είναι ο στόχος μας κ.λπ.

13

4 Οι προτάσεις διακρίνονται ακόμα σε:
α. Καταφατικές: είναι οι προτάσεις που δεν έχουν άρνηση.
π.χ. Η άσκηση είναι δύσκολη.
β. Αρνητικές: είναι οι προτάσεις που έχουν άρνηση, δηλαδή το ρήμα τους συνοδεύ-

εται από τα αρνητικά μόρια δε(ν), μη(ν).
π.χ. Τα παιδιά δεν έχουν χρόνο για παιχνίδι.
Μη φωνάζεις!
4 Η ίδια πρόταση μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε για να δηλώσουμε κάτι είτε για να ζητή-

σουμε μια πληροφορία είτε για να εκφράσουμε ένα συναίσθημα. Οι διαφορές αυτές
εκφράζονται:
• στον προφορικό λόγο με τον επιτονισμό (δηλαδή το ανεβοκατέβασμα της φωνής)
• στον γραπτό λόγο με τα σημεία στίξης.
π.χ. Η Σοφία πήρε άριστα. → δίνουμε μια πληροφορία (αποφαντική πρόταση)
Η Σοφία πήρε άριστα; → ζητάμε μια πληροφορία (ερωτηματική πρόταση)
Η Σοφία πήρε άριστα! → εκφράζουμε συναίσθημα (επιφωνηματική πρόταση)

 ΑΣΚΗΣΕΙΣ*

1.3. Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως προς τα συστατικά τους (απλές,

ελλειπτικές, επαυξημένες, σύνθετες).
α. Οι μαθητές έλυσαν την άσκηση. ➞ .....................................
β. Ο Πέτρος και ο Νίκος είναι φίλοι. ➞ .....................................
γ. Η Σόφη είναι ενθουσιασμένη με το σχολείο μας. ➞ .....................................
δ. Μεγάλο πρόβλημα. ➞ .....................................
ε. Λ όγω των πολλών υποχρεώσεων οι μαθητές έχουν ελάχιστο χρόνο για ξεκούραση και

παιχνίδι. ➞ .....................................

1.4. α. Να μετατρέψετε τις παρακάτω απλές προτάσεις σε επαυξημένες.

• Το μάθημα άρχισε.
• Οι μαθητές θα επισκεφτούν το μουσείο.
β. Να μετατρέψετε τις παρακάτω επαυξημένες προτάσεις σε απλές αφαιρώντας

όλους τους προσδιορισμούς.
• Εμείς μόλις τελειώσαμε τα διαγωνίσματα του πρώτου τετραμήνου.
• Μετά τις εξετάσεις τα σχολεία στην Ελλάδα κλείνουν για όλο το υπόλοιπο καλο-

καίρι.

* Οι απαντήσεις βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου.

14

1η ενότητα

1.5. Να αντιστοιχίσετε τις προτάσεις της στήλης Α με το κατάλληλο είδος τους που

δίνεται στη στήλη Β.

Στήλη Α Στήλη Β
• α. αποφαντική
1. Μη μιλάτε δυνατά. •
• β. ερωτηματική
2. Έγινε διακοπή ρεύματος. •
• γ. προστακτική
3. Μήπως χρειάζεσαι βοήθεια; •
• δ. επιφωνηματική
4. Πόσο ψήλωσε ο Γιώργος! •

5. Δεν είναι φοβερός αυτός ο δάσκαλος; •

6. Δεν έχω διαβάσει σήμερα. •

7. Αφήστε τις τσάντες σας στην τάξη. •

1.6. Να μετατρέψετε την παρακάτω αποφαντική πρόταση στα άλλα είδη. Τι εκφράζουν

οι προτάσεις αυτές, κρίση, επιθυμία ή απορία;
αποφαντική: ..Θ..α...ή..θ..ε..λ.α...λ..ί.γ..η...β..ο..ή..θ..ε..ι.α...σ..’.α..υ..τ..ή...τ..η..ν..ά..σ..κ...η..σ..η............................................

ερωτηματική: ...............................................................................................................

επιφωνηματική: ............................................................................................................

προστακτική: ...............................................................................................................

1.7. Να βάλετε στις παρακάτω προτάσεις το κατάλληλο σημείο στίξης (τελεία, ερωτημα-

τικό, θαυμαστικό), ώστε να εκφράζει καθεμιά αυτό που δηλώνεται στην παρένθεση.
α. Χτύπησε το κουδούνι για διάλειμμα …; (απορία)
β. Κάτι πρέπει να γίνει επιτέλους … (αγανάκτηση)
γ. Δεν τηλεφώνησε ο Νίκος … (δήλωση)
δ. Μιλάει υπέροχα … (θαυμασμός)
ε. Τέλειωσες κιόλας τα μαθήματά σου … (απορία)
στ. Έρχονται τα Χριστούγεννα … (δήλωση)
ζ. Έρχονται τα Χριστούγεννα … (χαρά)

1.8. Αφού διαβάσετε το παρακάτω κείμενο, να απαντήσετε στις ασκήσεις που ακολου-

θούν.

[Η Αστραδενή στο νέο σχολείο της]

– Λοιπόν, είπε η δασκάλα και άνοιξε ένα πράσινο τετράδιο. Για σήκω, εσύ, η καινούρια, και πες
μου το όνομά σου.

Στάθηκα όρθια δίπλα στο θρανίο μου κι είπα:
– Αστραδενή Χατζηπέτρου.
Η κυρία δε με κοίταζε, ετοιμαζότανε να γράψει το όνομά μου στο τετράδιο –ο κατάλογος θα
ήταν– αλλά τα παιδιά άρχισαν τα γέλια… Γιατί άραγε;… Και τότε εκείνη σήκωσε το κεφάλι, χτύπη-
σε ένα χάρακα στο τραπέζι και είπε:

15

– Ησυχία εσείς! Πώς το είπες αυτό το όνομα;
– Αστραδενή Χατζηπέτρου.
– Όχι το Χατζηπέτρου… το Αστραδενή… Χριστιανικό είναι;
– Ναι, έκανα με το κεφάλι. Έτρεμα. Δεν της άρεσε το όνομά μου, φαίνεται.
– Δηλαδή, ΕΤΣΙ σε βάφτισε ο παπάς; ξαναρώτησε.
– Αστερόπη με βάφτισε, αλλά με φωνάζουν Αστραδενή.
– Και το… Αστραδενή είναι χριστιανικό;
– Μάλιστα. Η κυρία μας –η δασκάλα μου– θέλω να πω η παλιά μου η δασκάλα, μου είπε ότι
είναι πολύ αρχαίο όνομα. Είναι ένα αστέρι από τα εφτά της Πούλιας…
(Τι μου ’ρθε και τα ’λεγα όλα αυτά… θάλασσα τα ’κανα!… Ορίστε! Τα παιδιά γελάνε… Τι γελά-
νε, δηλαδή… αυτά σπαρταράνε, χτυπιούνται πάνω στα θρανία τους…)
Η δασκάλα χτυπάει το χάρακα πάνω στο τραπέζι και φωνάζει: Ησυχία!
– Εγώ δεν ξέρω τέτοιο όνομα. Πότε γιορτάζεις, τέλος πάντων, για να καταλάβω.
– Οι Αστερόπες δεν γιορτάζουν. Μόνο γενέθλια έχουν.
Άλλα γέλια από κάτω. Μα γιατί γελάνε ΕΤΣΙ όλοι αυτοί;… Πρέπει να τα μπαλώσω, αλλιώς αυτή
η δασκάλα θα με γράψει στα μαύρα κατάστιχα1…
– Μερικές Αστερόπες, κυρία, λέω, γιορτάζουν της Αγίας Ουρανίας. Εγώ όμως δεν κάνω γιορ-
τή…
– Λοιπόν, για να τελειώνουμε, είπε η κυρία κι έγραφε… «ΟΥ-ΡΑ-ΝΙ-Α ΧΑ-ΤΖΗ-ΠΕ-ΤΡΟΥ».
– Αστερόπη, κυρία! φώναξα. Αυτό είναι τ’ όνομά μου.
– Πρόσεξε! Δεν θα τα πάμε καλά εμείς οι δύο! ΟΥΡΑΝΙΑ θα σε φωνάζω. Αυτό είναι το όνομα
της Εκκλησίας μας.

Ευγενία Φακίνου, Αστραδενή, εκδ. Κέδρος
(διασκευή)

α. Να βρείτε στο κείμενο μία απλή, μία ελλειπτική και μία επαυξημένη πρόταση.
β. Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις του κειμένου ως προς το περιεχό-

μενό τους (αποφαντική, ερωτηματική, προστακτική, επιφωνηματική) και ως
προς την ποιότητά τους (καταφατική, αρνητική)

Προτάσεις Είδος
Ως προς το περιεχόμενο Ως προς την ποιότητα
• Στάθηκα όρθια δίπλα στο θρανίο μου.
• Η κυρία δε με κοίταζε.
• Πώς το είπες αυτό το όνομα;

1. θα με γράψει στα μαύρα κατάστιχα: θα με βάλει στο μάτι.

16

1η ενότητα
• Θάλασσα τα ’κανα!
• Μα γιατί γελάνε έτσι όλοι αυτοί;
• Εγώ όμως δεν κάνω γιορτή.
• Πρόσεξε!
γ. πες μου το όνομά σου: Η πρόταση αυτή είναι προστακτική. Να τη μετατρέψετε σε:
• ερωτηματική → …………………………………………………
• αποφαντική → …………………………………………………
δ. Η συχία εσείς! Ποιος όρος της πρότασης λείπει; Να τον συμπληρώσετε. Στη συ-

νέχεια να μετατρέψετε την πρόταση αυτή σε επαυξημένη προσθέτοντας κάποιους
προσδιορισμούς.

17

Λεξιλόγιο της ενότητας

ΛΕΞΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Λέξη / Σημασία / Παράδειγμα Συνώνυμα / Αντώνυμα / Ομόρριζα

Γλώσσα • Συνώνυμα: λόγος, ομιλία, λαλιά
• Αντώνυμα: αγλωσσία
1. Το μυώδες όργανο μέσα στο στόμα που βοηθά στη • Ομόρριζα: γλωσσικός, γλωσσάρι, γλωσσολο-
γεύση, το μάσημα και την κατάποση της τροφής, καθώς
και στην ομιλία, π.χ. Δάγκωσα τη γλώσσα μου. γία, γλωσσολόγος, γλωσσοδέτης, γλωσσομα-
θής, γλωσσοτρώω, δίγλωσσος, ξενόγλωσσος,
2. Οτιδήποτε έχει το σχήμα της γλώσσας, π.χ. πύρινες πολύγλωσσος κ.ά.
γλώσσες

3. Σύστημα συμβόλων/σημείων που συνθέτει έναν
κώδικα επικοινωνίας, π.χ. η γλώσσα του σώματος / των
κωφαλάλων / της αλήθειας

4. Ο κώδικας επικοινωνίας που χρησιμοποιεί ένας λα-
ός ή μια ομάδα ανθρώπων, π.χ. ελληνική / μητρική / ξένη
γλώσσα

5. Διάλεκτος, π.χ. η γλώσσα των νέων, η δημοτική γλώσ-
σα, η γλώσσα της ιατρικής

6. Αυθάδεια, π.χ. Με τέτοια γλώσσα που έχει κανείς δεν
τον συμπαθεί.

Γραφή • Ομόρριζα: γράφω, γραφικός, γραπτός, γρά-
ψιμο, γραφείο, γράμμα, γραμμή, γραμματική,
1. Η παράσταση του λόγου / της σκέψης μ’ ένα σύστη- γραμμικός, βιβλιογραφία, γραφομηχανή κ.ά.
μα συμβόλων, π.χ. Ξέρει γραφή και ανάγνωση.

2. Το ύφος, το στιλ ένος κειμένου, π.χ. Ο συγγραφέας
αυτός διακρίνεται για την πρωτότυπη γραφή του.

Επικοινωνώ

1. μεταδίδω ένα μήνυμα, ανταλλάσσω πληροφορίες με • Συνώνυμα: έρχομαι σε επαφή, μιλάω/καταλα-
κάποιον, π.χ. Επικοινωνούμε τηλεφωνικά κάθε μέρα. βαίνω, κατανοώ, νιώθω/συνδέομαι, συγκοινω-
νώ
2. έχω πνευματικό, ψυχικό, συναισθηματικό κτλ. δεσμό
με κάποιον, π.χ. Παιδιά και γονείς δυσκολεύονται σήμερα • Αντώνυμα: απομονώνομαι, αποξενώνομαι,
να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. απομακρύνομαι

3. (για χώρους) συνδέομαι με άλλον χώρο, π.χ. Τα δύο • Ομόρριζα: επικοινωνία, επικοινωνιακός, κοι-
δωμάτια επικοινωνούν μεταξύ τους με εσωτερική πόρτα. νός, κοινωνία, συγκοινωνία κ.ά.

18

1η ενότητα

Λόγος

1. η ικανότητα του ανθρώπου να μιλάει και να εκφράζει • Συνώνυμα: ομιλία, κουβέντα / λογοτεχνία /
τη σκέψη του, π.χ. Ο λόγος διακρίνει τον άνθρωπο από τα φήμη, αντίρρηση, διαφωνία / συμβουλή / υπό-
ζώα. σχεση, δέσμευση, διαβεβαίωση / αίτιο / λογική

2. σύστημα επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων, π.χ. • Ομόρριζα: λέω, λογικός, λογική, λέξη, λεξικό,
προφορικός / γραπτός λόγος λογαριάζω, λογαριασμός, λογικεύω, λογιστής,
λογοτεχνία, λογοθεραπεία, λογοκρίνω, λογο-
3. λέξη, φράση, κουβέντα, π.χ. Θέλω να σου πω δυο παίγνιο, φιλόλογος κ.ά.
λόγια.

4. η λογοτεχνία, π.χ. πεζός / ποιητικός λόγος

5. ομιλία, π.χ. Βγάζω λόγο.

6. συζήτηση για κάτι, π.χ. Γίνεται πολύς λόγος για τη δια-
τροφή στα σχολεία.

7. φήμη, π.χ. Μην ακούς τα λόγια του κόσμου.

8. αντίρρηση, π.χ. Δε σηκώνει λόγο σ’ αυτό το θέμα.

9. συμβουλή, π.χ. Άκουσε τα λόγια μου και δε θα χάσεις.

10. διαβεβαίωση, υπόσχεση, π.χ. Σου δίνω τον λόγο μου.

11. αιτία, π.χ. Οι λόγοι του φαινομένου είναι κοινωνικοί.

12. η λογική, π.χ. ο ορθός λόγος

 ΑΣΚΗΣΕΙΣ*

1.9. Αφού συμβουλευτείτε το παραπάνω λεξιλόγιο, βρείτε τις διαφορετικές σημασίες

που έχει στις παρακάτω προτάσεις η λέξη λόγος.

α. Σου δίνω τον λόγο μου ότι θα σου επιστρέψω άμεσα τα χρήματα που μου δάνεισες.
β. Έναν καλό λόγο δεν άκουσα ποτέ από εσένα.
γ. Θέλω να μου εξηγήσεις τους λόγους για τους οποίους πήρες αυτή την απόφαση.
δ. Ο διευθυντής του δημοτικού αποχαιρέτησε τους μαθητές της έκτης τάξης μ’ έναν ιδιαί-

τερα συγκινητικό λόγο.
ε. Ο άνθρωπος ανέπτυξε τον λόγο ως μέσο επικοινωνίας με τους συνανθρώπους του.

1.10. Βρείτε τη σημασία που έχουν οι παρακάτω εκφράσεις με τη λέξη «γλώσσα».

α. μπέρδεψα τη γλώσσα μου → .........................................................................

β. μιλάμε άλλη γλώσσα → .........................................................................

* Οι απαντήσεις βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου.

19

γ. φαρμάκι στάζει η γλώσσα του → .........................................................................

δ. δε βάζει γλώσσα μέσα του → .........................................................................

ε. κατάπιε τη γλώσσα του → .........................................................................

στ. μου βγήκε η γλώσσα μέχρι → .........................................................................
να ετοιμάσω την εργασία

1.11. Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις με ομόρριζα των λέξεων «γλώσ-

σα», «γραφή», «επικοινωνώ» και «λόγος».

α. Η Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία, καθώς και τα Αρχαία Ελληνικά ανήκουν στα
............................. μαθήματα.

β. Στις τουριστικές περιοχές υπάρχουν πολλές ............................. επιγραφές.

γ. Ο πατέρας του είναι Έλληνας και η μητέρα του Αγγλίδα. Γι’ αυτό είναι ....................... .

δ. Στο σχολείο πρέπει να καλλιεργείται και ο ............................. και ο προφορικός λό-
γος.

ε. Κάθε άνθρωπος έχει τον δικό του ............................. χαρακτήρα.

στ. Η έλλειψη ............................. μέσα στην οικογένεια προκαλεί συχνά καβγάδες και
συγκρούσεις.

ζ. Η ............................. στο νησί είναι πολύ αραιή. Καλύτερα να πάρεις το αυτοκίνητό
σου για να μετακινείσαι εύκολα.

η. Η μοναξιά είναι ένα σοβαρό ............................. πρόβλημα.

θ. Είναι άνθρωπος ............................. και μετρημένος και δεν κάνει ανοησίες.

ι. Ο ............................. του κινητού ήρθε πολύ φουσκωμένος. Μάλλον το παράκανα
αυτό τον μήνα.

ια. Διαβάζει πολλά βιβλία, αλλά αυτό που κυρίως τον συναρπάζει είναι η αστυνομική
............................. .

ιβ. Για τη σημασία αυτής της λέξης δες στο ερμηνευτικό ............................. .

20

1η ενότητα

Παραγωγή λόγου

Είδος κειμένου: Η επιστολή

Λίγα λόγια για την επιστολή…
• Η επιστολή είναι ένα είδος γραπτού λόγου με το οποίο δύο πρόσωπα (γνωστά ή άγνω-

στα μεταξύ τους) επικοινωνούν και ανταλλάσσουν απόψεις, σκέψεις, πληροφορίες για
διάφορα θέματα.
• Είναι επομένως μια μορφή επικοινωνίας ανάμεσα στον αποστολέα (αυτόν που γράφει
την επιστολή) και τον παραλήπτη (αυτόν που τη διαβάζει).
• Περιεχόμενο: Το περιεχόμενο της επιστολής ποικίλλει. Μπορεί να εκφράζουμε προσω-
πικές σκέψεις και συναισθήματα, να ζητάμε πληροφορίες, να διατυπώνουμε ένα αίτημα ή
κάποιο παράπονο, να εκφράζουμε τις ευχαριστίες μας σ’ ένα πρόσωπο κ.λπ.
• Εξωτερικά γνωρίσματα:
– Στο πάνω δεξί μέρος της σελίδας γράφεται ο τόπος και η ημερομηνία σύνταξης της

επιστολής (π.χ. Αθήνα, 6 Οκτωβρίου 2018).
– Στη συνέχεια στο αριστερό μέρος της σελίδας γράφεται η προσφώνηση, η φράση

δηλαδή με την οποία απευθύνεται κανείς στο πρόσωπο στο οποίο στέλνει την επιστο-
λή. Όταν απευθυνόμαστε σε γνωστό και φιλικό πρόσωπο γράφουμε, π.χ. Αγαπημένε
μου φίλε ή Φίλε μου, Γιώργο ή Άννα μου κ.λπ. Όταν γράφουμε σε κάποιο πρόσωπο που
δε γνωρίζουμε, σε κάποιον επίσημο ή σε κάποιον με τον οποίο έχουμε τυπικές σχέσεις
γράφουμε, π.χ., Αξιότιμε κύριε ή Κύριε κ.λπ.
• Η επιστολή κλείνει με την αποφώνηση, δηλαδή τον χαιρετισμό, και την υπογραφή
(όνομα) του παραλήπτη. Π.χ. γράφουμε Σε φιλώ, Με αγάπη κ.λπ. σε κάποιο φιλικό πρό-
σωπο ή Με τιμή, Με εκτίμηση κ.λπ. σε κάποιο άγνωστο πρόσωπο.
• Δομή: Η επιστολή οργανώνεται σε:
α. Πρόλογο: αναφέρεται το θέμα της.
β. Κύριο μέρος: αναπτύσσονται όλα όσα θέλει να αναφέρει ο αποστολέας. Το κύριο
μέρος μπορεί να είναι μία ή περισσότερες παράγραφοι.
γ. Επίλογο: η επιστολή ολοκληρώνεται με κάποιο συμπέρασμα, έκφραση ευχής ή άλ-
λον τρόπο, ανάλογα με το θέμα της.
•­ Γλώσσα και ύφος: είναι ανάλογα με το σε ποιον απευθύνεται η επιστολή. Έτσι:
– όταν γράφουμε σε κάποιο άγνωστο ή επίσημο πρόσωπο, τα ρήματα μπαίνουν στον
πληθυντικό αριθμό και το ύφος είναι σοβαρό, τυπικό, ευγενικό.
– όταν γράφουμε σε φιλικό ή συγγενικό πρόσωπο, τα ρήματα μπαίνουν στον ενικό
αριθμό και το ύφος είναι απλό, άμεσο, οικείο.

21

Aναπτυγμένο θέμα

Γράψτε μια επιστολή σε έναν φίλο σας που πηγαίνει σε άλλο γυμνάσιο. Μοιρα-
στείτε μαζί του τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας από τις πρώτες μέρες στο
νέο σας σχολείο.

Τόπος/Ημερομηνία Αθήνα, 10 Οκτωβρίου 2018

Προσφώνηση Ελένη μου,
Πρόλογος Είναι λίγες εβδομάδες που ξεκίνησαν τα μαθήματα κι έχω τόσα
Πρώτες εντυπώσεις να σου πω για το νέο μου σχολείο, που δεν ξέρω από πού να αρ-
από το νέο σχολείο χίσω. Το γυμνάσιο είναι πραγματικά ένας καινούριος κόσμος.
Κύριο μέρος Πολλές αλλαγές, πολλά διαφορετικά πράγματα. Νέο περιβάλλον,
νέα πρόσωπα, περισσότερα μαθήματα, αρκετό διάβασμα. Όλα
Τα συναισθήματά είναι ενδιαφέροντα, συναρπαστικά αλλά και κάπως αγχωτικά.
μου την πρώτη μέρα
Δε σου κρύβω ότι την πρώτη μέρα στο γυμνάσιο ένιωθα πολύ
Περιγραφή παράξενα. Από τη μια ήμουν ενθουσιασμένη που είχα μεγαλώ-
του σχολείου: σει και θα πήγαινα σ’ ένα καινούριο σχολείο. Ανυπομονούσα
Κτίριο-πρόσωπα να ξεκινήσει η νέα μου σχολική ζωή. Από την άλλη όμως είχα
αρκετό άγχος και διαρκώς αναρωτιόμουν: Θα είναι δύσκολο το
γυμνάσιο; Θα κάνω νέους φίλους; Θα τα καταφέρω με τα μαθή-
ματα; Ευτυχώς βρήκα πολλούς συμμαθητές μου από το δημοτι-
κό και ένιωσα καλύτερα. Τουλάχιστον δε θα ήμουν μόνη στο νέο
ξεκίνημα.

Πάντως μπορώ να πω ότι το καινούριο μου σχολείο μού αρέ-
σει αρκετά. Είναι ένα μεγάλο, σχετικά καινούριο κτίριο, βαμ-
μένο με όμορφα χρώματα. Οι τάξεις είναι φωτεινές και άνετες.
Υπάρχει αίθουσα υπολογιστών, εργαστήριο πειραμάτων για τη
Φυσική και μια μικρή βιβλιοθήκη απ’ όπου μπορούμε να δανει-
ζόμαστε βιβλία για τις εργασίες μας. Το προαύλιο είναι τεράστιο
κι έχει γήπεδο μπάσκετ και βόλεϊ. Στα διαλείμματα μαζευόμα-
στε όλοι εκεί και γίνεται χαμός από τις φωνές μας. Οι καθηγητές
είναι ευγενικοί μαζί μας αλλά κάπως απόμακροι και αυστηροί.
Είναι και τόσο πολλοί! Διαφορετικός σε κάθε μάθημα, πού να
προλάβουμε να γνωριστούμε! Οι νέοι μου συμμαθητές φαίνο-
νται συμπαθητικοί. Πιστεύω ότι θα κάνουμε καλή παρέα. Αυτοί
που δε μου αρέσουν καθόλου είναι οι μεγαλύτεροι μαθητές. Το
παίζουν «μεγάλοι» και φωνάζουν εμάς της Α΄ Γυμνασίου «πρωτά-
κια» και «μικρά». Με εκνευρίζουν αφάνταστα!

22

1η ενότητα

Τα μαθήματα Αυτό που μου φαίνεται πιο πιεστικό στο γυμνάσιο είναι τα
μαθήματα. Είναι και πιο πολλά και πιο δύσκολα. Και απαιτούν
Επίλογος αρκετό διάβασμα. Κάθε απόγευμα κάνω αγώνα δρόμου για να
Προτροπή στη φίλη διαβάσω όσα πρέπει, να ετοιμάσω τις εργασίες μου, να λύσω τις
μου να γράψει ασκήσεις. Και πού να αρχίσουν και τα διαγωνίσματα! Πάντως θέ-
και τις δικές της λω να πάρω καλούς βαθμούς. Το ’χω βάλει στόχο.
εντυπώσεις
Αποφώνηση Αυτά λοιπόν για το καινούριο μου σχολείο. Δυστυχώς πρέπει
Υπογραφή να κλείσω εδώ το γράμμα μου, γιατί με περιμένει μπόλικο διά-
βασμα για αύριο. Γράψε μου κι εσύ τις εντυπώσεις σου από τις
πρώτες μέρες στο γυμνάσιο. Περιμένω με ανυπομονησία νέα
σου.

Με αγάπη
Η φίλη σου Χαρά

 ΘΕΜΑ ΠΡΟΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗ*

1.12. Μία από τις νέες εμπειρίες που προσφέρει το γυμνάσιο είναι ότι γνωρίζεις νέους

συμμαθητές και δημιουργείς νέες φιλίες. Σ’ ένα γράμμα που στέλνετε σε κάποιο
αγαπημένο πρόσωπο μιλήστε για τη σχέση που έχετε με τους καινούριους σας
συμμαθητές και παρουσιάστε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας.

* Οι απαντήσεις βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου.

23

Κριτήρια συνεξέτασης*

Α. Κριτήριο αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα

ΚΕΙΜΕΝΟ

Στο παρακάτω κείμενο ένας μαθητής μιλά για την πιο ενδιαφέρουσα εμπειρία που είχε ξεκινώντας το
γυμνάσιο.

Αθήνα, 20 Οκτωβρίου 2018
Φίλε μου Γιάννη,
Αν με ρωτούσες ποιο είναι το πιο ενδιαφέρον απ’ όσα καινούρια πράγματα συνάντησα
στο γυμνάσιο, μάλλον δε θα σου έλεγα κάτι για τον χώρο του νέου μου σχολείου, για τους
καθηγητές, για τη μεγαλύτερη δυσκολία των μαθημάτων και τις αυξημένες υποχρεώσεις σε
σχέση με το δημοτικό. Τίποτα τέτοιο. Θα στεκόμουν περισσότερο στο γεγονός ότι βρέθηκα
σ’ ένα νέο περιβάλλον, που μου έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσω νέα πρόσωπα, να κάνω
νέους φίλους.

Οι πρώτες μου στιγμές στο γυμνάσιο ήταν δύσκολες. Ένα μικρό «δράμα»! Μόλις είχα
έρθει από άλλη πόλη και δεν ήξερα κανέναν· ένιωθα μόνος κι έπρεπε να μπω στο κλίμα ενός
νέου καθημερινού κόσμου, που θα ήταν πλέον, για χρόνια, ο κόσμος μου. Εσύ με καταλαβαί-
νεις. Έχεις περάσει το ίδιο. Έτσι, ένιωσα ανακούφιση όταν συνάντησα ένα παιδί που είχε τις
ίδιες ανάγκες με μένα, που αναζητούσε μια φιλική συντροφιά σ’ αυτές τις καινούριες κατα-
στάσεις. Με μια ασήμαντη αφορμή –νομίζω για το πρόγραμμα των μαθημάτων– βρεθήκαμε
να κουβεντιάζουμε και σιγά σιγά να γνωριζόμαστε. Τον λένε Χρήστο.

Ο νέος μου συμμαθητής και φίλος πλέον είναι σε κάποια πράγματα διαφορετικός από
μένα. Πέρα από την εμφάνιση –ο Χρήστος είναι ψηλός και σωματώδης– είναι πολύ ομιλητι-
κός και εκφραστικός. Ωστόσο και οι δύο αντιμετωπίζουμε με την ίδια χιουμοριστική διάθεση
τις δυσκολίες και τα προβλήματα, κι αυτό μας έφερε κοντά. Έτσι σιγά σιγά, μέσα στον νέο
κόσμο του γυμνασίου, τα μικρά καθημερινά ζητήματα, τα νέα βιβλία, το ακατάστατο πρό-
γραμμα, η ουρά στο κυλικείο, οι ιδιοτροπίες ενός καθηγητή και η αυστηρότητα ενός άλλου,
οι συμμαθητές, οι πρώτες «πλάκες» ήταν οι μικρές αφορμές που άρχισαν να μας δένουν.

Τώρα πλέον οι μέρες στο νέο μου σχολείο περνάνε όπως όλες οι σχολικές μέρες, με δια-
βάσματα και διαγωνίσματα, με το άγχος της εξέτασης, αλλά και με τη χαρά της συντροφιάς
ενός καλού φίλου, που η εμφάνισή του στη ζωή μου την εποχή αυτή ήταν πολύτιμη για μένα.
Γιατί όλα τα πράγματα στη ζωή, ακόμη και τα πιο άσχημα, γίνονται καλύτερα όταν το μοιρά-
ζεσαι μ’ έναν φίλο. Έχω άδικο;

Ο φίλος σου Νίκος

* Οι απαντήσεις βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου.

24

1ο θέμα
Αφού διαβάσετε το κείμενο, να απαντήσετε στα εξής;
α. Ποιος είναι ο πομπός του κειμένου;
β. Ποιος είναι ο δέκτης;
γ. Ποιο μέσο (δίαυλος) επικοινωνίας χρησιμοποιείται;
δ. Ποιος είναι ο σκοπός του κειμένου;
ε. Γιατί ο Νίκος χαρακτηρίζει τη φιλία του με τον Χρήστο πολύτιμη; (4η παράγραφος: που

η εμφάνισή του στη ζωή μου την εποχή αυτή ήταν πολύτιμη για μένα)
Μονάδες 6

2ο θέμα
α. Να βάλετε από έναν μικρό πλαγιότιτλο στη 2η και την 3η παράγραφο του κειμένου, που

να δείχνουν το θέμα τους.
β. Να διακρίνετε τις παρακάτω προτάσεις του κειμένου ως προς τα συστατικά τους (απλές,

σύνθετες, επαυξημένες, ελλειπτικές) και ως προς τη σημασία τους (αποφαντικές, ερω-
τηματικές, προστακτικές, επιφωνηματικές).
– Οι πρώτες μου στιγμές στο γυμνάσιο ήταν δύσκολες.
– Ένα μικρό «δράμα»!
– Εσύ με καταλαβαίνεις.
– Ο Χρήστος είναι ψηλός και σωματώδης.
– Έχω άδικο;

Μονάδες 4

3ο θέμα
Είσαστε πια μαθητές της Α΄ Γυμνασίου και, όπως θα έχετε και οι ίδιοι διαπιστώσει, η ζωή
στο γυμνάσιο έχει πολλά θετικά στοιχεία, αλλά κρύβει και κάποιες δυσκολίες. Ποιο είναι το
σημαντικότερο πρόβλημα/δυσκολία που αντιμετωπίζετε στο νέο σας σχολείο; Γράψτε μια
επιστολή σ’ έναν φίλο σας όπου θα του παρουσιάζετε το συγκεκριμένο πρόβλημα και τις
σκέψεις και τα συναισθήματά σας σχετικά με αυτό. (200 περίπου λέξεις)

Μονάδες 10

25

Β. Κριτήριο αξιολόγησης στη Νεοελληνική Λογοτεχνία

ΚΕΙΜΕΝΟ

Ν. Καζαντζάκης, Η Νέα Παιδαγωγική

Το κείμενο είναι απόσπασμα από το 5ο κεφάλαιο του πεζογραφήματος Αναφορά στον Γκρέκο (1961)
του Νίκου Καζαντζάκη. Στην πραγματικότητα είναι η αυτοβιογραφία του συγγραφέα. Το 5ο κεφάλαιο
αναφέρεται στις συχνά επώδυνες εμπειρίες του νεαρού Ν. Καζαντζάκη από το δημοτικό σχολείο, που στα
τέλη του 19ου αι. ήταν ιδιαίτερα αυταρχικό. Ειδικότερα στο απόσπασμα παρακολουθούμε την πρώτη
του μέρα στο δημοτικό σχολείο.

Με τα μαγικά πάντα μάτια, με το πολύβουο, γεμάτο μέλι και μέλισσες μυαλό, μ’ ένα κόκκινο
μάλλινο σκούφο στο κεφάλι και τσαρουχάκια με κόκκινες φούντες στα πόδια, ένα πρωί κίνη-
σα, μισό χαρούμενος, μισό αλαφιασμένος1, και με κρατούσε ο πατέρας μου από το χέρι. Η
μητέρα μού είχε δώσει ένα κλωνί βασιλικό να τον μυρίζουμαι, λέει, να παίρνω κουράγιο, και
μου κρέμασε το χρυσό σταυρουλάκι της βάφτισής μου στο λαιμό.

– Με την ευκή του Θεού και με την ευκή μου…, μουρμούρισε και με κοίταξε με καμάρι.
Ήμουν σαν ένα μικρό καταστολισμένο σφαγάρι2 κι ένιωθα μέσα μου περφάνια και
φόβο· μα το χέρι μου ήταν σφηνωμένο βαθιά μέσα στη φούχτα του πατέρα μου κι αντρειευ-
ούμουν3. Πηγαίναμε, πηγαίναμε, περάσαμε τα στενά σοκάκια, φτάσαμε στην εκκλησία του
Αϊ-Μηνά, στρίψαμε, μπήκαμε σ’ ένα παλιό χτίρι4, με μια φαρδιάν αυλή, με τέσσερις μεγάλες
κάμαρες στις γωνιές κι ένα κατασκονισμένο πλατάνι στη μέση. Κοντοστάθηκα, δείλιασα· το
χέρι μου άρχισε να τρέμει μέσα στη μεγάλη ζεστή φούχτα.
Ο πατέρας μου έσκυψε, άγγιξε τα μαλλιά μου, με χάδεψε· τινάχτηκα· ποτέ δεν θυμόμουν
να μ’ έχει χαδέψει· σήκωσα τα μάτια και τον κοίταξα τρομαγμένος. Είδε πως τρόμαξα, τρά-
βηξε πίσω το χέρι του:
– Εδώ θα μάθεις γράμματα, είπε, να γίνεις άνθρωπος· κάμε το σταυρό σου.
Ο δάσκαλος πρόβαλε στο κατώφλι· κρατούσε μια μακριά βίτσα και μου φάνηκε άγριος,
με μεγάλα δόντια, και κάρφωσα τα μάτια μου στην κορφή του κεφαλιού του να δω αν έχει
κέρατα· μα δεν είδα, γιατί φορούσε καπέλο.
– Ετούτος είναι ο γιος μου, του ’πε ο πατέρας μου.
Ξέμπλεξε το χέρι μου από τη φούχτα του και με παρέδωκε στο δάσκαλο.
– Το κρέας δικό σου, του ’πε, τα κόκαλα δικά μου· μην τον λυπάσαι, δέρνε τον, κάμε τον
άνθρωπο.
– Έγνοια σου, καπετάν Μιχάλη· έχω εδώ το εργαλείο που κάνει τους ανθρώπους, είπε ο
δάσκαλος κι έδειξε τη βίτσα.

1. αλαφιασμένος: ταραγμένος, τρομαγμένος.
2. σφαγάρι: ζώο που προορίζεται για σφαγή, σφάγιο.
3. αντρειευούμουν: έκανα τον γενναίο.
4. χτίρι: κτίριο.

26

1ο θέμα
Ποια συναισθήματα κατακλύζουν τον μικρό Νίκο πηγαίνοντας την πρώτη μέρα στο σχο-
λείο; Να παρουσιάσετε λέξεις ή φράσεις του κειμένου που δείχνουν αυτά τα συναισθήματα.

Μονάδες 6
2ο θέμα
Να βρείτε τα σημεία του κειμένου στα οποία υπάρχει περιγραφή. Τι περιγράφεται κάθε
φορά; Τι πιστεύετε ότι προσφέρει η χρήση της περιγραφής στην αφήγηση αυτής της νέας
εμπειρίας που έζησε ο Ν. Καζαντζάκης;

Μονάδες 6
3ο θέμα
Επιλέξτε ένα από τα παρακάτω:
α. Στον σύντομο διάλογο του πατέρα με τον δάσκαλο μπορούμε να διακρίνουμε κάποιες

από τις παιδαγωγικές αντιλήψεις της εποχής. Ποιες ήταν αυτές; Ισχύουν ανάλογες
παιδαγωγικές μέθοδοι σήμερα; Να παρουσιάσετε τις απόψεις σας σ’ ένα κείμενο 120
περίπου λέξεων.
β. Υποθέστε ότι είστε ο μικρός Νίκος και γυρίζετε στο σπίτι μετά την πρώτη μέρα στο
σχολείο. Αφηγηθείτε σ’ έναν μικρότερο φίλο σας τι ζήσατε αυτή τη μέρα. (περίπου 120
λέξεις)

Μονάδες 8

27

Απαντήσεις στις ασκήσεις του Βιβλίου του Μαθητή

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Κείμενο 1, σελ. 10-11 Κείμενο 2, σελ. 11

 Eρώτηση κατανόησης  Eρωτήσεις κατανόησης

n H Άννα, μπαίνοντας για πρώτη φορά στον χώρο 1. Πολύ πριν οι άνθρωποι αναπτύξουν την ικανότητα
του Γυμνασίου, νιώθει όλη την προηγούμενη χαρά του λόγου (προφορικού και γραπτού) χρησιμοποιού-
και τον ενθουσιασμό της για το ότι είναι πια γυμνα- σαν τα χέρια και το πρόσωπο για να επικοινωνούν με-
σιοκόριτσο να την εγκαταλείπουν. Aναστατωμένη ταξύ τους. Kάνοντας διάφορες χειρονομίες και γκρι-
και αμήχανη, παρατηρεί τα άγνωστα πρόσωπα γύρω μάτσες είχαν ουσιαστικά διαμορφώσει έναν ιδιαίτερο
της, τους μεγαλύτερους μαθητές του Γυμνασίου, που κώδικα επικοινωνίας, με τον οποίο αντάλλασσαν πλη-
φαντάζουν στα μάτια της σπουδαίοι και πολύ πιο ώρι- ροφορίες και εξέφραζαν τα συναισθήματά τους.
μοι από την ίδια, και αρχίζει να νιώθει μειονεκτικά
απέναντί τους. Mε θαυμασμό αλλά και κάποια ζήλια 2. Mε την επινόηση του αλφάβητου ο άνθρωπος κατά-
διαπιστώνει ότι αυτοί είναι πια «ολόκληροι άντρες φερε να νικήσει τον χώρο και τον χρόνο. Η γραφή τού
και γυναίκες» και συμπεριφέρονται με άνεση και σι- έδωσε τη δυνατότητα να αποθηκεύει πολλές πληρο-
γουριά, ενώ η ίδια μοιάζει πολύ ασήμαντη, άπειρη και φορίες τις οποίες δεν μπορούσε να συγκρατήσει στη
μικρή. Έτσι, αποθαρρημένη και κάπως ντροπιασμένη, μνήμη του, κι έτσι κινδύνευαν να χαθούν. Επίσης χάρη
η Άννα αποτραβιέται σε μια γωνιά νιώθοντας τελείως στον γραπτό λόγο έγινε πιο εύκολη η επικοινωνία με-
μόνη και ξένη στο νέο της σχολείο. ταξύ ανθρώπων που τους χώριζε η απόσταση. Τέλος
με τη γραφή οι γνώσεις και οι εμπειρίες μιας γενιάς
Tα συναισθήματα της Άννας φαίνονται στο κείμε- διασώζονται και μεταδίδονται στις επόμενες γενιές.
νο από τα εξής στοιχεία: Έτσι οι άνθρωποι δε χρειάζεται να ανακαλύπτουν ή να
– τη χρήση χαρακτηριστικών εκφράσεων και λέξεων· επινοούν κάθε φορά από την αρχή τα ίδια πράγματα·
π.χ. ένιωσε να βουλιάζει, πέρασε διστακτικά από δίπλα αντίθετα, στηριγμένες πάνω στις ήδη κατακτημένες
τους, σκέφτηκε αναψοκοκκινισμένη, ζάρωσε σε μια άκρη. γνώσεις και στην υπάρχουσα εμπειρία, δημιουργούν
– τη χρήση προτάσεων που εκφράζουν ένα έντονο τα δικά τους επιτεύγματα. Με αυτό τον τρόπο όλοι οι
συναίσθημα και παίρνουν ως σημείο στίξης θαυμα- τομείς της γνώσης και γενικότερα ο πολιτισμός εξελίσ-
στικό· π.χ. Θεέ, πόσο ... όλοι τους!, Kι αυτή σαν νάνος!, σονται και προοδεύουν.
Oλόκληροι ... γυναίκες!
– τη χρήση της επιφωνηματικής έκφρασης Θεέ. Κείμενο 3, σελ. 12
– τη χρήση ελλειπτικών προτάσεων (προτάσεων δη-
λαδή από τις οποίες λείπουν ένα ή περισσότερα στοι-  Eρωτήσεις κατανόησης
χεία/λέξεις), που δείχνουν έντονα την αναστάτωση
της ηρωίδας· π.χ. Kι αυτή σαν νάνος!, Oλόκληροι άντρες 1. Oι κώδικες που παρουσιάζονται στο κείμενο 3 είναι
και γυναίκες! οι εξής:
– την παρουσίαση των σκέψεων της ηρωίδας που – ο Kώδικας Oδικής Kυκλοφορίας (σήματα της Tροχαί-
δίνονται σε ευθύ λόγο· π.χ. «Kαι δεν ξέρω ... σαν βλα- ας, φωτεινοί σηματοδότες)
χαντερό!». – ο κώδικας των ήχων (το κουδούνι στο σχολείο)
– ο κώδικας των μαθηματικών (αριθμοί και μαθημα-
τικά σύμβολα)

28

1η ενότητα

– ο κώδικας της μουσικής (νότες, κλειδιά, πεντάγραμ- 2. Από τη μητέρα, τον πατέρα και όλους τους άλλους
μο) προγόνους η πατρίδα είναι το πολυτιμότερο και σεβα-
– ο γλωσσικός κώδικας (λέξεις της νέας και της αρχαί- στότερο και αγιότερο (ενν. αγαθό).
ας ελληνικής γλώσσας – γράμματα, τόνοι, πνεύματα).

Β. ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Β1. Παράγοντες της επικοινωνίας τούς και να διασφαλίσει έτσι την ο­μαλή λειτουργία του
σχολείου.
 Ακούω και μιλώ, σελ. 12-13 • H Άννα παρακολουθεί αμίλητη τον Γιώργο, που σε
σχέση με αυτήν μοιάζει πολύ καλά πληροφορημένος,
1. Tα λόγια του Γιώργου είναι τα εξής: και ακ­ ολουθεί τις οδηγίες του.
– Άννα!
– Tι θες σε τούτο το προαύλιο; [...] Eμείς μένουμε στο Όσο για τους μαθητές που ακούν τον διευθυντή,
κάτω προαύλιο. Δε σ’ το ’πανε; Πάμε. οι περισσότεροι, και μάλιστα αυτοί των μεγαλύτε-
– Eφέτος έχει έρθει καινούριος γυμνασιάρχης. Λένε πως ρων τάξεων, δυσανασχετούν με τα λεγόμενά του και
είναι πολύ αυστηρός. Στο προηγούμενο Γυμνάσιο που αντιδρούν με διαμαρτυρίες. Πάντως, υπάρχουν και
ήταν, λένε, τους είχε κάνει όλους στρατιωτάκια, καθηγη- κάποιοι μαθητές της A΄ Γυμνασίου, όπως η Άννα και η
τές και μαθητές! Aγγέλα, που δεν κατανοούν τις δυσνόητες λέξεις και
φράσεις που χρησιμοποιεί ο γυμνασιάρχης (π.χ. Πά-
Tα λόγια του διευθυντή του Γυμνασίου είναι ραυτα! Aπό αύριο θα υποστούν κυρώσεις οι μη συμμορ-
τα εξής: φωθέντες) και γι’ αυτό τον παρακολουθούν αμήχανοι
– Δε θα ανεχτώ! Kαι τώρα οι μαθητές ν’ αρχίσουν να προ- και απορημένοι.
χωρούν απ’ αριστερά και να μπαίνουν από την κύρια εί-
σοδο στο πάνω προαύλιο. Oι μαθήτριες από δεξιά. Θα 2. H Άννα και η Aγγέλα δεν καταλαβαίνουν τι λέει ο
μπαίνουν από την πλαϊνή. γυμνασιάρχης, γιατί χρησιμοποιεί λέξεις και φράσεις
– Δε θα ανεχτώ, είπα! Πάραυτα! Aπό αύριο θα υποστούν που δε γνωρίζουν τη σημασία τους όπως πάραυτα
κυρώσεις οι μη συμμορφωθέντες! (= αμέσως) και θα υποστούν κυρώσεις οι μη συμμορ-
• O Γιώργος απευθύνεται στην Άννα, ενώ ο γυμνα- φωθέντες (= θα τιμωρηθούν όσοι δε συμμορφωθούν
σιάρχης απευθύνεται στους μαθητές του Γυμνασίου, με τους κανονισμούς του σχολείου). Οι λέξεις αυτές
που είναι συγκεντρωμένοι στο προαύλιο. ανήκουν στην καθαρεύουσα, μια παλιότερη μορφή
• O Γιώργος δίνει στην Άννα πληροφορίες σχετικά με της ελληνικής γλώσσας, την οποία τα δύο κορίτσια δε
τον χώρο του σχολείου, λέγοντάς της σε ποιο προαύ- γνωρίζουν.
λιο πρέπει να περιμένουν, και της αναφέρει τις φήμες
σχετικά με τον καινούριο γυμνασιάρχη. Σκοπός του 3. Σήμερα ο άνθρωπος, καθώς έχει στη διάθεσή του
είναι να πληροφορήσει τη συμμαθήτριά του για πρό- πολλούς τρόπους για να επικοινωνεί με τους άλλους,
σωπα και πράγματα στο νέο τους σχολείο και να τη προτιμά κάθε φορά αυτόν που εξυπηρετεί καλύτερα τις
βοηθήσει έτσι να προσαρμοστεί γρηγορότερα σ’ αυτό. ανάγκες του. Eξακολουθεί, λοιπόν, να χρησιμοποιεί
O γυμνασιάρχης, από την άλλη, ανακοινώνει με αυ- σε μεγάλο βαθμό τον προφορικό λόγο στην καθημε-
στηρό ύφος στους μαθητές τους κανονισμούς στους ρινή του ζωή, ενώ, ανάλογα με την περίπτωση, άλλοτε
οποίους πρέπει να υπακούν και τους δίνει οδηγίες προτιμά τον γραπτό λόγο, άλλοτε την εικόνα και άλ-
για το πώς πρέπει να προσέρχονται στον χώρο του λοτε κάποιον συνδυασμό όλων αυτών των τρόπων
σχολείου, απειλώντας τους μάλιστα με κυρώσεις αν επικοινωνίας. Συγκεκριμένα:
δε συμμορφωθούν. Σκοπός του είναι να επ­ ιτύχει τη
συμμόρφωση των μαθητών στους κανονισμούς αυ-

29

– τον προφορικό λόγο (ομιλία) τον χρησιμοποιεί σε τρος, η Σόφη και η Tάνια (φίλοι του Aλέξη) παρουσι-
διάφορες συζητήσεις, σε τηλεφωνικές συνδιαλέξεις, άζονται και ως γνωστοί του Πωλ· οι οικογένειες των
σε ραδιοφωνικές ή τηλεοπτικές εκπομπές κ.λπ. δύο παιδιών γνωρίζονται μεταξύ τους, αφού ο Aλέξης
– τον γραπτό λόγο (γραφή) τον χρησιμοποιεί σε οποιο- αναφέρει την αδερφή του Λίνα και στέλνει χαιρετι-
δήποτε κείμενο (επιστολή, άρθρο εφημερίδας, αίτηση, σμούς στην αδερφή και τη μαμά του Πωλ· τέλος, στην
επιγραφή, γραπτό μήνυμα στο κινητό τηλέφωνο ή στο αρχή της επιστολής ο Aλέξης θυμίζει στον φίλο του την
διαδίκτυο κ.λπ.). εκδρομή τους στους Δελφούς.
– την εικόνα τη χρησιμοποιεί στην επικοινωνία του
μέσω της τέχνης (ζωγραφική, γελοιογραφία, φω- 3. H επιστολή αυτή είναι ένας τρόπος για να α­νταλλά-
τογραφία κ.λπ.) και βέβαια στα MME (εφημερίδες, ξουν τα δύο πρόσωπα πληροφορίες για τη ζωή τους,
περιοδικά, τηλεόραση, διαδίκτυο). να μοιραστούν σκέψεις και συναισθήματα και να προ-
βάλουν τις διαφορετικές τους εμπειρίες. Έτσι, παρά
4. Σκίτσο 1: O πρώτος ομιλητής (το κορίτσι αριστε- την απόσταση που τους χωρίζει, οι φιλικοί δεσμοί που
ρά) προτείνει κάτι σε κάποιον άλλον (Kαθόμαστε τους συνδέουν μπορούν να διατηρηθούν και συνε-
μαζί;), ενώ ο δεύτερος ομιλητής (το κορίτσι δεξιά) χώς να ανανεώνονται.
συμφωνεί με μια πρόταση (Γιατί όχι;).
Σκίτσο 2: O ομιλητής (ο γυμνασιάρχης) απειλεί. 4. H απάντηση στην ερώτηση αυτή είναι προσωπική.
Σκίτσο 3: O ομιλητής (ο μαθητής) ζητά μια πληρο-
φορία. 5. Kείμενο 1: Πρόκειται για την προφορική συνο-
Σκίτσο 4: O ομιλητής (η Άννα) εκφράζει φόβο για μιλία (διάλογο) δύο προσώπων. Kαθώς η γλωσσική
κάτι. επικοινωνία είναι προφορική, ο λόγος είναι πιο ανα-
λυτικός και το ύφος χαρακτηρίζεται από αμεσότητα,
 Ακούω και μιλώ, σελ. 14 οικειότητα και αυθορμητισμό.

1. O αποστολέας αυτής της επιστολής είναι ο Aλέξης Kείμενο 2: Το ίδιο μήνυμα στο κινητό τηλέφωνο
και ο παραλήπτης της είναι ο φίλος του, ο Πωλ. παρουσιάζεται διαφορετικά. O λόγος είναι σύντομος,
τηλεγραφικός και το ύφος είναι λακωνικό, λιτό και
2. Tα δύο πρόσωπα που επικοινωνούν με τη συγκε- απρόσωπο.
κριμένη επιστολή (ο Aλέξης και ο Πωλ) φαίνεται πως
είναι φίλοι. Tα στοιχεία της επιστολής που αποδεικνύ-  Διαβάζω και γράφω, σελ. 15
ουν ότι η μεταξύ τους σχέση είναι φιλική είναι τα εξής:
α) η προσφώνηση Aγαπητέ μου Πωλ και η αποφώνηση 1. Στο κείμενο 1 ο πομπός και ο δέκτης διαφέρουν σε
Mε πολλή αγάπη. κάθε περίπτωση επικοινωνίας. Έτσι:
β) η χρήση του β΄ ενικού προσώπου (γράφεις, θυμά- α) στην πρώτη περίπτωση πομπός είναι ο Γιώργος και
σαι, φίλησέ μου κ.λπ.) και γενικότερα το άμεσο, απλό, δέκτης η Άννα.
καθημερινό και οικείο ύφος στο οποίο είναι γραμμένη β) στη δεύτερη περίπτωση πομπός είναι ο γυμνασιάρ-
η επιστολή. χης και δέκτης οι μαθητές του Γυμνασίου.
γ) το γεγονός ότι το θέμα της επιστολής αφορά προ- γ) στην τρίτη περίπτωση ο πομπός και ο δέκτης εναλ-
σωπικά ζητήματα του αποστολέα (νέα από το σχολείο λάσσονται: πότε πομπός είναι η Άννα και δέκτης η Aγ-
και τους φίλους του, εκμυστήρευση του θαυμασμού γέλα και πότε πομπός είναι η Aγγέλα και δέκτης η Άννα.
του για τη συμμαθήτριά του Xριστίνα κ.ά.). Στο κείμενο 4 πομπός είναι ο Aλέξης και δέκτης ο φί-
δ) η αναφορά σε πρόσωπα και γεγονότα που είναι λος του, ο Πωλ.
γνωστά και στους δύο φίλους. Για παράδειγμα, ο Πέ- • Στο κείμενο 1 η επικοινωνία είναι σε όλες τις περι-
πτώσεις προφορική, ενώ στο κείμενο 4 είναι γραπτή.

30

1η ενότητα

2. Στο κείμενο 4 ως μέσο επικοινωνίας χρησιμοποι- 4. Στην άσκηση αυτή κάθε μαθητής, αφού γράψει
είται η επιστολή. Στο σκίτσο 1 η επικοινωνία γίνεται το μικρό του όνομα, πρέπει να αντικαταστήσει ένα
πρόσωπο με πρόσωπο, ενώ στο σκίτσο 2 μέσω του ένα τα γράμματα του ονόματός του με τα αντίστοιχα
κινητού τηλεφώνου. σύμβολα από το αλφάβητο της νοηματικής γλώσσας.

3. α ➝ 4, β ➝ 3, γ ➝ 1, δ ➝ 5, ε ➝ 2.  Ακούω και μιλώ, σελ. 16

Β2. Κώδικες επικοινωνίας Για να δείξει τον καιρό της επόμενης μέρας, το δελτίο
 Ακούω και μιλώ, σελ. 15-16 χρησιμοποιεί εκτός από τον λόγο έναν χάρτη και ένα
1. Πριν από την επινόηση του αλφάβητου οι άνθρω- διάγραμμα (οπτικά σήματα). Στον χάρτη παρουσιάζο-
ποι χρησιμοποιούσαν διάφορες ζωγραφιές για να νται με κατάλληλα εικονίδια η κατά τόπους συννεφιά
παραστήσουν αντικείμενα και ιδέες και να επικοινω- και οι βροχοπτώσεις, με τα βελάκια η φορά των ανέ-
νήσουν μεταξύ τους. μων (π.χ. βορειοδυτικοί), με τους αριθμούς η θερμο-
κρασία σε διάφορες περιοχές της χώρας καθώς και
2. Προϋπόθεση για να κατανοήσει κάποιος τόσο την η ένταση των ανέμων, ενώ με το σχέδιο της πυξίδας
άσκηση των Mαθηματικών όσο και αυτή της Xημεί- (κάτω αριστερά) δηλώνεται πού βρίσκεται ο βορράς.
ας είναι να γνωρίζει τους αντίστοιχους κώδικες. O Στο διάγραμμα δίνονται οι διακυμάνσεις (μεταβολές)
κώδικας που χρησιμοποιείται στην άσκηση των Mα- της θερμοκρασίας.
θηματικών είναι γνωστός στον μαθητή της A΄ Γυ- • Bλέποντας ένα τέτοιο δελτίο καιρού, που μας προ-
μνασίου. H άσκηση ζητάει να συγκρίνουμε τους εξής ειδοποιεί για μικρή πτώση της θερμοκρασίας και για
δεκαδικούς αριθμούς: α) 35,046 και 60,03 και β) βροχές και καταιγίδες, θα πρέπει την επόμενη μέρα να
4,567 και 4,53989. Aπό τη σύγκριση προκύπτει ότι ο ντυθούμε με πιο ζεστά ρούχα και να πάρουμε μαζί μας
αριθμός 35,046 είναι μικρότερος (<) από τον 60,03 ομπρέλα ή αδιάβροχο.
και ότι ο αριθμός 4,567 είναι μεγαλύτερος (>) από
τον 4,53989. O μαθητής, λοιπόν, καθώς γνωρίζει τη  Διαβάζω και γράφω, σελ. 17
σημασία των αριθμών, της υποδιαστολής (,) και των
συμβόλων της ανισότητας (<, >), μπορεί να καταλά- 1. Eκτός από τον γλωσσικό, άλλοι κώδικες επικοινω-
βει την άσκηση. νίας είναι: ο κώδικας των μαθηματικών, της χημείας,
της μουσικής, της ζωγραφικής, ο Kώδικας Oδικής
Aντίθετα, η άσκηση της Xημείας δεν είναι κατανο- Kυκλοφορίας, ο κώδικας της νοηματικής γλώσσας, ο
ητή στον μαθητή της A΄ Γυμνασίου, καθώς δε γνωρί- κώδικας των σημάτων Mορς, ο κώδικας του συστή-
ζει τα σημεία του αντίστοιχου κώδικα. ματος Mπράιγ (ανάγλυφο σύστημα γραφής και ανά-
γνωσης για τυφλούς), ο κώδικας των ηλεκτρονικών
3. Oπτικά σήματα μας δίνουν τα σήματα του Kώδικα υπολογιστών κ.ά.
Oδικής Kυκλοφορίας, τα φανάρια, ο μαθηματικός • Oμοιότητες γλωσσικού κώδικα και άλλων κω-
κώδικας, ο γλωσσικός κώδικας (στη γραπτή του μορ- δίκων
φή) και οι νότες όταν διαβάζονται. Όλοι οι κώδικες επικοινωνίας:
α) εξυπηρετούν την ανθρώπινη ανάγκη για επικοινω-
Hχητικά σήματα μας δίνουν το κουδούνι του νία, τη μετάδοση δηλαδή μηνυμάτων.
σχολείου, ο γλωσσικός κώδικας (στην προφορική β) χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη συμβόλων ή ση-
του μορφή) και οι νότες όταν παίζονται από κάποιο μείων τα οποία λειτουργούν και ερμηνεύονται με βά-
μουσικό όργανο. ση συγκεκριμένους κανόνες.
• Διαφορές γλωσσικού κώδικα και άλλων κω-
δίκων

31

O γλωσσικός κώδικας είναι πιο αναπτυγμένος σε êεπικίνδυνη αριστερή στροφή
σχέση με τους άλλους κώδικες, διότι: êκίνδυνος λόγω συνεχούς κίνησης
α) είναι ευέλικτος: με αυτόν μπορούμε να εκφράσου-
με ποικίλα συναισθήματα, ιδέες και έννοιες, να μιλή- παιδιών (σχολεία, γήπεδα κ.λπ.)
σουμε για πράγματα που υπάρχουν και δεν υπάρχουν.
β) είναι δημιουργικός: ενώ οι άλλοι κώδικες χρησι- ê• EYΦΛEKTO YΛIKO
μοποιούν περιορισμένο αριθμό σημείων, στον γλωσ- ΠPOΣOXH! KINΔYNOΣ ΠYPKAΓIAΣ
σικό κώδικα καινούρια σημεία (νέες λέξεις) δημιουρ-
γούνται συνεχώς. Tο κείμενο είναι πολυτροπικό, γιατί συνδυάζει
γ) μεταδίδεται προφορικά και γραπτά. τον γλωσσικό κώδικα με την εικόνα.
δ) κατακτάται φυσικά: μαθαίνουμε να μιλάμε πριν
πάμε σχολείο.

2. O κίνδυνος στα σήματα του KOK παριστάνεται με 3. Πολυτροπικά είναι τα κείμενα 3 και 5, τα οποία
χρησιμοποιούν εκτός από τον γλωσσικό και άλλους
το εξής σήμα: κώδικες για να μεταδώσουν το μήνυμά τους. Συγκε-
κριμένα, στο κείμενο 3 εκτός από τον λόγο χρησιμο-
ê! ποιείται ο Kώδικας Oδικής Kυκλοφορίας, ο κώδικας
των μαθηματικών και ο κώδικας της μουσικής. Στο
Ωστόσο στον KOK κίνδυνο αναγγέλλουν γενικά κείμενο 5 ο γλωσσικός κώδικας συνδυάζεται με τον
οι πινακίδες που έχουν τριγωνικό σχήμα με κόκκινο χάρτη της Eλλάδας, όπου με κατάλληλα σύμβολα και
πλαίσιο και κίτρινο φόντο, π.χ.: αριθμούς παρουσιάζονται τα μετεωρολογικά φαινό-
μενα, και με ένα διάγραμμα που αναπαριστά τις μετα-
βολές της θερμοκρασίας.

Γ. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

Γ1. Είδη προτάσεων ανάλογα τις άλλες λέξεις του κειμένου). Eπιπλέον αποδίδει έτσι
με τα συστατικά τους πιο παραστατικά τον προφορικό λόγο (τα λόγια που η
μια μαθήτρια απευθύνει στην άλλη), αφού στην καθη-
 Ακούω και μιλώ, σελ. 17-18 μερινή ομιλία συνηθίζεται να παραλείπουμε στοιχεία/
λέξεις σε μια πρόταση.
1. H πρόταση αυτή μπορεί να εμπλουτιστεί με διάφο-
ρους τρόπους, όπως: 3. Oι δύο προτάσεις του αποσπάσματος είναι:
– Tο κουδούνι με τον χαρακτηριστικό του ήχο τού έκοψε α) H Λίνα ψήλωσε.
στη μέση την κουβέντα με τον καλύτερό του φίλο. β) έγινε σωστή δεσποινίς.
– Tο δυνατό κουδούνι του σχολείου τού έκοψε απότο- • Aπό τη δεύτερη πρόταση (έγινε σωστή δεσποινίς)
μα την κουβέντα με τους φίλους του για το χαρακτήρα μπορεί να αφαιρεθεί είτε το ρήμα έγινε είτε ο επιθετι-
του νέου γυμνασιάρχη. κός προσδιορισμός σωστή και αυτή να εξακολουθεί
να έχει ολοκληρωμένο νόημα:
2. • – Mε λένε Aγγέλα. Eσένα πώς σε λένε; έγινε σωστή δεσποινίς ➝ σ ωστή δεσποινίς (παρα-
• H συγγραφέας προτίμησε την ελλειπτική μορφή της
πρότασης, για να αποφύγει την περιττή επανάληψη λείπεται το ρήμα)
λέξεων που εννοούνται από τα συμφραζόμενα (από

32

1η ενότητα

➝ έγινε δεσποινίς (παρα- – Τι να πρωτοδιαβάσω όμως ➝ Τι να πρωτοδιαβάσω
λείπεται ο επιθετικός εγώ όμως
προσδιορισμός). – Mαθηματικά, Aρχαία, Iστορία, Θρησκευτικά; ➝ Nα
διαβάσω εγώ Mαθηματικά, Aρχαία, Iστορία, Θρη-
• Aπό την πρώτη πρόταση (H Λίνα ψήλωσε) δεν μπορεί σκευτικά;
να αφαιρεθεί τίποτα, αφού τα συστατικά της, οι λέξεις – Mεγάλος μπελάς! ➝ Tα μαθήματα είναι μεγάλος
που περιέχει, είναι τα απολύτως απαραίτητα για να μπελάς!
γίνεται κατανοητό το νόημά της (H Λίνα: υποκείμενο – – στα Mαθηματικά να λύσω αρκετές ασκήσεις ➝ στα Mα-
ψήλωσε: ρήμα). θηματικά έχω εγώ να λύσω αρκετές ασκήσεις
– στα Aρχαία να γράψω εργασία ➝ στα Aρχαία έχω
4. • Aπό την παραπάνω πρόταση λείπει το ρήμα. Aν εγώ να γράψω εργασία
το συμπληρώσουμε, η πρόταση γίνεται: – Aπό τη μια πλευρά οι εξισώσεις ➝ Aπό τη μια πλευρά
– Xωρίς ιδιαίτερα προβλήματα καιρού θα είναι η σημε- είναι οι εξισώσεις
ρινή μέρα. – από την άλλη ο Oδυσσέας και η Nαυσικά ➝ από την
άλλη είναι ο Oδυσσέας και η Nαυσικά
ή – Τι να κάνω όμως; ➝ Τι να κάνω εγώ όμως;
– Xωρίς ιδιαίτερα προβλήματα καιρού θα κυλήσει η ση- – Βλέπετε ➝ Εσείς βλέπετε
μερινή μέρα. – να μάθω τουλάχιστον δύο ξένες γλώσσες ➝ να
• O μετεωρολόγος παρέλειψε το ρήμα, γιατί εννοείται μάθω εγώ τουλάχιστον δύο ξένες γλώσσες
εύκολα από τα συμφραζόμενα (η παράλειψη του ρήμα- – που δεν έχω μάθει ακόμη καλά τα ελληνικά ➝ που
τος δεν επηρεάζει εδώ το νόημα της πρότασης). δεν έχω εγώ μάθει καλά τα ελληνικά
– Έτσι … έχω καθημερινά ➝ Έτσι … έχω εγώ καθη-
5. H πρόταση στο κινητό τηλέφωνο είναι ελλειπτική. μερινά
O πομπός παραλείπει στοιχεία της πρότασης (όπως – να διαβάζω αγγλικά και γερμανικά ➝ να διαβάζω
το ρήμα κ.ά.) που όμως ο δέκτης μπορεί να εννοήσει, εγώ αγγλικά και γερμανικά
αφού και τα δύο πρόσωπα μοιράζονται μια κοινή – Έπειτα λοιπόν … γυρίζω σπίτι ➝ Έπειτα λοιπόν …
γνώση (γνωρίζει ο ένας για τι πράγμα μιλάει ο άλ- γυρίζω εγώ σπίτι
λος), οπότε η επικοινωνία τους θα είναι επιτυχημένη. – να συνεχίσω … των μαθημάτων ➝ να συνεχίσω
O πομπός, λοιπόν, επιλέγει να μεταδώσει το μήνυμά εγώ … των μαθημάτων
του με αυτό τον τρόπο για ευκολία και ταχύτητα. – Ζαλισμένος διαβάζω ➝ Ζαλισμένος διαβάζω εγώ
– Μα επιτέλους, βαρέθηκα πια! ➝ Μα επιτέλους, εγώ
H δυνατότητα για εύκολη και γρήγορη επικοινωνία βαρέθηκα πια!
με κάποιον δέκτη είναι άλλωστε και ο λόγος για τον – να έχω και ελεύθερες ώρες … ξεκούραση ➝ να έχω
οποίο οι περισσότεροι άνθρωποι επιλέγουν να χρη- εγώ … ξεκούραση
σιμοποιούν ελλειπτικές προτάσεις κατά την αποστολή – Όσο κι αν προσπαθώ όμως ➝ όσο κι αν προσπαθώ
μηνυμάτων από το κινητό τους. εγώ όμως
– να εξοικονομήσω … ώρες ➝ να εξοικονομήσω
 Διαβάζω και γράφω, σελ. 19 εγώ … ώρες
– δεν τα καταφέρνω ➝ εγώ δεν τα καταφέρνω
1. Eλλειπτικές προτάσεις του κειμένου 6 είναι οι εξής: – Oύτε παιχνίδι, ούτε ξεκούραση λοιπόν ➝ Εγώ δεν
– Είμαι μαθητής της Α΄ Γυμνασίου ➝ Είμαι εγώ μαθη- έχω χρόνο ούτε για παιχνίδι ούτε για ξεκούραση
τής της Α΄ Γυμνασίου. λοιπόν.
– Αφού γευματίσω ➝ Αφού εγώ γευματίσω
– θα ξεκουραστώ λίγο ➝ θα ξεκουραστώ εγώ λίγο
– και αμέσως μετά θα αρχίσω το διάβασμα ➝ και
αμέσως μετά θα αρχίσω εγώ το διάβασμα

33

2. O συγγραφέας του άρθρου προτίμησε την πρώτη στους καθηγητές όσο και στους μαθητές (Στο προη-
εκδοχή (την ελλειπτική πρόταση), αφενός γιατί η πα- γούμενο Γυμνάσιο ... καθηγητές και μαθητές).
ράλειψη των συγκεκριμένων λέξεων δε δημιουργεί
πρόβλημα στην κατανόηση του νοήματος της πρό- 2. Oι δύο συμμαθήτριες ζητούν πληροφορίες η μία
τασης και αφετέρου γιατί με αυτή δίνει μεγαλύτερη από την άλλη με τις εξής ερωτηματικές προτάσεις:
έμφαση και παραστατικότητα στον λόγο του. α) Kατάλαβες τι είπε τώρα;
β) Eσένα; (ενν. πώς σε λένε)
Aυτή η εκδοχή ταιριάζει και στο υπόλοιπο κείμενο,
καθώς σ’ αυτό κυριαρχούν οι ελλειπτικές προτάσεις. H ερώτηση Kαθόμαστε μαζί; δε γίνεται με σκοπό
να ζητήσει ο πομπός μια πληροφορία, αλλά εκφράζει
3. Oι προτάσεις του συγκεκριμένου αποσπάσματος παράκληση (ενν. έλα να καθίσουμε μαζί).
μπορούν να συμπληρωθούν ως εξής:
3. Oι προτάσεις που ο γυμνασιάρχης χρησιμοποιεί
H ώρα είναι 8.00 π.μ. Tο βάρος στον ώμο του μα- για να ζητήσει από τους μαθητές να κάνουν κάτι είναι:
θητή είναι μεγάλο καθώς η τσάντα του είναι γεμάτη τε- α) Kαι τώρα οι μαθητές ν’ αρχίσουν να προχωρούν απ’
τράδια. Mια κόρνα ακούγεται. «Έρχεται το λεωφορείο! αριστερά και να μπαίνουν από την κύρια είσοδο στο πάνω
Tρέχα να το προλάβεις!» Στο λεωφορείο ακολουθεί προαύλιο.
συνάντηση με παλιούς φίλους και συμμαθητές. Aκούγο- β) Oι μαθήτριες από δεξιά θα μπαίνουν από την πλαϊνή.
νται γέλια. Oι συζητήσεις για τις καλοκαιρινές διακοπές γ) Πάραυτα! (ενν. να συμμορφωθείτε με τις υποδεί-
δίνουν και παίρνουν. ξεις μου· πρόκειται για ελλειπτική πρόταση).
• Tο αρχικό κείμενο με το πλήθος των ελλειπτικών
προτάσεων είναι πιο ελκυστικό στον αναγνώστη (τον 4. Στο κείμενο 6 τέτοιες προτάσεις είναι οι εξής:
δέκτη), καθώς ο λόγος του είναι πιο ζωντανός, άμε- – Mεγάλος μπελάς!
σος και παραστατικός σε σύγκριση με το πιο ψυχρό – Mα επιτέλους, βαρέθηκα πια!
ύφος του δεύτερου (συμπληρωμένου) κειμένου. – αλλά έλα που πρέπει να έχω και ελεύθερες ώρες για
παιχνίδι και ξεκούραση!
4. H πρόταση αυτή μπορεί να συμπληρωθεί με διά-
φορες λέξεις, για να γίνει επαυξημένη, όπως για πα- Στο κείμενο 7 τέτοιες προτάσεις είναι οι εξής:
ράδειγμα: – Kόρνα!
– Kάθε πρωί στις 8.30 ακριβώς χτυπάει δυνατά το – Tο λεωφορείο!
κουδούνι του σχολείου. – Tρέχα!
– Nέο σχολικό έτος!
Γ2. Είδη προτάσεων, σημασίες τους – Kαλή χρονιά!
και σημεία στίξης
 Διαβάζω και γράφω, σελ. 20
 Ακούω και μιλώ, σελ. 19 1. Oι προτάσεις στη συγκεκριμένη παράγραφο είναι
αποφαντικές, διότι μεταδίδουν πληροφορίες στον
1. O Γιώργος δίνει στην Άννα τις εξής πληροφορίες: δέκτη σχετικά με την επινόηση του αλφάβητου και την
α) Στο σχολείο τους έχει έρθει καινούριος γυμνασι- εξέλιξη της γραφής.
άρχης (Eφέτος έχει ... γυμνασιάρχης).
β) O γυμνασιάρχης αυτός έχει τη φήμη ότι είναι πολύ 2. H προστακτική πρόταση στην άσκηση αυτή είναι:
αυστηρός (Λένε πως είναι πολύ αυστηρός). – Nα συγκριθούν οι αριθμοί: α) 35,046 και 60,03 και β)
γ) Στο προηγούμενο σχολείο όπου υπηρετούσε ο 4,567 και 4,53989.
γυμνασιάρχης είχε επιβάλει αυστηρή πειθαρχία τόσο

34

1η ενότητα

3. α) Aποφαντική: Tελειώνουμε και τους διαγωνισμούς β) Mαθηματικά, Aρχαία, Iστορία, Θρησκευτικά;
του πρώτου τριμήνου. γ) Tι να κάνω όμως;
β) Eρωτηματική: Θυμάσαι που είχαμε πάει μαζί, με δ) Tι κατάσταση είναι αυτή;
τους γονείς μου, πριν από δύο χρόνια; ε) Tι θα γίνει, επιτέλους;
γ) Προστακτική: Φίλησέ μου τη Nικόλ και τη μαμά σου. Mετατροπή σε αποφαντικές
δ) Eπιφωνηματική: Πόσο γρήγορα κυλάνε οι μέρες α) Έχω πολύ διάβασμα.
του χρόνου! β) Έχω να διαβάσω Mαθηματικά, Aρχαία, Iστορία, Θρη-
σκευτικά.
 Ακούω και μιλώ, σελ. 20 γ) Δεν μπορώ να κάνω τίποτα.
δ) H κατάσταση είναι δύσκολη.
1. Με τις δύο αυτές ερωτηματικές προτάσεις τα κορί- ε) Kάτι πρέπει να γίνει επιτέλους.
τσια δε ζητούν κάποια πληροφορία, αλλά δείχνουν ότι • Σε σύγκριση με τις αποφαντικές, οι ερωτηματικές
δέχονται αυτό που τους προτείνεται. προτάσεις κάνουν το κείμενο πιο ζωντανό και άμεσο,
– Γιατί όχι; – ενν. Aσφαλώς θα καθίσουμε μαζί. καθώς εκφράζουν πιο έντονα τα συναισθήματα του
– Πού αλλού; – ενν. Bεβαίως θα καθίσουμε (στο πρώ- πομπού.
το θρανίο).

2. Oι ερωτηματικές προτάσεις του αποσπάσματος 2. – Tι θες σε τούτο το προαύλιο;
είναι: Aποφαντική: Eίσαι σε λάθος προαύλιο.
α) Tι θες σε τούτο το προαύλιο; Προστακτική: Φύγε από αυτό το προαύλιο.
β) Δε σ’ το ’πανε; – Δε σ’ το ’πανε;
Aποφαντική: Σου το είπαν.
Oι ερωτήσεις αυτές δεν εκφράζουν απορία, αλλά Προστακτική: Nα προσέχεις αυτά που σου λένε.
η πρώτη δίνει μια πληροφορία (ενν. Eίσαι σε λάθος • O Γιώργος προτίμησε τις ερωτηματικές προτάσεις,
προαύλιο), ενώ η δεύτερη εκφράζει αποδοκιμασία αφενός γιατί με αυτές δίνει μεγαλύτερη έμφαση στα
(ενν. Aφού σου το είπανε!). λεγόμενά του, κάνει πιο έντονο το ύφος του απ’ ό,τι
με τις αποφαντικές προτάσεις, αφετέρου γιατί δε θέλει
3. Oι ερωτηματικές προτάσεις του κειμένου ουσια- να γίνει απότομος και αγενής, πράγμα που θα συνέ-
στικά δεν εκφράζουν απορία αλλά ένα έντονο συναί- βαινε αν χρησιμοποιούσε τις προστακτικές προτάσεις.
σθημα του πομπού, το οποίο είναι η δυσαρέσκεια. Oι
προτάσεις αυτές είναι οι εξής: 3. Προτάσεις χωρίς άρνηση (καταφατικές)
α) Tι να πρωτοδιαβάσω όμως; (ενν. Έχω πολύ διάβα- – Eίμαι μαθητής της A΄ Γυμνασίου.
σμα!) – Σ’ αυτή την τάξη τα μαθήματα ... στο Δημοτικό σχολείο.
β) Mαθηματικά, Aρχαία, Iστορία, Θρησκευτικά; (ενν. – O χρόνος για τη μελέτη πολλαπλασιάστηκε.
Έχω να διαβάσω τόσα μαθήματα, Mαθηματικά, Aρ- – οι ελεύθερες ώρες μειώθηκαν.
χαία, Iστορία, Θρησκευτικά!)
γ) Tι να κάνω όμως; (ενν. Δεν μπορώ όμως να κάνω Πρόταση με άρνηση (αρνητική)
τίποτα!) – Ώρες για παιχνίδι σχεδόν δεν υπάρχουν στο ημερήσιο
δ) Tι κατάσταση είναι αυτή; (ενν. H κατάσταση είναι πρόγραμμά μου.
πολύ δύσκολη!) • Δεν είμαι μαθητής της A΄ Γυμνασίου. Σ’ αυτή την
ε) Tι θα γίνει, επιτέλους; (ενν. Eπιτέλους, βαρέθηκα!). τάξη τα μαθήματα δεν είναι περισσότερα και δυσκο-
λότερα απ’ ό,τι στο Δημοτικό σχολείο. O χρόνος για τη
 Διαβάζω και γράφω, σελ. 21 μελέτη δεν πολλαπλασιάστηκε, οι ελεύθερες ώρες δε
μειώθηκαν. Ώρες για παιχνίδι υπάρχουν στο ημερήσιο
1. Eρωτηματικές προτάσεις πρόγραμμά μου.
α) Tι να πρωτοδιαβάσω όμως;

35

 Ακούω και μιλώ, σελ. 21 – Θα πάμε στους Δελφούς; (ζητάμε μια πληροφορία)
– Θα πάμε στους Δελφούς! (εκφράζουμε ένα συναί-
1. Στο τέλος της πρότασης θα βάζαμε: σθημα)
– τελεία (.), αν θέλαμε να δώσουμε μια πληροφορία
→ Eίναι μαθητής της A΄ Γυμνασίου. 3. Με τη χρήση των ερωτηματικών και των θαυμα-
– ερωτηματικό (;), αν ζητούσαμε μια πληροφορία → στικών εκφράζονται πιο έντονα τα συναισθήματα του
Eίναι μαθητής της A΄ Γυμνασίου; μαθητή για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει στην A΄
– θαυμαστικό (!), αν θέλαμε να εκφράσουμε ένα συ- Γυμνασίου. Tο ύφος αυτό του λόγου με την αμεσό-
ναίσθημα → Eίναι μαθητής της A΄ Γυμνασίου! τητα και τη ζωντάνια του βρίσκει ανταπόκριση στο
νεανικό μαθητικό κοινό στο οποίο απευθύνεται, το
2. H παρακάτω πρόταση που επιλέγεται ως παράδειγ- οποίο έχει τα ίδια ή παρόμοια συναισθήματα για τις
μα προέρχεται από το κείμενο 4: καταστάσεις που βιώνει.
– Θα πάμε στους Δελφούς. (δίνουμε μια πληροφορία)

Δ. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

 σελ. 22 Κώδικες Σημεία του κώδικα
1.
γραπτός λόγος λέξεις
κώδικας των μαθηματικών αριθμοί και διάφορα σύμβολα
κώδικας της χημείας σύμβολα και ειδικοί όροι
κώδικας της μουσικής νότες
κώδικας της ζωγραφικής χρώματα, σχήματα κ.λπ.
κώδικας των H/Y ειδικοί όροι, εικονίδια κ.λπ.
K.O.K. οδικά σήματα
κώδικας Mορς ηχητικά σήματα
νοηματική γλώσσα χειρονομίες και εκφράσεις προσώπου

2. • Λέξεις που προέρχονται από το ρήμα επικοινω- – Mε την ανάπτυξη της τεχνολογίας, ο άνθρωπος δημι-
νώ είναι οι εξής: επικοινωνία, επικοινωνιακός, επικοινω- ούργησε πιο εξελιγμένα επικοινωνιακά συστήματα.
νιολόγος, επικοινωνιολογία, επικοινωνιολογικός. • Λέξεις που προέρχονται από το ρήμα συγκοινωνώ
• Προτάσεις είναι οι εξής: συγκοινωνία, συγκοινωνιακός, συγκοινω-
– H γλώσσα αποτελεί βασικό μέσο επικοινωνίας. νιακά (επίρρ.), συγκοινωνιολόγος, συγκοινωνιολογία.

3. ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΘΕΤΙΚΑ – ΑΡΝΗΤΙΚΑ

είμαι χαρούμενος, ευτυχισμένος, ενθουσιασμένος, αισιόδοξος, ανυπόμονος, περήφανος, ρήματα ουσιαστικά επίθεταμετοχές
αναστατωμένος, περίεργος, απογοητευμένος, δυσαρεστημένος, στενοχωρημένος,
Τις πρώτες μέρες απαισιόδοξος, διστακτικός, φοβισμένος, τρομαγμένος, ντροπιασμένος

νιώθω χαρά, ευτυχία, ενθουσιασμό, αισιοδοξία, ανυπομονησία, περηφάνια, αναστάτωση,
περιέργεια, απογοήτευση, δυσαρέσκεια, στενοχώρια, απαισιοδοξία, δισταγμό, φόβο,
τρόμο, ντροπή

χαίρομαι, ενθουσιάζομαι, αισιοδοξώ, ανυπομονώ, περηφανεύομαι, αναστατώνομαι, περιεργά-
ζομαι, απογοητεύομαι, δυσαρεστούμαι, στενοχωριέμαι, διστάζω, φοβάμαι, τρομάζω, ντρέπομαι

36

1η ενότητα

Ε. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ

 Ακούω και μιλώ, σελ. 23 μέριοι (αρχαίος λαός που ήταν εγκατεστημένος στη
Mεσοποταμία) γύρω στο 3500 π.X. H γραφή αυτή
1. O μαθητής χρησιμοποίησε στο γραπτό του τον έγινε γνωστή με την ονομασία σφηνοειδής γραφή,
κώδικα των μαθηματικών (σύμβολα και αριθμούς) καθώς οι Σουμέριοι έγραφαν πιέζοντας πάνω σε πλά-
και τον κώδικα της ζωγραφικής (σκίτσο). κες από μαλακό πηλό ένα ειδικό εργαλείο που άφηνε
• Tο σκίτσο στο τέλος της άσκησης δείχνει έναν νέο αποτύπωμα σαν σφήνα. O συνδυασμός αυτών των
(προφανώς τον ίδιο τον μαθητή) να είναι κρεμα- αποτυπωμάτων σχημάτιζε τα «γράμματα», τα σύμβο-
σμένος από μια τετραγωνική ρίζα (√). Δυστυχώς ο λα της γραφής αυτής.
μαθητής δεν κατόρθωσε να λύσει την άσκηση. Έτσι,
με αυτό το σκίτσο εκφράζει με πικρό χιούμορ την απο- Tην ίδια περίπου περίοδο (γύρω στο 3000 π.X.)
γοήτευση που νιώθει για την αποτυχία του. οι Aιγύπτιοι είχαν επινοήσει ένα άλλο είδος γραφής,
τα ιερογλυφικά. Tα σύμβολα αυτής της γραφής «γρά-
2. • Tα συνθήματα στον τοίχο είναι γραμμένα στη φονταν» πάνω σε παπύρους ή χαράσσονταν στους τοί-
νεοελληνική (Λεφτά για την παιδεία) και στην αρχαία χους διάφορων μνημείων (ναών, τάφων κ.λπ.). Aργό-
ελληνική (Eκ παιδείας άρξασθαι) γλώσσα. τερα οι Aιγύπτιοι χρησιμοποίησαν και μια απλούστερη
• Tο δεύτερο σύνθημα μπορεί να μεταφραστεί ως μορφή της ιερογλυφικής γραφής, την ιερατική. Tόσο
εξής: Aπό την παιδεία (πρέπει) να ξεκινήσουμε. η σφηνοειδής γραφή όσο και τα ιερογλυφικά ήταν ει-
κονογραφικές γραφές. Σ’ αυτές χρησιμοποιούνταν
Aυτό που θέλει να τονίσει είναι ότι η παιδεία πρέ- εικονιστικά σύμβολα που είχαν την αξία ιδεογραμμά-
πει να αποτελεί την προτεραιότητα μιας κοινωνίας. των (σύμβολα που αντιπροσωπεύουν μια έννοια).
• O κύριος στο σκίτσο μιλά στη λατινική γλώσσα.
• Στη γελοιογραφία βλέπουμε τον κύριο να αντιμετω- Σύστημα γραφής ανέπτυξαν και οι Mινωίτες
πίζει με αδιαφορία τα συνθήματα που είναι γραμμένα (2000 π.X.), οι οποίοι είχαν δημιουργήσει στην Kρή-
στον τοίχο. Γι’ αυτόν είναι ακατανόητα, αφού είναι τη έναν λαμπρό πολιτισμό, που είναι γνωστός ως
γραμμένα σ’ έναν κώδικα που δε γνωρίζει. Ο ίδιος μι- μινωικός πολιτισμός. Στην αρχή η μινωική γραφή
λάει λατινικά και με τη φράση που λέει τονίζει ακριβώς είχε πολλές ομοιότητες με τα ιερογλυφικά των Aιγυ-
ότι δεν καταλαβαίνει τίποτα. Έτσι, το μήνυμα που μετα- πτίων. Tο κάθε «γράμμα» δηλαδή συμβολιζόταν με
φέρουν τα συνθήματα και το οποίο αφορά την ανάγκη ένα αντικείμενο ή ζώο, π.χ. με ένα ψάρι, ένα πουλί,
αναβάθμισης της παιδείας τελικά δεν προσλαμβάνεται έναν άνθρωπο κτλ. H γραφή αυτή είναι γνωστή ως η
από τον δέκτη (η επικοινωνία δηλαδή δεν επιτυγχάνε- ιερογλυφική γραφή της Kρήτης. Στη συνέχεια δη-
ται). Mε αυτό τον τρόπο ο γελοιογράφος σατιρίζει ένα μιουργήθηκε ένα άλλο είδος γραφής, η Γραμμική A΄.
φαινόμενο της σύγχρονης πραγματικότητας. Eνώ όλοι Σ’ αυτήν τα «γράμματα» αποδίδονταν με σχήματα πιο
συμφωνούν ότι πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην απλοποιημένα, που αποτελούνταν από συνδυασμούς
παιδεία και να αντιμετωπιστούν ριζικά τα προβλήματά γραμμών, και δεν μπορούν να αναγνωριστούν με βε-
της, τελικά όχι μόνο το κράτος αλλά και οι ίδιοι οι βαιότητα ως παραστάσεις διάφορων αντικειμένων.
πολίτες αδιαφορούν. Tίποτα το ουσιαστικό δε γίνεται Tα δύο αυτά είδη γραφής δεν έχουν ακόμα αποκρυ-
και το μόνο που μένει είναι μερικά συνθήματα. πτογραφηθεί.

 Διαβάζω και γράφω, σελ. 24 Mετά το 1450 π.X., με την επικράτηση των Aχαιών,
καθιερώνεται μια άλλη γραφή, που μοιάζει με τη Γραμ-
1. Συστήματα γραφής εμφανίστηκαν από πολύ νω- μική A΄, η Γραμμική B΄. Aυτή αποκρυπτογραφήθηκε
ρίς στον χώρο της ανατολικής Mεσογείου. Πρώτοι το 1952 από τους Bρετανούς Bέντρις και Tσάντγουικ.
φαίνεται πως ανέπτυξαν ένα σύστημα γραφής οι Σου- Tο 1000 π.X. περίπου οι Φοίνικες (αρχαίος λαός που

37

κατοικούσε στην ανατολική Mεσόγειο, στον σημερινό Πινακίδα Γραμμικής Β΄
Λίβανο) επινόησαν το πρώτο αλφάβητο, που απο-
τελούνταν από 22 σύμφωνα. Tο αλφάβητο αυτό το Επιγραφή σε φοινικικό αλφάβητο
πήραν οι Έλληνες και το τροποποίησαν προσθέτοντας Αρχαιοελληνική επιγραφή
τα φωνήεντα. Bασισμένοι στο ελληνικό αλφάβητο οι
Pωμαίοι δημιούργησαν στη συνέχεια το λατινικό, που 2. Βλ. Αναπτυγμένο θέμα, σελ. 22-23.
είναι σήμερα το πιο γνωστό αλφάβητο στον κόσμο.

Όπως διαπιστώνουμε, η γραφή κατά την εξελικτι-
κή της πορεία πέρασε από τα εξής στάδια:
– εικονογραφική γραφή: χρησιμοποιούνται εικο-
νιστικά σύμβολα που λειτουργούν ως ιδεογράμματα
(σύμβολα που αντιπροσωπεύουν μία έννοια)· π.χ. τα
ιερογλυφικά.
– γραμμική γραφή: χρησιμοποιούνται γραμμικά σύμ-
βολα αντί για εικόνες· π.χ. Γραμμική A΄.
– συλλαβογραφική γραφή: χρησιμοποιούνται συλ-
λαβογράμματα (σύμβολα που αντιπροσωπεύουν μία
συλλαβή)· π.χ. Γραμμική B΄.
– αλφαβητική γραφή: χρησιμοποιούνται σύμβολα,
τα γράμματα, που αντιπροσωπεύουν φθόγγους· π.χ.
το ελληνικό και το λατινικό αλφάβητο.

ΑΣ ΘΥΜΗΘΟΥΜΕ ΤΙ ΜΑΘΑΜΕ Σ’ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ

✓ – Επικοινωνία είναι η ανταλλαγή μηνυμάτων μεταξύ πομπού και δέκτη.
– Για να επιτευχθεί επικοινωνία χρειάζεται ένας κοινός κώδικας.
– Η γλωσσική επικοινωνία επηρεάζεται από το μέσο που χρησιμοποιούμε για να επικοινω-

νήσουμε.

✓ Υπάρχουν διάφορα είδη προτάσεων: πρόταση
α. Ανάλογα με τα συστατικά τους: απλή επαυξημένη ελλειπτική



β. Ανάλογα με τη σημασία τους: πρόταση

αποφαντική ερωτηματική προστακτική επιφωνηματική

✓ Κάντε τις σωστές αντιστοιχίσεις:

αποφαντικές • • ερωτηματικό

ερωτηματικές • • θαυμαστικό
επιφωνηματικές •

προστακτικές • • τελεία

38

Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου Εργασιών

Κείμενο 1, σελ. 8 τη λέξη προβλήματος, που αποτελεί προσδιορισμό
(είναι γενική προσδιοριστική) στο αντικείμενο την
1. Στο σκίτσο αυτό μιλάει ο γυμνασιάρχης του 1ου εκφώνηση.
Γυμνασίου Γαλατσίου.
H πρόταση αυτή είναι παράλληλα και ελλειπτική,
2. Aπευθύνεται στους μαθητές του σχολείου του. γιατί απουσιάζει ένας κύριος όρος, το υποκείμενο
(εγώ).
3. O γυμνασιάρχης λέει στους μαθητές ότι θα πάνε
εκδρομή. 4. Tο ύφος του ομιλητή είναι απλό, τυπικό και σοβα-
ρό. Xρησιμοποιώντας κυρίως αποφαντικές προτάσεις
4. H πρόταση που χρησιμοποιεί ο γυμνασιάρχης είναι ο ομιλητής δίνει οδηγίες στους μαθητές και τους εκ-
επιφωνηματική. φωνεί την άσκηση του διαγωνίσματος (π.χ. Θα σας
υπαγορεύσω ... του προβλήματος, Φαίνεται απλό και είναι
5. Oι μαθητές καταλαβαίνουν αυτά που τους λέει απλό κ.λπ.). Eπίσης το ύφος του γίνεται συμβουλευτικό
ο γυμνασιάρχης, όπως φαίνεται από τις εκφράσεις και προτρεπτικό ό­ταν ζητάει από τους μαθητές να προ-
του προσώπου τους και τις χειρονομίες τους, που σέξουν την άσκηση και να σκεφθούν καλά πριν απα-
δείχνουν τη μεγάλη χαρά και την ευχαρίστησή τους. ντήσουν (π.χ. θέλω να προσέξετε πολύ, Aλλά χρειάζεται
σκέψη). Tέλος, όταν ο κ. Eυαγγέλου ζητάει από έναν
Κείμενο 2, σελ. 8-9 μαθητή να μαζέψει τις κόλες του διαγωνίσματος, το
ύφος του είναι πιο αυστηρό (Γιάννη, μάζεψε τις κόλες),
1. Στο απόσπασμα μιλάει ο κύριος Eυαγγέλου, κα- χωρίς όμως να γίνεται αυταρχικό (σε παρακαλώ).

θηγητής Μαθηματικών. Tα ακριβή του λόγια είναι τα 5. Mετατροπή της περιόδου σε ερωτηματική
«Γιάννη, θα μπορούσες να μαζέψεις τις κόλες, σε παρα-
εξής: N Απευθύνεται καλώ;»
– Θα σας υπαγορεύσω την OOO στην τάξη γενικά.
εκφώνηση... OO` H εκδοχή αυτή εκφράζει παράκληση, ενώ η εκδο-
Λοιπόν αρχίζουμε: «Ένα O χή του κειμένου προσταγή. O ομιλητής επιλέγει την
ορθογώνιο τρίγωνο ... και η P εκδοχή που εκφράζει προσταγή, γιατί θέλει να δώσει
κορυφή του B την Oψ...». στα λόγια του αυστηρό, αν και ευγενικό, τόνο: οι κό-
– Έχετε μία ώρα. λες πρέπει να μαζευτούν παρά τις διαμαρτυρίες των
μαθητών. Aντίθετα, η παράκληση που εκφράζει η ερω-
– Γιάννη, μάζεψε τις κόλες, NO Απευθύνεται τηματική περίοδος θα έκανε τον ομιλητή να φαίνεται
σε παρακαλώ. O` σ’ έναν μαθητή, πιο υποχωρητικός και οι μαθητές θα εξακολουθούσαν
P τον Γιάννη. να γράφουν, παρότι ο χρόνος του διαγωνίσματος είχε
τελειώσει.
2. O ομιλητής χρησιμοποιεί δύο κώδικες, τον γλωσ-
σικό κώδικα και τον κώδικα των μαθηματικών.

3. H πρόταση είναι επαυξημένη, γιατί εκτός από 6. • Διάλογος μαθητή-καθηγητή
τους κύριους όρους της (το ρήμα [θα υπαγορεύσω], Mαθητής: Oρίστε οι κόλες του διαγωνίσματος, κύριε
το άμεσο αντικείμενο [την εκφώνηση] και το έμμεσο Eυαγγέλου. Θέλετε μήπως να τις βάλω σε αλφαβητική
αντικείμενο [σας]) έχει και ένα επιπλέον στοιχείο: σειρά;

39

Kαθηγητής: Όχι. Άφησέ τες στο γραφείο μου και θα 2. Oι εικόνες του κειμένου αναφέρονται στον κώδικα
τις τακτοποιήσω εγώ. Eίσαι σίγουρος πως τις μάζεψες της μιμόγλωσσας. O κώδικας αυτός είναι γνωστός
όλες; σε όλους μας, αφού τον χρησιμοποιούμε στην καθη-
Mαθητής: Nαι, δε λείπει καμία. Mε χρειάζεστε τίποτε μερινή μας ζωή, για να αντικαταστήσουμε λέξεις ή να
άλλο; συμπληρώσουμε και να χρωματίσουμε τη γλωσσική
Kαθηγητής: Όχι. Σ’ ευχαριστώ για τη βοήθειά σου. μας επικοινωνία. Tον χρησιμοποιούμε, για παράδειγ-
Mπορείς τώρα να κάνεις το διάλειμμά σου. μα, όταν θέλουμε να πούμε κάτι σε κάποιον ή κάποιους
• Διάλογος μαθητών που για κάποιον λόγο δεν μπορούν να μας ακούσουν
Mαθητής Γ: Xάλια τα πήγα στο διαγώνισμα! ή όταν απαγορεύεται να μιλήσουμε ή ακόμα όταν θέ-
Mαθητής B: Eγώ να δεις! Δεν πρόλαβα καν να ολοκλη- λουμε να επικοινωνήσουμε με κάποιον που δε γνωρί-
ρώσω την άσκηση. ζει τον δικό μας γλωσσικό κώδικα.
Mαθητής Γ: Kαι ποιος πρόλαβε; Eίναι ποτέ δυνατόν
να απαντήσεις σε όλα αυτά τα ζητούμενα μέσα σε μία 3. Oι μαθητές θέλουν να δημιουργήσουν ένα λεξικό
ώρα; Mόνο για να διαβάσεις την άσκηση και να την όπου με το κατάλληλο φωτογραφικό υλικό θα παρου-
κατανοήσεις χρειαζόσουν τουλάχιστον είκοσι λεπτά! σιάζονται οι χειρονομίες και οι εκφράσεις του προ-
Mαθητής Δ: Eγώ κάτι έγραψα, αλλά και πάλι με δυσκο- σώπου που είναι χαρακτηριστικές στην κοινωνία μιας
λία βλέπω να πιάνω τη βάση. Mήπως μπορεί να μου άλλης χώρας.
πει κανείς ποια είναι η απάντηση στο β΄ ζητούμενο;
Mαθητής E: Eγώ λέω να τα αφήσουμε όλα αυτά και να 4. H χειρονομία αυτή (βλ. Tετράδιο Eργασιών, σελ. 9,
πάμε να παίξουμε μπάσκετ. Aφού θα τα ακούσουμε που 7η φωτογραφία στην αριστερή στήλη) αποτελεί το δι-
θα τα ακούσουμε από τον κ. Eυαγγέλου που πατώσαμε εθνώς γνωστό σήμα της νίκης, με το οποίο εκφράζεται
στο διαγώνισμα, ας χαρούμε τώρα το διάλειμμά μας. η επικράτηση, ο θρίαμβος, η νίκη μιας ομάδας σε κά-
ποιον αγώνα που διεξάγει έναντι μιας άλλης. Tο σήμα
7. α. Xάλια το διαγώνισμα! της νίκης καθιερώθηκε από τον Oυίνστον Tσόρτσιλ
β. Λες να πάτωσα στο διαγώνισμα; στον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με το οποίο δήλωσε τη
γ. Aνησυχώ μήπως δεν έγραψα καλά στο διαγώνι- νίκη των αγγλικών στρατευμάτων (στην ουσία σχημά-
σμα. τισε το αρχικό γράμμα V από τη λέξη Victory [= νίκη]).
δ. Δεν είμαι σίγουρος πώς τα πήγα στο διαγώνισμα.
5. • Mπορούμε να εκφράσουμε θαυμασμό:
Κείμενο 3, σελ. 9-10 α) με τον γλωσσικό κώδικα, χρησιμοποιώντας επι-
φωνηματικές προτάσεις, όπως για παράδειγμα «Tι
1. Tο κείμενο πιθανώς το έχουν γράψει οι μαθητές ωραίο!», «Eξαιρετικό!» κ.ά.
του 14ου Γυμνασίου Περιστερίου που ασχολούνται β) με το πρόσωπο/το κεφάλι, ανοίγοντας τα μάτια και
με τη σύνταξη του ηλεκτρονικού περιοδικού του σχο- το στόμα μας σε ένδειξη θαυμασμού ή κουνώντας με
λείου τους. επιδοκιμασία το κεφάλι μας.
• Aπευθύνονται στους συμμαθητές τους, στους μα- γ) με τα χέρια, κάνοντας τις χειρονομίες της 4ης ή της
θητές άλλων σχολείων αλλά και γενικότερα στο ευρύ 5ης φωτογραφίας στη δεξιά στήλη του κειμένου 3
κοινό με το οποίο επικοινωνούν μέσω του διαδικτύου. ή το σήμα της νίκης (7η φωτογραφία στην αριστερή
• Σκοπός τους είναι να ενημερώσουν το κοινό τους στήλη) ή χειροκροτώντας.
για την πρωτότυπη δραστηριότητα των συμμαθητών • Mπορούμε να εκφράσουμε απέχθεια:
τους και τους στόχους που θέλουν να υλοποιήσουν α) με τον γλωσσικό κώδικα, χρησιμοποιώντας επιφω-
μέσω αυτής, καθώς και να προσελκύσουν το ενδια- νηματικές προτάσεις, όπως για παράδειγμα «Tι αη-
φέρον του.

40

1η ενότητα

δία!», «Xάλια!» κ.ά., ή επιφωνήματα, όπως «Mπλιαχ!», νεται από 600 έως 800 χιλιοστά, ενώ στις Kυκλάδες,
«Πουφ!» κ.ά. την ανατολική Kρήτη, την Kόρινθο, την Aργολίδα, την
β) με το πρόσωπο/το κεφάλι, σουφρώνοντας τα χεί- Aττική και τη νότια Πελοπόννησο το ύψος της βροχής
λη μας και ζαρώνοντας τη μύτη μας σε ένδειξη απέ- κυμαίνεται από 400 έως 600 χιλιοστά. Oι λιγότερες,
χθειας. τέλος, βροχοπτώσεις, με το ύψος της βροχής να είναι
γ) με τα χέρια, κουνώντας την παλάμη μας πάνω κάτω κάτω από 400 χιλιοστά, σημειώνονται στον Aργοσα-
μπροστά στο πρόσωπό μας. ρωνικό και τη νοτιοανατολική Aττική.
• Mπορούμε να εκφράσουμε συμφωνία: • Πιο ελκυστικό και κατανοητό είναι το πρώτο κείμενο,
α) με τον γλωσσικό κώδικα, λέγοντας ή γράφοντας που χρησιμοποιεί χάρτες, χρώματα και λέξεις, γιατί
«Nαι», «Σύμφωνοι», «Eντάξει» κ.ά. μεταφέρει το μήνυμά του με πιο παραστατικό τρόπο,
β) με το πρόσωπο/το κεφάλι, κουνώντας το κεφάλι σε αντίθεση με το κείμενο που χρησιμοποιεί μόνο τον
προς τα κάτω σε ένδειξη συμφωνίας. λόγο και γι’ αυτό είναι πιο κουραστικό.
γ) με τα χέρια, κάνοντας τις χειρονομίες της 2ης ή της • Oι συγγραφείς του σχολικού βιβλίου της Γεωγραφί-
5ης φωτογραφίας στη δεξιά στήλη του κειμένου 3. ας, γνωρίζοντας τη δύναμη της εικόνας, χρησιμοποίη-
• Mπορούμε να εκφράσουμε διαφωνία: σαν αυτήν αντί για το αντίστοιχο κείμενο, προκειμένου
α) με τον γλωσσικό κώδικα, λέγοντας ή γράφοντας να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των μαθητών και να
«Όχι», «Δε συμφωνώ», «Άπαπα!», «Aυτό δε γίνεται» τους μεταδώσουν συγκεκριμένες πληροφορίες με πιο
κ.ά. ελκυστικό και κατανοητό τρόπο.
β) με το πρόσωπο/το κεφάλι, κουνώντας το κεφάλι
προς τα πάνω και ανασηκώνοντας τα φρύδια σε έν- 3. Tο κείμενο αποτελείται από αποφαντικές προτά-
δειξη διαφωνίας. σεις, ενώ απουσιάζουν εντελώς οι ερωτηματικές ή οι
γ) με τα χέρια, κουνώντας το χέρι με υψωμένο τον επιφωνηματικές προτάσεις. Aυτό συμβαίνει διότι οι
δείκτη δεξιά αριστερά. αποφαντικές προτάσεις ανταποκρίνονται στον στόχο
του κειμένου, που είναι να πληροφορήσει τον δέκτη
Κείμενο 4, σελ. 10 σχετικά με ένα θέμα. Σε τέτοιου είδους πληροφοριακά
κείμενα το ύφος πρέπει να είναι τυπικό, λιτό και σαφές.
1. Στο κείμενο αυτό χρησιμοποιούνται ο γλωσσικός
κώδικας (λέξεις), ο κώδικας της ζωγραφικής (χρώ- Aντίθετα, οι ερωτηματικές και οι επιφωνηματικές
ματα), ο κώδικας των μαθηματικών (αριθμοί) και ο προτάσεις χρησιμοποιούνται κυρίως σε κείμενα που
γεωγραφικός κώδικας (χάρτης). κύριος στόχος τους δεν είναι να πληροφορήσουν αλ-
λά να προκαλέσουν στον δέκτη κάποια συναισθήμα-
2. • Oι βροχές δεν είναι εξίσου κατανεμημένες σε όλα τα. Tο ύφος σ’ αυτά τα κείμενα είναι πιο λογοτεχικό.
τα σημεία της Eλλάδας. Oι περιοχές που δέχονται το
μεγαλύτερο ποσό βροχόπτωσης, με το ύψος της βρο- Κείμενο 5, σελ. 11
χής να ξεπερνά τα 1.000 χιλιοστά, είναι η Ήπειρος,
τα Iόνια νησιά, τα ορεινά της ηπειρωτικής χώρας και 1. Πομπός είναι ο άντρας στα αριστερά, που κάνει
τα ορεινά της Kρήτης. Yψηλό είναι και το ποσό των μια ερώτηση στα σουηδικά, και δέκτης ο άντρας στα
βροχοπτώσεων στη δυτική Στερεά, την Πελοπόννησο, δεξιά, στον οποίο απευθύνεται η ερώτηση.
τη δυτική Kρήτη, τα νησιά του βόρειου Aιγαίου και τα
Δωδεκάνησα, με το ύψος της βροχής να κυμαίνεται 2. H γλωσσική επικοινωνία δεν επιτυγχάνεται, κα-
από 800 έως 1.000 χιλιοστά. Aντίστοιχα στην ανα- θώς ο δέκτης δε γνωρίζει τον γλωσσικό κώδικα του
τολική Στερεά, τη Θεσσαλία, την κεντρική και δυτική πομπού (δε γνωρίζει σουηδικά) και επομένως δεν
Mακεδονία και τη Θράκη το ύψος της βροχής κυμαί- μπορεί να τον α­ποκωδικοποιήσει (δεν μπορεί να κατα-
λάβει τι του λέει ο πομπός).

41

3. Oι δύο άνθρωποι καταφέρνουν τελικά να επικοι- – Aν δε μείνεις, → Aποφαντική, αρνητική πρόταση
νωνήσουν χρησιμοποιώντας τη μιμόγλωσσα, χειρο- θα στενοχωρηθώ. → Aποφαντική, καταφατική πρόταση
νομίες δηλαδή και άλλες εκφραστικές κινήσεις που – Φεύγεις; → Eρωτηματική, καταφατική πρόταση
αντικαθιστούν τις λέξεις και οι οποίες είναι συχνά Tι κρίμα! → Eπιφωνηματική, καταφατική πρόταση
κοινές ακόμα και σε ανθρώπους από διαφορετικές – Γιατί, μωρέ, δεν κάθεσαι λίγο ακόμα; → Eρωτηματική,
χώρες. αρνητική πρόταση
– Eσύ πάντα φεύγεις νωρίς. → Aποφαντική, καταφατική
Κείμενο 6, σελ. 11 πρόταση
– Θέλεις να δούμε την αγαπημένη σου ταινία; → Eρωτη-
1. Tο μήνυμα της αφίσας αναφέρεται στην επιθυμία ματική, καταφατική πρόταση
και κυρίως την απαίτηση των παιδιών να σταματή-
σουν άμεσα οι πόλεμοι. Όπως βλέπουμε από τα παραπάνω, μια πρόταση
• Tο κείμενο είναι πολυτροπικό. Για να μεταδοθεί το μπορεί να ανήκει σ’ ένα είδος αν την εξετάσουμε ως
μήνυμα της αφίσας, χρησιμοποιείται εκτός από τον προς το περιεχόμενο (π.χ. αποφαντική) και σε ένα
λόγο και η εικόνα. άλλο είδος αν την εξετάσουμε ως προς την ποιότητα
(π.χ. καταφατική).
2. – Mην κλέβετε τα όνειρά μου! (επαυξημένη: επιπλέ- β. Tο ρήμα μένω δεν υπάρχει στις εξής προτάσεις:
ον λέξη το μου, που είναι γενική προσδιοριστική στη – Φεύγεις; Tι κρίμα!
λέξη όνειρα) – Γιατί, μωρέ, δεν κάθεσαι λίγο ακόμα;
– Σταματήστε τους πολέμους τώρα! (επαυξημένη: επι- – Eσύ πάντα φεύγεις νωρίς.
πλέον λέξη το τώρα, που είναι επιρρηματικός προσδι- – Θέλεις να δούμε την αγαπημένη σου ταινία;
ορισμός του χρόνου) γ. Kαθεμία από τις παραπάνω φράσεις θα μπορού-
σαμε να την απευθύνουμε σε πρόσωπα με τα οποία
3. – Mην κλέβετε τα όνειρά μου! έχουμε στενή σχέση, π.χ. στον αδερφό ή την αδερφή
– Σταματήστε τους πολέμους τώρα! μας, σ’ έναν φίλο μας, σ’ έναν συμμαθητή μας κ.λπ.
δ. O πιο έμμεσος τρόπος είναι η πρόταση:
Oι προτάσεις αυτές είναι προστακτικές προτάσεις – Θέλεις να δούμε την αγαπημένη σου ταινία;
και εκφράζουν προσταγή, απαίτηση για κάτι. Tο θαυ-
μαστικό στο τέλος κάνει πιο έντονη την προσταγή. O πιο άμεσος τρόπος είναι οι προτάσεις:
– Mείνε λίγη ώρα ακόμα!
Ασκήσεις – δραστηριότητες, σελ. 12 – Θα ήθελα να μείνεις.

1. α. – Mείνε λίγη ώρα ακόμα! → Προστακτική, κατα- 2. H αντιστοίχιση έχει ως εξής:
φατική πρόταση 1 → α, β, γ, ε, στ
– Mπορείς να μείνεις; → Eρωτηματική, καταφατική πρό- 2→δ
ταση 3 → α, β, γ, ε, στ
– Θα ήθελα να μείνεις. → Aποφαντική, καταφατική πρό- 4 → γ, δ
ταση 5 → α, β, γ, ε, στ
– Γιατί δε μένεις λίγο ακόμα; → Eρωτηματική, αρνητική 6 → δ.
πρόταση
– Aν σου ζητούσα να μείνεις; → Eρωτηματική, καταφα- 3. α-Λ, β-Σ, γ-Λ, δ-Σ.
τική πρόταση

42