รูปแบบการจัดการขยะเชิงพุทธบูรณาการของวัดในจังหวัดบึงกาฬ-พระครูสุตวรธรรมพินิจ

มหาวทิ ยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย วิทยาเขตขอนแกน

Mahachulalongkornrajavidyalaya University Khon Kaen Campus

ชอ่ื ดษุ ฎนี ิพนธ

รูปแบบการจัดการขยะเชิงพุทธบรู ณาการของวดั
ในจงั หวดั บึงกาฬ

ผวู จิ ยั
พระครูสุตวรธรรมพนิ จิ

คณะกรรมการ พระโสภณพัฒนบณั ฑติ , รศ. ดร.,
ควบคมุ ดุษฎีนพิ นธ พธ.บ. (ศาสนา), ศษ.บ. (ประถมศกึ ษา),
ศศ.ม. (ปรชั ญา), Ph.D. (Buddhist Studies)

พระมหามิตร ฐิตปโฺ ญ, รศ.ดร.,
ป.ธ. ๔, พธ.บ. (รัฐศาสตร), พธ.ม. (พระพทุ ธศาสนา),
Ph.D. (Buddhist Studies)

หลกั สูตรพทุ ธศาสตรดษุ ฎบี ัณฑติ สาขาวชิ าพระพทุ ธศาสนา
มหาวิทยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั วิทยาเขตขอนแกน

ปท ี่อนุมัติจบการศกึ ษา ๒๕๖๔

หลักสูตรพทุ ธศาสตรดุษฎบี ณั ฑิต สาขาวิชาพระพทุ ธศาสนา @MCUKK.Phd.Bud
http://www.mcukk.com/phdbudh/

ทม่ี าและความสําคญั ของงานวจิ ัย

ปจจุบันประชากรเพ่ิมขึ้นอยางรวดเร็ว การผลิตเคร่ืองอุปโภค
บริโภคก็เพ่ิมขึ้น เปนเหตุใหเศษสิ่งเหลือใชมีปริมาณมากขึ้นกอใหเกิด
ปญหาขยะ ซ่ึงเปนสาเหตุสําคัญประการหน่ึงของปญหาสิ่งแวดลอมและ
มีผลตอสุขภาวะของคนในชุมชน ปญหาขยะมีแนวโนมทวีความรุนแรง
เพิม่ มากข้ึนเรือ่ ย ๆ
ประชากรในเขตเทศบาลตําบลบึงโขงหลงสวนมากนับถือศาสนาพุทธ มีวัดจํานวน
11 วัด ซ่ึงในแตละวันจะมีการประกอบศาสนกิจท่ีเปนสาเหตุของการเกิดขยะ
โดยเฉพาะชวงประเพณีตาง ๆ จะมีขยะเพ่ิมข้ึนจํานวนมากทําใหพื้นท่ีสกปรก เพราะการ
จัดการขยะยังไมถูกสุขลักษณะสวนใหญจะใชแบบเทกองและเผา ทําใหเกิดผลกระทบตอ
สขุ อนามัยของพระสงฆส ามเณรตลอดทงั้ ผูคนท่ีอาศัยอยูบ ริเวณใกลเคยี ง
จากสภาพปญหาดังกลาวนี้ผูศึกษาจึงสนใจศึกษาวิจัยถึงรูปแบบการจัดการขยะเชิงพุทธบูรณาการ
ของวัดในพ้ืนท่ีจังหวัดบึงกาฬ โดยใชพุทธวิธีบูรณาการกับศาสตรสมัยใหมใหไดรูปแบบการบริหาร
จดั การขยะที่ลงตัวและสามารถนําไปใชไ ดจรงิ และแกป ญ หาไดอยา งยงั่ ยืน

วิธดี ําเนนิ การวจิ ยั

1. ศึกษาจากแหลงขอมูลปฐมภูมิ ไดแก คัมภีรพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราช
วิทยาลัย พ.ศ. 2539

2. ศึกษาขอมลู ทตุ ยิ ภมู จิ ากหนงั สอื ตํารา รายงานการวจิ ยั ทเี่ กยี่ วของ
3. รวบรวมขอมูลจากการสัมภาษณเชิงลึกจากกลุมเปาหมายผูใหขอมูลหลัก จํานวน 44 รูป/คน
ประกอบดว ย กลมุ พระสงั ฆาธิการและพระสงฆส ามเณรที่จําพรรษาในวัด กลุมไวยาวัจกรและชาวบานผูดูแล
วัด และกลมุ เจา หนาทีเ่ ทศบาลตําบลบงึ โขงหลง อําเภอบงึ โขงหลง จงั หวดั บงึ กาฬ
4. ขอมูลจากการสังเกตแบบมีสวนรวม และการสนทนากลุมรวมกับผูใหขอมูลสําคัญเก่ียวกับ
รปู แบบการจัดการขยะเชิงพุทธบูรราการของวดั ในจงั หวัดบงึ กาฬ
5. วิเคราะหแ ละเรียบเรยี งขอ มลู ที่เปน ชน้ั ปฐมภูมิ ทตุ ยิ ภูมิ และขอมลู จากภาคสนาม

@MCUKK.Phd.Bud http://www.mcukk.com/phdbudh/

ผลการวจิ ยั

สภาพปญหาขยะของวดั ในจังหวดั บงึ กาฬ พบวา
ขยะเกิดมากในชว งท่วี ัดมงี าน เพราะคนขาดวินัย ทที่ ิ้งขยะไมเหมาะสม
มกี ารสะสมของขยะ บุคคลากรมจี าํ กดั ทงั้ ขาดองคค วามรใู นการจัดการ
ขยะทถ่ี ูกตอง ถังขยะไมไ ดม าตรฐานและไมพ อ ยงั พบอกี วาขยะเปน สาเหตุ
ของมลภาวะ

การจัดการขยะเชงิ พุทธบรู ณาการของวดั ในจังหวัดบึงกาฬ พบวา
สว นมากจะใชน โยบายของทอ งถนิ่ มีบางวดั กาํ หนดนโยบายโดยตรง เทศบาลมีการ
สง เสริมนวตั กรรมกาํ จัดขยะท่สี อดคลองกับวถิ ชี วี ติ เนนการนาํ ขยะมาใชป ระโยชน
มกี ารสรางความตระหนกั รับผิดชอบรว มกนั มีตารางกิจวตั รของพระสงฆส ามเณร มีกิจกรรม
ทําความสะอาดพัฒนาวดั รว มกันกบั ภาคเี ครอื ขายทกุ เดือน ใสใจการคดั แยกขยะกอนท้งิ

รปู แบบการจัดการขยะเชิงพุทธบูรณาการของวดั ในจงั หวดั บึงกาฬ พบวา การใชหลกั
ทิฏฐธรรมมกิ ตั ถะประโยชนบ รู ณาการกบั หลกั 3Rs จนไดร ูปแบบ กลาวคือ วางแผน พฒั นา สรรหา
เครือขา ย ใสใ จความสมดุล โดยการรณรงคส ือ่ สารสรางความตระหนกั แกท กุ ฝา ยเรอ่ื งการรักษาความ
สะอาดวดั รวมกับภาคีเครอื ขาย จัดตงั้ กรรมการรกั ษาความสะอาด มีตารางทําความสะอาดทั้งเชาและ
บา ย กาํ หนดเขตรบั ชอบ จัดระบบการท้งิ ขยะและการเก็บครุภณั ฑใหเ ปน ระเบียบ รว มแชรประสบการณ
ประสานสมั พนั ธก ับเครอื ขา ยสรางมิตรภาพอันดี พระสงฆเ ปนอยอู ยา งสมถะใชส ตกิ อ นบริโภค พฒั นาวดั
แบบเรยี บงายถกู ตอ งตามพระธรรมวนิ ยั ใชวัสดุทเ่ี ปน มติ รกับส่งิ แวดลอม

องคค วามรูใ หมท ่ีไดจากการวจิ ัย

จากการศกึ ษาวจิ ัยเร่ือง รปู แบบการจัดการขยะเชงิ พทุ ธบรู ณาการของวัดในจังหวดั บงึ กาฬ ทําใหผ ูว จิ ยั
ไดองคความรูใ หมท่เี ปนผลจากการวจิ ัยดงั น้ี

ขยะในวดั จะเกิดมากในชวงท่ีวัดมีกจิ กรรม สภาพปญหาการจดั การเกดิ จากสถานทีท่ งิ้ ขยะไมเ หมาะสม
คนทง้ิ ขยะขาดวินยั บุคลากรของวัดจะไมแ นน อนมีจาํ นวนนอยท้งั มีปญหาดานสุขภาพและขาดองคค วามรูใ นการ
จัดการขยะอยา งถกู วิธี ถงั ขยะไมเพยี งพอและไมไ ดมาตรฐาน เปนสาเหตขุ องมลภาวะ

ปกตกิ ารจัดการของขยะวัดจะทาํ ตามนโยบายของทองถิ่น คือ การลดการเกดิ ขยะทีต่ นทาง การแยก
ขยะ การนาํ ขยะมาใชประโยชน ซง่ึ จะใชนโยบายเดียวกันทั้งวดั และชุมชน โดยทอ งถ่นิ สนับสนนุ และสงเสรมิ
นวัตกรรมการจัดการขยะในรูปแบบตาง ๆ ใหส อดคลองกบั วถิ ชี วี ติ ของชุมชน แตจ ะเนนการใชป ระโยชนจาก
ขยะเปน พเิ ศษ

@MCUKK.Phd.Bud http://www.mcukk.com/phdbudh/

องคความรใู หมท ่ไี ดจากการวจิ ยั (ตอ)

การบูรณาการการจัดการขยะของวัดจะมีความแตกตางจากหนวยงานอ่ืน
กลาวคือ วัดจะเนนการประสานรวมมือกับองคกรตางๆ ในรูปแบบภาคี
เครือขายมีการจัดประชุมแลกเปลี่ยนประสบการณสอดแทรกหลักธรรม ทั้งยัง
นําวิทยาการจัดการขยะสมัยใหม 3Rs ไดแก ลดการเกิดขยะท่ีตนทาง (Reduce)
นํากลับมาใชประโยชนใหคุมคา (Reuse) แปรรูปเปนของใชใหม (Recycle) และการ
แยกประเภทขยะกอ นทิง้ มาบูรณาการเขากับหลักธรรมในพระพุทธศาสนาจนเกิดรูปแบบ
การจัดการขยะเชิงพุทธบูรณาการ กลาวคือ อุฏฐานสัมปทา (ขยัน/วางแผน) มีการวางแผน
จัดการส่ิงแวดลอมอยางเปนระบบ เชน มีการกําหนดตารางกิจวัตรประจําวันของพระภิกษุ
สามเณรซึ่งในแตละวันจะมีการทําความสะอาดท้ังภาคเชาและภาคบาย มีการกําหนดจุดทิ้งขยะ
อยา งชดั เจน ในทกุ เดือนจะมแี ผนการรว มกันพฒั นาวัดกับภาคีเครือขายอยางนอยหน่ึงคร้ัง หรือในทุกวัน
สําคัญและเทศกาลตางๆ จะมีแผนการทําความสะอาดวัดรวมกันกับภาคีเครือขายเปนประจํา
อารักขสัมปทา (รักษา/พัฒนาตอยอด) จากการวางแผนการจัดการสิ่งแวดลอมอยางเปนระบบทําใหเกิดการ
พัฒนาระบบการจัดการขยะของวัดอยางตอเน่ือง เชน มีการแบงเขตพ้ืนท่ีรับผิดชอบดูแลความสะอาดเพื่อลดเวลา
การทํางานมีผลใหการดูแลความสะอาดมีประสิทธิภาพมากย่ิงข้ึน มีการคัดแยกขยะออกเปนประเภทกอนทิ้งลงถัง

ตามประเภทของขยะ มีการนําขยะกลับมาใชประโยชนให
มากที่สุด เชน ทําปุยหมักชีวภาพ น้ําหมักชีวภาพ ทําปุย
อินทรียบํารุงดิน ประดิษฐเปนของใชตางๆ ภายในวัด หรือ
คัดแยกขยะบางชนิดเพ่ือนําไปขายแลวนํารายไดมาบํารุงวัด
กัลยาณมิตตา (คบกัลยาณมิตร/สรางสัมพันธไมตรีเพ่ิมภาคี
เครือขาย) เชื่อมโยงการรักษาสิ่งแวดลอมภายในวัดกับภาคี
เครือขายอยางเปนระบบ โดยมีชุมชน องคกรตางๆ
ท้ังภาครัฐและเอกชนที่อยูในพื้นท่ีเขารวมเปนเครือขายใน
การพัฒนาวัด มีการเขารวมประชุมสัมมนาแลกเปล่ียน
ประสบการณกับหนวยงานตางๆ อยูเปนประจํา สมชีวิตา
(มีชีวิตพอเพียง/สรางสมดุลใหกับสภาพแวดลอม) โดยการ
จัดระบบส่ิงปลูกสรางหรือเสนาสนะใหเปนระเบียบและ
เลือกใชวัสดุที่เปนมิตรตอธรรมชาติในการกอสรางใหมาก
ท่ีสุด การจัดกิจกรรมตางๆ ของวัดจะเนนใชวัสดุจัดงานท่ี
ไมเปนมลพิษ และสามารถนํากลับมาใชไดอีกหลายครั้ง
การเปนอยูของพระสงฆสามเณรเปนแบบสมถะเรียบงาย
ยึดหลักพิจารณากอนบริโภคปจจัยส่ีทุกครั้งเพื่อลดการ
เกิดขยะท่ีตนทาง ซึ่งการใชแนวทางตามท่ีกลาวมาน้ีเขากัน
ไดอยางลงตัวกับแนวทางจัดการขยะตามหลัก 3Rs
จึงกลายเปนรูปแบบการจัดการขยะเชิงพุทธบูรณาการ
สรุปใหจํางาย ไดแก วางแผน พัฒนา สรรหาเครือขาย
ใหความสมดุลกับส่ิงแวดลอม ท้ังน้ีรูปแบบดังกลาว
สามารถนาํ ไปปรบั ใชไ ดก ับท้ังวัด ชมุ ชน และองคก รตา ง ๆ เพอื่ ใหบ า นเมืองมีความสะอาด นา อยูยิ่งขนึ้

@MCUKK.Phd.Bud http://www.mcukk.com/phdbudh/

จุดเดนของงานวจิ ัย

งานวิจยั ครัง้ นี้ เปนงานวจิ ัยเชงิ คณุ ภาพ จะเห็นไดถงึ
ข้นั ตอนการดําเนินการวจิ ัยแบบมีสว นรวมกบั ชุมชน และหนวยงาน
ราชการ ตลอดจนหนว ยงานเอกชนทีเ่ ก่ียวของ จนเกดิ ผลผลิตทีส่ ามารถ
นาํ มาใชไดจริงในชีวติ ประจําวัน ไดแ ก นา้ํ หมักชวี ภาพ ปยุ หมักชวี ภาพ
เคร่อื งใชทาํ ความสะอาดทีผ่ ลติ มาจากขยะ ซงึ่ เปนนวตั กรรมที่สอดคลองกบั
วิถชี ีวิตของคนในชุมชน เปน ตน และยงั เปนแนวทางใหเ กดิ ความสามคั คีระหวาง
วัด บาน และองคก รตาง ๆ ทง้ั ภาครฐั และเอกชน เปนโอกาสใหเ กดิ การเผยแผ
พระพทุ ธศาสนา กลา วคอื ทุกครัง้ กอนเขา รว มกจิ กรรมพฒั นาวดั จะมีการรว มกนั ฟง
ธรรมะในรูปแบบการเสวนาพดู คุยกนั ระหวางวัดและองคก รภาคเี ครือขายตาง ๆ อยูเสมอ
งานวจิ ัยเรอ่ื งนี้เปน ผลงานท่ีสรางนวตั กรรมดา นบริหารจดั การไดเ ปน อยา งดี

วารสารทเ่ี ผยแพรข อมลู วิจยั ที่ใชใ นการสืบคน

INTERNATIONAL JOURNAL OF SPECIAL EDUCATION Vol.37, No.3, 2022 (IJSES,
COPUS INDEXED Q3,)

@MCUKK.Phd.Bud http://www.mcukk.com/phdbudh/

หลกั สูตรพทุ ธศาสตรดษุ ฎีบัณฑติ สาขาวชิ าพระพุทธศาสนา

มหาวทิ ยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั วทิ ยาเขตขอนแกน
เลขที่ 30 หมทู ี่ 1 ถนนขอนแกน -นํา้ พอง ตําบลโคกสี
อาํ เภอเมอื งขอนแกน จังหวดั ขอนแกน