434 มิลินทปัญหาปกรณ์แปล [๔.เมณฑกปัญห ‘‘เกน การเณน มหาราชา’’ติ? พระนาคเสนถวายพระพรว่า “เพราะเหตุไรหรือ ? มหาบพิตร” ‘‘อการกตฺตา ภนฺเต’’ติฯ พระเจ้ามิลินท์ตรัสว่า “เพราะเขาไม่ใช่คนทำผิด พระคุณเจ้า” ‘‘เอวเมว โข มหาราช น โจโร ตถาคตานํ อนุมติยา หฺติ, สยํกเตน โส หฺติ, กึ ปเนตฺถ อนุสาสโก กิฺจิ โทสํ อาปชฺชตี’’ติ? พระนาคเสนถวายพระพรว่า “ขอถวายพระพร ก็เหมือนกันอย่างนั้นนั่นแหละแล โจร หาได้ถูกฆ่า เพราะพระตถาคตทรงเห็นชอบไม่ เขาถูกฆ่าเพราะความผิดที่ตนเองได้ทำไว้ ก็ แต่ว่า ในเรื่องนี้ผู้ที่อนุศาสน์โจร จะได้รับโทษอะไรบ้างหรือ ?” ‘‘น หิ ภนฺเต’’ติฯ พระเจ้ามิลินท์ตรัสว่า “ไม่ได้รับหรอก พระคุณเจ้า” ‘‘เตนหิ มหาราช ตถาคตานํ อนุสิฏฺิ สมฺมานุสิฏฺิ โหตี’’ติฯ พระนาคเสนถวายพระพรว่า “ขอถวายพระพร ถ้าอย่างนั้น คำที่พระตถาคตอนุศาสน์ (พวกโจร) ก็ย่อมจัดว่าเป็นคำอนุศาสน์โดยชอบ” ‘‘สาธุ ภนฺเต นาคเสน เอวเมตํ ตถา สมฺปฏิจฺฉามี’’ติฯ พระเจ้ามิลินท์ตรัสว่า “ดีจริง พระคุณเจ้านาคเสน โยมขอยอมรับคำตามที่ท่านกล่าวมา อย่างนี้นี้” อหึสานิคฺคหปญฺโห เอกาทสโม ฯ จบอหิงสานิคคหปัญหาข้อที่ ๑๑ ________
กัณฑ์] ๔.๓ ปณามิตวรรค 435 ๑๒. ภิกฺขุปณามิตปญฺห ๑๒. ภิกขุปณามิตปัญหา ปัญหาว่าด้วยเหตุที่พระพุทธเจ้าขับไล่ภิกษุ [๑๒] ‘‘ภนฺเต นาคเสน ภาสิตมฺเปตํ ภควตา ‘อกฺโกธโน วิคตขิโลหมสฺมี’ติ, ปุน จ ตถาคโต เถเร สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเน สปริเส ปณาเมสิ, กินฺนุ โข ภนฺเต นาคเสน ตถาคโต กุปิโต ปริสํ ปณาเมสิ, อุทาหุ ตุฏฺโ ปณาเมสิ, เอตํ ตาว ชานาหิ อิมํ นามาติ? ยทิ ภนฺเต นาคเสน กุปิโต ปริสํ ปณาเมสิ, เตนหิ ตถาคตสฺส โกโธ อปฺปฏิวตฺติโต, ยทิ ตุฏฺโ ปณาเมสิ, เตนหิ อวตฺถุสฺมึ อชานนฺเตน ปณามิตา ฯ อยมฺปิ อุภโต โกฏิโก ปฺโห ตวานุปฺปตฺโต, โส ตยา นิพฺพาหิตพฺโพ’’ติฯ [๑๒] พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า “พระคุณเจ้านาคเสน พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงภาษิต ความข้อนี้ไว้ว่า ‘เราเป็นผู้ไม่โกรธ ปราศจากกิเลส ดุจตะปูตรึงใจ แต่ว่า อีกครั้งหนึ่ง พระ ตถาคตทรงขับไล่ท่านพระสารีบุตรและท่านพระโมคคัลลานเถระพร้อมทั้งบริษัท, พระคุณเจ้า นาคเสน พระตถาคตทรงกริ้วหรือ จึงทรงขับไล่บริษัท หรือว่า ทรงดีพระทัยอยู่ ก็ขับไล่เล่า ข้อ นี้ ท่านต้องรู้ก่อนเทียว พระคุณเจ้านาคเสน ถ้าหากว่า พระตถาคตทรงกริ้ว จึงขับไล่บริษัท ไซร้, ถ้าอย่างนั้น พระตถาคตก็ยังทรงเลิกละความโกรธมิได้ถ้าหากว่า ทรงดีพระทัยอยู่ ก็ยัง ทรงขับไล่ไซร้ ก็เป็นอันว่า ไม่ทรงรู้อยู่ จึงทรงขับไล่ในเรื่องที่ไม่สมควร ปัญหาแม้นี้ ก็มี๒ เงื่อน ตกถึงแก่ท่านแล้ว ขอท่านพึงช่วยคลี่คลายปัญหานั้นเถิด” ‘‘ภาสิตมฺเปตํ มหาราช ภควตา ‘อกฺโกธโน วิคตขิโลหมสฺมี’ติ, ปณามิตา จ เถรา สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา สปริสา, ตฺจ ปน น โกเปน, อิธ มหาราช โกจิเทว ปุริโส มหาปถวิยา มูเล วา ขาณุเก วา ปาสาเณ วา กเล วา วิสเม วา ภูมิภาเค ขลิตฺวา ปตติ, อปิ นุ โข มหาราช มหาปถวี กุปิตา ตํ ปาเตตี’’ติ? พระนาคเสนถวายพระพรว่า “ขอถวายพระพรมหาบพิตร พระผู้มีพระภาคเจ้าทรง ภาษิตความข้อนี้ไว้ว่า เราเป็นผู้ไม่โกรธ ปราศจากกิเลสดุจตะปูตรึงใจ ดังนี้จริงและทรงขับไล่ ท่านพระสารีบุตรและท่านพระโมคคัลลานะเถระ พร้อมทั้งบริษัทจริง แต่ว่า ข้อที่ทรงขับไล่ บริษัทนั้น หาได้ทรงทำไปเพราะความขุ่นเคืองไม่ ขอถวายพระพร บุรุษบางคนในโลกนี้พลาด ล้มลงไปบนแผ่นดินใหญ่ ตรงที่มีแต่รากไม้ก็ดีตรงที่มีแต่ตอก็ดีตรงที่มีแต่หินก็ดีตรงที่มีแต่ โคลนตมก็ดีตรงพื้นดินที่ขรุขระก็ดีขอถวายพระพร แผ่นดินใหญ่ขุ่นเคือง ทำบุรุษคนนั้นให้
436 มิลินทปัญหาปกรณ์แปล [๔.เมณฑกปัญห ล้มลงไปหรือหนอ ?” ‘‘น หิ ภนฺเต นตฺถิ มหาปถวิยา โกโป วา ปสาโท วา, อนุนยปฺปฏิฆวิปฺปมุตฺตา มหาปถวี, สยเมว โส อลโส ขลิตฺวา ปติโตติฯ พระเจ้ามิลินท์ตรัสว่า “หามิได้พระคุณเจ้า แผ่นดินใหญ่หามีความขุ่นเคืองหรือความ ชื่นชมไม่ แผ่นดินใหญ่ปลอดพ้นจากความดีใจ เสียใจ บุรุษผู้นั้นซุ่มซ่ามเองเทียว จึงพลาดล้ม ลงไป” “เอวเมว โข มหาราช, นตฺถิ ตถาคตานํ โกโป วา ปสาโท วา, อนุนยปฺปฏิฆวิปฺ ปมุตฺตา ตถาคตา อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา, อถ โข สยํ กเตเนว เต อตฺตโน อปราเธน ปณามิตา ฯ พระนาคเสนถวายพระพรว่า “ขอถวายพระพร ก็เหมือนกันอย่างนั้นนั่นแหละ พระ ตถาคตทั้งหลาย ก็ไม่ทรงมีความขุ่นเคือง หรือความชื่นชม พระตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทั้งหลายทรงเป็นผู้ปลอดพ้นแล้ว จากความดีใจ เสียใจ เมื่อเป็นเช่นนั้น ภิกษุเหล่านั้น ก็ เป็นอันถูกขับไล่ เพราะความผิดที่ตนได้ทำไว้เอง ‘‘อิธ ปน มหาราช มหาสมุทฺโท น มเตน กุณเปน สํวสติ, ยํ โหติ มหาสมุทฺเท มตํ กุณปํ, ตํ ขิปฺปเมว นิจฺฉุภติ ถลํ อุสฺสาเรติฯ อปิ นุ โข มหาราช มหาสมุทฺโท กุปิโต ตํ กุณปํ นิจฺฉุภตี’’ติ? ขอถวายพระพร มหาสมุทรในโลกนี้ย่อมไม่อยู่ร่วมกับซากสัตว์ตาย มหาสมุทรจะซัด ซากสัตว์ตายที่มีอยู่ในมหาสมุทรให้ลอยขึ้นฝั่งไป ขอถวายพระพร มหาสมุทรขุ่นเคืองซัด ซากศพนั้นหรือ ?” ‘‘น หิ ภนฺเต นตฺถิ มหาสมุทฺทสฺส โกโป วา ปสาโท วา, อนุนยปฺปฏิฆวิปฺปมุตฺโต มหาสมุทฺโท’’ติฯ พระเจ้ามิลินท์ตรัสว่า “หามิได้ พระคุณเจ้า มหาสมุทรหามีความขุ่นเคือง หรือความ ชื่นชมไม่ มหาสมุทรปลอดพ้นจากความดีใจ ความเสียใจ” ‘‘เอวเมว โข มหาราช, นตฺถิ ตถาคตานํ โกโป วา ปสาโท วา, อนุนยปฺปฏิฆวิปฺปมุตฺตา ตถาคตา อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา, อถ โข สยํ กเตเนว เต อตฺตโน อปราเธน ปณามิตา ฯ
กัณฑ์] ๔.๓ ปณามิตวรรค 437 พระนาคเสนถวายพระพรว่า “ขอถวายพระพร ก็เหมือนกันอย่างนั้นนั่นแหละ พระ ตถาคตทั้งหลายก็ไม่ทรงมีความขุ่นเคือง หรือความชื่นชม พระตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทั้งหลาย ทรงเป็นผู้ปลอดพ้นแล้วจากความดีใจ ความเสียใจ เมื่อเป็นเช่นนั้น ภิกษุเหล่า นั้น ก็เป็นอันถูกขับไล่เพราะความผิดที่ตนได้ทำไว้เอง” ‘‘ยถา มหาราช ปถวิยา ขลิโต ปตียติ, เอวํ ชินสาสนวเร ขลิโต ปณามียติฯ ยถา มหาราช สมุทฺเท มตํ กุณปํ นิจฺฉุภียติ, เอวํ ชินสาสนวเร ขลิโต ปณามียติฯ ยํ ปน เต มหาราช ตถาคโต ปณาเมสิ, เตสํ อตฺถกาโม หิตกาโม สุขกาโม วิสุทฺธิกาโม ‘เอวํ อิเม ชาติชราพฺยาธิมรเณหิ ปริมุจฺจิสฺสนฺตี’ติ ปณาเมสี’’ติฯ ขอถวายพระพร บุรุษผู้พลาดพลั้งบนแผ่นดิน ย่อมล้มลงไปฉันใด, ภิกษุผู้ผิดพลาดใน พระศาสนาอันประเสริฐของพระชินเจ้า ย่อมถูกขับไล่ ฉันนั้น, ขอถวายพระพร ซากสัตว์ตาย ในมหาสมุทร ย่อมถูกซัดไป ฉันใด, ภิกษุผู้ผิดพลาดในศาสนาอันประเสริฐของพระชินเจ้า ย่อม ถูกขับไล่ ฉันนั้น, ขอถวายพระพร บรรดาภิกษุเหล่านั้น พระตถาคตทรงขับไล่ภิกษุผู้ที่รักตน ต้องการประโยชน์ปรารถนาความสุข ใคร่ความบริสุทธิ์ ทรงดำริว่า ภิกษุเหล่านี้จักพ้นจาก ชาติชรา พยาธิและมรณะได้ก็โดยประการอย่างนี้ดังนี้แล้ว จึงขับไล่” ‘‘สาธุ ภนฺเต นาคเสน เอวเมตํ ตถา สมฺปฏิจฺฉามี’’ติฯ พระเจ้ามิลินท์ตรัสว่า “ดีจริง พระคุณเจ้านาคเสน โยมขอยอมรับคำตามที่ท่านกล่าวมา ฉะนี้” ภิกฺขุปณามิตปญฺโห ทฺวาทสโม ฯ จบภิกขุปณามิตปัญหาข้อที่ ๑๒ ปณามิตวคฺโค ตติโย ฯ จบปณามิตวรรคที่ ๓ อิมสฺมึ วคฺเค ทฺวาทส ปญฺหา ฯ ในวรรคนี้มีปัญหา ๑๒ ข้อ ________
บนทักทึายเลม .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................
บนทักทึายเลม .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................
27 ภาค ๕