เอกสารประกอบการสอนวิชาวรรณคดีมรดก ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๕

เอกสารประกอบการเรียนรายวชิ า ท3220๒ วรรณคดีมรดก
ระดับชนั้ มัธยมศกึ ษาปีที่ 5

เทศกาลสารทไทย
วันสารทไทยนี้ตรงกับวันแรม ๑๐ ค่ำเดือนสิบ ก:อนถึงวันสารทไทย ชาวบ/านจะจัดหาข/าวของ

สำหรับไปทำบุญที่วัด แต:ของที่ทุกคนนิยมจัดหาไปเหมือนๆ กัน คือ กระยาสารทและกล/วยไข: เพื่อไปทำบุญ
ที่วัด และทำพิธีบังสุกุลกรวดน้ำเพื่ออุทิศส:วนกุศลให/แก:บรรพบุรุษที่ล:วงลับไปแล/ว เพื่อเป<นสิริมงคลแก:ตนเอง
และเพื่อความสามัคคีในระหว:างเพื่อนบ/าน เสภาเรื่องขุนช/างขุนแผนกล:าวถึงการทำบุญในเทศกาลสารทไทย

ไวว/ :า อยม:ู าปร[ ะกาสัปตศก ทายกในเมอื งสพุ รรณน่ัน

ถึงเดอื นสบิ จวนสารทยังขาดวัน คิดกันจะมีเทศนUด/วยศรทั ธา

๓. ประเพณีเกย่ี วกบั ศาสนา
ประเพณีเกย่ี วกบั ศาสนา

ประเพณีเกี่ยวกับศาสนาที่ปรากฏในเรื่องขุนช/างขุนแผน คือ ประเพณีการเทศนUมหาชาติ
การเทศนUมหาชาติ มีความเชื่อว:า การได/มีโอกาสฟcงเทศนU มหาชาติครบ ๑๓ กัณฑU ในหนึ่งวันถือว:าเป<น
อานิสงสUอันยิ่งใหญ: นับว:าเป<นภูมิปcญญาที่ยิ่งใหญ:มาก ว:าถ/ามนุษยUสามารถฟcงเทศนามหาชาติที่มีตัวอย:างเช:น
พระเวสสันดร ซึ่งมีความตั้งใจ ว:าจะให/ทานทุกสิ่งทุกอย:าง ทั้งร:างกาย จิตใจ ทรัพยUสมบัติ ลาภยศ ลูกเมีย
คนใดก็ตามที่ละสิ่งเหล:านี้ได/ย:อมมีคุณอันยิ่งใหญ:ต:อตนเองและผู/อื่น สำหรับวรรณกรรมเรื่องขุนช/างขุนแผนได/
กล:าวถึงประเพณีการเทศนUมหาชาติว:าจัดให/มีในเดือน ๑๐ เพื่อทำเนื่องกับเทศกาลสารทไทย กวีได/กล:าวถึง
การประกอบพิธีกรรมของชาวบา/ นวา:

อยู:มาป[ระกาสัปตศก ทายกในเมอื งสพุ รรณนน่ั
ถงึ เดอื นสบิ จวนสารทยงั ขาดวนั คิดกนั จะมเี ทศนดU ว/ ยศรทั ธา
พระมหาชาตทิ ั้งสบิ สามกณั ฑU วดั ปาn เลไลยกนU ัน้ พระวดั หนา/
ตาปะขาวเฒา: แกแ: ซก: ันมา พรอ/ มกนั นงั่ ปรกึ ษาทว่ี ัดนน้ั
บ/างก็รบั เอาทศพรหิมพานตU บ/างก็รับเอาทานกัณฑUน่ัน

กลุ่มสาระการเรียนรภู้ าษาไทย โรงเรียนสตรีศรีสรุ ิโยทยั ๕๑

เอกสารประกอบการเรียนรายวิชา ท3220๒ วรรณคดมี รดก
ระดับช้ันมธั ยมศึกษาปีท่ี 5

บทวเิ คราะหภ์ าพสะทอ้ นของภมู ปิ ัญญาจากวรรณกรรม : ด้านความเชื่อ

เรื่อง ขุนช/างขุนแผน ภาพสังคมวัฒนธรรมของไทยในสมัยรัตนโกสินทรUตอนต/น ในระยะเวลา
ดังกล:าว “ความเชื่อและไสยศาสตรJ” ได/เข/ามามีบทบาทอย:างมากในสังคมไทย ความเชื่อลักษณะนี้จะปรากฏ
เด:นชัดในการประกอบพิธีธรรม เพราะพิธีกรรมต:าง ๆ จะเข/าไปเกี่ยวข/องกับวิถีชีวิตของคนไทยตั้งแต:เกิด
จนตาย ทั้งยังได/รับความเชื่อถือจากคนทุกชั้น ดังนั้น เรื่องราวของขุนช/างขุนแผนจึงกำหนดให/ตัวละคร
ต/องเกี่ยวข/องกับความเชื่อและไสยศาสตรUเกือบตลอดทั้งเรื่อง การพิจารณาเรื่อง “ความเชื่อและไสยศาสตรU”
ที่ปรากฏในเรื่องขุนช/างขุนแผน” จึงน:าจะช:วยให/เรามองเห็นความเชื่อและวิธีแก/ปcญหาของคนไทยในสมัย
รัตนโกสินทรUตอนต/นไดโ/ ดยออ/ ม

๑. ความฝTน

สำหรับความเชื่อที่ปรากฏมากที่สุดในเรื่องขุนช/างขุนแผน ได/แก: ความเชื่อเรื่องความฝcน
ซึ่ง “ความฝcน” ที่ปรากฏในเรื่อง มักจะเป<นความฝcนเพื่อบอกเหตุที่กำลังจะเกิดขึ้น สามารถแบ:งได/เป<น ๒
ประเภท ใหญ: ๆ ไดแ/ ก:

ฝhนดี เช:น นางทองประศรีฝcนว:าได/แก/ว ต:อมาก็ตั้งครรภU พอคลอดลูกออกมาเป<นชาย ก็ต้ังช่ือ
ว:า พลายแกว/ หรือขนุ แผน พระเอกของเร่ือง
ฝนh ร#าย เชน: นางวันทองฝcนวา: มีคนมาทำรา/ ยพลายงาม ซงึ่ สอดคล/องกับ เหตุการณUทีข่ นุ ชา/ ง

ลวงพลายงาม ลูกชายของวันทองท่เี กดิ จากขนุ แผนไปฆา: ในปาn เนือ่ งจากร/สู ึกอับอาย ทีผ่ ู/คนตา: งพากนั ล/อเลยี น
๒. ลางสังหรณC
ความเชื่ออีกประเภทหนึ่งที่ปรากฏ ได/แก: “ความเชื่อเรื่องลางสังหรณU” ส:วนใหญ:

“ลางสังหรณU” ที่ปรากฏในเรื่องจะเป<นลางร/าย มากกว:า ลางดี เช:น นางวันทองเห็นแมงมุมกำลังทุ:มอกตัวเอง
เมื่อคราวที่ พลายงามกำลังจะถูกขุนช/างฆ:าอยู:กลางปnา หรือตอนที่ขุนแผนกำลังจะเอาดาบฟcนขุนช/างขณะที่
ขุนช/างนอนหลับอยู: ก็มีจิ้งจกร/องทักขึ้น ขุนแผนจึงได/สติ มิได/ฆ:าขุนช/าง ตัวอย:าง เสภา ตัวอย:าง ลางร/ายท่ี

เณรพลายแก/วเจองู ความวา: กา/ งลงอฒั จันทรUถึงชั้นลา: ง งูเห:าหางเลื้อยฟnูชูหวั รอ: น

แผแ: ม:เบ้ียขวางหนทางจร เณรเหน็ สงั หรณเU ปน< ลางรา/ ย

กลุ่มสาระการเรยี นรู้ภาษาไทย โรงเรียนสตรศี รสี รุ ิโยทยั ๕๒

เอกสารประกอบการเรียนรายวชิ า ท3220๒ วรรณคดมี รดก
ระดับชนั้ มัธยมศึกษาปที ่ี 5

๓. ไสยศาสตรC สามารถแบ:งไดเ/ ป<น ๒ กล:มุ ได/แก:

ไสยขาว เป<นไสยศาสตรทU ี่มิไดส/ รา/ งความเดือดรอ/ นให/แกผ: /ูอืน่ เช:น การดเู มฆเพ่ือหาฤกษUยาม
ไสยดำ จัดเปน< เดรจั ฉานวิชา เปน< ไสยศาสตรUทม่ี :งุ ทำร/ายผู/อน่ื สำหรบั ไสยศาสตรปU ระเภทนี้
ทปี่ รากฏในเร่ือง ได/แก: การทำเสนห: U โดยเฉพาะ “การฝcงรปู ฝcงรอย” เชน: ตอนท่ีเถนขวาดทำเสนห: Uใหพ/ ลายงาม
มารักนางสรอ/ ยฟาs ภรรยานอ/ ย เปน< ต/น

๔. เครอ่ื งราง

เช:น ผ/าซิ่น หรือ ตะกรุด ก็เช:นเดียวกัน เรามักพบหลักฐานเกี่ยวกับการ "ใช/" ตะกรุดและ
เครือ่ งราง ในงานวรรณกรรมไทยหลายต:อหลายเร่ือง เชน: ขนุ ช/างขุนแผน

๕. พุทธศาสนา

พุทธศาสนาที่ปรากฏในเรื่องขุนช/างขุนแผนนั้น ชาวบ/านมีความเคารพในพระพุทธศาสนา
ขนบธรรมเนียมประเพณีไทย เช:น การทำบุญฟcงเทศนU หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา ดังนั้น จึงมีคำสอน
ที่สอดแทรกอย:พู ิธกี รรมทางศาสนา ในเสภาเรื่องขนุ ช/างขุนแผน อย:ูมากมาย

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

๖. ความเชอื่ ในอำนาจพระมหากษตั รยิ C

ในสมัยกรุงศรีอยุธยาจนถึงกรุงรัตนโกสินทรUตอนต/นถือว:า พระมหากษัตริยUเป<นสมมติเทพทรงมี
อำนาจสูงสุดในการปกครองบ/านเมืองเเละทรงตัดสินคดีความต:าง ๆ หากมีผู/ถวายฎีกา รวมทั้งสามารถให/คุณ
ให/โทษแก:ทุกคนได/ ทำให/พสกนิกรมีทั้งความจงรักภักดี ความกลัวเกรง และความเชื่อในอำนาจของ
พระมหากษัตริยU ตัวละครทุกตัวในเสภาเรื่อง ขุนช/างขุนแผน ตอนขุนช/างถวายฎีกา ล/วนมีความเชื่อในอำนาจ
ของพระมหากษัตรยิ U ทง้ั พลายงาม นางวันทอง ขุนแผน และขนุ ช/าง เเสดงความเช่ือทางดา/ นนช้ี ดั เจนท่สี ุด

กลุ่มสาระการเรียนรภู้ าษาไทย โรงเรยี นสตรีศรสี ุริโยทัย ๕๓

เอกสารประกอบการเรยี นรายวิชา ท3220๒ วรรณคดีมรดก
ระดบั ชน้ั มัธยมศึกษาปที ี่ 5

บทวิเคราะหภ์ าพสะท้อนของภมู ปิ ัญญาจากวรรณกรรม : ด้านภมู ิปTญญา

๑. ด/านภาษาและคำสอน
การเขียนวรรณกรรมขุนช/างขุนแผนนี้ขึ้นเป<นการถ:ายทอดความคิด เป<นการใช/ภาษาเพื่อการสื่อสาร
เพื่อรสชาติทางภาษา เพื่อจูงใจเพื่อความติดใจและประทับใจ ทำให/ผู/อ:านสามารถสังเกต จดจำนำไปใช/
ก:อให/เกิดการใช/ภาษาที่ดี ทั้งการใช/คำ การใช/ประโยค การใช/โวหาร การใช/ภาษาในบทเสภาเรื่องขุนช/าง

ขุนแผน เป<นตัวอย:างที่ดีที่คนไทยยึดถือและจดจำได/อย:างขึ้นใจ เช:น สำนวน คำให/พร คำสู:ขวัญ การเปรียบ
เปรย อุปมา อุปไมย คำคม และสุภาษิต ตอนที่ นางทองประศรีสอนสั่งขุนแผนก:อนไปรับราชการในวัง
เปน< สภุ าษิตสอนใจ ความวา:

“จงอตุ ส:าหUอดเปร้ยี วไวก/ ินหวาน ฝ{กหัดราชการใหจ/ งได”/
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

บทเสภา ตอนที่ขนุ แผนตอ/ ว/านางวนั ทอง เป^นการเปรยี บเปรยวา/ กา คือ นางวันทอง
“เมื่อแรกเชือ่ วา: เปน< เนื้อทบั ทิมแท/ มาแปรเปน< พลอยหุงไปเสยี ได/

กาลวงว:าหงสใU ห/ปลงใจ ด/วยมไิ ด/ดหู งอนแตก: อ: นมา”
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

๒. ดา/ นกฎหมาย
ในสมัยก:อนไม:มีตัวบทกฎหมายที่แน:นอน พอมีคดีความอะไรก็ต/องอาศัยพระราชวินิจฉัยของ
พระมหากษัตริยU และก็ขึ้นอยู:กับพระอารมณUด/วย ดังบทเสภา ตอนที่สมเด็จพระพันวษาจะทรงตัดสินคดีชิงช/ู

ระหวา: งขนุ ชา/ งและขุนแผน ความวา:
“ครานั้นสมเดจ็ นเรนทรUสรู ฟcงทลู ตามคำลกู ขนุ ว:า”
“วันทองสง: คืนขุนแผนไป ตามในพระราชกฤษฎกี า”

๓. ด/านการรกั ษาโรค
ในบทเสภาไดก/ ล:าวถงึ ว:าน ทมี่ สี รรพคณุ ที่ใช/เปน< ยาในการรักษาโรค ดงั เสภา ที่ว:า
“ถงึ ลาวคาดเคร่อื งอานกินวา: นยา ถกู ดาบมรณาลงดาดดนิ ”

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

กลุม่ สาระการเรยี นรู้ภาษาไทย โรงเรียนสตรศี รสี ุริโยทยั ๕๔

เอกสารประกอบการเรียนรายวิชา ท3220๒ วรรณคดมี รดก
ระดบั ชัน้ มธั ยมศกึ ษาปที ี่ 5

๔.ดา/ นที่อยูอD าศัย

“คุ/มขุนช/าง" เป<นเรือนไทยหลังใหญ: สร/างตามบทพรรณนาเรือนของขุนช/างในวรรณกรรม
เรื่องขุนช/างขุนแผน สะท/อนภาพถึงภาวะบ/านเรือนไทยของเศรษฐีไทยโบราณ ว:ามีรั้วรอบขอบคูแบ:งเป<นช้ัน
เป<นดอยอย:างไร มีไม/ประดับและเลี้ยงสัตวUอะไรบ/าง สถาปcตยกรรมอย:างเรือนไทยโบราณนั้นได/แบ:งห/องหอ
เรือนนอน หอกลาง ชานดอกไม/ และโรงเรือนข/าทาสเอาไว/เป<นส:วน ที่นอกชานมักใช/ปลูกไม/กระถาง วางอ:าง
น้ำ ปลูกตะโกดัดและบอนไซ ซึ่งคนแต:ก:อนนิยมปลูกต/นไม/ใส:กระถางไว/เชยชมดังตัวอย:างเสภาในหัวข/อ
ภมู ปิ ญc ญาด/านการเกษตรท่กี ล:าวถงึ นอกชานของเรือนขนุ ช/างไว/อยา: งนา: ร่นื รมยU

๕. ด/านการเกษตร

ในเสภาเรอ่ื งขนุ ชา/ งขนุ แผน ตอนขนุ แผนขน้ึ เรอื นขนุ ชา/ งเพอ่ื ไปลกั พาตวั นางวนั ทองเมยี รกั กลบั คนื มา
นนั้ บรรยายบรรยากาศบนชานเรือนของขนุ ช/าง ซง่ึ เป<นคหบดีเมืองสุพรรณไว/น:าดนู ัก อ:านแล/วร/สู กึ ร่นื รมยU มไี ม/
ดอกไม/ประดับที่ปลูกอยู:กลางชานเรือนของขุนช/าง อาทิเช:น พิกุล ยี่สุ:น ข:อย กุหลาบ มะลิซ/อน เป<นต/น
ดังตวั อยา: งจากบทเสภา ตอนทีข่ นุ แผนขึ้นเรอื นขุนช/างเพ่อื ไปลกั พาตัวนางวนั ทองเมียรักกลบั คืน ความว:า

“โจนลงกลางชานร/านดอกไม/ ของขนุ ชา/ งสรา/ งไวอ/ ย:ดู าษด่ืน”
“กระถางแถวแกว/ เกตพิกลุ แกม ยส่ี ุ:นแซมมะสงั ดดั ดูไสว”
“ยี่สุ:นกุหลาบมะลซิ อ/ น ซ/อนชช/ู กู ลน่ิ ถวิลหา”
“ลำดวนยวนใจให/ไคลคลา สายหยุดหยุดชา/ แล/วยนื ชม”

กลุ่มสาระการเรยี นรภู้ าษาไทย โรงเรียนสตรีศรีสรุ โิ ยทยั ๕๕

เอกสารประกอบการเรยี นรายวชิ า ท3220๒ วรรณคดีมรดก
ระดบั ช้ันมธั ยมศกึ ษาปีที่ 5

๖. ด/านเคร่ืองนงDุ หDม
ที่ปรากฏในวรรณกรรม อาทิเช:น ผ/าซิ่น นุ:งยก ห:มส:าน ห:มสไบ เป<นเครื่องแต:งกายของคนใน
สมยั นัน้ การน:ุงยกถา/ เป<นคนทมี่ ีฐานะหนอ: ยอย:างเชน: ขนุ ช/างดงั ตวั อย:างจากบทเสภาก็จะนงุ: ยกทอง

“บา/ งมีทองของแห/งเครอ่ื งแตง: ตน เอาซุกซนซอ: นไวใ/ นผา/ ซน่ิ ”
“ขุนช/างรับหมอ/ ใหม:เข/าในห/อง นง:ุ ผ/ายกทองแล/วห:มสา: น”

๗. ด/านอาหารและเครอื่ งมอื ประกอบอาหาร
ภูมิปcญญาที่ปรากฏในวรรณกรรมขุนช/างขนแผนเกี่ยวกับอาหารและเครื่องมือประกอบ
อาหาร มีมากมาย เช:น ครก สาก หม/อข/าว หม/อแกง ปลาร/า ปลาแห/ง น้ำปลา ส/มลิ้ม การแช:อิ่มอาหาร

ดงั ตวั อย:างจากบทเสภา ตอนที่ ราษฎรเมืองเชยี งใหม:เก็บขา/ วของยา/ ยไปกรุงศรีอยธุ ยาหลงั แพส/ งคราม
“บ/างเรื่อยกลกั จักกระบอกกรอกปลารา/ ทง้ั นำ้ ปลาปลาแดกเอาแทรกใส:
พริกกะเกลอื เนือ้ กวางเอาย:างไว/ บา/ งเยบ็ ไถ/ใส:ข/าวตากจัดหมากพลู

ครกกระบากสากจ:าปลารา/ ปลาแห/ง หม/อขา/ วหมอ/ แกงกระทะห”ู
“จงึ เยบ็ ไถ/ใสข: นมกบั ส/มลมิ้ ทัง้ แช:อมิ่ จันอับลูกพลบั หวาน”
แกงบวน ที่ปรากฏในบทเสภา เป<นอาหารที่มีประโยชนUต:อสุขภาพ นับเป<นภูมิปcญญาท/องถิ่น

เพราะนำสมุนไพรหลายอย:างมาเป<นเครื่องปรุงและยังเป<นยารักษาโรคได/หลายอย:าง เช:น ใบขี้เหล็กเป<นยา
ระบาย กระวานแก/ท/องร:วง ตะไคร/ขับลม ปcจจุบันมีการถ:ายทอดภูมิปcญญา วิธีการทำแกงบวนกันในครอบครัว
บ/างแต:ไม:มากนัก ทั้งนี้เพราะแกงบวนเป<นอาหารคาวและมีรสเค็ม หวาน และไม:มีรสเผ็ด ซึ่งคนรุ:นหลังจะไม:

ชอบนยิ ม “ทำนำ้ ยาแกงขมต/มแกง ผ:าฟกc จักแฟงพะแนงไก:

บา/ งทำห:อหมกปกปดw ไว/ ตม/ ไข:ผัดปลาแห/งทงั้ แกงบวน”

กลมุ่ สาระการเรยี นร้ภู าษาไทย โรงเรยี นสตรศี รีสุริโยทัย ๕๖

เอกสารประกอบการเรยี นรายวิชา ท3220๒ วรรณคดีมรดก
ระดับชน้ั มธั ยมศกึ ษาปที ่ี 5

บทวเิ คราะห์พธิ ีการแต่งงานจากวรรณกรรม

พิธีการแต:งงานตามธรรมเนียมไทย การแต:งงานเกิดขึ้นหลังจากที่ฝnายชายและหญิงเกิดความรักใคร:
ชอบพอกันในเวลาอันสมควร เมื่อทั้งสองฝnายตกลงปลงใจที่จะใช/ชีวิตคู:ร:วมกัน ฝnายชายจะบอกกับพ:อแม:
ใหท/ ราบเพอ่ื ให/จัดการผใ/ู หญ:มาทาบทามสู:ขอฝาn ยหญงิ จากพ:อแมข: องฝnายหญงิ

ในสมัยนี้พิธีการแต:งงาน ได/ถูกตัดทอนย:นย:อลงมาก เพื่อให/เหมาะสมกับสภาพเศรษฐกิจและสังคม
ในปcจจบุ ัน สงิ่ ที่สิน้ เปลอื งก็ตัดออกไป แตย: งั คงรักษาพธิ ีการแต:งงานตามธรรมเนยี มไทยสืบต:อกันมาการส:ขู อ

ผู/ที่ได/มอบหมอบที่มาสู:ขอตามธรรมเนียมประเพณีไทยเรียกว:า "เฒ:าแก:" ซ่ึงส:วนใหญ:จะเป<นผู/ใหญ:
ที่มีฐานะดี มีผู/ให/การเคารพนับถือ และที่รู/จักพ:อแม:หรือผู/ปกครองของทั้งสองฝnายเป<นอย:างดี รวมทั้งรู/จัก
อุปนิสยั ใจคอของฝnายชายเปน< อยา: งดี เพราะตัวเฒา: แกจ: ะเป<นผ/รู บั รองในตัวฝnายชาย

พธิ ีการสขูD อ

เฒ:าแก:จะไปพบพ:อแม:หรือผู/ปกครองของฝnายหญิง เพื่อทำการเจรจาสู:ขอ สมัยโบราณต/องมีการเลียบ
เคียงด/วยวาจาอันไพเราะ ดังนี้ “ได/ยินมาว:า บ/านนี้มีฟcกแฟงแตงเต/าดกงาม ก็ใคร:จะมาขอพันธุUไป
เพาะปลูกบ/าง” หากทางฝnายหญิงทราบล:วงหน/าอยู:แล/ว ในวันที่เฒ:าแก:ฝnายชายจะมาเจรจาสู:ขอ จะมีการจัด
บ/านและแตง: ตัวใหส/ วยงามเปน< พิเศษ หรอื อาจมกี ารจดั เตรยี มอาหารไว/เลย้ี งฉลองกันตามธรรมเนยี ม

หลังจากการเจรจาผ:านไปได/ด/วยดี โดยตกลงเรื่องสินสอดทองหมั้น และการหาฤกษUยามสำหรับจัดพิธี
สมัยก:อน พ:อแม:ฝnายหญิงจะไม:ยกลูกสาวให/โดยง:ายในการเจรจาสู:ขอครั้งแรก อาจผัดผ:อน เพื่อจะสืบประวัติ
ฝnายชาย และถามความสมัครใจจากฝnายหญิงก:อน หรือขอวันเดือนป[เกิดของฝnายชายไว/เพื่อผูกดวงตรวจดู
เสียก:อน แต:ถ/าฝnายหญิงปฏิเสธการสู:ขอ สามารถยกเหตุเรื่องดวงชะตาของทั้งสองฝnายไม:สมพงศUกันมาเป<น
ข/ออ/างได/ เพื่อเป<นการถนอมน้ำใจซึ่งกัน หากเป<นในปcจจุบัน การเจราจาสู:อาจตกลงกันได/เลยในครั้งแรก
เพราะพอ: แมฝ: าn ยหญิงไดร/ จ/ู ักฝnายชายมาบ/างแล/ว

กลุ่มสาระการเรยี นรู้ภาษาไทย โรงเรียนสตรศี รสี ุริโยทยั ๕๗

เอกสารประกอบการเรยี นรายวิชา ท3220๒ วรรณคดีมรดก
ระดบั ช้นั มัธยมศกึ ษาปีท่ี 5

การแจ#งผลการสู/ขอ หากการเจรจาเป<นไปอย:างราบรื่น มีการตกลงกันเรื่องสินสอดทองหมั้นและ
การหาฤกษยU าม สำหรับจัดพิธี เฒ:าแก:จะเป<นผู/แจ/งข:าวดีแก:ทางฝnายชาย และดำเนินการพูดคุยเพื่อเตรียมการ
เช:น การจัดขบวนขันหมากซึ่งเป<นหน/าที่ของฝnายหญิง ต/องถามจำนวนแขกของฝnายชาย เพื่อให/ไม:เกิดความ
บกพรอ: ง ซึ่งถือเปน< เร่ืองสำคัญในเร่ืองการเลี้ยงดูปูเส่ือของธรรมเนียมไทย

การปลูกเรือนหอ หลังจากเตรียมทุกอย:างเรียบร/อยแล/ว ในสมัยโบราณฝnายชายต/องทำการปลูก
เรือนหอ ซึ่งควรปลูกให/เสร็จก:อนถึงวันแต:งงาน อาจเป<นเพราะการเว/นระยะจากการหมั้นค:อนข/างนานจึงจะทำ
การแต:ง จึงมีเวลาปลูกเรือนหอได/ทัน ในปcจจุบัน หากมีทรัพยUน/อยอาจจะต/องทำการกู/เงินเพื่อมาปลูกเรือนหอ
หรือซื้อบ/านแบบวิธีซื้อผ:อนสักระยะหนึ่งก็ได/เป<นกรรมสิทธิ์ หากว:ายังไม:พร/อม อาจขออาศัยอยู:บ/านของพ:อแม:
ของฝาn ยชาย ซ่งึ เรยี กวา: วิวาหมงคล แต:หากฝาn ยชายมาอย:บู า/ นพ:อแม:ฝnายหญิง เราเรียกวา: อาวาหมงคล

การหม้ัน

หลังจากได/มีเจรจาสู:ขอเป<นที่ตกลงกันเรียบร/อยแล/ว บางครั้งทางผู/ใหญ:ต/องการให/มีการหมั้นกันสัก
ระยะหนึ่งก:อน แล/วค:อยจัดงานแต:งภายหลัง เพื่อให/โอกาสทั้งฝnายหญิงและฝnายชายได/ศึกษาอุปนิสัยกันมากขึ้น
ต/องมีการกำหนดฤกษUยามในวันหม้ัน รวมทั้งกำหนดสินสอดทองหมั้น หรือที่เรียกว:า " ขันหมากหมั้น "
ตามธรรมเนียมการหมั้นนั้น เท:ากับเป<นการจอง หรือวางมัดจำไว/นั่นเอง หญิงที่ถูกหมั้นถือว:าได/ถูกจองไว/แล/ว
จะไปรบั จากชานอ่นื หรือผใู/ หญฝ: าn ยหญงิ จะยกใหใ/ ครอ่ืนอกี ไม:ไดจ/ ะลองมองกนั ให/ดแี ล/ว
สินสอดทองหม้ัน หรือของหมน้ั

โดยปกติการแต:งงานลูกสาว มักถือเป<นงานออกหน/าออกตาใหญ:โต ทางฝnายหญิงจึงพยายามเรียกร/อง
กันมาก ๆ คือเรียกของหมั้นที่มีราคาแพง เดิมทีการหมั้นมักจะเรียกเป<นทองคำ และการเรียกเป<นน้ำหนัก จน
เป<นศัพทUติดปากมาจนกระทั่งบัดนี้ว:า "ทองหมั้น" ซึ่งประเพณีโบราณถือเป<นของเจ/าสาว ที่จะนำไปเป<นเครื่อง
แตง: ตวั เพ่อื เป<นทรัพยUสมบตั ติ ิดตัวในเวลาแต:งงาน

นอกจากนี้ ยงั มีการกำหนดเงินสนิ สอดและผา/ ไหวอ/ ีกด/วย เรยี กว:า "สนิ สอด" ซง่ึ เปน< กรรมสทิ ธิ์ของพ:อ
แม: ถอื กันว:า เปน< คา: เล้ียงดูหรอื คา: น้ำนม

การกำหนดฤกษJยามในวันหมนั้
การกำหนดฤกษUยามในวันหมั้น โดยมากนิยมกำหนดตอนเช/า ก:อนเที่ยง หรือไม:ก็ควรเป<นตอนบ:าย
นอกจากนั้นต/องมีการหาฤกษUอีก ๓ ฤกษU คือ ฤกษUขันหมากนิยม ฤกษUรดน้ำและทิศทางที่เจ/าบ:าวและเจ/าสาว
จะนั่ง และฤกษUปูที่นอนและส:งตัว ซึ่งประเพณีโบราณถือว:าสำคัญมาก มักจะให/พระผู/ใหญ:หรือพราหมณU
เป<นผู/หาฤกษU โดยถือเกณฑUดวงชะตาของฝnายหญิงและฝnายชายเป<นหลักในการคำนวณ หรือในสมัยน้ี
อาจปรึกษาโหราจารยUทีน่ า: เช่ือถอื ได/

กลุ่มสาระการเรยี นรภู้ าษาไทย โรงเรยี นสตรีศรสี ุรโิ ยทัย ๕๘

เอกสารประกอบการเรียนรายวิชา ท3220๒ วรรณคดมี รดก
ระดบั ชั้นมธั ยมศึกษาปที ่ี 5

ขนั หมากหมน้ั
เมื่อถึงกำหนดฤกษUตามที่ได/กำหนดไว/ ฝnายชายจะเตรียมขันหมากหมั้นเพื่อยกไปทำการหม้ัน
ฝnายหญิงโดยเฒ:าแก: ฝnายชายจะเป<นผู/นำไปมอบให/ฝnายหญิง เฒ:าแก:ฝnายชายซึ่งอาจเป<นคนเดียวกับที่ไปเจรจา
สู:ขอหรือจะให/ผู/อื่นทำแทนก็ได/ เพราะไม:ค:อยถือเหมือนเฒ:าแก:ขันหมาก ตอนแต:งควรเป<นเฒ:าแก:คนเดียวกับ
ท่ไี ปทำการเจรจาส:ูขอ

การจัดขนั้ หมากหมัน้
เฒ:าแก:ขั้นหมากหมั้น นิยมใช/คู:สามีภรรยาที่อยู:กินกันมาอย:างมีความสุข เป<นการถือเคล็ดชีวิตค:ู
บางแห:งอาจให/ฝnายหญิง หรือฝnายชายเป<นผู/ทำหน/าที่เฒ:าแก: ขั้นหมากหมั้นเพียงคนเดียวก็ได/ ขันหมาก
โดยมากใช/ขันทอง ขันถม หรือขันเงินแล/วแต:ฐานะ สิ่งที่ต/องจัดเตรียมในขั้นหมากหมั้นนั้นในแต:ละท/องถิ่นอาจ
แตกต:าง กันไป ใช/หมากดิบ ทั้งลูก ๔ ผล หรือ ๘ ผล แต:ต/องเป<นระแง/หรือตะแง/ (กิ่งที่แยกออก จากทะลาย
หมาก) เดียวกัน หรือถ/าต:างระแง/ก็ต/องมีระแง/ละ ๒ ผล หรือ ๔ ผล คือต/องเป<นคู: เพราะถือเคล็ดการนับเป<นค:ู
และการเป<นอันหนึ่งอันเดียวกัน แล/วใช/ปูนแดงปsายที่เปลือกหมากเล็กน/อยทุกลูก มีพลูใบ ๔ เรียง หรือ ๘ เรียง
กไ็ ด/ เรยี งละ ๕ ใบ หรอื ๑๐ ใบ ตดั ก/านเสียแล/วใชป/ ูนแดงแตม/ ท่ีโคนของของใบพลูทุกใบแล/วให/วางเรียง
เข/ารอบ ๆ ภายใน ของขัน ดูให/เสมอกัน และก็เพราะเหตุที่ขันนี้ใส:หมากนั่นเอง จึงเรียกว:า "ขันหมาก" ซึ่งขันท่ี
มีขนาดเล็กกว:าข้นั สินสอด

ขัน้ สนิ สอด หรือขัน้ หมั้น
ใช/ขันขนาดและชนิดเดียวกับขันหมาก ภายในบรรจุเงินทองหรือของหมั้นค:าสินสอดตามที่ตกลงกับ
ทางฝnายหญิงไว/แล/ว เช:น สร/อย แหวน กำไล ฯลฯ อาจมีการใส:เศษเงินเพิ่มเข/าไปเป<นการถือเคล็ดว:า
เงินสินสอดนี้จะได/งอกเงยได/ดอกออกผล และใส:ใบเงิน ใบทอง ใบนาถ ใบแก/ว ใบรัก และเย็บถุงแพรเล็ก ๆ
ใส:ข/าวเปลือก ถั่วงา แล/วใช/ผ/าแพรคลุมไว/ บางทีแยกขั้นหมากเป<น ๒ คู: คือใส:หมากพลู ๑ คู: และขั้นสินสอด
๑ คู: บางทีไม:แยก แต:เพิ่มขันใส:ใบเงินใบทอง ถุงข/าวเปลือก ถั่วงาอีกขั้นหนึ่ง ไม:จัดปนอยู:ในขันหมากพลูและ
ขนั สนิ สอด

กลมุ่ สาระการเรียนรูภ้ าษาไทย โรงเรยี นสตรศี รีสุรโิ ยทัย ๕๙

เอกสารประกอบการเรียนรายวชิ า ท3220๒ วรรณคดมี รดก
ระดบั ชั้นมัธยมศึกษาปที ่ี 5

ดอกไมธ# ูปเทยี น
ธูปเทียนที่ใช/ในพิธีนี้จะใช/ธูปแพ เทียนแพ ส:วนดอกไม/นั้นจะเป<นดอกอะไรก็ได/ จะใส:ในกระทงมี
กรวยปwดตั้งไวบ/ นธปู แพเทยี นแพอีกที
ผ#าไหว#
มี ๒ อย:าง คือผ/าไหว/พ:อแม:และผู/ที่มีพระคุณที่ได/อุปการะเลี้ยงดูฝnายหญิง อาจเรียกเป<นสำรับๆ
ถ/าผู/ที่ไปไหว/เป<นผู/หญิงให/ใช/ผ/าลาย กับผ/าแพรห:ม หรือว:าจะเป<นผ/าไหมก็ได/ ถ/าเป<นผู/ชายก็เป<นผ/าม:วง
นุ:งกับผ/าขาวม/า หากมีการเรียกผ/าไหว/แล/วต/องเรียกทั้งสองอย:างเสมอ ผ/าไหว/ผีจะต/องเป<นผ/าขาวเพื่อนำไปเย็บ
เป<นสบง หรือจีวรสำหรับถวายพระ เพื่ออุทิศส:วนกุศลไปให/ญาติผู/ใหญ:ที่ล:วงลับไปแล/ว ผ/าไหว/ทั้งสองอย:าง
จะจัดใส:พานแยกกัน
เครอ่ื งขันหมาก
ประกอบไปด/วย ขนมและผลไม/ มากน/อยแล/วแต:ตกลงกันไว/ บางทีอาจเพิ่มสุราหรือเครื่องยาเซ:น
สำหรับไหวผ/ บี รรพบรุ ุษก:อนทำพิธีหมั้นดว/ ย

การจัดขบวนขนั หมากหมั้น
เมื่อได/ฤกษUขั้นหมาก (โดยมากมักเป<นตอนเช/าเช:นเดียวกับฤกษUหมั้น) การจัดขบวนขั้นหมากตามที่ได/
ตกลงไว/กับฝnายหญิง โดยเฒ:าแก:ฝnายชายจะต/องจัดหาหญิงสาว หรือเด็กที่หน/าตาหมดจด (โดยมากมักใช/
ลูกหลาน) เป<นผู/เชิญขั้นหมากไปยังบ/านเจ/าสาว เพราะการเชิญขั้นหมาก สินสอด หรือผ/าไหว/นี้ ถือว:าเป<น
เกียรติยศ เมื่อมอบหมายหน/าที่เรียบร/อยแล/ว ก็จัดเข/าขบวนออกจากบ/านฝnายชายไปบ/านฝnายหญิง ซึ่งต/องตรง
กบั ฤกษUพอดี
เมื่อมาถึงบ/านฝnายหญิงแล/ว เฒ:าแก:ฝnายชายก็จะจัดขบวนอีกครั้ง โดยส:วนใหญ:นิยมจัดให/คนเชิญ
ดอกไม/ธูปเทียนเป<นผู/นำขบวนแสดงถึงการคารวะ ถัดมาก็เป<นคนถือขันหมาก แล/วก็ขันสินสอด ตัวเฒ:าแก: และ
ผ/าไหว/ หรือบางทีตัวเฒ:าแก:ก็เดินคุมหลัง หรือเดินเคียงขบวน จะว:าอะไรขึ้นก:อนนี้ไม:แน:นอน บางทีอาจใช/
ขนั หมากนำหน/า เพราะถือเปน< สงิ่ สำคัญ

กลุ่มสาระการเรยี นรภู้ าษาไทย โรงเรยี นสตรศี รสี รุ โิ ยทยั ๖๐

เอกสารประกอบการเรยี นรายวชิ า ท3220๒ วรรณคดมี รดก
ระดับชนั้ มธั ยมศกึ ษาปที ่ี 5

การยกขันหมากหมนั้
เมื่อได/ฤกษUงามยามดี เฒ:าแก:ขั้นหมากหมั้น จะทำการยกขั้นหมากหมั้นไปยังบ/านฝnายหญิง ซึ่งทาง
ฝnายหญิงจะจัดเฒ:าแก:ไว/ต/อนรับเช:นกัน เมื่อขั้นหมากหมั้นยกมาถึง จะมีเด็กเล็ก ๆ หน/าตาหมดจดแต:งตัวน:ารัก
โดยมากมักเป<นลูกหลานของฝnายหญิง ทำหน/าที่ถือพานหมากออกมารับ ในพานจะมีหมากพลูที่เจียนและจีบ
เป<นคำ ๆ ใส:ไว/นับเป<นจำนวนคู: พอขันหมากหมั้นมาถึง เด็กจะส:งพานหมากพลูให/แก:เฒ:าแก:ฝnายชาย เมื่อเฒ:า
แก:ฝnายชายรับแล/วก็จะให/เงินเป<นของขวัญพร/อมทั้งคืนพานหมากให/ ด/วย ซึ่งก:อนคืนอาจับไปเคี้ยวกินพอคำ
เปน< พิธี หลังจากนั้น เดก็ จะนำไปยงั สถานทีซ่ ึง่ ทางฝาn ยหญิงจัดไว/เพอื่ ทำพิธหี ม้ัน ซ่งึ ก:อนจะถงึ ห/องที่เฒา: แก:ฝnาย
หญิงคอยต/อนรับอยู: บางทีจะมีเด็ก (ลูกหลานฝnายหญิง) ถือเข็มขัดเงินหรือสายสร/อยเงินมากั้นประตู เฒ:าแก:
ฝาn ยชายจะตอ/ งภามว:าประตูอะไร ผก/ู ั้นจะตอบวา: "ประตูเงิน" แลว/ เฒ:าแก:ฝาn ยชายกค็ วกั เงินห:อท่เี ตรียมไว/ ใ ห/
เป<นรางวัล เด็กจึงยอมให/ผ:าน อาจกั้นตั้ง ๒-๓ ประตูก็ได/ ยิ่งประตูเข/ามาใกล/ยิ่งมีค:ามากขึ้น คือใช/ทองหรือ
เพชรกั้นประตู ซึ่งเฒ:าแก:ฝnายชายต/องมีการตกลงกับทางฝnายหญิงก:อนว:าจะมีการกั้นประตูหรือไม:
และกี่ประตู จะได/เตรียมเงินไว/เป<นรางวัลถูก เมื่อห/องที่เตรียมไว/แล/ว เฒ:าแก:ฝnายหญิงจะออกมาต/อนรับเชิญ
เฒ:าแก:ฝnายชายให/นั่งและวางขันหมากและ บริวารเป<นที่เรียบร/อยแล/ว หลังจากพักดื่มน้ำพอหายเหนื่อยแล/ว
จึงจะเร่ิมทำพธิ ี

การนบั สนิ สอดทองหม้ัน
ก:อนทำพิธีเฒ:าแก:ของทั้งสองฝnายจะเจรจา เฒ:าแก:ฝnายชายจะเปwดกรวยดอกไม/ธูปเทียนออกและเป<น
ผู/เริ่มต/นก:อน โดยพูดถึงฤกษUยามอันเป<นมงคลในวันนี้ ตนได/ทำหน/าที่นำ ขันหมากหมั้น ของฝnายชายซึ่งเป<น
บุตรคนนั้น ๆ มาให/ฝnายหญิงด/วยเงินสินสอดทองหมั้นเท:านั้นเท:านี้ตามที่ตกลงกันไว/ และขอให/เฒ:าแก: ฝnาย
หญงิ ทำการเปwดตรวจนับดวู า: ถกู ต/องครบถว/ นหรอื เปลา:
เฒ:าแก:ฝnายหญิงจะแสดงความรับรู/และกล:าวเห็นดีเห็นงามในการหมั้นครั้ง นี้ด/วย และร:วมพูดคุย
เพิ่มความสนิทสนม หลังจากนั้น เฒ:าแก:ฝnายชายก็เปwดผ/าที่คลุมออกแล/วส:งให/เฒ:าแก:ฝnายหญิงเพื่อตรวจนับ
สินสอดตามธรรมเนียม โดยต/องมีการตรวจนับต:อหน/า เฒ:าแก:และญาติทั้งสองฝnายเพื่อเป<นสักขีพยาน เฒ:าแก:
ฝาn ยหญิงกจ็ ะนำแปsงกระแจะซงึ่ ใส:โถปรกิ เตรียมพรอ/ มไว/แลว/ ออกมาเจมิ เงนิ สินสอดเพ่ือเปน< สิริมงคล
หากมีแหวน หรือสร/อยกำไล เฒ:าแก:ทั้งสองฝnายจะเรียกให/ฝnายชายหรือว:าที่เจ/าบ:าวทำการสวมให/
ฝาn ยหญงิ หรือวา: ที่เจ/าสาวของตน ตอ: หนา/ ทุกคนเพื่อใหเ/ ปน< สกั ขีพยาน

กลมุ่ สาระการเรียนรภู้ าษาไทย โรงเรียนสตรีศรีสรุ โิ ยทัย ๖๑

เอกสารประกอบการเรียนรายวชิ า ท3220๒ วรรณคดีมรดก
ระดับช้นั มธั ยมศกึ ษาปที ่ี 5

พิธีการสวมแหวนหมั้นนี้นิยมใช/กันมากคือตัดขั้นตอนการยกขบวนขันหมากหมั้นออกไป เหลือเพียง
แต:นำสินสอด หรือของหมั้นมาหมั้นฝnายหญิงและมีการกินเลี้ยงฉลองกันในหมู:ญาติ ทั้งแล/วแต:จะเห็นสมควร
สว: นเงนิ น้นั ฝnายหญิงจะเป<นผ/ูเก็บรักษา อาจ นำเงินสินสอดมาในวันทำพิธีแต:งงาน ซึ่งเรื่องนี้แล/วแต:การตกลง
ของผูใ/ หญท: งั้ สองฝnาย

เมื่อฝnายหญิงนำสินสอดทองหมั้นหรือของหมั้นไปเก็บรักษาไว/ ก็คืนขันหรือภาชนะมักจะมีของแถม
พกให/แก:ผู/ที่ทำการยกขันหมากทุกคน สำหรับผู/เฒ:าแก:ของทั้งสองฝnายจะได/ของสมนาคุณพิเศษ หลังจากนั้น
ร:วมกันกนั เล้ยี งฉลองการหมนั้ ก:อนท่ีจะแยกย/ายกันกลับ

ฤกษCยามเก่ียวกับการแตงD งาน

คนไทยเป<นชาติหนึ่งที่เชื่อถือเรื่องเกี่ยวกับเรื่องฤกษUยาม เคล็ดลาง มาตั้งแต:สมัยโบราณ โดยเฉพาะ
ฤกษUการทำพิธีมงคลต:าง ๆ รวมกระทั่ง เรื่องการแต:งงาน จะต/องมีการดูฤกษUยามตั้งแต: วันที่ส:งเฒ:าแก:ไป
เจรจาสูข: อ วันหมน้ั วันแตง: งาน รวมไปถึงฤกษใU นการปลกู เรอื นหอ สง: ตัวเจ/าสาว และฤกษUเรยี งหมอน

เกี่ยวกบั เร่อื งฤกษUยาม เร่มิ จากวัน คือตอ/ งเป<นวนั ดี เช:น วนั อธิบดี วนั ธงชัย ส:วนเดือนท่ีนิยมแต:งงาน
กัน ไดแ/ ก: เดอื น ๖ เดือน ๙ เดอื น ๑๐ เดือน ๒ และเดือน ๔ แล/วแตค: วามนยิ มเชอ่ื ถอื

วนั อธบิ ดี ……………………………………………………………………………………………………………………………..
วันธงชยั ……………………………………………………………………………………………………………………………..
การที่นิยมแต:งงานเดือน ๒ เดือน ๔ เดือน ๑๐ เพราะนิยมถือเป<นเดือนคู: ซึ่งคำว:าคู: หรือสิ่งที่เป<นคู:นี้
มีความหมาย และสำคัญมากในพิธีการแต:งงาน เพราะหมายถึงการเริ่มต/นของการใช/ชีวิตคู: บางทีก็แต:งงาน
เดือน ๙ ถือเคล็ดถึงความก/าวหน/า เนื่องจากคำว:า "เก/า" กับ "ก/าว" ออกเสียงใกล/เคียงกัน บางตำราบอกว:าเป<น
การเลื่อนการแต:งงานในเดือน ๘ ซึ่งเป<นเดือนคู: แต:เป<นช:วงเข/าพรรษา จึงเลื่อนมาเป<นเดือน ๙ แทน คือ
เลี่ยงเทศกาลทางศาสนาและถือเคล็ดความก/าวหน/าไปพร/อมกัน บางทีอาจแต:งในเดือน ๘ แต:แต:งงานก:อนวัน
เขา/ พรรษา
เดือนที่นิยมแต:งงานมากที่สุดคือ เดือน ๖ เพราะเริ่มเข/าสู:หน/าฝน อาจเพราะบรรยากาศโรแมนติก
กว:าแต:งงานหน/าอื่น และเป<นต/นฤดูทำการเพาะปลูกของคนไทย ซึ่งเป<นการเริ่มชีวิตใหม:สร/างฐานะครอบครัว
รว: มกัน
เดือนที่ไม:นิยมแต:งงานคือ เดือน ๑๒ เพราะเป<นช:วงที่สุนัขติดสัด แม/ว:าเป<นเดือนคู:ก็ตาม คงเพราะ
เป<นช:วงที่น้ำปnาไหลท:วมบ/านเรือน หรือข/าวปลาอาหารไม:สมบูรณU การคมนาคมไม:สะดวกก็เป<นได/ แต:ปcจจุบัน
ความเช่ือเร่อื งเดอื นน้ันไม:เครง: ครัดเท:าไร

กลุ่มสาระการเรยี นรู้ภาษาไทย โรงเรยี นสตรศี รสี ุริโยทัย ๖๒

เอกสารประกอบการเรียนรายวิชา ท3220๒ วรรณคดมี รดก
ระดบั ช้ันมธั ยมศกึ ษาปีที่ 5

ฤกษวJ ันแต/ง
วันที่ไม:นิยมแต:งงานกัน คือ วันอังคาร วันพุธ วันพฤหัสบดี และวันเสารU ทั้งนี้ในแต:ละท/องถิ่นมีความ
เชื่อที่แตกต:างกันไป สาเหตุที่ไม:แต:งงานวันอังคารและวันเสารU เพราะถือว:า วันทั้งสองเป<นวันแข็ง
เหมาะสำหรับใช/ทำการเกี่ยวกับพิธีเครื่องรางของขลัง สาเหตุที่ไม:แต:งงานวันพุธ เพราะถือเป<นวันสุนัขนาม
คือถือเคล็ดเกี่ยวกับชื่อ สาเหตุที่ไม:แต:งงานวันพฤหัสบดี เพราะถือเป<นวันครู และมีตำนานเกี่ยวกับเทพเจ/า
คือพระพฤหัสบดีที่ทำการแต:งงานกับบุตรสาวในวันนี้ ต:อมาบุตรสาวมีชู/จึงถือว:า เป<นวันที่ไม:ควรทำพิธีแต:งงาน
บุตรสาวของพระพฤหัสบดีคือพระจันทรU แต:งกับพระอาทิตยU เป<นชู/กับพระอังคาร นอกจากนี้ยังมีวันที่ห/าม
แตง: งานในวันท่ีตรงกบั วันอุบาทวU วันโลกาวนิ าศ ซ่งึ จะไมต: รงกนั ในแต:ละป[

พธิ ีรบั ไหว/

การทำพิธีรับไหว/นี้จัดขึ้นเพื่อแสดงความคารวะนบนอบต:อบิดามารดา และบรรดาผู/ใหญ: นอกจากน้ี
เงินที่ได/จากพิธีรับไหว/ ถือว:าเป<นเงินทุนให/แก:คู:บ:าวสาวอีกด/วย เหมือนกับพิธียกน้ำชาในการแต:งงานแบบคน
จนี หลายคนคงเคยเหน็ ในภาพยนตรUจนี มาแลว/

สำหรับสถานที่ในการจัดงาน นิยมเน/นความสะดวกของคู:บ:าวสาว คือจัดเก/าอ้ี หรือเสื่อไว/ ผู/ใดจะทำ
พิธีไหว/ก็มานั่งในสถานที่นั้นต:อหน/าคู:บ:าวสาว พอทำพิธีเสร็จแล/วจึงลุกออกไป เพื่อให/ผู/อื่นมาทำพิธีรับไหว/ต:อ
ซึ่งการไหว/นั้นจะเรียงตามลำดับอาวุโส ส:วนใหญ: พ:อแม:ฝnายหญิง ซึ่งเป<นเจ/าภาพจะให/เกียรติโดยให/ทางฝnาย
ชายก:อน หรือจะให/ผใ/ู หญข: องทงั้ สองฝาn ยก:อนก็ได/ ไมเ: ครง: ครดั ในเร่อื งน้ีเท:าไร

พิธีการรับไหว/ เมื่อพ:อแม:ฝnายหญิงหรือชายไปนั่งคู:กันในที่จัดไว/ เจ/าบ:าวเจ/าสาวซึ่งนั่งคู:กันอยู:ตรงข/าม
จะกราบลงพร/อมกันที่หมอนสามครั้งรวมทั้งผู/หลักผู/ใหญ:ของทั้งสองฝnาย ถ/าหากเป<นญาติคนอื่น ๆ กราบหน่ึง
ครั้ง โดยไม:ต/องแบมือ แล/วส:งพานดอกไม/ธูปเทียนให/ พ:อแม:รับและให/ศีลให/พรอวยพรให/ทั้งคู:หลังจากนั้น หยิบ
เงินรับไหว/ใส:ในพาน หยิบด/ายมงคลหรือสายสิญจนUเส/นเล็ก ๆ ผูกข/อมือให/คู:บ:าวสาวแสดงการรับไหว/ หลังจาก
ทำพิธีรับไหว/เสร็จ อาจมีการเพิ่มทุนให/แก:คู:บ:าวสาว โดยนำพานใส:ใบเงินใบทองมาวางไว/ นำเงินรับไหว/มาทับ
ไว/ข/างบน ต:อจากนั้นพ:อแม:ญาติพี่น/องของทั้งสองฝnายที่มีความประสงคUจะมอบเงินเพิ่ม ทุนให/แก:คู:บ:าวสาว
กใ็ สเ: พ่มิ ตามความพอใจ ตอ: จากนน้ั จงึ นำถ่วั งา และแปงs ประพรมพรอ/ มอวยพร

กลุ่มสาระการเรยี นร้ภู าษาไทย โรงเรยี นสตรศี รีสรุ ิโยทยั ๖๓

เอกสารประกอบการเรียนรายวชิ า ท3220๒ วรรณคดีมรดก
ระดบั ช้ันมัธยมศึกษาปที ี่ 5

พิธีรวD มทำบุญตกั บาตรของคบDู Dาวสาว

ตามธรรมเนียมไทย เมื่อทำพิธีหรืองานมงคลใด ๆ ก็ตาม ย:อมต/องทีการทำบุญสร/างกุศลมาเกี่ยวข/อง
เสมอ เพื่อเป<นการสร/างสิริมงคล และนี้ก็เช:นกันการร:วมทำบุญตักบาตรของคู:บ:าวสาว ซึ่งนิยมทำกันหลังจาก
พิธรี ับไหว/ คือเจา/ ภาพจะเปน< ผ/ูนิมนตUพระมาสวดเจริญพุทธมนตUและรับอาหารบณิ ฑบาต

การตักบาตรสมัยก:อนให/คู:บ:าวสาวตักคนละทัพพี แต:ปcจจุบันนิยมให/ตักทัพพีเดียวกัน ตักบาตรพร/อม
กัน ต:อไปชาติหน/าจะได/เกิดมาคู:กันอีก มีความเชื่อเกี่ยวกับการตักบาตรของคู:บ:าวสาว ถ/าผู/ใดจับที่ยอดหรือคอ
ทัพพี ผู/นั้นจะได/เป<นใหญ:เหนือกว:าคู:ของตน ซึ่งต/องเลื่อนมาจับที่ปลายทัพพี อย:างนี้คงต/องแย:งกันจับน:าดูเลย
วธิ แี ก/เคลด็ ด/วยการผลัดกันจับท่คี อทพั พีอย:างนี้ กไ็ มม: ใี ครเหนอื ใคร เสมอภาคแบบน้ีดีกวา:

เกี่ยวกับการนิมนตUพระมาสวด แต:ก:อนนิยมมาเป<นคู: เช:น ๔ หรือ ๘ องคU แต:ปcจจุบันนิยม ๙ องคU
เพราะคนไทยเชื่อถือเกี่ยวกับตัวเลข ๙ ว:าเป<นเลขมงคล หมายถึงความเจริญก/าวหน/า โดยนับพระประธานเป<น
องคUที่ ๑๐ ครบจำนวนคู:พอดี ในการทำพิธีสวดเจริญพระพุทธมนตUทั่วไปนั้น เจ/าภาพจะทำหน/าที่จุดธูปเทียน
บูชาพระ แต:ในงานมงคลสมรสมักนิยมให/คู:บ:าวสาว เพราะถือว:าเป<นผู/ที่สำคัญที่สุดในงาน รวมถึงการถวายขัน
และเทียนเพอ่ื ใหพ/ ระทำนำ้ พระพทุ ธมนตU ซง่ึ จะนำมาเปน< นำ้ สังขUสำหรับหลงั่ ในพิธีรดนำ้ ตอ: ไป

การตักบาตรร:วมกันของคู:บ:าวสาว อาจกระทำอีกครั้งในวันรุ:งขึ้น หลังจากวันแต:งงาน โดยคู:บ:าวสาว
ต/องตื่นนอนแต:เช/า นำอาหารคาวหวานไปดักรอพระที่ออกบิณฑบาตผ:านหน/าบ/าน หรือจะไปตักบาตรที่วัดเลย
ก็ได/ ต/องทำติดต:อกัน ๓ วนั , ๗ วนั หรอื ๙ วนั เพ่อื ความเปน< สิริมงคล

กลุม่ สาระการเรยี นรูภ้ าษาไทย โรงเรยี นสตรีศรีสุรโิ ยทัย ๖๔

เอกสารประกอบการเรียนรายวิชา ท3220๒ วรรณคดีมรดก
ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5

พธิ ีรดน้ำสงั ขC

หลังจากที่คู:บ:าวสาวได/ร:วมทำบุญตักบาตร ฟcงพระสวดพุทธมนตU และถวายจตุปcจจัยไทยธรรม
ก็ได/ฤกษUรดน้ำหรือหลั่งน้ำสังขU พระผู/เป<นประธาน จะทำการเจิมให/แก:บ:าวสาว ฝnายชายนั้นพระท:านสามารถที่
จะทำการเจิม ๓ จุดได/โดยตรง แต:หากเป<นฝnายหญิงแล/ว พระท:านไม:สามารถถูกเนื้อต/องตัวได/ จึงต/องจับมือ
ฝnายชายเจิมหน/าผากให/เจ/าสาวของตน หลังจากนั้น จึงทำมงคลแฝดสวมให/คู:บ:าวสาวคนละข/าง มีสายโยงห:าง
กันประมาณ ๒ ศอกเศษเพื่อความสะดวก และส:วนปลายของมงคล จะโยงมาพันที่บาตรน้ำมนตU และหาง
สายสิญจนU พระสงฆUจะส:งกันไปโดยจับเส/นไว/ในมือ จนถึงพระองคUสุดท/ายก็จะวางสายสิญจนUไว/ที่พาน หากเป<น
การรดน้ำตอนเย็น ซึ่งเป<นท่ีนิยมในปcจจุบัน จะเป<นมงคลแฝดแบบไม:มีสายโยง คู:บ:าวสาวต/องนั่งในที่จัดไว/
ซึ่งจะมีหมอนสำหรับรองรับมือและพานรองน้ำสังขU ส:วนเพื่อนเจ/าบ:าวจะยืนให/กำลังใจอยู:ข/างหลัง และญาติ
ผู/ใหญ:ก็จะทยอยกันมารดน้ำสังขUตามลำดับ เกี่ยวกับการเลือกเพื่อนเจ/าบ:าวเจ/าสาว มีคติความเชื่อว:า ควรเลือก
ที่อายุน/อยหรือใกล/เคียงกับคู:บ:าวสาว และในช:วงที่ใกล/หรือมีโครงการจะแต:งงานเร็วๆ นี้ เพราะหากว:าเป<นคน
โสดอาจจะต/องกลายเป<นเพียงเพื่อนเจ/าบ:าวเจ/าสาวกันไปตลอด ไม:มีโอกาสได/เป<นเจ/าบ:าวเจ/าสาวตัวจริง
กันเสียที แต:ความจริงแล/วอาจเป<นเพราะผู/ใหญ:ต/องการให/ผู/ที่ใกล/แต:งงานได/ดูขั้น ตอนการแต:งงาน เมื่อถึง
คราวตนเองจะได/ปฏิบัติตัวไดถ/ ูกตอ/ งและไมเ: คอะเขนิ

ข้นั ตอนในการทำพธิ ีรดนำ้
ความเป<นมาของหอยสังขUที่นำมาใช/ในพิธี คุณเคยคิดสงสัยไหมว:า ทำไมต/องใช/หอยสังขUเป<นภาชนะ
ใส:น้ำมนตUหลั่งอวยพรให/คู:บ:าวสาว ในสมัยโบราณมีความเชื่อว:า หอยสังขUเป<นหนึ่งในสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ๑๔ อย:าง
อันเกิดจากกวนเกษียรสมุทรของเหล:าเทวดาและอสูร บางเชื่อว:าครั้งหน่งึ สังขUอสรู ได/ลกั เอาพระเวทไปซอ: นไวใ/ น
หอยสังขU พระนารายณUได/อวตารไปปราบและสังหาร แล/วทรงล/วงเอาพระเวทออกมาจากสังขU ทำให/ปากหอย
สังขUมีรอยพระหัตถUของพระนารายณU จึงถือกันว:าสังขUเป<นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ เพราะเคยเป<นที่รองรับพระเวท
การนำมาใสน: ้ำมนตUรดใหค/ :ูบา: วสาว เช่ือกนั วา: เป<นสริ ิมงคล
……………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………
………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………

กล่มุ สาระการเรียนรู้ภาษาไทย โรงเรยี นสตรศี รีสรุ ิโยทัย ๖๕

เอกสารประกอบการเรียนรายวิชา ท3220๒ วรรณคดมี รดก
ระดับชั้นมธั ยมศึกษาปีท่ี 5

เมื่อคู:บ:าวสาวสวมแฝดมงคล และนั่งพนมมือคู:กันในที่จัดไว/แล/ว จะมีคนคอยตักน้ำพระพุทธมนตUเติม
ในสังขU เพื่อส:งให/ผู/ที่จะรดน้ำอวยพร โดยเริ่มจากพ:อแม:ของคู:บ:าวสาว หรือญาติผู/ใหญ: ตามลำดับ นิยมรดใส:
ในมอื ให/เจ/าสาวกอ: น แลว/ จงึ รดใหเ/ จา/ บ:าว และกลา: วอวยพรให/ค:ูบ:าวสาวประสบความสขุ ความเจรญิ อยู:ด/วยกัน
จนแก:เฒ:าถอื ไมเ/ ทา/ ยอดทองกระบองยอดเพชร มีลูกเตม็ บ/านมหี ลานเตม็ เมือง ขณะรดน้ำสังขU พระสงฆUจะ
สวดชยันโต เพื่อความเป<นสิริมงคลแก:คู:บ:าวสาว แต:ในปcจจุบัน นิยมทำพิธีรดน้ำกันตอนเย็น ก:อนเวลากินเลี้ยง
ฉลองสมรส ซ่งึ มกั จะจัดท่ีโรงแรม หรอื หอประชุม หากจะให/มีพระยันโตในเวลารดนำ้ ตอ/ งนมิ นตพU ระมาด/วย

เคล็ดลางเกี่ยวกับพิธีรดน้ำสังขJ คือหลังจากพิธีรดน้ำสังขUเสร็จแล/ว หากฝnายใดลุกขึ้นยืนก:อน
ฝnายนั้นจะได/เป<นผู/ที่อยู:เหนือคู:ครองของตน เช:น เจ/าสาวลุกขึ้นก:อน สามีจะกลัว หากถือมากเกินไปคง
จะวุ:นวายน:าดูเลย หลังจากเสร็จพิธีรดน้ำต:างตนต:างรีบลุก ควรช:วยกันประคองกันแบบนี้จะดีกว:าแถมดูแล/ว
น:าประทับใจ

สมัยโบราณ ในพิธีการแต:งงานจะไม:มีการรดน้ำสังขU แต:จะมีพิธีซัดน้ำ พระสงฆUจะเป<นผู/ทำพิธี
โดยตักน้ำมนตUในบาตรซัดสาดใส:คู:บ:าวสาว บรรดาเพื่อนเจ/าบ:าวเจ/าสาวซึ่งมีอยู:หลายคู: แกล/งนั่งห/อมล/อมให/
คู:บ:าวสาวนั่งเบียดกันชิดกัน การซัดน้ำนี้บางทีซัดจนเป[ยกปอนต/องเปลี่ยนชุดหลังเสร็จพิธี แบบนี้ก็น:าสนุกไป
อีกแบบ

การกินเล้ยี งฉลองพิธีมงคลสมรส

เมื่อเสร็จพิธีหลั่งน้ำสังขU หรือพิธีซัดน้ำแล/ว จะมีการเลี้ยงอาหารแขกผู/มาร:วมงาน อาจมีดนตรีประกอบ
เพื่อความสนุกสนาน ครื้นเครง โฆษกจะกล:าวเชิญให/พ:อแม:ฝnายเจ/าบ:าว และเจ/าสาว รวมทั้งคู:บ:าวสาวกล:าว
ขอบคณุ แขก

กลุ่มสาระการเรยี นร้ภู าษาไทย โรงเรยี นสตรศี รีสุริโยทยั ๖๖

เอกสารประกอบการเรียนรายวิชา ท3220๒ วรรณคดีมรดก
ระดบั ช้ันมธั ยมศกึ ษาปที ่ี 5

ในช:วงนี้อาจมีการหยอกล/อ คู:บ:าวสาว เช:นเจ/าสาวเป<นฝnายหอมแก/มเจ/าบ:าว ร/องเพลงคู:กัน และ
อื่น ๆ ซึ่งควรทำอย:างหอมปากหอมคอ เพราะทั้งคู:ต:าง เหน็ดเหนื่อย กับงานมาทั้งวัน หรืออาจจะไม:ค:อยได/
พักผ:อน ในช:วงที่เตรียมงาน โฆษกจะบอกกล:าวถึง ความเป<นมาว:าเจ/าบ:าว เจ/าสาวพบกัน ครั้งแรกเมื่อไร
ความรักเริ่มผลิดอกเบ:งบานไปอย:างไร ซึ่งบางทีก็พูดเกินจริง เพื่อความสนุกสนาน เป<นการหยอกล/อคู:บ:าวสาว
หลังจากนั้นเจ/าบ:าวเจ/าสาวจะเดินไปขอบคุณแขกตามโตxะ ต:าง ๆ อีกครั้งหนึ่ง พร/อมทั้งแจกของชำร:วย
เพ่ือเกบ็ ไวเ/ ปน< ทร่ี ะลกึ

ถ/ามีการกินเลี้ยงในตอนเย็น เจ/าสาวมักเปลี่ยนจากชุดไทยเป<นชุดราตรียาว หรือที่เรียกกันว:า
"ชุดเจ/าสาว" ในงานเจ/าสาว จะดูโดดเด:นและสวยกว:าใคร ๆ แขกที่มางานจึงไม:ควรที่จะแต:งตัวให/เด:นแข:งกับ
คู:บ:าวสาว โดยเฉพาะแขกผู/หญิงไม:ควรใส:ชุดขาว แข:งกับเจ/าสาวเป<นมารยาทที่ไม:เหมาะสม เมื่อมาถึงสถานที่
จัดเลี้ยง คู:บ:าวสาว หรือผู/ทำหน/าที่ต/อนรับจะพาไปลงชื่อในสมุดอวยพร หากนำของขวัญ หรือต/องการให/ซอง
ช:วยงานก็มอบให/ตอนนี้ เพราะจะมีคนทำหน/าที่ลงบัญชีโดยเฉพาะ แต:บางคนก็จะเก็บไว/เพื่อให/ กับคู:บ:าวสาว
กบั มอื เองตอนท่ี นำของชำร:วยไปแจกทโ่ี ตxะตอนกินเลี้ยง

พิธีการปูที่นอนและสDงตัวเจ/าสาว

พิธีการส:งตัวมักทำกันตอนกลางคืน ถ/าหากมีการเลี้ยงฉลองสมรสตอนกลางคืน จะต/องมีการเลิกก:อน
ถึงฤกษUส:งตัวเล็กน/อย เพื่อคู:บ:าวสาวจะได/มีเวลาเตรียมตัว พ:อแม:ของฝnายเจ/าสาวจะจะเชิญผู/มีเกียรติ ซึ่งเป<นคู:
สามีภรรยาอาวุโส ให/ทำพิธีปูที่นอนในห/อง หรือเรือนหอ ผู/ที่ได/รับเลือกจะต/องเป<นคู:สามีภรรยาที่แต:งงานอย:ู
กินกนั มาจนแกเ: ฒา: มฐี านะดแี ละมลี กู หลานทเี่ ลี้ยงงา: ยและลกู ๆ ยังมีชีวติ อยูท: ุกคน

การทำพิธีปูที่นอน ในปcจจุบันทำพอเป<นพิธี เพราะว:าได/มีการจัดเตรียมไว/ก:อนวันแต:งไว/เรียบร/อยแล/ว
ครั้นพอได/ฤกษUผู/ทำพิธีก็จัดแจง ปูที่นอน จัดหมอนผ/าห:มกางมุ/ง พอถึงฤกษUเรียงหมอน ผู/ทำพิธีฝnายชายก็ล/มตัว
นอนทางดา/ นขวา ผ:ายหญงิ นอนทางซา/ ย เปน< การนอน เอาเคล็ด

กลุม่ สาระการเรียนร้ภู าษาไทย โรงเรียนสตรีศรีสุริโยทยั ๖๗

เอกสารประกอบการเรยี นรายวิชา ท3220๒ วรรณคดีมรดก
ระดับช้ันมัธยมศึกษาปที ่ี 5

สิ่งของอันเป<นมงคลที่ใช/ในพิธีปูที่นอน มีอยู:หลายตำรา เช:น ใช/หินบดยา ฟcกเขียว แมวตัวผู/สีขาว
ซึ่งทาแปsงและของหอมไว/ทั้งตัว รวมทั้งถั่วทอง งาเมล็ด ข/าวเปลือก อย:างละหยิบมือห:อผ/าไว/ในพาน ผู/ทำพิธีปู
ที่นอนจะหยิบของเหล:านี้วางบนที่นอนพร/อมกับแมว และกล:าวถ/อยคำอันเป<นมงคล แล/วนอนลงพอเป<นพิธี
แล/วจึงลุกขึ้น สิ่งของที่ใช/ในการประกอบพิธีน:าจะมาจากคติคำอวยพรที่ว:า "ขอให#เย็นเหมือนฝhก หนักเหมือน
แฟง ให#อยเ/ู รอื นเหมือนกอ# นเส#า ให#เฝjาเรือนเหมอื นแมวคราว"

ก/อนเส/า คือ หินเตาไฟสำหรับหุงต/มในสมัยโบราณ แต:เห็นว:ามีคราบเขม:าสีดำสกปรกง:าย
จึงเปลี่ยนเป<นหินบดยาแทน ส:วนแมวนั้น ถือกันว:าเป<นสัตวUที่เชื่องเหมือนกับผู/ที่ได/ผ:านการฝ{กอบรมมา และถือ
เป<นสัตวUมงคล แมวคราว คือ แมวตัวผู/ที่มีอายุมาก มักนอนอยู:กับเรือนไม:ค:อยออกไปเที่ยวไหน ๆ บางทีมีการ
นำกลบี ดอกไม/ เชน: ดอกกหุ ลาบ กลีบบานไม:รูโ/ รย หรอื กลบี บวั มาโรย ไว/บนเตียงนอนใหค/ บู: :าวสาวด/วย

เมื่อผู/ทำหน/าที่ปูที่นอนลุกขึ้นแล/ว โดยทำเป<นเพิ่งตื่นนอน ฝnายหญิงจะพูดในสิ่งอันเป<นมงคล เช:น
ฝcนว:าอย:างโน/น อย:างนี้ ล/วนแต:เป<นสิ่งที่ดีงาม ฝnายชายก็จะทำนายทายทักปลอบขวัญ ต:อจากนั้น จึงพากัน
ลกุ ออกไป

เฒ:าแก:ของทั้งสองฝnาย จึงให/คู:บ:าวสาวไปยังที่นอน พ:อแม:ของฝnายหญิงนำเจ/าสาวมาส:งให/เจ/าบ:าว
พร/อมทั้งกล:าวฝากฝcงให/ช:วยดูแล บอกว:าเจ/าสาวยังเล็กไม:รู/เรื่องการเรือนเท:าไรนัก หากมีส่ิงใดบกพร:อง
ขอให/เจ/าบ:าวคอยว:ากล:าวตักเตือน อย:าให/ถึงกับดุด:าจนมีปากเสียง ให/เจ/าบ:าวรักใคร:เอ็นดู เหมือนน/องสาว
ชว: ยปกปsองคุม/ ครองและใหก/ ารเล้ยี งดู อยา: ไดท/ อดทงิ้ ฯลฯ ฝาn ยเจา/ บา: วก็รบั คำเป<นอนั ดี

จากนั้น พ:อแม:ของทั้งสองฝnาย ก็อบรมคู:บ:าวสาว ให/รู/จักหน/าที่ของสามีภรรยาที่ดีซึ่งต:อไปจะต/อง
พึ่งพาอาศัยกัน แล/วให/คู:บ:าวสาวนอนลงที่นอน โดยเจ/าบ:าวนอนด/านขวา และเจ/าสาวนอนด/านซ/าย บางทีก:อน
นอนก็ให/เจ/าสาวกราบบอกสามีก:อน เพื่อความเป<นสิริมงคล เพราะถือว:าสามีเป<นผู/ให/ความดูแลคุ/มครอง
เหตุที่เจ/าบ:าวนอนด/านขวา เพราะอยู:ใกล/ประตู หากมีเหตุอันตราย สามีจะสามารถคุ/มครองปกปsองภริยาของ
ตนได/ เพราะถือว:า ผู/ชายมคี วามแข็งแรงกว:าหญงิ ควรทำหน/าทด่ี แู ลปกปอs ง

สำนวนที่ปรากฏในเสภาขนุ ชา้ งขุนแผน

……………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………
………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………
………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………
………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………

กล่มุ สาระการเรยี นรภู้ าษาไทย โรงเรยี นสตรศี รีสุรโิ ยทัย ๖๘

เอกสารประกอบการเรียนรายวิชา ท3220๒ วรรณคดมี รดก
ระดบั ชน้ั มธั ยมศกึ ษาปที ่ี 5

สะทอ้ นความคิดหลงั เรียน

การตระหนกั รใู/ นตนเอง (self-awareness)

ร/ูอะไรบ/าง

อะไรบา/ งท่ียังไมรD ู/

อยากร/ูอะไรเพ่ิมข้นึ

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

แบบทดสอบ
ขนุ ช้างขนุ แผน ตอน แต่งงานพระไวย

กลุ่มสาระการเรยี นรภู้ าษาไทย โรงเรยี นสตรศี รสี รุ โิ ยทัย ๖๙

เอกสารประกอบการเรยี นรายวชิ า ท3220๒ วรรณคดีมรดก
ระดับช้ันมธั ยมศึกษาปที ่ี 5

ตอนท่ี ๕
พระอภัยมณี ตอน พระอภยั เรือแตก และสินสมทุ รโดยสารเรือโจรสหุ รั่ง

ความเปน็ มาของเรอื่ งพระอภัยมณี

พระอภัยมณี เป<นวรรณคดีชิ้นเยี่ยมเรื่องหนึ่งของไทย ผลงานชิ้นเอกของพระสุนทรโวหาร หรือ
สุนทรภู: กวีเอกแห:งกรุงรัตนโกสินทรU ประพันธUขึ้นเป<นนิทานคำกลอนที่มีความยาวมากถึง ๙๔ เล:มสมุดไทย
เมื่อพิมพUเป<นเล:มหนังสือ จะมีความยาวกว:าหนึ่งพันสองร/อยหน/า ระยะเวลาในการประพันธUไม:มีการระบุไว/
อย:างแน:ชัด แต:คาดว:าสุนทรภู:เริ่มประพันธUราวป[ พ.ศ. ๒๓๖๔-๒๓๖๖ และสิ้นสุดการประพันธUราว
พ.ศ. ๒๓๘๘ รวมเวลามากกว:า ๒๐ ป[

เนื้อหาในเรื่อง พระอภัยมณี นอกจากมีความแปลกใหม:ด/านเค/าโครงเรื่อง แต:ก็มีรายละเอียด
ปลีกย:อยมากมายที่แสดงให/เห็นถึงภูมิรู/ของผู/ประพันธUว:ามีความรู/กว/างขวางและละเอียดลึกซึ้งอย:างยิ่ง
นักวิชาการส:วนมากลงความเห็นพ/องกันว:า สุนทรภู:ได/รับแรงบันดาลใจมากมายจากวรรณคดีโบราณทั้งของ
ไทยและของตา: งประเทศ

กลมุ่ สาระการเรยี นร้ภู าษาไทย โรงเรียนสตรศี รีสุรโิ ยทัย ๗๐

เอกสารประกอบการเรียนรายวชิ า ท3220๒ วรรณคดมี รดก
ระดบั ชั้นมัธยมศกึ ษาปที ี่ 5

“เร่อื งพระอภัยมณี สุนทรภตู่ ัง้ ใจแต่งโดยประณตี ทั้งตัวเรอื่ งและถอ้ ยคำสำนวน ส่วนตวั เรื่องน้ันพยายามตรวจ
ตราหาเรือ่ งราวท่ีปรากฏอยใู่ นหนังสือตา่ ง ๆ บ้าง เรื่องท่รี ู้โดยผู้อ่ืนบอกเลา่ บา้ ง
เอามาตรติ รองเลอื กคดั ประดษิ ฐต์ ิดต่อแต่ง ประกอบกับความคิดของสนุ ทรภู่เอง”
สมเดจ็ ฯ กรมพระยาดำรงราชานภุ าพ

“วรรณคดีท่สี ุนทรภูอ่ าศัยเค้ามานน้ั มที ั้งวรรณคดจี นี ชวา ไทย แขก
พร้อมมลู วรรณคดที ี่กล่าวมานี้สุนทรภู่ต้องร้ดู ีแน่”
ประจกั ษ์ ประภาพทิ ยากร

“เน้อื เรือ่ งสว่ นใหญแ่ ตกต่างจากวรรณคดีไทยแนวจกั รๆ วงศ์ๆ ท่ัวไปเคา้ โครงเรอ่ื งไดม้ าจากวรรณคดตี า่ ง ๆ
ของไทยและวรรณคดีตา่ งประเทศหลายเรอ่ื ง เช่น เรือ่ งอาหรบั ราตรี เรื่องไซฮ่ น่ั เป็นตน้
รวมถงึ เคา้ เร่อื งจากเหตุการณใ์ นประวัตศิ าสตร์ เหตกุ ารณ์ในชีวติ ของสุนทรภู่
และจนิ ตนาการทีผ่ สมผสานผูกรอ้ ยเขา้ ดว้ ยกัน”
สรุ ยี J พงศJอารกั ษJ

การวเิ คราะห์ท่มี าของเรือ่ งพระอภัยมณี

เค/าโครงจากวรรณกรรมต:างประเทศนี้ สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพได/ทรงอธิบายเพิ่มเติม
ไว/ว:า เค/าเรื่องที่มาจากอาหรับราตรี ของเซอรU ริชารUด เบอรUตัน คือนิทานว:าด/วยเรื่องของกษัตริยUชาติอิสลามไป
ตีเมืองซึ่งนางพระยาเป<นคริสตัง เมื่อพบกันในสนามรบก็เกิดรักกัน ทำนองเดียวกับที่พระอภัยมณีพบนางละเวง
วัณฬา ในสนามรบ ส:วนเค/าโครงที่มาจากไซ/ฮั่น คือส:วนที่ว:าด/วยเพลงป[iของเตียวเหลียง ผู/วิเศษที่ชำนาญการ
เปาn ปiแ[ กว/ จนอาจสะกดผคู/ นได/ ทำนองเดียวกับวชิ าป[ขi องพระอภัยมณี นอกจากนีย้ งั มคี วามเหน็ จากนกั วชิ าการ
อ่นื อกี หลายท:านล/วนลงความเหน็ ไปในทางเดียวกนั ทั้งสิน้

ตัวละคร เรื่อง พระอภยั มณี

การรับอิทธิพลวรรณคดีต/างชาติ ที่เกี่ยวข#องกับตัวละครในเรื่อง จากวรรณคดีไทยและวรรณคดี
ตา/ งชาติทีน่ ำเคา# เร่ืองมาแต/งใหม/ เชน: พระลอ อิเหนา รามเกียรติ์ สงั ขUทอง สามกxก

พระลอ ตอนศรีสุวรรณและสามพราหมณUเข/าเมืองรมจักร ศรีสุวรรณและสามพราหมณUเกี้ยว
นางเกษราและสามพเ่ี ลี้ยงในสวน ฉากรกั นี้คล/ายกบั ฉากพระลอเกี้ยวพระเพอื่ น
พระแพง และนายแกว/ นายขวญั เก้ียวนางร่นื นางโรย

กลุ่มสาระการเรียนรภู้ าษาไทย โรงเรยี นสตรีศรีสุริโยทัย ๗๑

เอกสารประกอบการเรยี นรายวิชา ท3220๒ วรรณคดีมรดก
ระดับชนั้ มัธยมศึกษาปีที่ 5

อเิ หนา สุนทรภู:นำเค/าเรื่องมาแต:งหลายตอน เช:น รูปเสน:หUนางละเวง นางละเวงส:งสารไป
ขอให/เจ/าเมืองต:างประเทศมาช:วยรบกับกองทัพฝnายพระอภัย พร/อมกับส:งรูปเสน:หU
ลงอาคมของนางไปด/วย เจ/าเมืองทั้งหลายหลงรูปเสน:หUพากันยกทัพมาช:วย
เจ/าละมานเป<นคนหนึ่งที่หลงรูปและตายเพราะความหลง เนื้อความตอนนี้เหมือน
ตอนวิหยาสะกำหลงรูปนางบุษบาจนต/องทำศึกกะหมังกุหนิง เพื่อชิงบุษบาจากจรกา
วิหยาสะกำตายในที่รบในเรื่องพระอภัยมณี รูปเสน:หUจากเจ/าละมานตกไปอยู:ในมือ
พระอภัย ทำให/พระอภัยหลงเสน:หUนางละเวง สุดสาครช:วยแก/ฤทธิ์อาคมได/ในเวลา
ตอ: มา สินสมุทรเปน< ส่ือรัก ในระหว:างพระอภยั มณโี ดยสารเรือนางสวุ รรณมาลีไปจาก
เกาะแก/วพิสดาร พระอภัยหลงรักนางสุวรรณมาลีแต:ไม:กล/าเกี้ยวแสดงความรัก
จึงใช/ให/สินสมุทรไปขอผ/าสไบบ/าง นำสารรักไปให/บ/าง เหมือนอิเหนาขอให/สียะตรา
ไปขอผ/าสไบและชานหมากจากนางบุษบา สุนทรภู:ยังให/พระอภัยมณีรำพันไว/ตอนนี้
วา: “เหมอื นอเิ หนาเผาเมืองเร่ืองยังมี เรายงั ดีกวา: อเิ หนาเปน< เทา: ไร”

รามเกียรติ์ สุนทรภู:น:าจะได/ความคิดเรื่องตัวละครมีกำเนิดจากพ:อแม:ต:างเผ:าพันธุUจากวรรณคดี
เรื่อง รามเกียรติ์ เพราะมีตัวละครลักษณะนี้หลายตัว เช:น มัจฉานุ เป<นลูกลิงกับปลา
(หนุมานกับนางสุพรรณมัจฉา) อสุรผัดเป<นลูกลิงกับยักษU (หนุมานกับนางเบญกาย)
ในเรอื่ งพระอภัยมณจี งึ มี สนิ สมุทร เป<นลูกมนษุ ยกU ับยักษU (พระอภัยมณีกับนางผีเส้อื )
และสดุ สาครเป<นลกู มนุษยUกับเงือก (พระอภัยกับนางเงือก) นอกจากนี้นางเงือกและ
ผีเสื้อสมุทรก็นำมาจากเรื่องรามเกียรติ์ ตอนผีเสื้อสมุทรสู/กับหนุมาน ส:วนนางเงือก
มาจากนางสุพรรณมจั ฉา

เรื่องพระอภัยมณีเป<นนิทานคำกลอนแบบจักร ๆ วงศU ๆ แต:ขณะที่อ:านก็ได/กลิ่นอายของความเป<น
จีนอยู:ไม:น/อย เช:น สุนทรภู:เรียกอาวุธว:ากระบี่ เกาทัณฑU เหมือนเรื่องจีน นอกจากนี้ ในด/านเนื้อเรื่องและตัว
ละคร ยังพบว:าวรรณคดีจีนที่มีอิทธิพลต:อสุนทรภู:ในการสร/างสรรคUเรื่องพระอภัยมณีมี ๓ เรื่อง คือ สามกxก
ไซฮ: นั่ เลยี ดกกx ดงั นี้

สามกกn สุนทรภู:ได/แรงบันดาลใจจากเรื่องสามกxกอยู:หลายตอน เช:น อุบายเผาเรือ นางละเวง
ทำอุบายเผากองทัพเรือของพระอภัยมณีที่ยกไปตีเมืองใหม: จนกองทัพเมืองผลึกต/อง
ถอยร:นไม:เป<นขบวน เหตุการณUตอนนี้น:าจะได/แรงบันดาลใจจากเรื่องสามกxก ตอนโจ
โฉแตกทัพเรือ เพราะอุบายของจิวยี่และขงเบ/ง ความกตัญ„ูของสุดสาคร สุดสาคร
แสดงความกตัญ„ูต:อพระฤษีเกาะแก/วพิสดารโดยสวมเสื้อผ/าชุดใหม:ที่เจ/าเมืองกา
ระเวกมอบให/ แล/วทับด/วยหนังเสือของพระฤษี ซึ่งสุดสาครกล:าวปฏิญาณไว/ว:าจะไม:

กลุ่มสาระการเรียนรภู้ าษาไทย โรงเรยี นสตรศี รสี รุ ิโยทัย ๗๒

ไซฮ/ ัน่ เอกสารประกอบการเรยี นรายวชิ า ท3220๒ วรรณคดมี รดก
เลียดกnก ระดับช้นั มัธยมศกึ ษาปีที่ 5

ถอดจนกว:าจะได/กลบั ไปหาพระฤษอี ีกครง้ั การแสดงความกตัญ„ตู อ: ผม/ู ีพระคณุ
เช:นนี้คล/ายคลึงกับเรื่องสามกxก โจโฉจับตัวกวนอูน/องร:วมสาบานของเล:าป[iได/
คิดจะชุบเลี้ยงเพราะรู/ว:าเป<นคนมีฝ[มือ จึงผูกใจกวนอูด/วยการบำรุงบำเรอให/ความสุข
ด/วยอาหารการกินพร/อมให/เสื้อผ/าชุดใหม: กวนอูสวมเสื้อชุดใหม:ของโจโฉไว/ข/างใน
แล/วสวมเสื้อเก:าขาดที่เล:าป[iให/ไว/ข/างนอก แสดงให/โจโฉเห็นว:ากวนอูเป<นคนกตัญ„ู
จงรักภกั ดีตอ: เลา: ปไ[i ม:เปลีย่ นแปลง

มีอิทธิพลต:อเรื่องพระอภัยมณีหลายตอน เช:น เพลงป[iห/ามทัพ พระอภัยมณีเปnาป[iยุติ
ทัพนางละเวง เนื่องจากฝnายเมืองผลึกเริ่มเพลี่ยงพล้ำ ศรีสุวรรณและสินสมุทร
ต:างติดอยู:ในรถกลของนางละเวง เนื้อความของเพลงป[iพระอภัยคล/ายคลึงกับเพลงปi[
ห/ามทัพของเตียวเหลียงในเรื่องไซ:ฮั่นมาก เตียวเหลียงมีความเชี่ยวชาญในการเปnาปi[
จงึ อาสาพระเจา/ ฮั่นอ…องไปเปาn ปบ[i นภเู ขาเพือ่ ใหท/ หารของพระเจ/าฌ/อปาออ… งเกิด
ความเศร/าสลดใจ กลัวตายและคิดถึงบ/าน จะได/ชวนกันหนีทัพกลับไปม/ามังกร
เป<นพาหนะของสุดสาครที่มีลักษณะประหลาดคือ เป<นลูกผสมระหว:างม/ากับมังกรมี
กำลงั มหาศาล และกินทกุ อยา: ง “กินผูค/ นปปู ลาหญา/ ใบไม/” สนุ ทรภ:บู รรยายลักษณะ
ว:าพอพบม/าหน/าเหมือนมังกรร/ายแต:กีบกายนั้นเป<นม/าน:าฉงน หางเหมือนอย:างหาง
นาคปากคำรณ กายพกิ ลกำยำดดู ำนิล และมีลกั ษณะวิเศษ คือ เข้ยี วเปน< เพชร
เกล็ดเป<นนิลลิ้นเป<นปาน สุนทรภู:นำเรื่องมังกรมาจากจีนแน:นอน เพราะจีนถือว:า
มังกรเป<นสัตวUศักดิ์สิทธิ์ ศิลปะของจีนจะมีรูปมังกร เป<นประติมากรรมและจิตรกรรม
ท่ีเผยแพรเ: ขา/ มาในสมัยรัชกาลที่ ๓ นอกจากน้ี วรรณคดเี ร่อื ง ไซ:ฮั่น กล:าวถึงพาหนะ
ของห/างอี๋ เป<นสัตวUประหลาด ช่ือ โอจอื เบx เปน< มังกรสดี ำแปลงรา: งเป<นม/าได/

นางวาลี นางวาลีในเรื่องพระอภัยมณีมีลักษณะคล/ายนางจงลี่ฉุนในเรื่องเลียดกxกทั้ง
รูปร:างหน/าตา อุปนิสัย และสติปcญญา เรื่องเลียดกxกบรรยายถึงนางจงลี่ฉุนว:า
“นางจงลี่ฉุนคนนี้ มีสติปcญญาเฉียบแหลมนัก แต:รูปร:างนั้นพิกล จักษุกลม จมูกยาว
หน/าผากใหญ: คอสั้น เท/าโต มือโต นิ้วมือนั้นยาว ทั้งสูง ทั้งใหญ: สีตัวดำ เหมือนทา
หมึก นุ:งกางเกงใส:เสื้อขาด” สุนทรภู:บรรยายว:านางวาลีเป<นคนรูปชั่วตัวดำอัปลักษณU
แตม: ีวชิ าความรู/

กลุ่มสาระการเรียนรูภ้ าษาไทย โรงเรียนสตรีศรีสรุ ิโยทยั ๗๓

เอกสารประกอบการเรียนรายวิชา ท3220๒ วรรณคดมี รดก
ระดับช้นั มัธยมศกึ ษาปีที่ 5

อยู:ภายหลงั ยังมีสตรีหนึง่ อายุถึงสามสิบสไ่ี มม: ีผัว
ชื่อวาลีสเี น้อื นัน้ คร่ำมัว รปู กช็ ่วั ชายไมอ: าลยั แล

ทัง้ กายาหางามไม:พบเหน็ หน/าก็เปน< รอยฝ[มีแตแ: ผล
เปน< กำพรา/ มาแต:หลอ: นยงั อ:อนแอ ไดพ/ ่งึ แตต: ายายอยูป: ลายนา
เป<นเช้ือพราหมณคU วามรูข/ องผเู/ ฒ:า แตก: :อนเกา: บูราณนานหนกั หนา

เปน< มรดกตกต:อต:อกนั มา นางอตุ สา: หUเรียนเลา: จนเขา/ ใจ
รฤ/ู กษUผาดินฟาs สำแดงเหตุ ท้งั ไตรเภทพิธคี มั ภรี Uไสย
คร้นั เจนแจง/ แกล/งเอาเขา/ เผาไฟ มใิ หใ/ ครพบปะพระคมั ภีรU

นางวาลีเหมือนนางจงลี่ฉุนที่มีความทะเยอทะยาน นางจงลี่ฉุญเสนอตัวเป<นภรรยาหลวงของอุยอ…อง
ขอ/ เสนอของนางไดร/ ับการเย/ยหยนั แตน: างแสดงปcญญาชาญ ฉลาดโดยชี้จุดบกพร:องของอุยอ…องซึ่งเป<นเจ/า
เมืองและเสนอแนะวิธีแก/ไขข/อบกพร:องคำพูดของนางจงลี่ฉุนแม/จะแทงใจดำ แต:อุยอ…องยอมรับว:านางฉลาด

จึงรับไว/ใช/ราชการ เรื่องราวของนางวาลีก็ไม:แตกต:างไปจากนางจงลี่ฉุนนัก นางขอเข/าเฝsาพระอภัยมณี
เพื่อถวายตัวรับราชการและขอเป<นมเหสี นางวาลีได/รับเสียงหัวเราะเยาะหยันเช:นกัน เมื่อนางแสดงตนว:ามี
ความร/ู พระอภยั ทดสอบความรู/เร่ืองการศกึ จนพอใจ แตท: ัดทานเร่ืองท่ีนางขอเปน< มเหสีเพราะนางมรี ูปไม:งาม

การวเิ คราะห์สถานทใี่ นเรอื่ งพระอภยั มณี

เนื้อหาส:วนใหญ:ของเรื่องเกิดขึ้นในทะเล นับแต:ถ้ำนางผีเสื้อสมุทร เกาะแก/วพิสดาร เมืองรมจักร
เมืองการะเวก เมืองผลึก และเมืองลังกา ล/วนไปมาหาสู:กันได/จากทางทะเลเท:านั้น รายละเอียดการเดินทาง
ในทะเลแต:ละครั้งจะมีการบรรยายอย:างละเอียด มีการบรรยายถึงสัตวUน้ำต:าง ๆ การบรรยายถึงการดูดาว
การบรรยายถึงสถานที่ซึ่งอิงกับนิทานปรัมปรา สิ่งต:าง ๆ เหล:านี้แสดงให/เห็นว:า หากสุนทรภู:มิได/ไปเห็นด/วย
ตัวเอง ก็ต/องได/อ:านและได/ฟcงมาอย:างมากเหลือเกิน จนสามารถกลั่นกรองและคัดเลือกมานำเสนอได/อย:าง
เหมาะเจาะ

ดินแดนในเรื่องพระอภัยมณี อันเป<นผลงานประพันธUของสุนทรภู:นั้น มีความโดดเด:นที่น:าสนใจอย:าง
ยิ่งเนื่องจากการวางตำแหน:งเมืองและสถานที่ต:าง ๆ ในท/องเรื่องอย:างมีหลักการ ประหนึ่งว:าผู/ประพันธUมีแผนที่
อยู:ในมือ เหตุการณUส:วนใหญ:ในเรื่อง พระอภัยมณี เกิดขึ้นในท/องทะเล นักวิชาการหลายคนต:างวิเคราะหUข/อมูล
และนำเสนอว:า ทะเลในเร่อื งพระอภัยมณี คือทะเลอนั ดามัน มิใชอ: า: วไทย

กลุม่ สาระการเรยี นรู้ภาษาไทย โรงเรียนสตรศี รสี รุ ิโยทยั ๗๔

เอกสารประกอบการเรยี นรายวชิ า ท3220๒ วรรณคดีมรดก
ระดบั ช้ันมัธยมศึกษาปีที่ 5

นอกจากนี้ ผู/ประพันธUยังจินตนาการถึงเมืองและสถานที่ของชนชาติต:าง ๆ มากมายนอกเหนือจาก
ชาวไทย เช:น เมืองของชาวจีน (กึงตั๋งกังจิ๋วจุนติ๋วเซียง) แขก (อรุมเขตคุ/งสุหรัดปcตหนา ไปปะหังปcงกะเราะเกาะ
ชวา มะละกากะเลหวังตรังกะนู) จาม (อัดแจจามข/ามหน/ามลายู) ฝรั่ง วิลันดา (ฝรั่งข/ามฟากเข/าอ:าวเยียระมัน
ที่บางเหลา: กเ็ ข/าอ:าววลิ าส) พราหมณU พม:า มอญ และอน่ื ๆ อีกมากมาย

กรุงรัตนา : เป<นบ/านเกิดเมืองนอนของพระอภัยมณีและศรีสุวรรณ เจ/าเมืองคือท/าวสุทัศนU
เป<นพระบิดาของพระอภัยมณีและศรีสุวรรณ เชื่อว:าเมืองรัตนานี้น:าจะหมายถึงกรุงรัตนโกสินทรU เป<นจุดเริ่มต/น
การผจญภัย

เมืองรมจักร : เจ/าเมืองคือท/าวทศวงศU มีราชธิดาคือนางเกษรา ตำแหน:งของเมืองอยู:ไม:ไกลจาก
บริเวณที่พระอภัยมณีถูกนางผีเสื้อสมุทรลักตัวไป รวมถึงประชาชนพลเมืองก็เป<นชาวไทย จึงน:าจะอยู:บน
คาบสมุทรเดยี วกันกบั เมืองรตั นา

เกาะแก#วพิสดาร : เป<นเกาะเล็ก ๆ อยู:กลางมหาสมุทรที่ห:างไกล บนเกาะมีพระtษีอาศัยอยู:
นักเดินทางที่เรือแตกเพราะพายหุ รอื ถูกโจรสลดั ปล/นชงิ จะมาขออาศยั อยทู: เ่ี กาะนี้

เมืองผลึก : เจ/าเมืองคือท/าวสิลราช กับพระนางมณฑา มีราชธิดาองคUเดียวคือนางสุวรรณมาลี
เมืองนี้ตั้งอยู:ริมทะเลแห:งหนึ่ง ตรงข/ามกับเกาะลังกา ตามการวิเคราะหUของกาญจนาคพันธUเห็นว:าน:าจะอยู:ราว
พม:าใต/ แถวๆเมอื งถลาง (ภูเก็ต)

เมอื งลังกา : คาดวา: อาจจะเป<นศรีลงั กา
เกาะนาควาริน : อาจจะเปน< หมูเ: กาะนโิ คบารU

กลมุ่ สาระการเรียนรู้ภาษาไทย โรงเรียนสตรีศรีสรุ ิโยทัย ๗๕

เอกสารประกอบการเรยี นรายวชิ า ท3220๒ วรรณคดมี รดก
ระดบั ชัน้ มัธยมศกึ ษาปีที่ 5

จุดประสงค์การแตง่ เร่อื งพระอภัยมณี

๑. ตอนต/นเพื่อขายนำเงนิ มาเลี้ยงชพี
๒. ตอนต:อมาแตง: ถวายพระองคUเจา/ ลกั ขณานุคณุ และกรมหมน่ื อัปสรสุดาเทพ เพื่อสนองคุณผทู/ รง
มีอุปการะคุณ
๓. ตอ/ งการเชดิ ชูศาสนาพุทธไว/สงู สุด
๔. ต/องการแสดงให/เห็นว:าวิชาใดก็ตาม แม/นรู/จริงรู/อย:างเดียวก็พอ อุทาหรณU เช:น วิชาเปnาป[i
ของพระอภัยมณี

รูปแบบของการประพนั ธ์

คำประพันธUในเรื่อง พระอภัยมณี เป<นกลอนสุภาพทั้งหมด ด/วยเป<นความถนัดอย:างพิเศษของกวี
ผู/นี้ ภาษาที่ใช/มีความเรียบง:ายตามแบบฉบับของสุนทรภู: มีสัมผัสในไพเราะงดงามโดยตลอด ทำให/เป<นที่นิยม
อา: นเรอื่ ยมาแม/ในปจc จุบนั

พระอภัยมณี ตามฉบับพิมพUของหอพระสมุด มีทั้งหมด ๖๔ ตอน มีความยาวทั้งสิ้น ๒๔,๕๐๐
คำกลอน คิดเป<นจำนวนคำตามวจีวิภาคได/ ๓๙๒,๐๐๐ คำ แต:หากนับตามความยาวฉบับเต็ม (ซึ่งรวมส:วนที่
สุนทรภู:แต:งเพิ่มตามรับสั่งของกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ) จะมีความยาวถึง ๔๘,๖๘๖ คำกลอน นับเป<นหนังสือ
กลอนขนาดมหึมา และเป<นมหากาพยUคำกลอนที่ยาวมากที่สุดในโลกเรื่องหนึ่งที่ประพันธUโดยกวีท:านเดียว
ในส:วนของการดำเนินเนื้อเรื่อง พระอภัยมณี มีโครงเรื่องย:อย ๆ แทรกไปตลอดทาง คือจากเหตุการณUหน่ึง
นำไปสู:เหตุและผลอีกเหตุการณUหนึ่ง ซึ่งเป<นลักษณะงานเขียนที่สามารถเขียนไปได/เรื่อย ๆ อย:างไรก็ดีอาจนับ
เหตุการณUสำคัญหรือไคลแมกซUของเรื่องได/ ในตอนทัพลังกากับทัพพระอภัยมณีรบกันจนถึงขั้นเด็ดขาด
ตอ/ งแหลกลาญกันไปขา/ งใดขา/ งหนึง่ แต:สนุ ทรภก:ู ส็ ามารถคล่คี ลายไคลแมกซนU ี้ไดอ/ ย:าง
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________

กลมุ่ สาระการเรียนรูภ้ าษาไทย โรงเรียนสตรีศรสี ุรโิ ยทัย ๗๖

เอกสารประกอบการเรียนรายวิชา ท3220๒ วรรณคดมี รดก
ระดบั ช้ันมธั ยมศึกษาปีท่ี 5

เรือ่ งย่อวรรณคดี เรอ่ื ง พระอภยั มณี

ท/าวสุทัศนUและพระนางประทุมเกสร ผู/ครองกรุงรัตนา มีพระโอรสสององคU คือ พระอภัยมณี และ
ศรีสุวรรณ ได/รับสั่งให/โอรสทั้งสองไปเรียนศิลปวิทยา ในที่สุดพระอภัยมณีได/เรียนวิชาป[i ขณะที่ศรีสุวรรณ
ได/เรียนวิชากระบี่กระบอง เมื่อสำเร็จวิชา ก็ได/กลับคืนพระนคร ทว:าพระบิดาทรงกริ้ว ด/วยพระโอรสไปเรียน
วิชาชั้นต่ำ ไม:คู:ควรแก:กษัตริยU จึงไล:ทั้งสองออกจากพระนคร ทั้งสองเดินทางมาถึงชายทะเล ได/พบกับ
สามพราหมณUคือ โมรา สานนทU และวิเชียร ได/สมัครเป<นมิตรกัน แล/วพระอภัยมณีเปnาป[iให/คนทั้งหมดฟcง
ทั้งหมดเคลิบเคลิ้มตามเพลงป[iจนหลับไป เพลงป[iดังไปถึงนางผีเสื้อสมุทรที่อาศัยอยู:ในทะเล เมื่อตามเสียงป[i
มาพบพระอภยั มณกี ็หลงรกั จงึ ลกั พาตวั พระอภยั มณไี ปอย:ูกับนางบนเกาะ แล/วจำแลงร:างเปน< หญิงสาวสวยงาม
แม/พระอภัยรู/อยู:ว:านั่นคือนางยักษU แต:ก็ไม:สามารถหนีไปไหนได/ ทั้งสองอยู:กินกันมาจนนางผีเสื้อให/กำเนิด
บุตรชายคนหนึ่ง ชือ่ ว:า สินสมุทร

ด/านศรีสุวรรณกับสามพราหมณUเมื่อตื่นขึ้นมาไม:พบพระอภัยมณีก็เที่ยวค/นหา จนไปถึงเมืองรมจักร
พบศึกติดพัน ศรีสุวรรณกับสามพราหมณUช:วยรบปsองกันเมืองได/ ได/พบนางเกษราธิดาของเจ/าเมือง ต:อมา
ศรีสุวรรณได/อภิเษกนางเกษรา มีพระธิดาชื่อนางอรุณรัศมีวันหนึ่งสินสมุทรออกไปเที่ยวเล:นเจอพ:อเงือกแม:
เงือก จึงจับตัวมาให/พระอภัยดู พ:อเงือกแม:เงือกวอนขอชีวิตโดยเสนอจะพาพระอภัยหนี พระอภัยจึงออกอุบาย
ให/นางผีเสื้อไปถือศีลบนเขาสามวัน ระหว:างนั้นเขาก็พาสินสมุทรหนี พ:อเงือกแม:เงือกพาพระอภัยและสินสมุทร
มาเกือบถึงเกาะแก/วพิสดารแล/ว แต:นางผีเสื้อรู/ตัวติดตามมาทัน จับพ:อเงือกแม:เงือกฆ:าเสีย นางเงือกผู/ลูกพา
พระอภัยกับสินสมุทรหนีไปจนถึงเกาะแก/วพิสดารได/สำเร็จ บนเกาะนี้มีพระtษีมีฤทธิ์มาก นางผีเสื้อจึงไม:กล/า
ทำอะไร ทงั้ หมดอาศยั อยบ:ู นเกาะแก/วพสิ ดาร พระอภัยได/นางเงอื กเปน< ภริยา

ฝnายท/าวสิลราชกับพระนางมณฑา ผู/ครองเมืองเมืองผลึก มีพระธิดาองคUเดียวคือ นางสุวรรณมาลี
ทรงเป<นคู:หมั้นอยู:กับอุศเรน เจ/าชายเมืองลังกา วันหนึ่งนางสุวรรณมาลีเกิดนิมิตฝcน โหรทำนายว:าต/องออก
เที่ยวทะเลจะได/พบลาภ ทั้งหมดจึงเดินเรือเที่ยวท:องไป แต:เกิดพายุใหญ:พัดเรือไปถึงเกาะนาควาริน คำทำนาย
ของปูnเจ/าทำให/ท/าวสิลราชพากองเรือมุ:งหน/าไปยังเกาะแก/วพิสดาร ได/พบพระอภัยมณีและรับพระอภัยมณีกับ
สินสมุทรขึ้นเรือไปด/วยเพื่ออาศัยกลับบ/านเมือง แต:เมื่อเรือออกจากเกาะ นางผีเสื้อสมุทรก็มาอาละวาดอีกจน
เรือแตก ท/าวสิลราชกับบริวารส:วนใหญ:สิ้นชีพ สินสมุทรพานางสุวรรณมาลีหนีไปได/ พระอภัยมณีเปnาป[iสังหาร
นางยักษUท้ังหมดแตกกระจายพลดั พรายจากกนั

กลมุ่ สาระการเรียนรู้ภาษาไทย โรงเรยี นสตรศี รีสุรโิ ยทัย ๗๗

เอกสารประกอบการเรยี นรายวชิ า ท3220๒ วรรณคดมี รดก
ระดับชัน้ มัธยมศึกษาปที ี่ 5

พระอภัยมณีได/รับความช:วยเหลือจากอุศเรน คู:หมั้นของนางสุวรรณมาลี ที่ออกเรือมาตามหาเพราะ
หายไปนาน ส:วนสินสมุทรกับนางสุวรรณมาลีได/โจรสุหรั่ง โจรสลัดในน:านน้ำนั้นช:วยไว/ได/ แต:โจรคิดทำร/าย
สินสมุทรจึงสังหารโจรแล/วครองเรือมาเอง แล/วได/พบศรีสุวรรณที่ออกล:องเรือเที่ยวตามหาพี่ชาย ทั้งหมด
เดินทางไปด/วยกันจนมาพบพระอภัยมณีกับอุศเรน สินสมุทรรักนางสุวรรณมาลีอยากได/เป<นแม: จึงเกิดวิวาท
กับอุศเรน พระอภัยมณีไปเมืองผลึกกับนางสุวรรณมาลีและได/ขึ้นครองเมืองแทนท/าวสิลราช อุศเรนแค/นและ
กลับเมืองลังกายกทัพมาตีเมืองผลึก แต:แพ/อุบายนางวาลีจนสิ้นชีวิต นางละเวงวัณฬาผู/น/องสาวคิดแก/แค/น
จงึ ใชร/ ปู ของตนทำเสนห: Uส:งไปหัวเมอื งต:าง ๆ ใหย/ กทัพมาตเี มืองผลกึ

ด/านเกาะแก/วพิสดาร นางเงือกให/กำเนิดบุตรชื่อ สุดสาคร เป<นเด็กฉลาดแข็งแรง วันหนึ่งสุดสาคร
จับม/านิลมังกรได/ พระtษีสอนวิชาให/แล/วเล:าเรื่องพระอภัยมณีให/ฟcง สุดสาครออกเดินทางตามหาพระอภัยมณี
จนไปถึงเมืองการเวก ระหว:างทางถูกชีเปลือยหลอกขโมยไม/เท/าและม/านิลมังกรไป แต:พระtษีมาช:วยไว/
เมื่อชิงไม/เท/าและม/านิลมังกรคืนมาได/ ก็เข/าเมืองการเวก กษัตริยUเจ/าเมืองรักใคร:เอ็นดูสุดสาคร จึงเลี้ยงดู
เป<นโอรสบุญธรรมอยู:ด/วยกันกับนางเสาวคนธUและหัสไชยพระธิดาและพระโอรส จนเติบใหญ: สุดสาครคิดออก
ตามหาพ:อ เจ/าเมืองการเวกจึงจัดกองเรือให/ โดยมีนางเสาวคนธUและหัสไชยติดตามไปด/วย ทั้งหมดล:องเรือไปถึง
เมอื งผลึกขณะถูกทัพลงั กาและทัพพันธมิตรล/อมเมอื ง

พระอภัยมณี ศรีสุวรรณ สินสมุทร และสุดสาคร ช:วยเมืองผลึกรบจนสามารถเอาชนะทัพอื่น ๆ
ได/พระอภัยมณีได/รูปวาดนางละเวงที่ลงเสน:หUทำให/เมืองต:าง ๆ พากันยกมารบเมืองผลึกตามคำขอนาง
แล/วเกิดต/องมนตUของนางละเวงเสียเอง พระอภัยยกทัพตามไปตีเมืองลังกา แต:รบกันเท:าใดก็ไม:แพ/ชนะเสียที
ต:อมาพระอภัยมณีลอบติดรถนางละเวงเข/าไปในวัง เมื่อนางละเวงได/พบพระอภัยก็ฆ:าไม:ลง กลับหลงรักจนได/
เป<นสามีภรรยากัน ส:วนบริวารอื่นของนางละเวงคือนางยุพาผกา รำภาสะหรี และสุลาลีวัน ใช/เสน:หUกับ
ฝnายพระอภัยมณี ได/แก: ศรีสุวรรณ สินสมุทร และแม/แต:สุดสาครที่ครองตนเป<นtษีก็ต/องมนตUไปด/วย
จนทั้งหมดหลงมัวเมาติดพันอยู:ในลังกาไม:ยอมกลับเมืองผลึก นางสุวรรณมาลีกับอรุณรัศมีและเสาวคนธUจึงมา
ตาม แต:ไม:เป<นผล จนต/องให/หัสไชยช:วยแก/เสน:หUให/ลุงและเหล:าพี่ กษัตริยUทั้งหมดยอมสงบศึกต:อกัน แต:นาง
เสาวคนธUแค/นสุดสาครจึงหนีไปเมืองวาหุโลม สุดสาครต/องติดตามไปจนภายหลังจึงได/อภิเษกกันด/านกรุงรัตนา
ท/าวสุทัศนUสิ้นพระชนมU พระอภัยมณีกับเหล:ากษัตริยUจึงเดินทางไปทำศพ มังคลาบุตรของพระอภัยมณีกับนาง
ละเวงได/ครองเมืองลังกา แต:ถูกบาทหลวงยุแหย:จึงแค/นเคืองเหล:ากษัตริยU จับตัวนางสุวรรณมาลีและพระญาติ
มาขงั ไว/ หสั ไชยกบั สดุ สาครยกทพั มาชว: ยแต:ไม:สำเร็จ แมแ/ ต:นางละเวงผ/ูเป<นมารดาเองกห็ า/ มปรามไมไ: ด/

กลมุ่ สาระการเรียนรู้ภาษาไทย โรงเรียนสตรศี รีสรุ โิ ยทยั ๗๘

เอกสารประกอบการเรยี นรายวชิ า ท3220๒ วรรณคดมี รดก
ระดบั ชน้ั มธั ยมศึกษาปีที่ 5

พระอภัยมณีกับศรีสุวรรณยกทัพตามมาจึงเอาชนะศึกได/ จบศึกแล/วพระอภัยมณีอภิเษกโอรส
ท้งั หลายใหค/ รองเมอื งต:าง ๆ แลว/ ออกบวชพรอ/ มกบั นางละเวงและนางสวุ รรณมาลี

ผังตัวละครพระอภยั มณี ตอน พระอภยั เรือแตก และสนิ สมุทรโดยสารเรอื โจรสุหร่ัง

กลมุ่ สาระการเรียนรู้ภาษาไทย โรงเรยี นสตรีศรสี รุ โิ ยทัย ๗๙

เอกสารประกอบการเรยี นรายวิชา ท3220๒ วรรณคดมี รดก
ระดับชน้ั มัธยมศกึ ษาปที ี่ 5

พระอภัยมณี ตอน พระอภยั เรอื แตก และสินสมทุ รโดยสารเรอื โจรสหุ ร่ัง

บทประพันธ์
พระอภยั มณี ตอน พระอภัยเรอื แตก และสนิ สมทุ รโดยสารเรอื โจรสหุ ร่ัง

๏ จะกลา: วถึงนางผเี สอื้ เม่อื คราวนนั้ ไม:ผายผนั ไปคหู าที่อาศัย
เทยี่ วทอ: งนำ้ ดำผุดสมุทรไท ให/ผไี พร:ภูตพรายรายระวัง

กลัวลูกยาสามจี ะหนีพ/น เป<นกังวลมิไดส/ น้ิ ถวิลหวัง
ครั้นเหนื่อยหนาวหาวนอนอ:อนกำลัง ขึ้นยับย้งั อยูเ: ขาขวางกลางคงคา
ในวันเมื่อเรอื แล:นออกจากเกาะ ไมเ: ห็นเพราะโยคมี คี าถา

ท:านอ:านมนตดU ลจิตปดw นัยนUตา จงึ เภตราลว: งไปไดห/ ลายคืน
นางผีเสื้อสมุทรเชื่อจึงออกไปจำศีล ครั้นครบกำหนดสามวัน นางผีเสื้อสมุทรกลับมายังถ้ำไม:เห็น
พระอภัยมณีและสินสมุทร ก็รู/ว:ามีคนพาหนีจึงออกติดตามด/วยความโกรธพระอภัยมณีจึงเรียกเงือกให/ช:วย

พาหนีโดยมีนางเงือกน/อยผู/เป<นลูกติดตามไปด/วย พระอภัยมณีหนีนางผีเสื้อสมุทรไปอาศัยอยู:กับพระtษี
บนเกาะแก/วพสิ ดาร
กล:าวถึงเท/าสิลราช เจ/าเมืองผลึก มีพระธิดาชื่อ สุวรรณมาลี นางได/หมั้นหมายกับอุศเรนโอรสเจ/า

เมืองลังกา เมื่อใกล/กำหนดการอภิเษก สุวรรณมาลีฝcนไปว:า นางไปเที่ยวทะเล เห็นดวงแก/วอยู:กลางเกาะ
นางเหาะไปหยบิ ได/ โหรทายว:าจะมเี คราะหU แต:จะได/ค:คู รองทีเ่ หมาะสม

กล่มุ สาระการเรียนรภู้ าษาไทย โรงเรียนสตรีศรีสรุ โิ ยทัย ๘๐

เอกสารประกอบการเรียนรายวชิ า ท3220๒ วรรณคดีมรดก
ระดบั ชัน้ มัธยมศกึ ษาปที ี่ 5

ท/าวสิลราชจึงพาพระธิดาไปเที่ยวทางทะเลจนมาถึงเกาะแก/วพิสดาร พระอภัยมณีและสินสมุทร
จึงขอโดยสารเรือมาด/วย ผีพรายซึ่งนางผีเสื้อสมุทรสั่งให/มาคอยระวังมิให/พระอภัยมณีและสินสมุทรหนี

นำความไปบอกนางผีเสื้อสมุทร นางจึงออกติดตามและทำลายเรือจนแตก ท/าวสิลราชสิ้นพระชนมUในทะเล
ส:วนพระอภยั มณวี า: ยนำ้ หนไี ปบนเกาะแห:งหนึง่
นางผีเสื้อสมุทรติดตามพระอภัยมณี แต:ไม:สามารถเข/าใกล/เกาะได/ด/วยพระโยคีให/มนตUวิเศษไว/ นาง

จึงอ/อนวอนขอให/พระอภัยมณีไปอยู:ด/วยดังเดิม แต:พระอภัยมณีปฏิเสธ นางผีเสื้อสมุทรจึงร:ายเวทให/ฝนตกทั้ง
พายุทงั้ ฝนซัดพระหน่ำ พระอภัยมณีหนาวสัน่ จงึ ตัดสนิ ใจเปาn ป[iสังหารนางผีเส้อื สมทุ ร
๏ นางผีเส้อื เบอ่ื หวู า: จจู/ ี้ เจ/าบาลเี ลอื กแปลมาแก/ไข

ไหนนรกตกลงที่ตรงใด ช:วยพาไปดเู ลน: ให/เหน็ จริง
เมอื งสวรรคนU ้ันกไ็ ปทางไหนเล:า อยา: พดู เปล:าปล้ินปลอกหลอกผห/ู ญงิ
หนีไปไหนก็ไมร: อดจะทอดทงิ้ มานงั่ น่งิ อย:ูกับเกาะเห็นเหมาะใจ

ชะชา: งอวดบวชเรยี นเขยี นกอข/อ น:าหวั รอ: หรือพระองคUมาหลงใหล
เอาเถาวัลยพU นั พงุ นุ:งเปลือกไม/ อวดว:าไดบ/ ุญแรงมาแบ:งปcน
ไม:นบั ถอื tษหี นีผ/หู ญงิ จะทอดทง้ิ เมยี ไวช/ า: งไม:ขนั

เรง: สึกหามาจะไดไ/ ปด/วยกัน อยา: เทศนธU รรมUเลยไม:พอใจฟงc
๏ ไหนจะถกู ลกู เหบ็ เจบ็ สาหัส พงศกU ษตั รยิ Uสิน้ รกั นางยกั ษี
จงึ ปรกึ ษากับฝร่ังว:าคร้ังนี้ จะเปnาป[iผลาญนางให/วางวาย

แต:พวกเราเอานำ้ บอ: นอ/ ยนั้น หยอดปwดกรรณสองขา/ งเหมือนอย:างหมาย
พวกไพร:พร/อมน/อมคำนบั รับอบุ าย บ/วนนำ้ ลายหยอดหทู ุกผ/ูคน ฯ
๏ ฝnายพระองคทU รงเดชเกศกษตั รยิ U จึงจบหตั ถUอธิษฐานการกุศล

แลว/ วนั ทาลาศลี พระทศพล เอาเครอ่ื งต/นแต:งองคUอลงการU
แลว/ ถอื ป[ทi ่ีทา: นอาจารยUให/ แขง็ พระทัยออกจากชะวากผา
ขน้ึ หยุดย้ังน่งั แท:นแผน: ศิลา ภาวนาอาคมเรยี กลมปราณ

แลว/ ทรงเปnาป[แi กว/ ใหแ/ จว/ เสียง สอดสำเนียงนวิ้ เอกวเิ วกหวาน
พวกโยธผี ีสางทั้งนางมาร ใหเ/ สียวซ:านซับซาบวาบหัวใจ
แต:เพลนิ ฟงc นงั่ โยกจนโงกหงุบ ลงหมอบซบุ ซวนซบสลบไสล

พอเสียงป[ทi ี่แหบหายลงไป กข็ าดใจยกั ษรU /ายวายชวี า ฯ

กล่มุ สาระการเรียนรู้ภาษาไทย โรงเรียนสตรศี รสี รุ โิ ยทยั ๘๑

เอกสารประกอบการเรยี นรายวิชา ท3220๒ วรรณคดีมรดก
ระดับชั้นมธั ยมศกึ ษาปีท่ี 5

เมื่อนางสิ้นชีวิตพระอภัยมณีก็เศร/าโศกคร่ำครวญถึงนางผีเสื้อสมุทรด/วยความสงสารจนสลบไป
เมื่อพระอภัยมณีฟabนขึ้นมาเห็นศพนางผีเสื้อสมุทรมีน้ำไหลสีขาวไหลออกมาจากปากจึงเกิดความสงสัยว:าเหตุใด

จึงเป<นเช:นนี้ ไพร:พลต:างก็สงสัยว:านางผีเสื้อสมุทรอาจจะยังไม:ตายพราหมณUชื่อมหัสชัยจึงแนะนำให/เผาศพเพื่อ
นางผีเสื้อสมุทรจะได/สิ้นฤทธิ์พระอภัยอณีจะปลงศพนางผีเสื้อสมุทร แต:มีมหิงขUสิงขรเทวราชมาห/ามไว/ว:าถ/าเผา
นางจะฟbนa คืนชพี อีก พระอภยั มณีจึงปล:อยนางให/เปน< หินอยู:ท่เี ชิงเขานนั้

ฝnายอุศเรนคู:หมั่นของสุวรรณมาลี เมื่อทราบว:าสุวรรณมาลีหายไป ก็นำเรือออกค/นหาจนมาพบพระ
อภยั มณีที่เกาะกลางทะเล จงึ รับลงเรอื มาดว/ ย
ทหารโจรทราบความแล/ว ก็นำไปบอกนายโจร ฝnายสุหรั่ง เห็นนางยังเปล:งปลั่งตนยังไม:มีลูกเมีย

ก็ดีใจหมายจะได/เล/าโลมนาง จึงรับจะพาไปส:งที่ฝciงตามที่ประสงคU ระหว:างทางนายโจรสลัดคิดมอมเหล/าสิน
สมุทร เพื่อไม:ให/เป<นที่กีดขวาง สินสมุทรไม:เคยดื่มเหล/าก็เมาหลับไป แล/วนายโจรก็เข/าไปหานางสุวรรณมาลี
นางได/หาทางเจรจาผันผ:อนด/วยเพทุบายว:า ขอให/ถึงฝciงก:อนจึงจะยอมตามประสงคU แต:นายโจรไม:ยอมรอ

นางจึงขอปรึกษาลูกก:อน นายโจรจึงแก/ไขให/สินสมุทรฟabน สินสมุทรมาพบนางแล/ว นางจึงเล:าเรื่องที่เกิดขึ้น
ระหว:างที่สินสมุทรเมาหลับไปให/ฟcง สินสมุทรได/ฟcงแล/วก็โกรธแค/นนายโจรมาก จะออกไปแก/แค/นนายโจร
แตน: างได/หา/ มไว/ว:า พวกโจรมมี ากเราจะส/มู ันไมไ: ด/ แตส: นิ สมุทรตอบว:า

กมุ าราวา: การจะราญรบ ลกู รู/จบการศกึ ได/ฝก{ ฝน
พระโยควี ิเศษใหเ/ วทมนตรU ทง้ั คงทนแทงกนั ไมบ: รรลัย
แม:ผเี สือ้ เม่อื อยู:ในคูหา ใหม/ นตรUข/าทีม่ นุษยยU ดุ ไมไ: หว

สิ้นทั้งลำกำปiนc ไมพ: ร่นั ใคร ลูกจะไปถองทุบให/ยุบยับ
บรรดาโจรทั้งหลายก็ย:อมสามิภักดิ์กับสินสมุทร สินสมุทรจึงพามาเฝsานางสุวรรณมาลี และแต:งต้ัง
อังกุหร:า เป<นหัวหน/า มีนายกอง รองกันเป<นหลั่นลด ตามกำหนดหน/าท/ายทั้งซ/ายขวา แล/วเอาเงินทองของ

สุหรั่งมาแจกจ:ายบรรดาบ:าวไพร:ให/ได/ทุกคน จากนั้นจึงสั่งให/เรือทั้งห/าร/อยออกค/นหาพระอภัย และห/ามทำร/าย
เรือจร เหมือนทเี่ คยทำมาแตก: อ: น

กลุ่มสาระการเรียนรภู้ าษาไทย โรงเรียนสตรีศรีสรุ โิ ยทยั ๘๒

เอกสารประกอบการเรยี นรายวิชา ท3220๒ วรรณคดีมรดก
ระดบั ชัน้ มธั ยมศึกษาปที ี่ 5

การวิเคราะห์คณุ คา่ เร่ืองพระอภัยมณี

๑.แนวคดิ ทีส่ ำคัญของเร่อื ง
แนวเร่ืองใหญD

แนวเรื่องหลักของพระอภัยมณีเป<นเรื่องพลัดพรากและการติดตามหากัน จะดำเนินเรื่องเป<นตอน ๆ
มักเกี่ยวพันกับเรื่องตัณหาของมนุษยU คือ กามตัณหา ภวตัณหา และวิภวตัณหา – ตัณหาเหล:านี้นำไปสู:ความ
วุ:นวาย คือการสงครามเมืองผลึกและเมอื งลังกา และสุนทรภู:จบเรื่องดว/ ยการให/ตวั ละครสำคัญออกบวช

แนวเรอื่ งยอD ย เป<นการอธบิ ายพฤตกิ รรมของตัวละครเปน< ตอน ๆ

ตอนพระอภยั มณเี รือแตก แนวคดิ หรอื สาระสำคัญ ได/แก:ความรักของหญิงชายที่ไมค: ู:ควรกนั ยอ: มสลัด
รักตัดรกั กนั ไดง/ :าย เชน: ความรักระหว:างผเี สอื้ สมุทรกับพระอภัยมณี

ตอนสนิ สมุทรโดยสารเรือโจรสุหรั่ง แนวคิดสำคญั คอื
> เดก็ ตอ/ งการความรกั และความอบอนุ: จากมารดา
> เดก็ ยอ: มมปี ระสบการณUนอ/ ยกว:าผูใ/ หญ: จึงขาดความรอบคอบ
> การใชส/ ติปญc ญาในการแก/ปcญหาอยา: งฉลาด ทำให/พนั อันตรายได/

๒. คณุ คา่ ด้านเน้ือเรอ่ื ง

เรื่องเป<นแนวใหม:ต:างจากเรื่องจักรๆ วงศUๆ โดยนำเรื่องราวจากที่ต:าง ๆ มาประกอบเป<นโครงเรื่อง
ทำให/เรื่องน:าตื่นเต/น เร/าอารมณUผู/อ:านให/อยากรู/อยากเห็น อยากติดตามเรื่อง ฉากของเรื่องเกี่ยวกับท/องทะเล
เกาะและเมอื งชายทะเล กอ: นให/เกิดบรรยากาศเงยี บเหงา ว/าเหว: น:ากลวั ซึ่งผดิ กับวรรณคดีเร่อื งอ่ืน ๆ

๓. คณุ ค่าด้านวรรณศลิ ป์

๓.๑ จินตนาการ สุนทรภู:มีความคิดก/าวหน/าในด/านวิทยาการสมัยใหม: และความคิดเหล:านั้น
กลายมาเป<นความจริงในภายหลงั
มกี ำปiนc นนั้ ยาวยส่ี บิ เส/น กระทำเป<นตึกกว/านสถานถิ่น

หมากมะพรา/ วส/มสกู ปลูกไวก/ ิน ไมร: /สู น้ิ เอมโอชโภชนา
เลย้ี งแพะแกะไก:สกุ รหา: น คชสารมา/ ม่งิ มหงิ สา
มกี ำปนic หา/ ร/อยรายล/อมมา เคร่ืองศัตราสำหรับรบครบทกุ ลำ

กล่มุ สาระการเรียนรภู้ าษาไทย โรงเรียนสตรศี รีสรุ ิโยทัย ๘๓

เอกสารประกอบการเรียนรายวชิ า ท3220๒ วรรณคดีมรดก
ระดบั ช้ันมธั ยมศึกษาปีที่ 5

๓.๒ การพรรณนา มีการพรรณนาผา: นรูปแบบอารมณUต:าง ๆ
อารมณJขัน

นางผเี ส้อื เบื่อหวู า: จู/จี้ เจา/ บาลเี ลอื กแปลมาแก/ไข
ไหนนรกตกลงทต่ี รงใด ชว: ยพาไปดเู ลน: ให/เหน็ จรงิ

อารมณอJ #างว#างเปลา/ เปล่ียว
ยะเยือกเย็นเสน/ หญ/ารุกขาเขา สงดั เหงาเงียงเสียงสำเนยี งหาย
จนั ทรกU ระจา: งพร:างพน้ื โพยมพราย เรไรรายหริ่งรอ/ งทัง้ ลองไน

.............................................................
นางฟนab องคทU รงกายกระหายหวิ ใหห/ วิวหวิวหวาดไหวฤทัยถวลิ
ภาณุมาศผาดเยี่ยมเหล่ยี มเมฆิน นางปลกุ สนิ สมทุ รไมไ: หวกายา

ให#จนิ ตภาพชัดเจน หางเสอื พลดั พลาดเสยี งฉาดฉาน
สำเภาโผนโยนโยกโบกสะบดั ต:างเซซานซวนทรงไม:ตรงกาย

เหล:าล/าตา/ ต/นหนพวกคนงาน

๓.๓ ลลี ากลอน

- การใช/คำใหเ/ กดิ ความงามทางดา/ นภาษาและใหอ/ ารมณU
- การเล:นคำสมั ผัสอกั ษร กลอนสว: นมากจะมีสัมผัสอกั ษรไดไ/ พเราะมาก เช:น
คร้ันลกู หลบั กลกั ลกุ ทุกขสU ะอื้น จนดึกด่นื เดือนลับไม:หลับใหล

เผยหนา/ ตา: งวังเวงวเิ วกใจ ละห/อยไหห/ วนคดิ ถงึ บิดา

๓.๔ การใช#ความเปรียบ (อุปมา) ใหร/ มุ รงึ รอ/ นรนสกนธUกาย
แล/วผนั ผายกายก่ำดงั ตำลึง พระคุณอยูข: /าพเจ/าเท:าเขาหลวง
จะไปถองเสียให/สมอารมณมU ัน
ซึง่ เมตตาว:าจะเล้ียงไวเ/ คียงคู:
ตวั เปน< กามาประสงคUซงึ่ หงสUทอง

๓.๕ การใช#สำนวนภาษา บดิ ตะกดู เกเรทำเผลไพล:”
“โจรสหุ รง่ั ฟcงนางวา: ชา: งพูด จะใหถ/ ึงปลำ้ ปลกุ สนกุ หรือ
“มิโอนอ:อนผ:อนผันทำปนbc ปงi{

กลุ่มสาระการเรยี นรภู้ าษาไทย โรงเรยี นสตรีศรสี ุริโยทัย ๘๔

เอกสารประกอบการเรยี นรายวิชา ท3220๒ วรรณคดมี รดก
ระดับชนั้ มัธยมศึกษาปที ่ี 5

๔. คณุ ค่าด้านความรู้ พระคณุ อยูข: /าพเจา/ เทา: เขาหลวง
คอ: ยหนกั หน:วงอยา: เพอ: ด:วนทำลวนลาม”
๔.๑ วฒั นธรรมและประเพณี
ด#านการครองเรือน
“ซง่ึ เมตตาวา: จะเลย้ี งไวเ/ คียงคู:
แต:อย:าให/ไดอ/ ายชายทัง้ ปวง

การตีฆอ# งร#องปาs ว เช:น เม่ือองั กุหรา: แจง/ ใหไ/ พรพ: ลทราบขา: วใหย/ อมแพ/แก:สนิ สมทุ ร
“แล/วตีฆ/องรอ/ งปnาวเหล:าทหาร มาหมอบกรานเรียงรายทง้ั ซา/ ยขวา

หน:อนรนิ ทรสU นิ สมทุ รก็พูดจา ภิปรายปราศรัยทวั่ ทกุ ตวั คน”

การเดินเรอื

สมัยก:อนเวลากลางคืนเรือที่แล:นในทะเลต/องจุดไฟไว/ที่ปลายเสา และเนื่องจากมีการเดินเรือ
เปน< จำนวนมาก จึงต/องมีการยิงปaนใหส/ ญั ญาณกันตลอดเวลา
“ครน้ั พลบคำ่ โคมรายทุกปลายเสา ทหารเปnาแตรสญั ญาดังฟsาล่ัน

ยิงปนa ตึงปง{ ปงc ประดงั กัน เปน< สำคัญทม:ุ ยามตามสญั ญา”

การแสดงสภาพชวี ติ และความเป^นอยูข/ องบรรพบุรษุ

บรรพบษุ เช:น ในเรื่องพระอภัยมณีสะท/อนให/เห็นสภาพชีวิตความเป<นอยู: ค:านิยม ความเชื่อของ

พระมหากษัตรยิ Jเป^นประมุขของประเทศ

สังคมไทยผูกพันอยู:กับพระมหากษัตริยU หากขาดองคUพระประมุขแล/ว พลเมืองย:อม
วา/ เหวข: าดท่ีพึ่ง ไพรฟ: าs ประชาชนย:อมไดร/ ับความเดือดร/อน

โอส/ งสารผา: นเกลา/ เจ/าประคุณ เม่อื มบี ุญสารพัดไมข: ัดขวาง
จากสมบตั พิ ลดั พรายมาวายวาง เสียในกลางเกลียวคลื่นไม:คนื เมอื ง

ความเชอื่ เรือ่ งเวทมนตJคาถา เช:น
จะลม: ลำสำเภาเขา/ ไมไ: ด/ แลเห็นไฟลอ/ มเหมือนกับเขอื่ นขณั ฑU
ด/วยเดชะเวทมนตUคนท้งั นั้น ประกอบกันผีสางใหห/ า: งตัว

..................................................................
จะจับผัวกลวั มนตเU ปน< พ/นไป แตโ: ลดไล:โผผางมากลางคืน

กลมุ่ สาระการเรยี นรู้ภาษาไทย โรงเรียนสตรศี รสี ุริโยทยั ๘๕

เอกสารประกอบการเรียนรายวิชา ท3220๒ วรรณคดีมรดก
ระดบั ชั้นมธั ยมศกึ ษาปีท่ี 5

ความเชื่อในเรื่องบาปบุญคุณโทษ สุนทรภู:ได/สอดแทรกหลักธรรมในเรื่องการนับถือ
พระพทุ ธศาสนา ไว/ในเรื่องมากมาย โดยเฉพาะเรอื่ งบาปบญุ คณุ โทษเพื่อใหค/ นประพฤติดี ทำบุญสร/างกศุ ล

อยา: ลุ:มหลงจงอุตส:าหUรักษาศีล ใหเ/ พ่มิ ภญิ โญไปดงั ใจหมาย
อยา: ฆา: สัตวตU ดั ชีวิตคิดอุบาย จะจำตายตกนรกอเวจี

๔.๒ ความเขา# ใจธรรมชาติของมนษุ ยJ
- มนษุ ยยU อ: มมคี วามรกั ความรกั ยอ: มนำมาซงึ่ ความทุกขU
- ความขัดแย/งของมนุษยUเกิดจากกิเลสตัณหา ซึ่งผิดศีลทั้งสิ้น การผิดศีลย:อมทำให/เกิดความ

เดือดรอ/ นตอ: ตนเองและผู/อน่ื
- ผน/ู ำต/องมคี วามยตุ ธิ รรม เห็นอกเห็นใจ มเี มตตากรุณาตอ: ผอู/ ่นื จงึ จะเป<นผ/ูนำทด่ี ี
-รูปรสกลิ่นเสียง อันได/แก:ร:างกายไม:เป<นแก:นสาร เป<นหลักธรรมทางพุทธศาสนาที่สุนทรภู:

ต/องการช้ีใหผ/ อ/ู :านเข/าใจธรรมชาติของมนุษยU เช:นตอนที่พระอภยั มณีเทศนาสอนผเี สอ้ื สมุทรว:า
แล/วทรงเดชเทศนาภาษาไทย ดว/ ยความในโลกียUส่ปี ระการ
คอื รูปรสกลน่ิ เสียงเคียงสัมผสั ท่ีคฤหัสถUหวงแหนไม:แก:นสาร

ครน้ั ระงบั ดบั ขันธสันดาน ยอ: มสาธารณเU ปอia ยเน:าเสยี เปลา: ตาย

๕. คณุ ค่าดา้ นศลิ ปกรรม การละครและดนตรี

ด#านประติมากรรม ได/มีการสร/างรูปพระอภัยมณีเปnาป[i รูปนางผีเสื้อสมุทร และนางเงือก โดยปcbนรูป
ตัวละคร เหล:าน้ไี ว/ทอ่ี นุสารรยี Uสนุ ทรภ:ู ที่ อ. แกลง จ. ระยอง

ด#านการละคร ได/มีการนำเรื่องพระอภัยมณีไปแสดงละคร ลิเก ห:ุนกระบอก และสร/างเป<น
ภาพยนตรU การUตนู เรื่องสดุ สาคร

ด#านการดนตรีและเพลง ได/มีการนำกลอนในเรื่อง พระอภัยมณีไปขับร/องเป<นเพลงต:าง ๆ ในวง
มโหรีและ ป[iพาทยU และยังนำกลอนบางตอนไปเป<นเนื้อร/องในเพลงสากล เช:น “ถึงม/วยดินสิ้นฟsามหาสมุทร
ไม:ส้ินสุดความรักสมัครสมาน”

กลมุ่ สาระการเรยี นรูภ้ าษาไทย โรงเรยี นสตรีศรสี รุ ิโยทยั ๘๖

เอกสารประกอบการเรยี นรายวิชา ท3220๒ วรรณคดีมรดก
ระดบั ช้นั มัธยมศึกษาปีท่ี 5

สะท้อนความคดิ หลงั เรียน

การตระหนกั รู/ในตนเอง (self-awareness)

รู/อะไรบ/าง

อะไรบ/างทย่ี งั ไมDรู/

อยากรูอ/ ะไรเพิ่มข้นึ

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

แบบทดสอบ

อิเหนา ตอน ทา้ วดาหาไปใช้บนและบุษบาเส่ยี งเทยี น

กลุ่มสาระการเรียนรู้ภาษาไทย โรงเรยี นสตรีศรีสรุ ิโยทยั ๘๗

เอกสารประกอบการเรียนรายวิชา ท3220๒ วรรณคดีมรดก
ระดบั ช้ันมธั ยมศกึ ษาปีที่ 5

บันทึกเพิ่มเติม
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………

กลุ่มสาระการเรยี นรู้ภาษาไทย โรงเรียนสตรีศรสี รุ ิโยทยั ๘๘

เอกสารประกอบการเรียนรายวชิ า ท3220๒ วรรณคดมี รดก
ระดับชนั้ มธั ยมศกึ ษาปีที่ 5

รายวชิ า ท๓๒๒๐๒ วรรณคดีมรดก ระดบั ช้ันมัธยมศึกษาปทm ่ี ๕

1. บอกความหมายและแยกประเภทของวรรณคดไี ด้
2. บอกกำเนดิ หรอื ทมี่ าและคณุ คา่ ของวรรณคดไี ด้
3. บอกประวตั ิผแู้ ตง่ ลกั ษณะคำประพันธ์และจดุ ม่งุ หมายในการแตง่ วรรณคดีได้
4. เลา่ เรอ่ื งตลอดเร่อื งโดยสังเขปจากวรรณคดีท่ีนำมาเรียนได้
5. ถอดคำประพันธ์และสรปุ ใจความสำคัญจากวรรณคดีตอนท่นี ำมาเรยี นได้
6. วิเคราะหค์ วามหมายและคำศัพท์ สำนวน โวหาร สภุ าษติ คำพงั เพยทอี่ ย่ใู นวรรณคดไี ด้
7. วเิ คราะหข์ อ้ ความท่ีกำหนดให้ ว่ามีลักษณะอยา่ งไรหรอื หมายถึงใครได้
8. วเิ คราะห์ วิจารณ์เนอื้ เร่อื ง คุณคา่ ทีไ่ ด้จากวรรณคดแี ละนำมาใชใ้ นชวี ติ ประจำวันได้
9. เขยี นวเิ คราะห์และแสดงความคิดเหน็ เก่ยี วกับนกั เรอื่ งและพฤติกรรมของตัวละครสำคัญในวรรณคดไี ด้
10. พดู แสดงความคิดเห็นเกย่ี วกับความงามทางดา้ นวรรณศลิ ป์ อรรถรสจากวรรณคดไี ด้

……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………

เรอ่ื ง คะแนนงาน แบบทดสอบ ลงช่อื
วรรณคดมี รดก

รามเกียรต์ิ
อเิ หนา

ขนุ ชา# งขนุ แผน
พระอภัยมณี

รวม

กลมุ่ สาระการเรียนรูภ้ าษาไทย โรงเรยี นสตรศี รีสรุ ิโยทยั ๘๙

เอกสารประกอบการเรยี นรายวิชา ท3220๒ วรรณคดมี รดก
ระดบั ช้นั มธั ยมศกึ ษาปที ี่ 5

บรรณานกุ รม

เจอื สตะเวทิน. ๒๕๐๒. คู/มือพระอภัยมณี. พระนคร : องคUการค/าของครุ ุสภา.
บรรเทา กติ ตศิ ักดิ์ และ กัมพชุ นาฏ เปรมกมล. ๒๕๓๓. หนังสอื เรยี นภาษาไทย รายวชิ า ท๐๓๓

วรรณคดมี รดก. กรุงเทพฯ : ไทยวฒั นาพานิช.
รื่นฤทยั สจั จพันธ.ุU ๒๕๓๔. ตัวละครหญงิ ในวรรณคดไี ทยสมยั อยุธยาและสมยั รัตนโกสนิ ทรJตอนต#น

(พ.ศ. ๑๘๙๓ - ๒๓๙๔). วทิ ยานพิ นธหU ลักสูตรปรญิ ญา อักษรศาสตรดุษฎีบัณฑติ สาขาภาษาไทย
บัณฑติ วิทยาลยั จุฬาลงกรณUมหาวิทยาลยั .
เสาวลักษณU อนันตศานตU . ๒๕๒๕ . วรรณกรรมพระบาทสมเด็จพระพุทธเลศิ หลา# นภาลัย. กรุงเทพฯ :
มหาวิทยาลยั รามคำแหง.

กลุ่มสาระการเรยี นรู้ภาษาไทย โรงเรยี นสตรีศรสี ุริโยทยั ๙๐

เอกสารประกอบการเรยี นรายวชิ า ท3220๒ วรรณคดีมรดก
ระดับชน้ั มัธยมศึกษาปีท่ี 5

กล่มุ สาระการเรยี นรู้ภาษาไทย โรงเรียนสตรีศรสี ุรโิ ยทยั
สำนักงานเขตพืน้ ทก่ี ารศกึ ษามธั ยมศึกษากรุงเทพมหานคร เขต ๒

กลุ่มสาระการเรียนร้ภู าษาไทย โรงเรยี นสตรีศรีสรุ โิ ยทยั ๙๑