รูปแบบการส่งเสริมศักยภาพผู้สูงอายุเชิงพุทธของโรงเรียนผู้สูงอายุ ตำบลโนนทองอินทร์ อำเภอกู่แก้ว จังหวัดอุดรธานี-พระครูอุทุมพรภัทรธรรม

มหาวทิ ยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั วทิ ยาเขตขอนแกน

Mahachulalongkornrajavidyalaya University Khon Kaen Campus

ชือ่ ดุษฎีนพิ นธ

รปู แบบการสงเสรมิ ศักยภาพผสู งู อายเุ ชงิ พุทธของ
โรงเรยี นผูสูงอายุ ตาํ บลโนนทองอนิ ทร
อําเภอกูแกว จงั หวัดอุดรธานี
ผูวจิ ัย
พระครูอทุ ุมพรภทั รธรรม

คณะกรรมการ พระครูสธุ คี มั ภรี ญาณ, ผศ. ดร.,
ควบคมุ ดุษฎนี ิพนธ ป.ธ. ๖, พธ.บ. (ภาษาไทย), M.A. (Linguistics),
M.A. (Pali & Buddhist Studies),
Ph.D. (Pali & Buddhist Studies)

พระมหามิตร ฐิตปโฺ ญ, รศ.ดร.,
ป.ธ. ๔, พธ.บ. (รัฐศาสตร), พธ.ม. (พระพุทธศาสนา),
Ph.D. (Buddhist Studies)

หลักสตู รพทุ ธศาสตรดษุ ฎบี ัณฑติ สาขาวชิ าพระพทุ ธศาสนา
มหาวิทยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั วทิ ยาเขตขอนแกน

ปท อ่ี นุมตั จิ บการศึกษา ๒๕๖๔

หลักสูตรพทุ ธศาสตรดุษฎีบณั ฑติ สาขาวิชาพระพทุ ธศาสนา @MCUKK.Phd.Bud
http://www.mcukk.com/phdbudh/

ทมี่ าและความสาํ คัญของงานวจิ ัย

ปจจุบันสังคมไทยไดกาวเขาสูสังคมผูสูงอายุหรือผูท่ีมีอายุ 60 ปข้ึน
ไปอยางเต็มตัว ผลการสํารวจของสํานักงานสถิติแหงชาติ ในป
พ.ศ.2553 ประเทศไทยมีจํานวนผูสูงอายุทั้งส้ิน 8.0 ลานคนหรือ
ประมาณรอ ยละ 11 ของจาํ นวนประชากรทัง้ ประเทศ จํานวนผูสูงอายุท่ีเพิ่ม
มากข้ึนนี้สวนหน่ึงมากจากความ กาวหนาในการพัฒนาของประเทศในสวนที่
สําคัญคือ ความกาวหนาทางการแพทย ที่สามารถดูแลชวยเหลือ รักษาให
ประชาชนหายจากอาการเจบ็ ปวย มชี วี ิตยนื ยาวและอยูในสังคมไดอยางมีความสุข ซึ่ง
การมีจํานวนและสัดสวนประชากรสูงอายุท่ีเพ่ิมขึ้นอยางรวดเร็ว เม่ือเขาสูวัยผูสูงอายุจึง
ตองการผูดูแลโดยเฉพาะทางดานจิตใจจึงเปนเรื่องที่มีความสําคัญยิ่ง คําสอนใน
พระพุทธศาสนาสอนใหคนเรารูจักความจริงของธรรมชาติ และชีวิตใหรูจักตนเองพิจารณาแกไข
ปญหาของตนดวยหลักภาวนา 4 ประการ อันเปนหลักคําสอนท่ีสงเสริมใหบุคคลรูจักชวยตนเอง
ยอมรับศักยภาพของมนุษยในการแกไขปญหาตลอดจนใหรูจักในเง่ือนไขเหตุปจจัยและวิธีการซึ่งมี
ขัน้ ตอนครบถว นตามหลกั การ เปนตน

วธิ ดี ําเนินการวจิ ยั

1. คนควาเอกสารท่ีเกี่ยวของสรางแบบสัมภาษณจากกรอบเน้ือหาของวัตถุประสงคและนิยามศัพทท่ีใชใน
รูปแบบการสงเสริมศักยภาพผูสูงอายุเชิงพุทธของโรงเรียนผูสูงอายุ ตําบลโนนทองอินทร อําเภอกูแกว จังหวัด
อดุ รธานี

2. เสนอรางแบบสัมภาษณตออาจารยที่ปรึกษาและนําแบบสัมภาษณมาปรับปรุงแกไขตามท่ีอาจารยท่ี
ปรึกษาแนะนาํ และแกไ ขเคร่อื งมือแบบสัมภาษณ

3. ผูเช่ียวชาญจํานวน 5 ทานตรวจสอบความเที่ยงตรงของเนื้อหา (The integrity of the content) เพื่อ
ความถกู ตอง(Content Validity) ของแบบสมั ภาษณ

4. จัดประชุมกลุมยอยโดยผานผูทรงคุณวุฒิและไดปรับตามคําแนะนําของผูทรงคุณ กอนนําเครื่องมือไป
ดําเนินการสัมภาษณ แนะนําไปปรับเพื่อแกไขแบบสอบถามตามท่ีผูทรงคุณวุฒิไดใหคําแนะนํา เพ่ือดําเนินการ
เก็บขอมูลตอ ไป

5. เพื่อขอหนังสือความรวมมือในการทําวิจัยจากบัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราช
วทิ ยาลยั ไปยงั กลุมเปาหมาย จํานวน 30 รูป/คน

6. วิเคราะหข อมูลทีไ่ ดจ ากการศกึ ษาดานทฤษฏีและภาคสนามโดยใชวธิ ีอธบิ ายเชิงพรรณนา ตาม
วัตถุประสงค วิเคราะหขอมูลที่จากการการสัมภาษณและการสังเกตการณจากการลงพ้ืนท่ี
ในการทาํ วจิ ัย เขียนรายงานการวิจัย สรุปผลการวิจยั
@MCUKK.Phd.Bud http://www.mcukk.com/phdbudh/

ผลการวจิ ยั

สภาพปญ หาการสง เสรมิ ศกั ยภาพผสู งู อายเุ ชงิ พุทธ
แบงเปน 5 ดาน คอื ปญ หาดา นรางกาย เปนไปตามความเสอื่ มโทรม
ของรา งกาย เปน ตน , ปญ หาดานสงั คม การอยรู วมกนั ตา งคนมมุ มอง
ไมค อยเหมอื นกันตางคนจะเอารดั เอาเปรยี บกันเหน็ แกต วั มากข้ึน ,
ปญ หาดานจิตใจ สวนมากขาดการฝกฝนอบรม ขาดการพฒั นาดา นจติ ใจ,
ปญหาดานปญ ญา การทไ่ี มฝกฝนอบรมปญญาใหเ กิดความรคู วามเขา ใจ
ขาดสติไมมีความเพยี รและความศรทั ธาขาดความรทู างปญญาแนวทางปฏบิ ตั ิ
ไมร เู ทาทนั ชีวติ และโลกความเปน จริง จะทาํ ใหค วามวิตกกังวล อาการซึมเศรา ตามมา,
ปญ หาดานเศรษฐกจิ มีปญ หารายไดไ มพ อกับรายจา ย ผสู ูงอายไุ มมีอาชีพเสริม อาศัยเบย้ี
ยังชพี และเงนิ จากลกู หลานสงมาให เปน ตน

การสง เสริมศักยภาพผูสงู อายเุ ชงิ พทุ ธของโรงเรียนผสู ูงอายตุ ําบลโนนทองอนิ ทร
อําเภอกแู กว จังหวดั อุดรธานี ตามหลักภาวนา 4 คือ การนําหลักกายภาวนา ไปใชกบั การสง เสรมิ
ศักยภาพ (ปฏิบัติธรรมเพ่อื สงเสริมสขุ ภาพ) การดูแลรกั ษาสุขภาพ การออกกําลงั กาย, การนาํ หลักศีล
ภาวนา ไปใชก ับการสงเสรมิ ศกั ยภาพ (รักษาศลี เพอ่ื สุขภาพ) การดแู ลสขุ ภาพ, การนาํ หลกั จติ ภาวนา ไปใชกับ
การสง เสริมศกั ยภาพ (สมาธิบําบัดและสจั กิริยาบําบดั ) การปฏิบัตสิ มาธิเปน ปจจยั ทช่ี วยสง เสรมิ การมีชวี ติ ที่
ยนื ยาวมากข้นึ และมีคณุ ภาพ, การนาํ หลกั ปญญาภาวนา ไปใชกบั การสง เสริมศักยภาพ ปญญาภาวนาเปน การดูแล
สุขภาพในดา นการคดิ วเิ คราะหอยา งรอบดา น

รปู แบบการสง เสรมิ ศกั ยภาพผสู งู อายเุ ชงิ พุทธของโรงเรยี นผสู ูงอายตุ าํ บลโนนทองอนิ ทร อาํ เภอกูแกว
จงั หวัดอุดรธานี โดยอาศยั หลกั ภาวนา 4 ดังนี้ รูปแบบดา นรา งกาย (กายภาวนา) การพัฒนาอนิ ทรยี ค ือการฝก ใช
อินทรียใ หเ ปน ประโยชนแกช ีวติ ผานกิจกรรมปองกัน เพิม่ ความแขง็ แรง และ กจิ กรรมฝกอาชพี หรอื งานฝมือ
(OTOP) เพื่อใหผูเ รียนฝกอาชีพตามความสนใจ เปน ตน, รูปแบบดานสงั คม (สลี ภาวนา) รปู แบบการประพฤติ
ปฏบิ ตั ิในการรกั ษาศลี 5 โดยการเวน การกระทาํ ทางไมเ ดือดรอ นเบียดเบียนแกผ อู ่ืน มกี ารจดั ทาํ แผนการเรียนรู
หลกั สูตรฝกทกั ษะพัฒนาศกั ยภาพชีวิตผูส ูงอายดุ า นสังคมแผนการสอนที่นํามาใช แผนการสอนที่ 24 ศกึ ษาดงู าน
ส่ิงแวดลอมทเ่ี หมาะสมสําหรับผสู ูงอายุ เปน ตน , รปู แบบดา นจิตใจ (จิตตภาวนา) รปู แบบการเจรญิ จิตหรือพัฒนา
จิต คอื ฝก อบรมพัฒนาจิตใจใหเขมแขง็ ม่นั คงเจริญงอกงามดว ย คณุ ธรรมในการพัฒนาจิตใจ มกี ารจดั ทําแผนการ
สอนเพือ่ ฝก ทักษะพฒั นาศักยภาพชวี ติ ผสู ูงอายดุ า นสังคม เปนตน, รปู แบบดานปญ ญา (ปญ ญาภาวนา) ฝกอบรม
พฒั นาปญญาใหเ จรญิ งอกงามจนเกิดความรแู จง ชัดตามเปนจรงิ โดยรเู ขาใจสิ่งท้ังหลายตามทมี่ นั เปน รูเ ทา ทนั เห็น
แจงโลกและชวี ติ ตาม ผานกจิ กรรมปอ งกนั สมองเสือ่ ม Program com เพื่อทาํ กจิ กรรมปอ งกันภาวะสมองเสอื่ ม
เปนตน

@MCUKK.Phd.Bud http://www.mcukk.com/phdbudh/

องคความรูใ หมท ไี่ ดจากการวจิ ยั

จากการศึกษาวิจัยเรื่อง รูปแบบการสงเสริมศักยภาพผูสูงอายุ
เชิงพุทธของโรงเรียนผูสูงอายุตําบลโนนทองอินทร อําเภอกูแกว
จังหวัดอุดรธานี ทําใหผูวิจัยไดองคความรูใหมท่ีเปนผลจากการวิจัยดังนี้
โรงเรียนผูสูงอายุองคการบริหารสวนตําบลโนนทองอินทร อําเภอกูแกว
จังหวดั อุดรธานี ไดจ ัดทําแผนการเรียนรหู ลักสตู รโดยมี 25 แผนสูการพัฒนา
คุณชีวิตตามหลักภาวนา 4 เพ่ือสงเสริมการพัฒนาศักยภาพชีวิตของผูสูงอายุ
โดยมีรูปแบบการสงเสริมศักยภาพผูสูงอายุเชิงพุทธของโรงเรียนผูสูงอายุ
ตําบลโนนทองอินทร โดยอาศัยหลักภาวนา 4 ดังน้ี ดานรางกาย การพัฒนาอินทรียคือ
การฝก ใชอ นิ ทรียใ หเปนประโยชนแ กช ีวติ ไมใชใชอินทรียใหเกิดโทษ, ดานสังคม (สีลภาวนา)
การรักษาศีล 5, ดานจิตใจ (จิตตภาวนา) รูปแบบการเจริญจิตหรือพัฒนาจิต, ดานปญญา
(ปญญาภาวนา) ฝกอบรมพัฒนาปญ ญาใหเจริญงอกงามจนเกิดความรูแ จง ชดั ตามเปน จริง เปน ตน

รปู แบบการสง เสรมิ ศักยภาพผสู งู อายเุ ชงิ พทุ ธของโรงเรยี น
ผูสงู อายตุ าํ บลโนนทองอนิ ทร อาํ เภอกูแกว จงั หวดั อดุ รธานี

หลักภาวนา ๔ รูปแบบการสง เสรมิ ศกั ยภาพผสู งู อายเุ ชงิ พทุ ธ

กายภาวนา = การพฒั นาอนิ ทรีย การสงเสริมศักยภาพผูสูงอายุเชิง
ศลี ภาวนา = ลดความเหล่อื มลํ้าทางสังคม พุทธใน 4 รูปแบบ ไดแก ดังน้ี ดาน
จติ ตภาวนา = ปลงสงั ขารในวาระจติ รา งกาย การพฒั นาอนิ ทรียคือการฝก
ปญญาภาวนา = ไมต ิดสงั ขารดวยปญญา ใชอินทรียใหเปนประโยชนแกชีวิตไม
ใชใชอินทรียใหเกิดโทษ, ดานสังคม
(สีลภาวนา) การรักษาศีล ๕, ดาน
จิตใจ (จิตตภาวนา) รูปแบบการ
เจริญจิตหรือพัฒนาจิต, ดานปญญา
(ปญญาภาวนา) ฝกอบรมพัฒนา
ปญญาใหเ จริญงอกงาม

องคค วามรใู หมท ่ไี ดจากกรปู แบบการสงเสรมิ
ศกั ยภาพผสู งู อายเุ ชงิ พทุ ธของโรงเรยี นผูส ูงอายุ

@MCUKK.Phd.Bud http://www.mcukk.com/phdbudh/

จดุ เดน ของงานวิจัย

จากรปู แบบการสงเสริมศักยภาพผูสงู อายเุ ชิงพุทธของโรงเรียน
ผูสูงอายุตําบลโนนทองอินทร อาํ เภอกูแกว จังหวัดอุดรธานี
สามารถสรปุ จดุ เดด ของงานวจิ ยั ไดดงั นี้ การสงเสริมศักยภาพผูสงู อายุ
เชิงพุทธ แบงสภาพปญหาเปน 5 ดา น คอื ปญ หาดา นรางกาย, ปญหาดา น
สงั คม, ปญ หาดา นจติ ใจ, ปญหาดา นปญญา, ปญ หาดา นเศรษฐกจิ , การสง เสริม
ศักยภาพผสู งู อายเุ ชงิ พทุ ธของโรงเรียนผสู งู อายุตําบลโนนทองอินทร อําเภอกแู กว
จังหวดั อดุ รธานี ตามหลักภาวนา 4 คือ การนําหลกั กายภาวนา ไปใชก บั การสง เสรมิ
ศักยภาพ ปฏบิ ตั ธิ รรมเพ่ือสง เสริมสขุ ภาพ, การนําหลักศลี ภาวนา ไปใชก บั การสง เสรมิ
ศักยภาพ รกั ษาศีลเพ่ือสุขภาพ, การนําหลักจติ ภาวนา ไปใชกับการสงเสริมศกั ยภาพ
สมาธบิ ําบดั และสัจกริ ยิ าบาํ บัด, การนาํ หลักปญ ญาภาวนา ไปใชกับการสงเสรมิ ศกั ยภาพ
ปญ ญาภาวนาเปนการดูแลสุขภาพในดา นการคดิ วิเคราะหอ ยา งรอบดา น, รูปแบบการสงเสริม
ศกั ยภาพผูส งู อายเุ ชงิ พทุ ธของโรงเรยี นผูส งู อายุ
ตําบลโนนทองอนิ ทร โดยอาศัยหลกั ภาวนา 4 ดงั น้ี
รูปแบบการสงเสรมิ ศกั ยภาพผสู ูงอายุดา นรางกาย
การพฒั นาอินทรยี ค ือการฝกใชอ นิ ทรียใหเปน ประโยชน
แกชีวิตไมใ ชใ ชอินทรยี ใหเ กิดโทษ, รปู แบบการสงเสริม
ศกั ยภาพผสู ูงอายดุ า นสงั คม (สีลภาวนา) รูปแบบการ
ประพฤติปฏิบตั ใิ นการรกั ษาศลี 5 โดยการเวนการ
กระทาํ ทางไมเดือดรอนเบียดเบยี นแก, รูปแบบการ
สงเสรมิ ศกั ยภาพผสู งู อายดุ านจติ ใจ (จิตตภาวนา)
รูปแบบการเจริญจิตหรอื พัฒนาจติ , รปู แบบการสง เสริม
ศกั ยภาพผสู งู อายุดานปญ ญา (ปญญาภาวนา) ฝกอบรมพัฒนาปญญาใหเ จรญิ งอกงามจนเกิดความรแู จงชัดตาม
เปนจริง เปนตน ดวยเหตนุ จี้ ึงเหน็ ไดว า งานวิจยั นส้ี ามารถสรางนวตั กรรมในดานการบรู ณาหลกั ธรรมการดาํ เนนิ
ชวี ติ ไดเ ปนอยา ง

วารสารทเี่ ผยแพรข อ มลู วิจัยทใ่ี ชในการสืบคน

ในวารสารวิชาการระดับนานาชาติ International Journal of Special Education
is a SCOPUS Indexed Q 3 and web of science Indexed Journal.

https://internationaljournalofspecialeducation.com/submission/index.php
/ijse/article/view/963

@MCUKK.Phd.Bud http://www.mcukk.com/phdbudh/

หลกั สูตรพทุ ธศาสตรดษุ ฎีบัณฑติ สาขาวชิ าพระพุทธศาสนา

มหาวทิ ยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั วทิ ยาเขตขอนแกน
เลขที่ 30 หมทู ี่ 1 ถนนขอนแกน -นํา้ พอง ตําบลโคกสี
อาํ เภอเมอื งขอนแกน จังหวดั ขอนแกน