การสร้างกระบวนการ การมีส่วนร่วมในการอนุรักษ์ป่าของพระสงฆ์ และชุมชนตามแนววิถีพุทธในเขตเทศบาลตำบลห้วยยาง อำเภอกระนวน จังหวัดขอนแก่น-พระสมุห์บุญฤทธิ์ มหาปุญฺโญ

มหาวิทยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตขอนแกน

Mahachulalongkornrajavidyalaya University Khon Kaen Campus

ชื่อดษุ ฎนี ิพนธ

การสรา งกระบวนการ การมีสว นรว มในการอนรุ ักษป า
ของพระสงฆ และชุมชนตามแนววถิ ีพุทธในเขตเทศบาล

ตําบลหว ยยาง อาํ เภอกระนวน จังหวัดขอนแกน

ผวู จิ ยั

พระสมหุ บุญฤทธ์ิ มหาปุโฺ ญ (ศรีวิชัย)

คณะกรรมการ พระโสภณพัฒนบณั ฑติ , รศ.ดร.

ควบคมุ ดุษฎีนพิ นธ พระมหาดาวสยาม วชริ ปโฺ ญ, ผศ.ดร.

หลกั สูตรพทุ ธศาสตรดษุ ฎบี ณั ฑติ สาขาวิชาพระพทุ ธศาสนา
มหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั วิทยาเขตขอนแกน

ปท อี่ นุมตั จิ บการศกึ ษา 2564

หลกั สตู รพุทธศาสตรดษุ ฎบี ัณฑิต สาขาวิชาพระพุทธศาสนา @MCUKK.Phd.Bud
http://www.mcukk.com/phdbudh/

ทม่ี าและความสําคัญของงานวิจัย

สํ า ห รั บ พ ร ะ พุ ท ธ ศ า ส น า ใ น ฐ า น ะ ที่ เ ป น อ ง ค ก ร ท า ง ศ า ส น า
ก็มีพัฒนาการท้ังดานความเปนมาและการขยายองคกรที่ตองมี
ความสัมพันธอยางใกลชิดกับปาท่ีไมแตกตางไปจากส่ิงมีชีวิตหรือองคกร
หรือสังคมอื่นๆ ดังจะพบวาการแสวงหาโมกขธรรมคือการหลุดพนขององค
สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจาน้ันก็ทรงเร่ิมตนท่ีการมุงตรงสูปาเพื่ออาศัยความ
สงบจากปานั้นในการพัฒนาจิต หรือแมกระทั่งการตรัสรูอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ
ของพระพุทธองคก็มีขึ้นภายใตตนไมในปา และเมื่อตรัสรูแลวการแสดงธรรมครั้งแรก
เพื่อประกาศพระสัทธรรมก็ทรงแสดง ณ ทามกลางแหงปาคือปาอิสิปตนมฤคทายวัน
แมแตวัดหรืออารามเปนท่ีพักอาศัยของพระสงฆทั้งหลายก็ลวนแตอยูในปาโดยเฉพาะการ
กําหนดเขตในการทํากิจของสงฆก็ตองกําหนดเอาชายปาเปนสําคัญ ทั้งนี้ก็เพราะการอยูในปาน้ัน
ยอ มถือวา เปน วตั รที่ดใี นการพัฒนาจิตใจตนเองตามหลักของการธุดงควัตร เราจึงพอจะมองไดวาปาไม
มีความสําคัญกับมนุษยและสัตวมากมาย มนุษยและสัตวถาขาดปาไมก็ไมสามารถท่ีจะดํารงชีวิตอยูได
เพราะปาไมเปนผูใหออกซิเจนแกสัตวโลกท้ังหลายไมวาจะเปนทางตรงหรือทางออมก็ตาม และปาไมยังให
ความสดช่ืน ใหความรมเย็น ใหความเปนธรรมชาติ ใหความสงบ เราจึงพอจะสังเกตุไดวาแมแตในทาง
พระพุทธศาสนาพระพุทธเจาก็ตรัสรูในปา เพราะปาเปนสถานท่ีสงบเหมาะแกการปลีกวิเวกเพ่ือแสวงหาความ
สงบทางใจ

อยางไรก็ตามเราจะพบวาในปจจุบันน้ีสถานการณของปาไมนั้นกําลังอยูในขั้นวิกฤตเพราะมีการทําลาย
ปากันเปน จํานวนมากทงั้ นี้กเ็ พราะมีสาเหตุมาจากความไมร ูและความอยากหรอื ตณั หาของมนุษยท่ีตองการไดรับ
ประโยชนจ ากปาดวยการทําลายนําเอาตนไมม าทําประโยชนเ พื่อสนองความตองการ (ตัณหา) ของตนในรูปแบบ
ตาง ๆ ทําใหพ้ืนที่หรือจํานวนของปาไมลดลงเปนอยางมากซึ่งผลจากการที่ปาไมถูกทําลายนั้นก็ไดกอใหเกิด
ผลกระทบตอโลกและธรรมชาติมากมายทําใหมนุษยไดรับความเดือดรอน และในประเทศไทยเองสถานการณ
ของพื้นทีป่ าไมก็ถูกทําลายไมแตกตา งไปจากพน้ื ทีอ่ ื่น ๆ

จากการกลาวมาทั้งหมดน้ีผูวิจัยจึงมีความสนใจท่ีจะศึกษาการสรางกระบวนการ การมีสวนรวมในการ
อนุรักษปาของพระสงฆ และชุมชนตามแนววิถีพุทธในเขตเทศบาลตําบลหวยยาง อําเภอกระนวน
จงั หวัดขอนแกน มีปจ จัยอะไรท่ีมีอทิ ธผิ ลหรือเปน คุณลักษณะและเปนกลยุทธที่สามารถทําใหประชาชนใหความ
รวมมือไดซึ่งหากมีการศึกษาอยางจริงจังแลวคาดวาจะไดรับประโยชนจากผลการศึกษาในคร้ังน้ีเปนอยางมาก

และเมื่อไดผลการศกึ ษาอยางไรแลวก็จะสามารถนาํ ไปเปนขอมูลเพื่อการศกึ ษาคนควาในโอกาส ตอไป

@MCUKK.Phd.Bud http://www.mcukk.com/phdbudh/

วธิ ดี าํ เนนิ การวิจัย

การวจิ ยั นี้เปน การวจิ ยั เชงิ เอกสาร และการวจิ ยั ภาคสนาม ผูวจิ ัยได
กาํ หนดการวิจัยไวดงั นี้ รวบรวมเอกสาร ทําการศกึ ษาและรวบรวม
ขอ มูลจากเอกสารชั้นปฐมภมู ิและชั้นทุตยิ ภมู ทิ เ่ี กีย่ วขอ งกบั พระไตรปฎ ก
หนังสือ สารนพิ นธ วิทยานิพนธ รายงานการวิจัย เอกสาร ตลอดจนขอ มลู
ทางวิชาการ
การนําเสนอผลการวิจัย

ผวู จิ ยั ไดกาํ หนดกรอบการวเิ คราะหขอมูล โดยการวิเคราะหขอ มูลเชงิ คณุ ภาพ
ดําเนนิ การโดยการนาํ ขอ มลู ทร่ี วบรวมไดจ ากวธิ ีการเกบ็ รวบรวมขอมูลตาง ๆ มาจัด
หมวดหมู แยกประเดน็ และวิเคราะหเ นอื้ หา (Content Analysis) รว มกบั การพจิ ารณา
ความสอดคลองกบั สถานการณพ ืน้ ทีแ่ ละนําแนวคิดทฤษฎที ีเ่ กยี่ วของ เพือ่ หาขอสรุปและ
เรียบเรยี งผลการวิเคราะหขอมลู

ผลการวจิ ยั

การวิจัยเรื่อง การสรางกระบวนการ การมีสวนรวมในการอนุรักษปาของพระสงฆและชุมชนตาม
แนววถิ พี ทุ ธในเขตเทศบาลตาํ บลหวยยาง อําเภอกระนวน จงั หวัดขอนแกน สรปุ ไดด งั นี้
1. การมสี วนรว มในการอนรุ ักษปาของพระสงฆและประชาชน ตามแนววถิ ีพทุ ธ

ผลการวิจยั พบวา การอนุรักษทรัพยากรปาไมของของพระสงฆและประชาชนในเขตเทศบาลตําบลหวย
ยาง นั้นพระสงฆและประชาชนในเขตเทศบาลตําบลหวยยาง ไดมีการปลูกจิตสํานึก เรงเราใหมีการกระทําตาม
ดว ยความรสู ํานกึ รับผดิ ชอบดวยความตระหนักชัดในผลกระทบท่ีจะเกิดหรือกําลังเกิดขึ้น ในงานวิจัยนี้ การปลูก
จิตสํานึก ใหมีความรูสึกรักและหวงแหนปาชุมชนหรือทรัพยากรปาไมในเขตชุมชนการรวมตัวกันของชุมชน
บุคคล หรือ กลุมคนท่ีมีวัตถุประสงครวมกัน อาจจะเปนการรวมตัวกันตามพ้ืนท่ีหรือไมกําหนดตามพื้นที่ก็ได
สมาชิกของชุมชนจะมีระบบการติดตอสัมพันธกัน มีกฎเกณฑและการเรียนรูรวมกันในการกระทํา มีการจัดการ
การจัดกิจกรรม และมกี ารเกอื้ กูลซึง่ กันและกนั พระสงฆแ ละประชาชนในเขตเทศบาลตําบลหวยยาง ไดมองเห็น
ความเสื่อมโทรมของทรัพยากรปาไมในเขตอนุรักษปาวนอุทยานน้ําตกบาหลวงของเทศบาลตําบลหวยยาง
อาํ เภอกระนวน จงั หวดั ขอนแกน

@MCUKK.Phd.Bud http://www.mcukk.com/phdbudh/

ผลการวจิ ยั (ตอ)

2. กระบวนการ การอนุรักษปาของพระสงฆและชุมชนตามแนววิถี
พทุ ธของเทศบาลตําบลหวยยาง อาํ เภอกระนวน จงั หวัดขอนแกน
ผลการวิจัยพบวา กระบวนการสรางและมีสวนรวมอนุรักษปาของ
พระสงฆตามแนววิถีพุทธ ไดแสดงบทบาทสําคัญตอการดํารงอยูของชุมชน
เน่ืองจากชาวบานมองพระสงฆเปนผูประพฤติธรรมมีความบริสุทธิ์ เปนผู
เสียสละบําเพ็ญตน เพื่อประโยชนของประชาชนโดยบริสุทธ์ิใจ สําคัญที่สุดคือ
ความรูสึกวาพระสงฆ เปนผูมีสติปญญารอบรู ในดานวิชาการตาง ๆ เหนือชาวบาน
และสามารถใหคําแนะนําปรึกษา แกชาวบานไดเปนอยางดี จึงทําใหมีความสัมพันธที่
ใกลชิดมั่นคงเสมอมากลายปนผูนําทางดานชีวิตและจิตใจ พระสงฆจึงมีกระบวนการสราง
และมีสวนรวมอนุรักษปาของพระสงฆตามแนววิถีพุทธในการเปนท่ีพึ่งทางจิตใจและเปนผู
ถายทอดหลักธรรมคําสอน ใหแกประชาชนไดนําไปปฏิบัติแตการที่จะประสบผลสําเร็จเพียงไรนั้น
ขึ้นอยูกับประสิทธิภาพในการถายทอดและศรัทธาท่ีประชาชนมีตอวัด และพระสงฆการอนุรักษ
ทรัพยากรปาไม เพ่ือใหมีปริมาณและคุณภาพท่ีอุดมสมบูรณ และกอใหเกิดประโยชนตอมนุษยมากท่ีสุด
และยาวนานทส่ี ุด ซึ่งมีวิธกี ารอนุรกั ษทรัพยากรปา ไมว นอทุ ยานน้ําตกบาหลวง ตําบลหวยยาง อําเภอกระนวน
จังหวัดขอนแกน และหนวยราชการท่ีรับผิดชอบเปนผูวางแผนการอนุรักษทรัพยากรปาไมฝายเดียว นั้น
เปลี่ยนเปนการใหชุมชนในพื้นท่ีมีสวนรวมในการรวมคิด รวมปฏิบัติ กับหนวยงานราชการ เพื่อพัฒนาวนอุทยาน
นา้ํ ตกบา หลวง ตาํ บลหว ยยาง อําเภอกระนวน จังหวดั ขอนแกน เปนแหลงทองเที่ยวเชิงนเิ วศ
3. การสรางกระบวนการ การมีสวนรวมในการอนุรักษปาของพระสงฆและชุมชนตามแนววิถีพุทธในเขตเทศบาล
ตาํ บลหว ยยาง อําเภอกระนวน จงั หวัดขอนแกน
พระพุทธศาสนาสอนใหมองพืชและสัตวท้ังหลายดวยเมตตาจิต ความเมตตาน้ีเองถือเปนความรูสึกท่ีสําคัญ
ในทางพระพุทธศาสนาโดยการมองทุกส่ิงทุกอยางวาเปนสรรพสัตวผูอยูรวมโลก และตองมีความเขาใจในหลักความ
เปนจริงทางธรรมชาติตามกฎแหงไตรลักษณ คือ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา ซึ่งถือเปนสภาวธรรมของธรรมชาติที่ทําให
มนุษยม ที ศั นคติท่ถี กู ตอ งในการพัฒนาตนเองในการอนุรักษปา พุทธศาสนาท่ียํ้าในเร่ืองระบบของการพ่ึงพาอาศัยซึ่ง
กันและกนั และนอกจากพ่ึงพาอาศัยซง่ึ กันและกนั แลวสงิ่ ท่สี าํ คัญคือความรูสึกท่ีดีงามตอกันระหวางมนุษยตอมนุษย
และมนุษยตอพืชและสัตวทั้งหลาย ความดีงามอยางหนึ่งไดแกคุณธรรมที่เรียกวา “ความกตัญู” ความกตัญูนี้
ไมใชมีเฉพาะตอมนุษยดวยกันเทาน้ัน แตใหมีทั้งตอพืชตอสัตวท้ังหลายใหทุกคนมองธรรมชาติเปนสภาพแวดลอมท่ี
งดงามนาร่ืนรมย ซึ่งถือเปนปจจัยท่ีสนับสนุนใหมนุษยอยูรวมกับธรรมชาติอยางมีความสุข เพราะธรรมชาติถือ
เปนองคประกอบในการฝกฝนพัฒนาตนเองของมนุษย หมายความวาพระพุทธศาสนามองธรรมชาติเปน
อุปกรณในการศึกษาเรียนรูตนเอง คือการจะพัฒนาคนใหมีจิตใจที่เจริญงอกงาม เปนคนที่มีคุณธรรม
จําเปนตองอาศัยธรรมชาติในการฝก เม่ือใดท่ีมีสภาพแวดลอมที่สงัดปราศจากเสียงรบกวนและมี
กิจกรรมทีว่ นุ วาย

@MCUKK.Phd.Bud http://www.mcukk.com/phdbudh/

องคค วามรูท ่ไี ดจ ากการวิจัย

องคความรู แนวทางการสรางกระบวนการ การมีสวน
รวมในการอนุรักษปาของพระสงฆและชุมชนตามแนววิถีพุทธ
ในขตเทศบาลตําบลหวยยาง อําเภอกระนวน จังหวัดขอนแกน
ดังนี้

มจี ติ สํานกึ ท่ีดี
(สมาธิ)

การควบคุมพฤติกรรม ความรคู วามเขา ใจ
(ศลี ) (ปญญา)

การสรา งกระบวนการ การมสี ว นรว ม
ในการอนุรกั ษป า ของพระสงฆ และ
ชุมชนตามแนววิถีพทุ ธในเขตเทศบาล

ตาํ บลหวยยาง อาํ เภอกระนวน
จงั หวดั ขอนแกน

@MCUKK.Phd.Bud http://www.mcukk.com/phdbudh/

จุดเดน ของงานวจิ ยั

การพัฒนาองคความรูใหม การจัดการส่ิงแวดลอมตาม
หลักของความเปนจริง ทําใหมนุษยมีทัศนคติที่ถูกตองวาทุกอยางมี
ความเก่ียวของตองพึ่งพาอาศัยซ่ึงกันและกันมนุษยเปนปจจัยหนึ่งที่มี
อิทธิพลตอส่ิงแวดลอม อ่ืน ๆ ดวย ชาวเทศบาลตําบลหวยยางไมชวยกัน
อนุรักษปาไมเอาไวอีกไมชาลํานํ้าในลําหวยยาง นํ้าตกบาหลวงคงเหลือแต
ตํานาน ธรรมชาติและส่ิงแวดลอมในเขตเทศบาลตําบลหวยยางและที่อื่น ๆ
เสื่อมโทรมลงเปนเพราะใครถาไมใชมนุษย ถาลูกหลานชาวเทศบาลตําบลหวยยาง
อยากใหธรรมชาติตามลําหวยยาง ตามนํ้าตกบาหลวงกลับคืนมามีสภาพที่มีปารก
เหมือนเดิม มีนํ้าตกทีสวยงามเหมือนเดิมก็ชวยกันอนุรักษ ชวยกันบํารุงรักษา หาพันธไม
มาปลูกทดแท นในวันสําคัญคนละตนสองตน ปาไมในเขตเทศบาลตําบลหวยยางของเราก็จะ
กลับมาอุดมสมบูรณเหมือนเม่ือกอน ภาครัฐโดยกรมปาไมควรสงเสริมพระสงฆสายปา ไดแก
วัดที่ตั้งอยูในปาใหการอนุรักษและปลูกปาตามหลักวิชาการ คณะสงฆโดยมหาเถรมาคมควรประสาน
งานกับรัฐบาลในการออกกฎหมายในการอนุรักษปามิใหกระทบตอวัดปาที่ต้ังอยูในเขตปาสงวนแหงชาติ
และปาชุมชน โดยใหรัฐบาลกําหนดแนวทางการใชประโยชนวัดปาเพ่ือการศึกษาและปฏิบัติธรรมของ
พระสงฆและชาวพุทธใหแนวทางที่ชัดเจน ภาครัฐและคณะสงฆควรสงเสริมแนวทางการขับเคลี่ยน ๓ พลัง
(บวร บาน วัด และโรงเรียน) ในการอนุรักษปาในพื้นที่ชุมชนที่วัดตั้งอยูท่ัวประเทศ โดยใหดําเนินการตอเน่ืองทุกป
ภาครัฐและคณะสงฆควรตรากฎหมายในการอนุรักษปา โดยกําหนดใหพระสงฆและประชาชนไดมีสวนรวมอยาง
เหมาะสมและปลกุ จติ สํานึกใหรักษปาแกชุมชน รัฐบาลและคณะสงฆควรมีการประชุมเชิงปฏิบัติการ (Work Shop)
เกี่ยวกับกระบวนการสรางแนวทางการอนุรักษปาแก วัด และบานท่ีตั้งอยูในเขตปาชุมชน ใหแกพระสังฆาธิการทุก
ระดบั ท่ัวประเทสอยา งตอ เนื่องตลอดไป

วารสารท่ีเผยแพรขอมลู วจิ ยั ทใี่ ชในการสบื คน

วารสารวชิ าการธรรมทรรศน ทเ่ี ผยแพรผลงานวจิ ัย ดานพระพุทธศานา มหาวิทยาลัยมหาจฬุ าลงกรณ
ราชวทิ ยาลัย วิทยาเขตขอนแกน ISSN 2697-6676 (Online) ISSN 1513-5845 (Print)

https://so06.tci-thaijo.org/index.php/dhammathas/index

@MCUKK.Phd.Bud http://www.mcukk.com/phdbudh/

หลกั สูตรพทุ ธศาสตรดษุ ฎีบัณฑติ สาขาวชิ าพระพุทธศาสนา

มหาวทิ ยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั วทิ ยาเขตขอนแกน
เลขที่ 30 หมทู ี่ 1 ถนนขอนแกน -นํา้ พอง ตําบลโคกสี
อาํ เภอเมอื งขอนแกน จังหวดั ขอนแกน