สมาธิ สั ้ น หนั งสือภาพประกอบให้ ความรู้
หนั งสือภาพประกอบให้ ความรู้ นางสาว อนงค์ นภา หงษ์ อุดร นั กศึกษาเวชนิทัศน์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น สมาธิ สั ้ น
สมาธิ สั ้ นในเด็ ก ผูจ้ั ดท�ำ นางสาวอนงค์ นภา หงษ์ อุดร นั กศึกษาชั ้ นปีที่ 4 หลักสูตรวิทยาศาสตร์ บัณฑิต สาขาเวชนิทัศน์ อาจารย์ ประจ�ำวิชา รศ.ดุษฎี มุสิกโปดก และ อ.ดร.ปิยนั ส สุดี อาจารย์ ประจ�ำหลักสูตรวิทยาศาสตร์ บัณฑิต สาขาเวชนิทัศน์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น ที่ ปรึ กษาด้านเทคนิค อ.ดร.ชมนาด อุปชิตกุล อาจารย์ ประจ�ำหลักสูตรวิทยาศาสตร์ บัณฑิต สาขาเวชนิทัศน์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น ที่ ปรึ กษาด้านเนื ้ อหา อ.พญ.ศิริวรรณ ปิยวั ฒนเมธา จิตแพทย์ เด็กและวั ยรุ ่ น ภาควิชาจิตเวชศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น พิมพ์ ครั ้ งที่ 1 กันยายน 2566
ค � ำน � ำ หนั งสือภาพประกอบเสริมความรู้เรื ่ อง “สมาธิ สั ้ น ADHD” เป็นหนั งสือเรี ยนรู้เรื ่ องโรคสมาธิ สั ้ นที่ เป็นโรคทางจิตเวชที่ พบได้ ทั ่ วโลก รวมทั ้ งประเทศไทย และเด็กไทยในวั ยเรี ยน เป็นโรคสมาธิ สั ้ นจ�ำนวนไม่น้ อย ท�ำให้ผูจ้ั ดท�ำมความสนใจที ี่ จะจั ดท�ำหนั งสือเพื ่ อเผยแพร่ ให้ ความรู้ และเป็น หนั งสือที่ มภาพประกอบสวยงามและเน ี ื ้ อหาที่ เขาใจง ้ ่าย อนงค์ นภา หงษ์ อุดร ผูจ้ั ดท�ำ
สารบั ญ 01 ร ู ้ จั กโรคสมาธิ สั ้ น 02 อาการโรคสมาธิ สั ้ น 03 ด ู แลรั กษาโรคสมาธิ สั ้ น ร 1-4 5-10 11-20
01 ร ู ้ จ ั กโรคสมาธิ สั ้ น 1
โรคสมาธิ สั ้ น หรอ ADHD ื ย่อมาจาก Attention Deficit /Hyperactivity Disorder เป็นภาวะบกพร่ องในการพั ฒนาของสมองในด้านการจั ดการ และการควบคุมตนเอง ท�ำให้ ขาดสมาธิ อยู่ไม่นิ ่ ง และหุนหันพลันแล่น ส่ งผลให้มปีัญหาด้านการเรี ยน การเขาส้ ังคม โรคนี ้ จงเปึ ็นอุปสรรค ท�ำให้ คนอื ่ นเขาใจผ ้ ิด คิ ดว่ าเป็นนิสัยของผูป้่วย แต่จริงๆเกิดจากสมองท�ำงานผิดปกติ เด็กสมาธิ สั ้ นจงมึ ั กถูกต�ำหนิบ่อยๆ ท�ำให้เด็กรู้ สึกโดดเดี ่ ยว / ไร้ ค่ า ขาดความภาคภูมิใจในตนเอง มความเส ี ี ่ ยงที่ จะซึมเศร้า กาวร ้ ้าว รวมถึ งมความเส ี ี ่ ยงต่อการใช้สารเสพติด 2
โรคสมาธิ สั ้ นเป็นปัญหาทางจ ิตเวชในเด็ ก ที ่ พบได้ บ ่อยที ่ ส ุ ด มสาเหต ี ุ หลักๆ 4 อย่ าง 1.สมอง เกิดจากสารเคมในสมองน ี ้ อยกว่ าคนทั ่ วไป ท�ำให้ การท�ำงานของสมองมความผ ี ิดปกติ จนการพั ฒนาของสมองเกิดความล่าช้า 2.พั นธุกรรม ได้ รั บการถ่ายทอดทางพั นธุกรรมจากคนในครอบครั ว หากคนในครอบครั วมประว ี ั ติเป็นโรคสมาธิ สั ้ น มโอกาสส ีูงถึ ง ร้ อยละ 70 ที่ ลูกจะได้ รั บพั นธุกรรมนี ้ 3 มา ความแตกต่าง ของสารเคมในี สมอง เด็กสมาธิ สัเด็กปกติ้ น
3.สิ ่ งแวดลอม้ แม่เสพสารเสพติด ติดเหลา สู้บบุหรี ่ ในขณะตั ้ งครรภ์ ได้ รั บบาดเจ็บที่ สมองในขณะการตั ้ งครรภ์ และการคลอด ได้ รั บพิษสารตะกั ่ ว ฯลฯ 4.การเลี ้ ยงดู การขาดระเบี ยบวินั ย ปล่อยให้ ใช้สื ่ ออิเล็กทรอนิกส์มากเกินไป และรวมไปถึ งการใช้ความรุนแรง ไม่ท�ำให้เกิดสมาธิ สั ้ นโดยตรง แต่กระตุ ้ นให้มอาการมากข ี ้ึนได้ 4
02 อาการโรคสมาธิ สั ้ น 5
อาการของโรคสมาธิ สั ้ นม 3 กล ี ุ ่มอาการ สามารถสังเกตอาการได้ ชัดเจน เมื ่ อเขาส้ ่ ูวั ยปฐมวั ย กลุ่มที่ 1 ขาดสมาธิ Inattention ขณะเรี ยนหรอทื �ำกิจกรรม จะวอกแวกตามสิ ่ งเร้าได้ ง่าย เหม่อลอย ไม่ตั ้ งใจฟัง เรี ยนหรอทื �ำกิจกรรมได้ไม่นานก็หมดก�ำลังใจ หลงลมงื ่าย ท�ำของหายบ่อยๆ ขาดระเบี ยบวินั ย ไม่สามารถท�ำงานเป็นขั ้ นตอนได้ * แต่มั กจะสามารถท�ำสิ ่ งที่ ชอบได้เป็นเวลานานๆ เช่น เล่นเกม * 6
กลุ่มที่ 2 อยู่ไม่นิ ่ ง Hyperactivity ชอบวิ ่ ง ชอบเดินไปมา ชอบเล่นผาดโผน หยุกหยิก ขยับมอขย ื ับเท้า หรอขยื ับตัวไปมาขณะนั ่ ง อยู่นิ ่ งๆได้ไม่นาน พูดมากเกินไป เล่นส่ งเสียงดั ง ลุกเดินในห้ องขณะเรี ยน ชวนเพื ่ อนคุย * จะซุกซนมากกว่ าปกติเมื ่7 อเทียบกับเด็กในวั ยเดี ยวกัน *
กลุ่มที่ 3 หุนหันพลันแล่น Impulsivity ใจร้ อน หงุดหงิดง่าย เมื ่ อต้ องรอหรอไม ื ่ได้ ดั ่ งใจ อดทนรอคอยไม่ได้ รี บร้ อนเกินไป แกลงหร ้ อแหยื ่เพื ่ อน ก่อกวนเพื ่ อน เล่นแรงไม่ระวั งอั นตราย พูดโพล่ง ขั ดจั งหวะ พูดแทรกโดยไม่ได้ ทันฟังให้ จบ * มั กจะขาดการไตร่ ตรอง ท�ำให้เสี ่ ยงอั นตรายเกิดอุบัติเหตุได้ บ่อย * 8
9 เด ็ กบางคนอาจมอาการเพ ี ยงกล ีุ่มใดกลุ่มหนึ ่ ง หรอมืท ีั ้ ง 3 กลุ่มอาการร่ วมกันก็ได้ ไม่จ�ำเป็ นต้ องมอาการท ี ั ้ ง 3 กลุ่มอาการ ก ็สามารถเป็นโรคสมาธิ สั ้ นได้ และอาการสมาธิ สั ้ นเหล่าน ี ้ สามารถเป็ นต่อเนื ่ องไปถึ งวั ยรุ ่ นจนวั ยผูใหญ ้ ่ได้ หากไม่ได้ รั บการดูแลรั กษา
10 ขาดสมาธิ อยู ่ ไม่ น ิ ่ ห ง ุนห พล ัน ันแล่ น
03 ด ู แลร ั กษาโรคสมาธิ สั ้ น 11
การด ู แลรั กษาโรคสมาธิ สั ้ น การรั กษาโรคสมาธิ สั ้ นนั ้ นต้ องอาศัยการรั กษาแบบผสมผสาน โดยการปรั บพฤติกรรมร่ วมกับการใช้ยา ซึ ่ งเป็นการรั กษาที่ ได้ ผลดี ที่ สุด การรั กษาด้ วยยา ยาจะช่วยปรั บสารเคมในสมอง ท ี �ำให้เด็กมสมาธ ี ิ ดี ข้ึน จดจ่ อได้ นานและควบคุมอารมณ์ ได้ มากข้ึน โดยยาที่ ใช้หลักๆ คอ ยา Methylphenidate (เมท ื ิลฟินิเดท) 12
ยา Methylphenidate (เมทิลฟินิเดท) ม 2 ร ีูปแบบ เป็นยากระตุ ้ นสมองไม่ใช่ยากดประสาท มประส ี ิทธิ ภาพและปลอดภั ยสูง รูปแบบที่ 1 ออกฤทธิ ์ สั ้ น จะออกฤทธิ ์ ประมาณ 3-4 ชั ่ วโมง ควรรั บประทานวั นละ 2-3 ครั ้ ง และไม่ควรรั บประทานหลัง 4 โมงเย็นเพราะจะท�ำให้นอนไม่หลับ รูปแบบที่ 2 ออกฤทธิ ์ ยาว จะออกฤทธิ ์ ประมาณ 8 หรอ 12 ช ื ั ่ วโมง ควรรั บประทานวั นละ 1 ครั ้ ง ในตอนเช้า อายุที่ เหมาะสมในการเริ ่ มใช้ยาคอ 6 ขวบข ื ้ึนไป และสามารถหยุดยาได้ คอ 12-18 ป ื ีข้ึนไป ข้ึนอยู่กับการพิจารณาร่ วมกันของแพทย์ เด็กและผูปกครอง ้ 13
14 การใช้ยาอาจจะมผลข ี างเค ้ ยงได ี ้ โดยอาการขางเค ้ ยงที ี ่ พบได้ บ่อย คอื - ปวดศีรษะ ใจสั ่ น ปวดมวนท้อง จะเป็นช่วง 2-4 สัปดาห์แรกและหายเองได้ - เบื ่ ออาหาร น� ้ ำหนั กลด จะมอาการช ี ่วงที่ ยาออกฤทธิ ์ ควรรั บประทานยาหลังอาหารหรอมืมี ื ้ อเสริม และประเมินน� ้ ำหนั ก-ส่ วนสูงสม� ่ ำเสมอ - นอนไม่หลับ มั กเกิดจากรั บประทานยาช้า ควรรั บประทานยามื ้ อเย็นให้ไม่เกิน 4 โมงเย็น หรอกื ่อนเขานอนอย้ ่างน้ อย 4 ชั ่ วโมง - วิตกกังวล หงุดหงิด น้ อยใจง่าย มั กจะดี ข้ึนเอง แต่หากรบกวนชีวิตประจ�ำวั น ควรปรึ กษาแพทย์
การปรั บพฤติกรรม สิ ่ งแรกที่ ควรท�ำ คอ การปร ื ั บทัศนคติให้ตรงกับความเป็นจริง ต้ องเขาใจก ้ ่อนว่ าพฤติกรรมที่ เป็นปัญหาของเด็ก ไม่ได้เกิดจากความตั ้ งใจของเด็ก แต่เกิดข้ึนเพราะโรคนี ้ พ่ อแม่ควรเขาใจและช ้ ่วยเด็กปรั บพฤติกรรมอย่างสร้างสรรค์ โดยสามารถช่วยเด็กปรั บพฤติกรรมได้ ดั งนี ้ 3.สร้างแรงจูงใจ ให้ รางวั ลหรอมืตารางดาว ี15 2.ตั ้ งกฎกติกา และสื ่ อสารกับเด ็กให้ ชัดเจน 1.จั ดตารางเวลาให้ ชัดเจน ดีเยี ่ ยม
4.จั ดสถานที่ ในการเรี ยนรู้ ให้เหมาะสม ทั ้ งที่ บ้านและโรงเรี ยน ที่ โรงเรี ยน ลดสิ ่ งที่ จะรบกวน เช่น ไม่นั ่ งใกลหน้ ้าต่าง ควรนั ่ งแถวหน้า ใกลกระดาน ใกล ้ ครู้ ที่ บ้าน ลดสิ ่ งที่ จะรบกวน เช่น ปิดโทรทัศน์ จั ดโต๊ะให้ อยู่ในมุมที่ สงบ 16
5.ควรอยู่ประกบ คอยกระตุ ้ น เมื ่ อเด็กหมดก�ำลังใจ 17 6.เขยนขี อความที ้่ ส�ำคั ญ ไวที ้ ่ เด็กจะมองเห็นชัดเจน 7.ลดเวลาการดูหน้าจอ หรอเลื ่นเกม สู ้ ๆนะลูก อย่าลมื ทำการบ้านนะ
18 8.ส่ งเสริมให้เด็กมกีิจกรรม ที่ ได้ ออกก�ำลังกาย 9.ชื ่ นชมเมื ่ อเด็กท�ำได้ ดี 10.มองหาขอด้ ี ของเด็ก และส่ งเสริมให้เกิดความภาคภูมิใจในตนเอง เก่งมากๆ เยี ่ ยมมาก
19 เมื ่ อเด ็ กท�ำอะไรสักอย่างส�ำเร ็จได้ แมจะเพ้ยงเล ี ็กน้ อย ควรชื ่ นชมทันที เพราะเด็ กจะรู้ สึกภาคภูมิใจในตนเอง และเป็ นจุดเริ ่ มต้ นให้เด ็กอยากที่ จะพยายามท�ำต่อๆไป จนท�ำให้เด ็กสามารถควบคุมตนเองได้ ในทางที่ เหมาะสม
20 แลวเด ้ ็กสมาธิ สั ้ น จะสามารถเติบโตข้ึ นอย่างมความส ี ุ ข และประสบความส�ำเร ็จได้ ในอนาคต ไม่ต่างจากคนอื ่ นเลย
อ ้ างอ ิ ง ทวศีิลป์ วิษณุโยธิ น, โชษิตา ภาวสุทธิ ไพศิฐ, พรทิพย์ วชิรดิลก, พั ชริ นทร์ อรุณเรอง, ธื ั นวรุจน์ บูรณสุขสกุล. ความชุกโรคสมาธิ สั ้ นในประเทศไทย. Journal of Mental Health of Thailand. 2013;21(2):66-75. วิฐารณ บุญสิทธิ. โรคสมาธิ สั ้ น:การวินิจฉัยและการรั กษา. วารสารสมาคม จิตแพทย์ แห่งประเทศไทย. 2555;57(4):373-86. รองศาสตราจารย์ ดร.ภญ. มนทรั ตม์ ถาวรเจริญทรั พย์ . (2563). โรคสมาธิ สั ้ นในเด็ ก. สืบคนเม้ ื ่ อ 12 กันยายน พ.ศ 2566,จาก https:// pharmacy.mahidol.ac.th/th/knowledge/article/479/โรคสมาธิ สั ้ นใน เด็ก%253A%E0%B8%81ารรั กษาด้ วยยา/
หากท่านสงสัยว่ าบุตรของท่านจะเป็นโรคสมาธิ สั ้ น ช่องทางติดต่อ ห้ องตรวจผูป้่วยนอกจิตเวช (ห้ องตรวจเบอร์ 7) โรงพยาบาลศรี นครินทร์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น โทร 043-363001 และ 043-363004 (โปรดนั ดหมายล่วงหน้า) คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น