M6 ประวัติความเป็นมาของดนตรีไทย และ การละคร (ธนบุรี-รัตนโกสินทร์)

ประวัติความเป็นมา ววิ ัฒนาการของดนตรีไทย
และ

การละครของไทย

สมัยกรุงธนบรุ ี - สมัยกรุงรัตนโกสินทร์

ววิ ัฒนาการของดนตรีไทย

• สมัยกรงุ ธนบุรี

สมัยกรงุ ธนบุรี

• สมัยกรงุ ธนบุรี ไมม่ ีปรากฏหลกั ฐานหรอื พัฒนาการเปลี่ยนแปลงขึ้น สันนษิ ฐานว่า

ยังคงเป็นลักษณะและรูปแบบของดนตรีไทย
เหมอื นกับสมัยของกรงุ ศรีอยธุ ยา

การละครในสมยั กรงุ ธนบรุ ี

ในสมยั หลงั จากการปราบดาภิเษกแล้ว ในปี ชวด พ.ศ. 2311 ท่านได้ทรง
ทะนุบารุงพระศาสนาและศิลปวัฒนธรรม รวมถึงวรรณคดใี ห้คงคืนดังเก่า

ในด้านนาฏศิลป์และวรรณคดี ในคราวที่เสด็จไปจัดการหัวเมือง
นครศรีธรรมราชก็ทรงนา คณะละครผู้หญิง และ อาจรวมถึงบทละคร มาเป็น
แบบอย่างฟื้นฟูขั้นมาใหม่กรุงธนบุรี และรวบรวมศิลปินตลอดบทละครเก่าๆที่กระจัด
กระจายอยู่ให้เข้ามารวมกัน

การละครในสมยั กรงุ ธนบุรี

เมื่อเสดจ็ กลับจากนครศรีธรรมราช ในปลาย พ.ศ. 2312 ในครั้งนั้นก็ได้
พระราชนิพนธ์ บทละครรามเกยี รตข์ิ นึ้ โดยให้เวลาพระราชนพิ นธ์ ประมาณ 1 เดือน
นอกจากนัน้ ได้ทรงพระราชนพิ นธ์บทละคร รามเกียรต์ิ ขึน้ อีก 5 ตอน คอื
ตอนศึกศรัทธาสูร ศึกวริ ญุ จาบัง ตอนหนุมานเกี้ยวนางวาริน ตอนท้าวมาลวี ราชว่าความ
ตอนทศกัณฐ์ตัง้ พิธีทรายทรงกลดถงึ พระลักษณถ์ กู หอกกบลิ พัท ตอนปล่อยม้าอุปการ

นอกจากนี้ ยังมีคณะละครหลวง และ คณะละครเอกชนเกดิ ขนึ้ หลายโรง

ประวัติความเป็นมา ววิ ัฒนาการของดนตรีไทย
และ

การละครของไทย

• สมัยกรุงรัตนโกสนิ ทร์

รัตนโกสนิ ทร์

รชั กาลที่ 1 รัชกาลที่ 2 รัชกาลที่ 3

HISTORY 1 HISTORY 2 HISTORY 3

• เพิ่มกลองทัดขนึ้ อีก ๑ ลูก • ซอสามสายคู่พระหัตถ์ที่สาคัญได้พระราชทาน นามวา่ “ซอสายฟ้าฟาด” • ประดิษฐเ์ คร่ืองดนตรี

ในวงปี่พาทย์ • เพลงพระราชนพิ นธท์ ี่มีชื่อเสยี งเป็นที่รู้จกั กันดีคอื “เพลงบหุ ลันลอยเลื่อน” •ระนาดทุ้ม และ ฆ้องวงเลก็

• เกิดวงดนตรี • เกดิ วงดนตรี
• วงปี่พาทย์เสภา
• วงป่ีพาทยเ์ คร่ืองคู่
• ประดษิ ฐ์เครื่องดนตรี

• กลองสองหน้า • วงมโหรีเคร่ืองคู่

NEW • รัชกาลที่ 1
• เพิ่มกลองทัด 1ลูก

การละครในสมยั รัชกาลท่ี 1

ได้มกี ารรวบรมตาราการฟ้อนรา และ เขียนภาพทา่ ราแม่บทบันทึกไว้เป็น
หลักฐาน การปรบั ปรงุ ระบาสบี่ ท ซง่ึ เป็นระบามาตรฐาน บทพระราชนพิ นธท์ ี่เกดิ ขน้ึ โดย
พระราชดารใิ นฐานะประมุขของกวี มี 4 เรื่อง คอื รามเกยี รติ์ อณุ รุท อเิ หนา และดาหลงั

นอกจากนีย้ ังมีการพัฒนาโขน โดยนาละครเข้ามาผสมผสานในการดาเนนิ เรื่อง
ได้เพ่ิมบทร้อง ปรับปรุงเครื่องแต่งตัว และศิราภรณ์ โดยให้ผแู้ สดงเปิดหน้า และ

สวมมงกุฎ หรอื ชฎาเหมอื นละครใน

พระราชนิพนธ์
ใน

รัชกาลที่ 1

• ซอสามสายคพู่ ระหัตถท์ ี่สาคัญได้ • ประดิษฐเ์ ครื่องดนตรี
• กลองสองหน้า
• รัชกาลที่ 2พระราชทาน นามว่า “ซอสายฟ้าฟาด”

• เพลงพระราชนิพนธ์ที่มีชื่อเสียงเปน็ ที่รู้จัก NEW

กันดีคอื “เพลงบหุ ลันลอยเล่ือน”
เพลง บุหลัน(เล่ือน)ลอยฟ้า

เพลง ทรงพระสบุ ิน

• เกดิ วงดนตรี
• วงป่ีพาทย์เสภา

การละครในสมยั รัชกาลท่ี 2

ทรงพระราชนพิ นธ์บทละครเร่ือง อเิ หนา ซงึ่ เป็นบทละครที่ได้รับการยกย่อง
จากวรรณคดีสโมสร ว่าเปน็ ยอดของบทละครรา คอื การแสดงครบองค์ห้าของละครดี
ไดแ้ ก่ ตัวละครงาม รางาม ร้องเพราะ พณิ พาทยเ์ พราะ กลอนเพราะ

องคก์ ารศึกษาวิทยาศาตร์และวฒั นธรรมแห่งสหประชาชาติ (ยูเนสโก)
ถวายพระเกียรตคิ ณุ แด่ พระบาทสมเด็จพระพทุ ธเลิศหล้านภาลัย ในฐานะ

บุคคลสาคัญทมี่ ีผลงานดีเด่นทางวัฒนธรรมโลก

การละครในสมยั รัชกาลท่ี 2

นาฏศิลปไ์ ทยในสมัยรัชกาลที่ 2 มีท่าราที่งดงามประณีต ตามแบบราชสานัก
มีการฝึกหัดทัง้ โขน ละครใน ละครนอก

นอกจากนีน้ าฏศิลปไ์ ทย ยังได้รบั อทิ ธิพลจากนาฏศลิ ป์เอเชีย ได้มกี ารนาลลี าท่ารา
ท่าเต้น ของ แขก ฝรั่ง จีน มาใช้ในการแสดงชุดฝรั่งราเท้า

•พระราชนพิ นธ์

•1. เสภา เร่ือง ขนุ ช้างขนุ แผน
•2. บทละคร เร่ือง อิเหนา , ไชยเชษฐ์ , สังขท์ อง ,

คาวี , ไกรทอง , มณีพชิ ัย , สังขศ์ ลิ ปไ์ ชย
•3. กาพยเ์ ห่เรือ เร่ือง ชมคาวหวาน
•4. บทพาทยโ์ ขน ตอน พรหมาศ , นาคบาส , นางลอย , เอราวัณ

• รัชกาลที่ 3 NEW

• ระนาดทุ้ม ฆ้องวงเลก็

• วงปพี่ าทยเ์ ครื่องคู่ เพลงเถา การรอ้ งส่ง
• วงมโหรีเคร่ืองคู่

การละครในสมยั รัชกาลท่ี 3

ในสมยั ของรัชกาลที่ 3 พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยหู่ ัว ทรงไม่สนพระทัย
ทางด้านการละคร และไม่ได้สนับสนนุ แต่ ก็ไม่ได้ห้ามให้มกี ารเล่นละครแต่อย่างใด

ทรงโปรดให้ยกเลกิ โขนหลวงและละครในวงั เสียทัง้ หมด

•พระราชนิพนธ์
• พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หวั ทรงพระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่
• 1. เสภา เรื่อง ขนุ ช้างขุนแผน 2

o ตอน ขุนชา้ งขอนางพมิ และ ขนุ ชา้ งตามนางวนั ทอง

• 2. โคลงยอพระเกียรตพิ์ ระบาทสมเด็จพระพทุ ธเลิศหล้านภาลยั

• 3. บทละคร เรื่อง สังข์ศิลปช์ ัย • 4. เพลงยาว

o เรื่อง พระราชปรารภจารึกคววามรู้บนแผ่นศิลา

o เร่ือง ปลงสังขาร

ทรงพระราชนพิ นธใ์ นรัชกาลที่ 3 o เพลงยาวกลบท

• 5. โคลงฤาษดี ัดตน

• 6. โคลงปราบดาภิเษก

• 7. นิทานแทรกในเร่ืองนางนพมาศ

รัตนโกสนิ ทร์

รชั กาลที่ 4 รัชกาลที่ 5 รัชกาลที่ 6

• HISTORY 4 • HISTORY 5 • HISTORY 6

ประดษิ ฐเ์ ครื่องดนตรี เกดิ วงดนตรี เกดิ วงดนตรี

• ระนาดเอกเหลก็ และระนาดทุ้มเหลก็ •วงปี่พาทย์ดึกดาบรรพ์ • วงปพ่ี าทยม์ อญ

• เกดิ วงดนตรีไทย • วงเครื่องสายผสม

• วงป่ีพาทย์เครื่องใหญ่ • ปลายรัชกาลที4่ -ต้นรัชกาลที5่ • เครื่องดนตรี

• วงมโหรีเคร่ืองใหญ่ • เกดิ วงดนตรี • อังกะลุง

• วงเครื่องสาย • วงเคร่ืองสายป่ีชวา / วงเครื่องสาย

ประดษิ ฐ์เครื่องดนตรี

NEW• ระนาดเอกเหล็ก และระนาดทุ้มเหลก็

• รัชกาลที่ 4 NEW

• เกิดวงดนตรีไทย

• วงปพ่ี าทย์เครื่องใหญ่
• วงมโหรีเคร่ืองใหญ่
• วงเคร่ืองสาย

การละครในสมยั รัชกาลท่ี 4

มีการโปรดเกลา้ ให้ฟนื้ ฟลู ะครหลวงขน้ึ ใหม่ มีการตงั้ ภาษีมหรสพขน้ึ (ภาษีโขนละคร)
โปรดใหม้ ีละครราผู้หญิงในราชสานักตามเดิม

และให้เอกชนมีการแสดงละครผู้หญิงได้และผู้ชายได้

มีการบญั ญัตขิ อ้ ห้ามในการแสดงละครทไี่ ม่ใช่ละครหลวง

มีการบญั ญัตขิ อ้ ห้ามในการแสดงละครทไี่ ม่ใช่ละครหลวง

1. ห้ามฉุดบตุ รชาย – หญิง ผู้อ่ืนมาฝกึ หัดละคร
2. ห้ามใชร้ ัดเกล้ายอดเปน็ เครื่องประดับศีรษะ
3. ห้ามใชเ้ คร่ืองประดับลงยา
4. ห้ามใชเ้ คร่ืองประดับประกอบการแสดงที่เป็นพานทอง หีบทอง
5. ห้ามเป่าแตรสังข์
6. หัวชา้ งที่เป็นอุปกรณ์ในการแสงห้ามใช้ สีเผอื ก ยกเว้นช้างเอราวัณ

•พระราชนพิ นธ์ •1. ร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดก

•2. บทระบา
•3. บทละครเรอ่ื งรามเกียรต์ิ
•4. บทเบิกโรงละครหลวง
•5. โคลงพระราชทานพร
•6. จารึกวัดราชประดษิ ฐ์
•7. ชุมนมุ พระบรมราชาธบิ าย

• รัชกาลที่ 5 NEW • เกิดวงป่ีพาทยด์ กึ ดาบรรพ์

ประกอบการแสดงละครดกึ ดาบรรพ์

ผ้ปู ระดษิ ฐ์ สมเดจ็ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์
หลกั การประดิษฐ์ คือ
ตัดเครื่องที่มีเสียงเล็กแหลมออก
คงไว้แต่เสียงที่ทุ้มและนุ่มนวล

การละครในสมยั รัชกาลท่ี 5

การละครในสมัยนีม้ ีการพัฒนาการข้ึนมาอย่างมาก มีการรับเอาวัฒนธรรมของตะวันตก
เข้ามาผสมผสานกับนาฏศิลปแ์ ละการละครของไทย จงึ เกดิ เป็นละครชนดิ ใหม่ขนึ้

ละครพนั ทาง ละครดกึ ดาบรรพ์ ละครร้อง ละครพูด ลเิ ก
ยกเลกิ การเกบ็ ภาษโี ขนละคร

•พระราชนพิ นธ์ • ไกลบ้าน
12 เรื่อง • ระยะทางเท่ยี วชวากว่าสองเดือน
• พระราชนพิ นธ์จดหมายเหตุรายวัน ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

เมื่อเสดจ็ ประพาสเกาะชวาครัง้ หลัง
• เงาะป่า
• นทิ ราชาครติ
• พระราชพธิ ีสิบสองเดอื น
• กาพยเ์ ห่เรือ
• คาเจรจาละครเรื่องอเิ หนา
• ตาราทากับข้าวฝร่งั
• พระราชวิจารณ์จดหมายเหตุความทรงจาของกรมหลวงนรินทรเทวี
• โคลงบรรยายภาพรามเกียรต์ิ
• โคลงสุภาษิตนฤทมุ นาการ
• พระบรมราชอสิ ริยยศและพระเกียรติ

• รัชกาลที่ 6

• เกิดวงดนตรี NEW

• วงปี่พาทย์มอญ

วงเครื่องสายผสม

NEW

เคร่ืองดนตรี
•อังกะลงุ

การละครในสมยั รัชกาลท่ี 6

มีการจัดพมิ พ์ตาราฟ้อนรา นับว่าเป็นตาราฟ้อนราเล่มแรกที่สมบูรณ์

มีการจดั ตงั้ กรมมหรสพขนึ้

มีการจัดตัง้ โรงเรียนฝักหัดนาฏศิลป์ในกรมมหรสพขนึ้

•พระราชนพิ นธ์ • หมวดโขน
• 1. จองถนน
• หมวดโขน – ละคร • 2. ธรรมาธรรมะสงคราม
• โขน – เบิกโรง • 3. เผาลงกา
• 1. พระคเณศร์เสียงา • 4. พระรามตามกวาง
• 2. พระนรสงิ หาวตาร • 5. สุครีพหักฉัตร
• 3. พระพรตเบกิ โรง • 6. สูรปะนขาหึง
• 4.ฤษีเสี่ยงลูก
• 5. มหาพลี
• 6. รามสูรชิงแก้ว

ฯลฯ

•พระราชนพิ นธ์

• ละครรา • ละครรอ้ ง • ละครสังคีต • ละครพูด

• 1. ขอมดาดนิ • 1. ตั้งจติ รคิดคลั่ง • 1. มิกาโด • 1. กลแตก

• 2. ท้าวแสนปม • 2. ธรรมะมีชัย • 2. วงั่ ตี่ • 2. เจ้าข้า, สารวัด!
• 3. พระยาราชวังสนั • 3. พระร่วง
• 4. แต่งงานพระไวย • 4. สาวติ รี • 3. วิวาหพระสมทุ • 3. ฉวยอานาจ

• 5. ศกนุ ตลา • 5. พระยศเกตุ • 4. หนามยอกเอาหนามบ่ง • 4. มทั นะพาธา

• 6. พระนาละ • 6. พระเกยี รติรถ • 5. หัวใจนักรบ

• 6. เหน็ แก่ลูก

•พระราชนิพนธ์ • พระราชนพิ นธ์เค้าโครงเร่ือง
• 1. พระหันอากาศ
• ละครพูดแปล • ละครพูดภาษาอังกฤษ • 2. ไม่โกรธ
• 1. คดีสาคัญ • 1. Evelyn
• 2. เจ้าคุณเจ้าชู้ • 2. Lord Vermont V.C. • ละครพูดแบบภาพยนตร์
• 3. ตบตา • 3. A Real Ghost • 1. สร้อยคอไข่มกุ ด์
• 4. เวนสิ วานิช • 4. Sir Herbert’s Reward • 2. เนตรพระอิศวร
• 5. วไิ ลเลือกคู่ • 5. The King’s Command
• 6. ปรียทรรศกิ า • 6. A Statesman’s Wife • ละครปรศิ นา (ดัมบ์แครมโบ)
• 7. หลวงจาเนียรเดนิ ทาง • 1. ตึกผีดุ
• 8. โรเมโอและจูเลียต • 2. ลูกสาวของน้า

•พระราชนิพนธ์ • หมวดร้อยกรอง
• ภาษาไทย
• หมวดนทิ านและบทชวนหวั • 1. แสนเสียดายดวงจันทรอ์ ันทรงกลด
• 2. สักรวาชายทะเล
• ภาษาไทย • ภาษาองั กฤษ • 3. ใครมาเป็นเจ้าเข้าครอง
• 4. พระนลคาหลวง
• 1. ไม่กลัวผี • 1. O Hana San • 5. สยามานสุ สติ
• 6. โคลงนริ าศประลองยุทธสามัคคีเสวก
• 2. ต้นหมาปลายหมา • 2. Marcelle and the Prince • 7. โคลงโลกนิตจิ าแลง
• 3. ศษิ ย์มีครู • 8. กาพยเ์ ห่เรอื ยคุ ใหม่
• 3. Isabel’s Idea • 9. ลิลติ พายัพ
• 4. ตานานแห่งหญา้ คา • 4. His Majesty’s Sweetheart • 10. ลลิ ติ นารายณส์ บิ ปาง
• 5. นิทานทองอิน • 5. My Friend the Traveller • 11. เครื่องหมายแห่งธงไตรรงค์
• 6. สร้อยคอเพชรห้าร้อย • 6. How Billy Strangway was
• 7. คดีห้องเช่าราคาถูก Captured

• 8. หัวใจชายหนุ่ม

• 9. นทิ านทหารเรือ

• 10. ยาตวั เบา

• 11. วิชาของหมอคา

• 12. เจา้ ชู้ยักษ์

•พระราชนพิ นธ์

พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลา้ เจ้าอยู่หัว
• พระนามจรงิ และพระนามแฝงซง่ึ ทรงรเิ ริ่มใช้เป็นนามปากกาในการทรงพระราชนพิ นธ์

เช่น ศรีอยธุ ยา อัศวพาหุ รามจิตติ นายแก้วนายขวัญ M.V. , Young
Tommy, Carlton H. Terris, Pha Khan Bejra ฯลฯ

รัตนโกสินทร์

รชั กาลที่ 7 รัชกาลที่ 8 รัชกาลที่ 9

HISTORY 7 HISTORY 8 HISTORY 9

• พระราชนพิ นธ์เพลงไทยเดิม • ทานอง และเนือ้ ร้องเพลงชาติ • พระราชนิพนธ์เพลงไทยสากลและเพลงสากล

• ราตรีประดับดาว (เถา) (ฉบับปัจจบุ ัน) • เพลงพระราชนพิ นธม์ ีท้งั หมด 48 บทเพลง
• เพลงเขมรลออองค์ (เถา)
• เพลงลกู ทุ่ง และ เพลงลูกกรงุ

• เพลงคลื่นกระทบฝั่ง ๓ ชัน้
• หลงั การเปลี่ยนแปลงการปกครอง ดนตรีไทยซบเซาลง จาก “รัฐนยิ ม”

• รัชกาลที่ 7

• พระราชนิพนธเ์ พลงไทยเดิม
• เพลงราตรีประดับดาว (เถา)
• เพลงเขมรลออองค์ (เถา)
• เพลงคลนื่ กระทบฝั่ง ๓ ชัน้
• เหตกุ ารณ์ที่สาคัญ คอื พ.ศ. 2475 การเปล่ยี นแปลงการปกครอง

จากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ใหเ้ ปน็ ระบอบประชาธปิ ไตย

• หลงั การเปลี่ยนแปลงการปกครอง ดนตรีไทยซบเซาลง จาก “รัฐนยิ ม”

การละครในสมยั รัชกาลท่ี 7

มีเกิดละครหลวงวิจติ วาทการขนึ้ เป็นละครปลุกใจให้รักชาติ มีความเสียสละ

ใน พ.ศ. 2475 เกดิ การยบุ กรมมหรสพ และโรงเรยี นพรานหลวง

มีการสร้างโรงมหรสพที่ทันสมัยและใหญ่ที่สดุ ของเอเชียในยคุ นั้น ซง่ึ พระบาทสมเดจ็ พระ
ปกเหล้าเจ้าอยหู่ ัว ได้ทรงพระกรณุ าโปรดเกล้าฯ พระราชทานทนุ ทรัพย์ส่วนประองค์

และได้พระราชทานนามวา่ “ศาลาเฉลมิ กรงุ ”

• รัชกาลที่ 8

•ประกาศยโนบาย “รัฐนิยม” ของ จอมพล ป. พิบูลสงคราม

o เพ่ือปลกุ ระดมความรักชาติและปรับปรุงวัฒนธรรมให้เหมอื นอารยประเทศ

•เหตกุ ารณ์ที่สาคัญการเปลี่ยนแปลงเพลงชาตไิ ทย

o โดยเพลงชาตไิ ทยในสมัยปจั จุบัน

o ทานองเพลงชาติ มาจาก พระเจนดรุ ยิ างค์ (ปิติ วาทยะกร)
o เน้อื ร้องเพลงชาติ มาจาก หลวงสารานุประพันธ์ (นวล ปาจิณพยัคฆ์)

• เพลงสรรเสริญพระบารมี

การละครในสมยั รัชกาลท่ี 8

เกดิ โรงเรียนนาฏดุริยางคศาสตร์ข้ึนมา เพ่ือปกป้องไม่ใหศ้ ลิ ปะทางดา้ นนาฏศลิ ป์สูญหายไป
โดยหลวงวจิ ติ รวาทการ อธบิ ดีกรมศิลปากร

หลงั จากสงครามโลกครั้งที่ 2 ได้มกี ารตัง้ โรงเรียนนาฏศลิ ป์ ข้ึนแทน โรงเรียนนาฏดรุ ิยางคศาสตร์
(ที่ถูกทาลายไปชว่ งสงครามโลกครัง้ ที่ 2)

โรงเรยี นนาฏศลิ ป์ ในปัจจบุ นั คอื วิทยาลยั นาฏศลิ ป์

• รัชกาลที่ 9
•เกิดการประสมวงในรูปแบบใหม่ คือ •เกดิ เพลงลูกทงุ่ และลูกกรุง

o วงมหาดรุ ยิ างค์ o วงดนตรีไทยร่วมสมัย

o การจัดพิมพ์สมดุ โน้ตเพลงไทย o การสอนดนตรีไทยในสถาบันต่างๆ

o การวัดความถี่ของเสียงดนตรีไทย o การใช้เทคโนโลยกี ารบันทึกเสียง
o การเผยแพร่ดนตรีไทยผ่านทางส่ือรูปแบบใหม่ๆ • เพลงพระราชนพิ นธม์ ที ง้ั หมด 48 บทเพลง