Pustpalan ani Lekhakarm

उत्तर ः- भारद्वाज ॲन्ड सन्स याचं े पसु ्तकात
नावे व्यापार व नफातोटा खाते

३१ मार्च २०१९ रोजी संपणाऱ्या वर्षाकरिता

तपशील रक्कम रक्कम तपशील रक्कम जमा
(`) (`) विक्री (`) रक्कम
प्रारभं ण स्कंध २४,००० (-) विक्रीपरत (`)
खरदे ी ७१,००० संवरण स्कंध ८१,०००
(-) खरेदीपरत ३,००० ६८,००० ५,००० ७६,०००
अधिकार शलु ्क ४,००० ढोबळ नफा पुढे आणला ५४,०००
मजरु ी ६,०००
आगत वाहन व्यय १,३०,०००
ढोबळ नफा (पुढे नले ा) ४०० २७,६००
२७,६००
वेतन १,३०,०००
भाडे १६,०००
विविध खर्च १,०००
विमा ३,०००
बुडीत कर्ज १,०००
प्रवास खर्च १,०००
निर्गत वाहन व्यय २,०००
शदु ्ध‌ नफा १,६००
(भाडं वल खात्याला स्थानांतरीत) २,०००

२७,६०० २७,६००

ताळेबदं रक्कम रक्कम
३१ मार्च २०१९ रोजीचा (`) (`)

देयता रक्कम रक्कम सपं त्ती १,२०,०००
(`) (`) ३४,०००
भांडवल
(+) शदु ्ध नफा २,५०,००० इमारत १,००,०००
४०,०००
(-) उचल २,००० उपस्कर १०,०००
विविध धनको ५४,०००
देय विपत्र २,५२,००० विविध ऋणको
बकँ अधिविकरष् ३,५८,०००
१०,००० २,४२,००० बकँ

५६,००० रोख

२०,००० संवरण स्कंध

४०,०००

३,५८,०००

292

उदाहरण क्र. २ ः
मंगेश टरडे् र्स याचं ी ३१ मार्च २०१८ ची तेरीज खालील प्रमाणे दणे ्यात आली आहे. आपण ३१ मार्च २०१८ रोजी सपं णाऱ्या

वर्षाकरिता व्यापार व नफातोटा खाते आणि त्याच तारखेचा ताळेबंद तयार करा.
तेरीज ३१ मार्च २०१८ रोजीची

तपशील नावे रक्कम (`) जमा रक्कम (`)
प्रारभं ण स्कंध ३२,७५०
खरेदी ५५,००० ८९,५००
विक्री -- २,६३०
खरदे ी परत (निर्गत प्रत्याय) --
विक्री परत (आगत प्रत्याय) ४,४८० --
अधिकार शलु ्क ४,००० --
मजुरी आणि वेतन ८,००० --
कार्यालय वेतन ११,००० --
प्राप्य विपत्र १९,२५० --
देय विपत्र -- १२,५००
कार्यालयीन उपकरणे २०,००० --
मोटार व्हॅन ३०,४०० --
सयतं ्र आणि यतं ्र २५,००० --
बडु ीत कर्ज २,५०० --
जाहीरात ६,००० --
हस्तस्थ रोख ५,००० --
विविध ऋणको ३१,२५० --
सशं यित बडु ीत कर्ज निधी -- १,०००
विविध धनको -- २४,०००
भांडवल १,२५,०००
२,५४,६३० २,५४,६३०

समायोजना ः-
१) अखेरच्या संवरण स्कंधाचे ३१ मार्च २०१८ रोजी परिव्यय मलू ्य ` १९,०००, असून त्याचे बाजार मूल्य ` २०,००० होते.
२) कार्यालय वेतन १ महिन्याचे देणे बाकी आह.े
३) परू ्वदत्त मजरु ी ` १,०००.
४) घसारा आकारा-कार्यालयीन उपकरणांवर वार्षिक ५% दरान,े मोटार व्हॅनवर वार्षिक १०% दराने आणि सयंत्र व यतं ्रसामुग्रीवर

वार्षिक १५% दराने.

293

उत्तर ः- मगं ेश टड्ेर र्स यांचे पसु ्तकात
व्यापार व नफातोटा खाते
नावे ३१ मार्च २०१८ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता
तपशील
रक्कम रक्कम तपशील रक्कम जमा
प्रारंभण स्कंध (`) (`) (`) रक्कम
खरदे ी (`)
(-) खरेदीपरत ५५,००० ३२,७५० विक्री ८९,५००
२,६३० ४,४८० ८५,०२०
(-) विक्रीपरत १९,०००

५२,३७० संवरण स्कंध

मजरु ी आणि वेतन ८,००० ७,००० ढोबळ नफा (पुढे आणला) १,०४,०२०
वजा - पूर्वदत्त मजरु ी १,००० ४,००० शुद्ध तोटा ७,९००
अधिकार शलु ्क ७,९०० (भाडं वल खात्याला १९,३९०
ढोबळ नफा (पुढे नेला) ११,००० १,०४,०२० स्थानातं रीत)
१,०००
कार्यालय वेतन २,५०० १२,०००
(+) अदत्त वेतन १,०००
बडु ीत कर्ज १,५००
(-) जुनी संशयित व बडु ीत कर्जनिधी
घसारा : १,००० ७,७९०
कार्यालयीन उपकरणे ३,०४० ६,०००
मोटार व्हॅन ३,७५०
सयंत्र व यतं ्र २७,२९०
जाहीरात

२७,२९०

294

ताळबे दं
३१ मार्च २०१८ रोजीचा

देयता रक्कम रक्कम सपं त्ती रक्कम रक्कम
भांडवल (`) (`) (`) (`)
(-) शदु ्ध तोटा १,२५,००० कार्यालयीन उपकरणे २०,०००
१,०५,६१० (-) घसारा १९,०००
अदत्त वेतन १९,३९० मोटार व्हॅन १,०००
देय विपत्र १,००० (-) घसारा २७,३६०
विविध धनको १२,५०० संयत्र व यतं ्र ३०,४००
२४,००० (-) घसारा २१,२५०
३,०४०

२५,०००

३,७५०

विविध ऋणको ३१,२५०
संवरण स्कंध १९,०००
हस्तस्थ रोख ५,०००
पूर्वदत्त मजरु ी १,०००

१,४३,११० १,४३,११०

कार्य टीप ः-
घसारा
१) ५% ` २०,००० वर (कार्यालयीन उपकरणे) - २०,००० × ५/१००
घसारा ` १,०००.
२) १०% ` ३०,४०० वर (मोटर व्हॅन) - ३०,४०० × १०/१००
घसारा ` ३,०४०
३) १५% ` २५,००० (सयं तं ्र व यतं ्र) - २५,००० × १५/१००
घसारा ` ३,७२५

295

उदाहरण क्र. ३ ः

मसे र्स रीना एंटरप्रायजेस यांची तेरीज खालील प्रमाणे दणे ्यात आली आह.े आपण ३१ मार्च २०१८ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता
व्यापार व नफातोटा खाते आणि त्याच तारखेचा ताळबे दं तयार करा.

तपशील तेरीज - ३१ मार्च २०१८ रोजीची जमा शिल्लक (`)
प्रारभं ण स्कंध --
भांडवल नावे शिल्लक (`)
उचल ४५,२०० ३,००,०००
उपस्कर -- --
परू ्वदत्त विमा २०,००० --
ऋणको आणि धनको ६०,००० --
खरेदी आणि विक्री १,७७०
संयत्र व यतं ्र ७०,००० १,२९,२५०
गुतं वणकू ५७,००० १,२०,०००
कारखाना विमा ५०,०००
हिशोब तपासणी शलु ्क ६८,००० --
वाहन व्यय २६,००० --
जमीन आणि इमारत २१,००० --
भाडे १,८०० --
संशयीत बुडीत कर्जनिधी --
निर्गत वाहन व्यय १,४०,००० --
परत ७,१२० --
कसर -- ६,०००
प्राप्त वर्तन ८,३६० --
२,००० ९,०००
१,००० ७,०००
-- ८,०००

५,७९,२५० ५,७९,२५०

समायोजना ः-
१) बडु ीत कर्ज ` २,००० खातेबाद करा आणि ऋणकोवर २.५% दराने संशयीत बुडीत कर्ज निधीची तरतूद करा.
२) वर्षअखरे शिल्लक मालसाठ्याचे लागत मूल्य ` ४६,००० असून त्याचे विपणी मलू ्य ` ४०,००० आहे.
३) जमीन व इमारतीवर वार्षिक ५% दराने आणि सयं त्र व यतं ्रावर वार्षिक १०% दराने घसारा अाकारा.
४) परू ्वदत्त भाडे ` ३,५६०.
५) अदत्त वाहन व्यय ` १,२००.

296

उत्तर ः मेसर्स रीना एंटरप्रायजसे याचं ्या पसु ्तकात जमा
नावे व्यापार व नफातोटा खाते ३१ मार्च २०१८ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता



तपशील रक्कम रक्कम तपशील रक्कम रक्कम
(`) (`) (`) (`)

प्रारभं ण स्कंध ५७,००० ४५,२०० विक्री १,२०,०००
खरदे ी ९,००० वजा विक्रीपरत २,००० १,१८,०००
वजा - खरदे ीपरत १,८०० ४०,०००
कारखाना विमा १,२०० ४८,०००
वाहन व्यय २६,००० अखेरचा मालसाठा
(+) अदत्त वाहन व्यय
ढोबळ नफा (पढु े नले ा)
३,०००
३५,८००

१,५८,००० १,५८,०००

हिशोबतपासणी शुल्क ७,१२० २१,००० ढोबळ नफा (पुढे आणला) ६,००० ३५,८००
भाडे ३,५६० कसर २,००० ७,०००
(-) पूर्वदत्त भाडे ७,००० ४,००० २,३००
निर्गत वाहन व्यय ५,००० ३,५६० जनु ी सं.क. निधी १,७००
कसर ८,३६० (-) नवीन बुडीत कर्ज
घसारा : १,००० ८,०००
जमीन व इमारत
सयं त्र व यतं ्र (-) नवीन स.ं क.नि.
शदु ्ध नफा प्राप्त वर्तन
(भाडं वल खात्याला स्थानांतरीत) १२,०००
७,१८०

५३,१०० ५३,१००
ताळेबंद ३१ मार्च २०१८ रोजीचा

देयता रक्कम रक्कम सपं त्ती रक्कम रक्कम
(`) (`) (`) (`)

भाडं वल ३,००,००० ऋणको ७०,०००
(+) शुद्ध नफा ७,१८० (-) बुडीत कर्ज २,०००
(-) उचल ६८,०००
धनको ३,०७,१८० (-) स.ं कर्जनिधी १,७०० ६६,३००
अदत्त वाहन व्यय १,४०,०००
२०,००० २,८७,१८० जमीन व इमारत ७,००० १,३३,०००
१,२९,२५० (-) घसारा ५०,०००
१,२०० संयत्र व यंत्र ५,००० ४५,०००
(-) घसारा
पूर्वदत्त भाडे ३,५६०
पूर्वदत्त विमा १,७७०
उपस्कर ६०,०००
गंतु वणकू ६८,०००
अखरे चा मालसाठा ४०,०००

४,१७,६३० ४,१७,६३०

297

उदाहरण क्र. ४ ः
खांडवाला एंटरप्रायजेस याचं ी तेरीज खालील प्रमाणे आह.े त्यावरून ३१ मार्च २०१८ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता व्यापार व
नफातोटा खाते आणि त्याच तारखचे ा ताळेबदं तयार करा.

तेरीज ३१ मार्च २०१८ रोजीची

तपशील नावे बाकी (`) जमा बाकी (`)

भांडवल ३,००० ५५,०००
उचल १६,४०० --
प्रारभं ण स्कंध ३१,१०० --
खरेदी २,५०० --
आगत वाहन व्यय --
विक्री --
विक्रीपरत १,९८० ५०,०००
भाडे आणि कर ६,००० --
बडु ीत कर्ज --
सशं यीत बडु ीत कर्जनिधी ४०० --
कसर -- --
वर्तन (Commission) २,३७५
धनको -- १,५००
ऋणको -- --
उपस्कर २०,२५० २५५
यतं ्र ६,०००
ख्याती १२,००० १८,५००
मजरु ी आणि वेतन ७,५०० --
वेतन (१० महिन्यांचे) ७,००० --
जाहीरात ५,००० --
कर्जरोख्यात गुंतवणकू ९,००० --
ऋण आणि अग्रिम ८,५०० --
-- --
१,३९,००५ --

१३,७५०

१,३९,००५

समायोजना ः-
१) सवं रण स्कंध ` १७,२५०.
२) परू ्वदत्त भाडे ` ४,०००.
३) ` १,००० बडु ीत कर्जाची तरतूद करून ऋणकोवर २% प्रमाणे संशयीत बडु ीत कर्जनिधीची तरतूद करा.
४) यंत्रावर ७.५% वार्षिक दराने आणि उपस्करावर वार्षिक १५% दराने घसारा आकारा.
५) धनकोवर ३% दराने कसर निधीची तरतदू करा.

298

उत्तर ः खांडवाला एन्टरप्रायझेस याचं े पुस्तकात जमा
नावे व्यापार व नफातोटा खाते ३१ मार्च २०१८ रोजी संपणाऱ्या वर्षाकरिता

तपशील रक्कम (`) रक्कम (`) तपशील रक्कम (`) रक्कम (`)

प्रारभं ण स्कंध १६,४०० विक्री ५०,०००
खरदे ी ३१,१०० (-) विक्रीपरत १,९८० ४८,०२०
आगत वाहन व्यय २,५०० संवरण स्कंध
मजुरी आणि वेतन ७,००० १७,२५०
ढोबळ नफा (पुढे नले ा) ८,२७०

६५,२७० ६५,२७०

वेतन ५,००० ६,००० ढोबळ नफा (पुढे आणला) ८,२७०
(+) अदत्त वेतन १,००० धनकोवर प्राप्त कसर ५५५
भाडे व कर ६,००० २५५
(-) पूर्वदत्त भाडे ४,००० २,००० प्राप्त वर्तन
घसारा : शुद्ध तोटा १२,३८०
यंत्र ९००
उपस्कर ९०० १,८०० (भाडं वल खात्याला
कसर २,३७५ स्थानातं रीत)
जाहीरात ४०० ९,०००
बुडीत कर्ज १,०००
(+) नवीन बुडीत कर्ज २८५
(+) सशं यीत बुडीत कर्जनिधी ३८५
(-) जुना बुडीत कर्ज १,७८५
१,५००

२१,४६० २१,४६०

ताळबे दं ३१ मार्च २०१८ रोजीचा

देयता रक्कम (`) रक्कम (`) सपं त्ती रक्कम (`) रक्कम (`)
भाडं वल ५५,००० १२,००० ११,१००
(-) शुद्ध तोटा १२,३८० यतं ्र ५,१००
४२,६२० (-) घसारा ९००
(-) उचल ३,००० उपस्कर ६,००० १८,८६५
धनको १८,५०० ३९,६२० (-) घसारा १७,२५०
(-) कसर ५५५ ऋणको ९०० ४,०००
अदत्त वेतन १७,९४५ (-) बुडीत कर्ज २०,२५० ७,५००
ऋण व अग्रिम १,००० १,००० ८,५००
१३,७५० (-) स.ं कर्जनिधी १९,२५०
सवं रण स्कंध
परू ्वदत्त भाडे ३८५
ख्याती
कर्जरोख्यात गंतु वणकू

७२,३१५ ७२,३१५

299

कार्य टीपा ः
१) तेरीज पत्रकात वेतन ` ५,००० दिलले े आहे आणि समायोजनेत २ महिन्याचे वेतन देणे बाकी आहे. याचाच अरथ् तेरीज पत्रकात
१० महिन्याचे वेतन ` ५,००० म्हणनू २ महिन्याचे वेतन ` १,००० याचाच अर्थ अदत्त वेतन ` १,०००.

वेतन ` ५,०००
(+) अदत्त वेतन ` १,०००
` ६,०००

२) ` १९,२५० वर २% प्रमाणे संशयीत बडु ीत कर्जनिधी

१९,२५० × २ = ` ३८५
१००

∴ संशयीत बडु ीत कर्जनिधी ` ३८५

३) धनकोवरील कसर निधी - १८, ५०० वर ३% दराने

१८,५०० × ३ = ` ५५५
१००
∴ धनकोवरील कसर निधी ` ५५५

उदाहरण ५ ः
ओंकार याचं ्या खालील तेरीज पत्रकावरून ३१ मार्च २०१८ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता व्यापार व नफातोटा खाते आणि त्याच
तारखेचा ताळबे दं तयार करा.

तेरीज ३१ मार्च २०१८ रोजीची

नावे शिल्लक रक्कम (`) जमा शिल्लक रक्कम (`)

ऋणको ४५,००० भांडवल १,२०,०००
प्रारभं ण स्कंध ११,५५० विक्री ६०,७५०
खरदे ी ५३,२५० खरदे ीपरत ४५०
विक्रीपरत १,०५० प्राप्त लाभांश २,२५०
बडु ीत कर्ज धनको ३७,५००
भाडे, दर आणि कर ६०० अधिकोष अधिविकरष् २४,०००
विमा २,६७० सशं यीत बडु ीत कर्जनिधी. १,२००
कार्यालयीन उपकरणे २,४००
उपस्कर व अन्वायकु ्ती ४२,९००
बँकते ील रोख २८,५००
वेतन ३२,२८०
जाहीरात ३,०००
दलाली १,८००
उचल २,१००
मजुरी ३,०००
कोळसा, गसॅ व पाणी २,२५०
यंत्रसामुग्री १,८००
१२,०००

२,४६,१५० २,४६,१५०

300

समायोजना :-
१) संवरण स्कंधाचे मलू ्य `. ४२,०००.
२) बुडीत कर्ज ` १,२०० खाते बाद करून ऋणकोवर २% प्रमाणे बुडीत व संशयीत कर्जनिधी निर्माण करा.
३) अदत्त खर्च - वेतन ` ७५० आणि मजुरी ` २२५
४) कार्यालयीन उपकरणावं र वार्षिक २.५% दराने आणि यंत्रसामगु ्रीवर वार्षिक ५% दराने घसारा आकारा
५) पूर्वदत्त विमा ` ९००

उत्तर : ओंकार यांचे पुस्तकात जमा
व्यापार व नफातोटा खाते रक्कम
नावे ३१ मार्च २०१८ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता (`)
तपशील
रक्कम रक्कम तपशील रक्कम ५९,७००
प्रारंभण स्कंध (`) (`) (`)
खरेदी ५३,२५० ६०,७५०
वजा - खरदे ीपरत ११,५५० विक्री १,०५०
मजुरी ४५० (-) विक्रीपरत
(+) अदत्त मजुरी २,२५० ५२,८००
कोळसा, गसॅ , पाणी संवरण स्कंध ४२,०००
ढोबळ नफा (पढु े नेला) २२५ २,४७५
१,८००
३३,०७५

१,०१,७०० १,०१,७००
३३,०७५
वेतन ३,००० ढोबळ नफा (पुढे आणला) २,२५०
(+) अदत्त वेतन ७५० ३,७५० प्राप्त लाभाशं
विमा २,४०० १,५००
(-) पूर्वदत्त विमा
घसारा: ९००
जमीन व इमारत
यंत्रसामगु ्री १,०७३ १,६७३
भाड,े दर व कर ६०० २,६७०
जाहिरात १,८००
बुडीत कर्ज ६०० १,४७६
(+) नवीन बु. कर्ज १,२०० २,१००
(+) नवीन सं.ब.ु कर्जनिधी २०,३५६
(-) जनु ा बु.सं. कर्जनिधी ८७६
दलाली २,६७६
शुद्ध नफा (भाडं वल खात्याला १,२००
स्थानांतरीत)

३५,३२५ ३५,३२५

301

ताळेबदं ३१ मार्च २०१८ रोजीचा

देयता रक्कम रक्कम सपं त्ती रक्कम रक्कम
भांडवल (`) (`) जमीन व इमारत (`) (`)
(+) शुद्ध नफा १,२०,००० (-) घसारा ४२,९०० ४१,८२७
(-) उचल २०,३५६ १,३७,३५६ यंत्रसामगु ्री १,०७३
धनको १,४०,३५६ ३७,५०० (-) घसारा
अदत्त वेतन ३,००० ७५० उपस्कर व अन्वायुक्ती १२,०००
अदत्त मजरु ी २२५ ऋणको ६०० ११,४००
अधिकोष अधिविकरष् २४,००० (-) नवीन बडु ीत कर्ज
४५,००० २८,५००
(-) स.ं बु. कर्जनिधी १,२००
परू ्वदत्त विमा ४३,८०० ४२,९२४
बँकेतील रोख ९००
संवरण स्कंध ८७६
१,९९,८३१ ३२,२८०
४२,०००
१,९९,८३१

उदाहरण क्र. ६
मे. अभय यांच्या खालील दिलले ्या तेरीज पत्रकावरून व अतिरिक्त माहितीवरून ३१ मार्च २०१८ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता व्यापार
व नफातोटा खाते आणि त्याच तारखेचा ताळबे ंद तयार करा.

तेरीज ३१ मार्च २०१८ रोजीची

तपशील नावे बाकी (`) जमा बाकी (`)
भांडवल -- २,२८,०००
उपस्कर --
विमा ४०,००० --
वेतन १०,००० --
आगत वाहन व्यय १७,००० --
भाड,े दर आणि कर १,००० --
यतं ्रसामग्री ७,००० --
मजुरी ५०,००० --
उचल ८,००० --
कसर १४,००० १,७००
निर्गत वाहन व्यय --
खरेदी आणि विक्री -- १,७१,०००
स्कंध (१.४.२०१७ रोजीचा) ५,६००
परत ६२,००० ६,३००
भाडे ३१,००० ६,०००
सशं यीत बडु ीत कर्जनिधी ५,००० ५,०००

--
--

302

बुडीत कर्ज २,००० --
जाहिरात १०,९०० --
ऋणको आणि धनको ९०,००० ५४,०००
प्राप्त विपत्र ३६,००० --
बकँ ते ील रोख ८,५०० --
६% दराचे बँक कर्ज (१.१०.२०१७ ला घेतले) ५०,०००
भागावं रील दलाली -- --
सुटी अवजारे ४,००० --
देय विपत्र ३६,००० १६,०००
ख्याती --
-- ५,३८,०००
१,००,०००
५,३८,०००

समायोजना :-
१) वरषअ् खरे च्या शिल्लक मालाचे लागत मलू ्य ` ३७,००० असनू विपणी मूल्य ` ४०,००० आहे.
२) ऋणकोवर ५% दराने सशं यीत बडु ीत कर्जनिधीची तरतदू करा.
३) अदत्त खर्च - मजुरी ` ३,०००, वेतन ` ३,६००
४) यतं ्रसामगु ्रीवर वार्षिक १०% दराने आणि उपस्करवर वार्षिक ५% दराने घसारा आकारा.
५) भाडं वलावर ५% व्याज आकारा
६) पूर्वदत्त विमा ` २,०००

उत्तर : म.े अभय यांच्या पसु ्तकात जमा
व्यापार व नफातोटा खाते रक्कम
नावे ३१ मार्च २०१८ रोजी संपणाऱ्या वर्षाकरिता (`)
तपशील
रक्कम रक्कम तपशील रक्कम १,६६,०००
प्रारभं ण स्कंध (`) (`) विक्री (`)
खरदे ी ६२,००० ३१,००० (-) विक्रीपरत १,७१,०००
(-) खरेदीपरत ६,३०० ५,०००
मजरु ी ८,००० ५५,७०० संवरण स्कंध
(+) अदत्त मजरु ी ३,००० ३७,०००
आगत वाहन व्यय ११,०००
ढोबळ नफा (पुढे नले ा) १,०००
१,०४,३००

२,०३,००० २,०३,०००

303

वेतन १७,००० ढोबळ नफा (पढु े आणला) १,०४,३००
(+) अदत्त वेतन ३,६०० २०,६०० प्राप्त कसर १,७००
भाडं वलावर व्याज २,००० ११,४०० प्राप्त भाडे ६,०००
बुडीत कर्ज ४,५००
(+) नवीन बडु ीत कर्ज ६,५०० १,५०० १,१२,०००
(-) जनु ा स.ं क.नि. ५,००० ७,०००
घसारा : ५,००० ८,०००
यतं ्र २,००० ७,०००
उपस्कर १०,००० ५,६००
विमा २,००० १०,९००
(-) पूर्वदत्त विमा १,५००
भाड,े दर व कर ४,०००
निर्गत वाहन व्यय ३४,५००
जाहिरात
बँक कर्जावर व्याज
भागांवरील दलाली
शुद्ध नफा
(भाडं वल खात्याला स्थानातं रीत)

१,१२,०००

ताळेबंद ३१ मार्च २०१८ रोजीचा

देयता रक्कम रक्कम सपं त्ती रक्कम रक्कम
भांडवल (`) (`) (`) (`)
(+) भाडं वलावर व्याज २,२८,००० ५०,०००
(+) शदु ्ध नफा ११,४०० यंत्रसामगु ्री ५,००० ४५,०००
(-) उचल २,३९,४०० (-) घसारा ४०,००० ३८,०००
६% बँक कर्ज ३४,५०० उपस्कर २,००० ८,५००
(+) व्याज (६ महिन्याच)े २,७३,९०० (-) घसारा ३६,०००
धनको १४,००० बकँ ेतील रोख ९०,००० ३७,०००
अदत्त वेतन ५०,००० २,५९,९०० प्राप्त विपत्र ४,५०० ८५,५००
अदत्त मजरु ी १,५०० सवं रण स्कंध ३६,०००
दये ्य विपत्र ५१,५०० ऋणको १,००,०००
५४,००० (-) सं.बु. कर्जनिधी २,०००
३,६०० सुटी अवजारे ३,८८,०००
३,००० ख्याती
१६,००० परू ्वदत्त विमा

३,८८,०००

304

कार्य टीपा :-
१) भांडवलावर व्याज
भाडं वलावर वार्षिक ५% प्रमाणे व्याज

२,२८,००० × ५ = ` ११,४००
१००
भांडवलावर व्याज ` ११,४००
२) तेरीज पत्रकातील अदृष्य समायोजना
६% बकँ कर्ज १ ऑक्टोबर २०१७ रोजी घेतलेले ` ५०,०००
कर्जावर ६ महिन्याचे व्याज
५०,००० × ६ × ६ ३,०००
१०० × १२ = २ = १,५००

बँक कर्जावर ६ महिन्याचे व्याज ` १,५००

उदाहरण क्र. ७
मेसर्स लक्ष्मी एंटरप्रायजेस याचं ्या खाली दिलले ्या तेरीज व समायोजनाचे आधारे ३१ मार्च २०१९ रोजी संपणाऱ्या वर्षाकरिता व्यापार
आणि नफातोटा खाते आणि त्याच तारखचे ा ताळबे ंद तयार करा.

तेरीज ३१ मार्च २०१९ रोजीचा

नावे शिल्लक रक्कम (`) जमा शिल्लक रक्कम (`)

यतं ्रसामगु ्री १,००,००० कसर २,०००
विविध ऋणको १,२०,८०० विक्री ७७,५००
उपस्कर खरदे ीपरत ४,८००
स्कंध (१ एप्रिल २०१८) ३६,००० धनको ५२,०००
मजरु ी २०,००० १०% बँक कर्ज ७६,०००
विद्युत शुल्क १,८०० (१ ऑक्टोबर २०१८ ला घेतले) १,६००
विमा ४,६०० संशयीत बुडीत कर्जनिधी ५३,३००
कारखाना भाडे ५,००० अधिकोष अधिविकर्ष १,००,०००
प्रवास खर्च ४,६०० भाडं वल
जाहीरात ३,६००
कार्यालय भाडे २,५००
खरेदी ३,०००
विक्रीपरत ४९,३००
बडु ीत कर्ज २,८००
उचल १,२००
१२,०००

३,६७,२०० ३,६७,२००

समायोजना :-
१) ३१ मार्च २०१९ रोजीचा सवं रण स्कंध ` ५७,०००
२) यंत्रसामुग्री आणि उपस्करावर वार्षिक ५% दराने घसारा आकारा.
३) परू ्वदत्त विमा ` १,०००.
४) बुडीत कर्ज ` ८०० अपलखे ीत करून ऋणकोवर ५% दराने संशयीत बुडीत कर्जनिधी निर्माण करा आणि २% दराने ऋणकोवर

देय कसर निधीची तरतूद करा. तसचे धनकोवर ३% दराने कसर निधीची तरतूद करा.

305

५) अदत्त खर्च - मजुरी ` २,२०० आणि कार्यालय भाडे ` १,४००.
६) मालकाने स्वतःसाठी ` २,००० चा माल उचलला.

उत्तर :- मसे र्स लक्ष्मी एटं रप्रायजसे च्या पुस्तकात जमा
नावे व्यापार व नफातोटा खाते रक्कम
(`)
३१ मार्च २०१९ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता
७४,७००
तपशील रक्कम रक्कम तपशील रक्कम २,०००
(`) (`) विक्री (`) ५७,०००
प्रारभं ण स्कंध २०,००० (-) विक्रीपरत ७७,५००
खरेदी ४९,३०० मालकाची उचल २,८००
(-) खरेदीपरत ४,८०० ४४,५०० सवं रण स्कंध
मजरु ी १,८०० १,३३,७००
(+) अदत्त मजुरी २,२०० ४,००० ढोबळ नफा ६०,६००
कारखाना भाडे ४,६०० (पढु े आणला)
ढोबळ नफा (पढु े नेला) ३,००० ६०.६०० कसर २,०००
१,४०० १,३३,७०० धनकोवरील कसर १,५६०
कार्यालय भाडे
(+) अदत्त भाडे ५,००० ४,४००
विद्युत शलु ्क १.००० ४,६००
विमा
(-) पूर्वदत्त विमा ५,००० ४,०००
प्रवास खर्च १,८०० ३,६००
घसारा : यतं ्रसामुग्री १,२००
: उपस्कर ६,८००
बुडीत कर्ज ८००
(+) बडु ीत कर्ज नवीन ६,००० ६,४००
(+) सं.ब.ु कर्जनिधी ८,००० २,२८०
१,६०० २,५००
(-) जुना सं.बु. कर्जनिधी ३,८००
ऋणकोवर कसर निधी २५,७००
जाहीरात
बकँ कर्जावर व्याज
शदु ्ध नफा
(भाडं वल खात्याला रवाना)

६४,१६० ६४,१६०

306

ताळेबदं ३१ मार्च २०१९ रोजीचा

देयता रक्कम रक्कम सपं त्ती रक्कम रक्कम
भांडवल (`) (`) यंत्र सामगु ्री (`) (`)
(+) शदु ्ध नफा १,००,००० (-) घसारा १,००,०००
(-) उचल २५,७८० १,११,७८० उपस्कर ५,००० ९५,०००
अदत्त मजरु ी १,२५,७८० २,२०० (-) घसारा ३६,०००
अदत्त भाडे १४,००० १,४०० पूर्वदत्त विमा १,८०० ३४,२००
धनको ५०,४४० विविध ऋणको
(-) देय कसर निधी ५२,००० ७९,८०० (-) नवीन बडु ीत कर्ज १,०००
१०% बँक कर्ज १,५६० ५३,३०० (-) स.ं बु. कर्जनिधी १,२०,८००
(+) व्याज (६ म.) ७६,००० (-) देय्य कसर निधी
अधिकोष अधिविकर्ष ३,८०० संवरण स्कंध ८००
१,२०,०००

६,०००
१,१४,०००

२,२८० १,११,७२०

५७,०००

२,९८,९२० २,९८,९२०

उदाहरण क्र. ८
श्रेयस याचं ्या पुढील तेरजेवरून ३१ मार्च २०१८ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता व्यापार व नफातोटा खाते आणि त्याच तारखचे ा ताळेबंद
तयार करावयाचा आह.े

तेरीज पत्रक ३१ मार्च २०१८ रोजीचे

नावे बाकी रक्कम (`) जमा बाकी रक्कम (`)

प्रारभं ण स्कंध १४,४०० धनको १९,३००
ऋणको ३०,००० निर्गत प्रत्याय ७५०
आगत प्रत्याय १,६५० विक्री
भाड,े दर आणि विमा २,२५० कसर २०,०००
उत्पादन मजुरी २,५२५ भांडवल ३६५
कसर अदत्त व्याज
व्याज ३९० कर्ज ७५,०००
आगीमळु े नुकसान ४७५ ६५०
वेतन १,६५०
खरेदी १,८५० ७,५००
उचल २४,३५०
निर्गत वाहन व्यय २,५००
सटु ी अवजारे १,२७५
सयं त्र व यतं ्र १७,५००
हस्तस्थ रोख १४,०००
बँकते ील रोख १,२५०
७,५००

१,२३,५६५ १,२३,५६५

307

समायोजना :
१) ३१ मार्च २०१८ रोजी सवं रण स्कंध ` ४८,५००
२) सुटी अवजारावर वार्षिक १०% प्रमाणे तसचे सयं त्र व यंत्रावर वार्षिक १५% दराने घसारा आकारा.
३) परू ्वदत्त विमा ` ५०० आणि अदत्त भाडे ` ४०० आह.े .
४) भांडवलावर वार्षिक ५% प्रमाणे आणि उचलीवर वार्षिक ७% दराने व्याजाची आकारणी करा.
५) अदत्त वेतन ` ६५० आहे.

उत्तर :- श्रेयस याचं े पसु ्तकात जमा
व्यापार व नफातोटा खाते रक्कम
नावे ३१ मार्च २०१८ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता (`)
तपशील
रक्कम रक्कम तपशील रक्कम १८,३५०
प्रारभं ण स्कंध (`) (`) (`) ४८,५००
खरेदी २४,३५० २०,०००
(-) निर्गत प्रत्याय १४,४०० विक्री १,६५०
उत्पादन मजुरी ७५० (-) आगत प्रत्याय
ढबे ळ नफा (पढु े नेला) २३,६००
२,५२५ संवरण स्कंध
२६,३२५

भाड,े दर व विमा २,२५० ६६,८५० ६६,८५०
(+) अदत्त भाडे ४०० ढोबळ नफा (पढु े आणला) २६,३२५
(-) पूर्व दत्त विमा कसर
कसर २,६५० उचलीवर व्याज ३६५
भांडवलावर व्याज ५०० ८८
घसारा : २,१५० (६ महिन्याच)े
सटु ी अवजारे १,७५० ३९० २६,७७८
सयं त्र व यतं ्र २,१००
व्याज १,८५० ३,७५०
वेतन
(+) अदत्त वेतन ६५० ३,८५०
आगीमळु े नकु सान ४७५
निर्गत वाहन व्यय
शदु ्ध नफा २,५००
(भाडं वल खात्याला वर्ग) १,६५०
१,२७५
१०,७३८

२६,७७८

308

ताळबे ंद ३१ मार्च २०१८ रोजीचा

देयता रक्कम रक्कम सपं त्ती रक्कम रक्कम
भाडं वल (`) (`) (`) (`)
(+) भांडवलावर व्याज ७५,००० १७,५०० १५,७५०
(+) शुद्ध नफा ३,७५० जमीन व इमारत १,७५० ११,९००
१०,७३८ (-) घसारा १४,००० ७,५००
(-) उचल ८९,४८८ संयत्र व यंत्र २,१०० ४८,५००
(-) उचलीवर व्याज २,५०० (-) घसारा
धनको बँकेतील रोख ५००
कर्ज ८८ ८६,९०० संवरण स्कंध ३०,०००
अदत्त वेतन १९,३०० पूर्व दत्त विमा १,२५०
अदत्त व्याज ७,५०० ऋणको
अदत्त भाडे ६५० हस्तस्थ रोख
६५०
४००

१,१५,४०० १,१५,४००

कार्य टीप : उचलीवर व्याज ` २,५०० वर वार्षिक ७% दराने ६ महिन्याचे व्याज.
२,५०० × ७ × ६ १७५
१०० × १२ = २ = ८७.५ = ८८

उचलीवर व्याज ` ८८ (जेव्हा उदाहरणात उचलीची तारीख दिली नसले तेव्हा ६ महिन्याचे व्याज विचारात घ्यावे.)

उदाहरण क्र. ९
खाली दिलले ्या तेरजेवरून किसन टर्ेडर्स यांचे ३१ मार्च २०१९ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता व्यापार व नफातोटा खाते आणि त्याच
तारखेचा ताळेबंद तयार करा.
तेरीज ३१ मार्च २०१९ रोजीची

तपशील नावे बाकी (`) तपशील जमा बाकी (`)

स्कंध (१.४.२०१८) १,५०,००० विविध धनको २,००,०००
खरदे ी ८,५०,००० अधिकोष अधिविकर्ष १,८०,०००
मजुरी १,२०,००० व्याज
अप्रत्यक्ष खर्च संशयीत व बडु ीत कर्जनिधी ६०,०००
विक्रीपरत ८०,००० विक्री १०,०००
गामक शक्ती व इंधन २०,००० खरेदीपरत १३,९५,३००
जाहीरात ९५,००० भाडं वल ३०,०००
प्रवास खर्च ७०,००० ६,००,०००
विविध ऋणको ३०,०००
सयं त्र व यंत्र २.२०,०००
छपाई व लखे न सामग्री १,८०,०००
संगणक व छपाई यंत्र १८,०००
विमा प्रव्याजी ५,२०,०००
हस्तस्थ रोख २०,०००
बडु ीत कर्ज ४२,३००
आहरण (उचल) ११,०००
४९,०००

२४,७५,३०० २४,७५,३००

309

समायोजना :-

१) सवं रण स्धकं ाचे मूल्य ` २,८०,००० होत.े
२) मजुरीचे ` ३०,०००, देणेबाकी आहे, अप्रत्यक्ष अदत्त वते न ` २२,०००.
३) सयं त्र व यंत्रसामुग्री या पदात १ ऑक्टोबर २०१८ रोजी खरदे ी केलले ्या ` ४०,००० च्या यंत्राचा समावेश आह.े सयं त्र व यंत्रावर

वार्षिक १०% दराने व सगं णक आणि छपाई यंत्रावर वार्षिक १०% दराने घसारा आकारा.
४) ऋणकोवर ५% दराने संशयीत व बुडीत कर्जनिधीची तरतदू करा.
५) विमा प्रव्याजी ३० जून २०१९ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता दिला आहे.
६) प्रवास खर्चामध्ये श्री किसन याचं ्या खाजगी प्रवास कले ्यासबं धं ीचे ` १०,००० चा समावेश आहे.

उत्तर :- किसन टर् ेडर्स याचं े पुस्तकात जमा
व्यापार व नफातोटा खाते ३१ मार्च २०१९ रोजी संपणाऱ्या वर्षाकरिता रक्कम
(`)
नावे
१३,७५,३००
तपशील रक्कम रक्कम तपशील रक्कम २,८०,०००
(`) (`) (`)

प्रारभं ण स्कंध ८,५०,००० १,५०,००० विक्री १३,९५,३००
खरेदी ३०,००० (-) विक्रीपरत २०,०००
(-) खरेदीपरत
मजरु ी १,२०,००० ८,२०,००० सवं रण स्कधं
(+) अदत्त मजुरी ३०,००० १,५०,०००
गामक शक्ती व इधं न
ढोबळ नफा (पढु े नले ा) ९५,०००
४,४०,३००

१६,५५,३०० १६,५५,३००
४,४०,३००
वेतन ८०,००० ढोबळ नफा (पुढे आणला)
(+) अदत्त वते न २२,००० १,०२,००० व्याज ६०,०००
जाहीरात ७०,०००
प्रवास खरच् ३०,००० ५,००,३००
(-) खाजगी प्रवास खर्च १०,००० २०,०००
छपाई व लखे नसामग्री १८,०००
विमा प्रव्याजी २०,०००
(-) परू ्वदत्त विमा ५,००० १५,०००
बडु ीत कर्ज ११,०००
(+) स.ब.ु कर्जनिधी ११,०००
(-) जनु ा बडु ीत कर्ज २२,०००
घसारा : १०,००० १२,०००
संयत्र व यंत्र
संगणक व छपाई यंत्र १६,०००
शदु ्ध नफा ५२,००० ६८,०००
(भा.ं खा. स्थानांतरीत)
१,९५,३००

५,००,३००

310

ताळेबदं
३१ मार्च २०१९ रोजीचा

दये ता रक्कम रक्कम Assets रक्कम रक्कम
(`) (`) (`) (`)
भाडं वल ६,००,०००
(+) शदु ्ध नफा १,९५,००० हस्तस्थ रोख ४२,३००
७,९५,००० २,२०,०००
(-) आहरण ४९,००० विविध ऋणको
(-) खाजगी प्रवास खरच् १०,००० ११,००० २,०९,०००
विविध धनको (-) सं.बु. कर्जनिधी १,८०,०००
अधिकोष अधिविकर्ष
अदत्त मजरु ी संयत्र व यंत्र १६,००० १,६४,०००
अप्रत्यक्ष अदत्त वते न
७,३६,३०० (-) घसारा ५,२०,०००
५२,००० ४,६८,०००
२,००,००० २,८०,०००
५,०००
१,८०,००० संगणक व छपाई यंत्र
३०,००० (-) घसारा
२२,००० सवं रण स्ंधक

पूर्वदत्त विमा

११,६८,३०० ११,६८,३००

कार्य टीप : -
१) विमा प्रव्याजी ३० जनू २०१९ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता ` २०,०००, ३ महिन्याचा विमा प्रव्याजी परू ्वदत्त
२०,००० × १३२ = ` ५,०००

२) नवीन सशं यित बडु ीत कर्ज निधी ऋणकोत्तर ५%.
२,२२,००० × १५०० = ` ११,०००

३) संयत्र व यंत्राची शिल्लक ` १,८०,०००

१ ऑक्टोबर २०१७ रोजी खरदे ी ` (-) ४०,०००

१,४०,०००

` १,४०,००० वर वार्षिक १०% दराने घसारा = ` १४,०००

` ४०,००० वर ६ महिन्याचा घसारा
४०,००० × १० × ६
= १०० × १२ = ` २,०००

एकूण घसाऱ्याची राशी १४,००० + २,००० = ` १६,०००

311

उदाहरण क्र. १०
३१ मार्च २०१९ ची खाली देण्यात आलेली तेरीज आणि अतिरिक्त माहितीवरून अरुण यांचे पसु ्तकात व्यापार व नफातोटा खाते आणि
त्याच तारखचे ा ताळेबदं तयार करा.

तेरीज ३१ मार्च २०१९ रोजीची

नावे शिल्लक रक्कम (`) जमा शिल्लक रक्कम (`)

ऋणको २४,००० भांडवल २५,०००

प्रारंभण स्कंध ८,००० विक्री २०,०००

अधिकार शलु ्क १,५०० धनको १०,०००

मजुरी १,००० खरेदीपरत १,०००

वेतन २,५०० ऋण व अग्रिम ८,०००

उचल ३,००० दये ्य विपत्र १२,०००

ख्याती ८,००० प्राप्त व्याज १,०००

विक्रीपरत ५००

टले ीफोन शुल्क १,०००

आगत वाहन व्यय १,०००

निर्गत वाहन व्यय १,०००

व्यापार खर्च ५००

विमा २,०००

संयत्र व यतं ्र ६,०००

उपस्कर ५,०००

खरेदी १२,०००

७७,००० ७७,०००

समायोजना :-

१) सवं रण स्कंधाचे लागत मूल्य ` १३,००० असनू बाजार मूल्य ` १५,००० होते.
२) घसारा अाकारा ः- सयं त्र व यंत्रावर वार्षिक ५% आणि उपस्करावर वार्षिक १०% दराने
३) विम्याचे ` ७०० आगावू भरले आहेत.
४) वेतनाचे ` ८०० आणि मजरु ीचे ` १,००० देणे बाकी आह.े
५) ऋणकोवर ५% प्रमाणे संदिग्ध ऋणारथ् सचं िती (R.D.D.) निर्माण करा.
६) नमुना म्हणून ` ३,००० चा माल मोफत वाटण्यात आला.

312

उत्तर :- अरुण याचं े पसु ्तकात जमा
व्यापार व नफातोटा खाते दि. ३१ मार्च २०१९ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता रक्कम
नावे (`)
१९,५००
तपशील रक्कम रक्कम तपशील रक्कम १३,०००
(`) (`) (`)
३,०००
प्रारभं ण स्कंध १२,००० ८,००० विक्री २०,०००
खरेदी १,००० (-) विक्रीपरत ५०० ३५,५००
(-) खरेदीपरत १,००० १२,०००
अधिकार शुल्क १,००० ११,००० १,०००
मजुरी १,५००
(+) अदत्त मजुरी १३,०००
आगत वाहन व्यय संवरण स्कंध रक्कम
ढोबळ नफा (पुढे नले ा) २,००० नमनु ा म्हणून मोफत (`)
१,००० वाटलले ा माल १३,०००
१२,००० ५,७००
४,५००
विमा २,००० ३५,५००
(-) पूर्वदत्त विमा ७०० ढोबळ नफा पुढे आणला ७००
वेतन ८,०००
(+) अदत्त वेतन २,५०० १,३०० प्राप्त व्याज २२,८००
घसारा : ८०० ३,३०० ५४,७००
सयं त्र व यंत्र ३००
उपस्कर ५०० ८००
संदिग्ध ऋणार्थ संचिती १,२००
निर्गत वाहन व्यय १,०००
टेलीफोन शुल्क १,०००
व्यापार खर्च
नमुना म्हणनू मोफत ५००
वाटलेला माल ३,०००
शुद्ध नफा
(भांडवल खात्याला स्थानांतरीत) ९००

१३,०००
ताळेबंद ३१ मार्च २०१९ रोजीचा

देयता रक्कम रक्कम संपत्ती रक्कम
भांडवल (`) (`) (`)
(+) शुद्ध नफा २५,००० ६,०००
(-) उचल संवरण स्कंध
धनको ९०० सयं त्र व यंत्र ३००
अदत्त खर्च : २५,९०० (-) घसारा ५,०००
वेतन ३,००० २२,९०० उपस्कर
मजरु ी १०,००० (-) घसारा ५००
ऋण व अग्रिम ८०० पूर्वदत्त विमा
दये ्य विपत्र १,००० ख्याती २४,०००
१,८०० ऋणको १,२००
८,००० (-) सं.ऋ.स.
१२,०००

५४,७००

313

उदाहरण क्र. ११
३१ मार्च २०१९ ची खाली दणे ्यात आलेली तेरीज आणि अतिरिक्त माहितीवरून प्रविण ॲन्ड सन्स यांचे व्यापार व नफातोटा खाते
अाणि त्याच तारखेचा ताळेबंद तयार करा.

तेरीज ३१ मार्च २०१९ रोजीची

तपशील नावे शिल्लक (`) तपशील जमा शिल्लक (`)
रोख ४,००० सशं यीत व बुडीत कर्जनिधी १,६००
प्रारभं ण स्कंध १०,००० धनको ५०,२८०
मजरु ी ६,००० विक्री ६२,०००
व्याज ३,००० खरेदीपरत १,७२०
वेतन १२,००० बकँ अधिविकरष् २०,०००
उचल १०,००० प्राप्त वर्तन २,८००
जाहीरात १,२०० भाडं वल
यंत्रसामगु ्री ५१,००० १,००,०००
छपाई व लखे नसामग्री १,२००
ऋणको ७६,००० २,३८,४००
विक्रीपरत १,५००
खरदे ी ५४,५००
बुडीत कर्ज १,९२०
कसर २,०८०
भाडे ४,०००

२,३८,४००

समायोजना :-

१) सवं रण स्कंधाचे मलू ्य ` ८४,०००
२) मजुरीचे ` ८०० आगावू दिलेले आहेत.
३) वेतनाचे ` ३,६०० आणि भाडे ` ३,००० देणे बाकी आहे.
४) बुडीत कर्ज ` २,००० अपलखे ीत करून ऋणकोवर ३% दराने सशं यीत व बडु ीत कर्जनिधी निर्माण करा.
५) यंत्रसामुग्रीचे मलू ्य ` ४८,००० पर्यंत कमी करण्यात यावे.
६) भाडं वलावर वार्षिक ५% दराने व्याजाची आकारणी करा.

314

उत्तर :- प्रविण ॲन्ड सन्स यांचे पसु ्तकात जमा
व्यापार व नफातोटा खाते ३१ मारच् २०१९ रोजी संपणाऱ्या वर्षाकरिता रक्कम
नाव े (`)
६०,५००
तपशील रक्कम रक्कम तपशील रक्कम ८४,०००
(`) (`) (`) १,४४,५००
७६,५२०
प्रारंभण स्ंकध ५४,५०० १०,००० विक्री ६२,०००
खरदे ी १,७२० (-) विक्रीपरत १,५०० २,८००
(-) खरेदीपरत ६,०००
मजरु ी ५२,७८० ७९,३२०
(-) परू ्वदत्त मजरु ी ८०० संवरण स्धंक रक्कम
ढोबळ नफा (पुढे नले ा) (`)
५,२०० ४८,०००
७६,५२० ७१,७८०
८४,०००
१,४४,५००
८००
भाडे ४,००० ढोबळ नफा पुढे आणला ४,०००
(+) अदत्त भाडे ३,००० ७,००० प्राप्त वर्तन २,०८,५८०
यतं ्रावर घसारा १२,००० ३,०००
वते न ३,६०० १५,६००
(+) अदत्त वेतन १,९२०
बडु ीत कर्ज २,००० ४,५४०
(+) नवीन बुडीत कर्ज २,२२० ५,०००
(+) सं.ब.ु कर्जनिधी ६,१४० ३,०००
(-) जुना बडु ीत कर्ज निधी १,६०० १,२००
भाडं वलावर व्याज १,२००
व्याज २,०८०
जाहिरात ३६,७००
छपाई व लेखनसामग्री
कसर
शदु ्ध नफा
(भाडं वल खात्याला स्थानांतरीत)

७९,३२०

ताळेबंद ३१ मारच् २०१९ रोजीचा

देयता रक्कम रक्कम सपं त्ती रक्कम
(`) (`) (`)

भांडवल १,००,००० यंत्रसामुग्री ५१,०००
(+) भाडं वलावर व्याज ५,००० (-) घसारा ३,०००
(+) शदु ्ध नफा ३६,७०० ऋणको ७६,०००
(-) उचल (-) नवीन बुडीत कर्ज २,०००
धनको १,४१,७०० १,३१,७०० ७४,०००
अदत्त वेतन १०,००० ५०,२८० (-) सं.बु. कर्जनिधी २,२२०
अदत्त भाडे ३,६०० संवरण स्धंक
बँक अधिविकर्ष ३,००० परू ्वदत्त मजरु ी
२०,००० रोख

२,०८,५८०

315

कार्य टीप :

१) नवीन बुडीत कर्ज ` २,००० आणि संशयीत कर्जनिधी ३%

ऋणको ` ७६,०००

(-) नवीन बुडीत कर्ज ` २,०००

` ७४,०००

` ७४,००० वर ३% प्रमाणे संशयीत बुडीत कर्जनिधी ` २,२२०

२) भाडं वलावर व्याज ५% दराने
१,००,००० ५
१०० × = ` ५,०००

भाडं वलावर व्याज ` ५,०००

उदाहरण क्र. १२
विजय ट्डेर र्स यांची तेरीज खालीलप्रमाणे आह.े त्यावरून ३१ मार्च २०१८ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता व्यापार व नफातोटा खाते आणि
त्याच तारखेचा ताळेबदं तयार करा.

तेरीज ३१ मार्च २०१८ रोजीची

नावे शिल्लक रक्कम (`) जमा शिल्लक रक्कम (`)
भाडे, दर आणि कर ३,५०० संशयीत व बुडीत कर्जनिधी २,५००

विमा १,००० प्रकाशकडनू कर्ज ३४,७००

मजुरी ६,००० विक्री ९२,३००

उचल ३,००० भाडं वल ४५,०००

विविध ऋणको १५,००० विविध धनको १८,०००

खरदे ी ४०,००० विविध उत्पन्न ७,५००

कसर ९०० दये ्य विपत्र १७,०००

सयं त्र व यंत्र ५०,००० कसर ३,०००

विविध व्यय ३,६००

दरु ूस्ती ९,४००

स्कंध (१.४.२०१७) १२,०००

उपस्कर ४०,०००

बकँ शिल्लक ७,५००

बडु ीत कर्ज ६००

प्राप्य विपत्र २७,५००

२,२०,००० २,२०,०००

316

समायोजना :-

१) पूर्वदत्त विमा ` ४००
२) ऋणकोवर १०% प्रमाणे संशयीत व बडु ीत कर्जनिधी निर्माण करा आणि ऋणकोवर ६% प्रमाणे देय कसर निधीची तरतूद करा.
३) अदत्त खर्च - विविध व्यय ` १,४०० आणि मजुरी ` १,०००
४) उपस्करावर वार्षिक १०% दराने आणि यंत्रसामगु ्रीवर वार्षिक ४% दराने घसारा आकारा.
५) विविध उत्पन्न ` १,५०० आगाव ू प्राप्त झाले आह.े
६) ३१ मार्च २०१८ रोजीचा स्कंध ` ३०,०००

उत्तर :- विजय टडरे् र्स यांचे पुस्तकात जमा
व्यापार व नफातोटा खाते ३१ मार्च २०१८ रोजी संपणाऱ्या वर्षाकरिता रक्कम
नावे (`)
रक्कम रक्कम तपशील रक्कम ९२,३००
तपशील (`) (`) (`) ३०,०००

प्रारभं ण स्कंध ६,००० १२,००० विक्री १,२२,३००
खरदे ी १,००० ६३,३००
मजरु ी ४०,०००
(+) अदत्त मजुरी ४००
ढोबळ नफा (पढु े नले ा) संवरण स्कंध ६,०००
३,०००
७,०००

६३,३००

भाडे, दर आणि कर १,००० १,२२,३०० २,५००
विमा ४०० ३,५०० ढोबळ नफा पढु े आणला १,५००
(-) पूर्वदत्त विमा ३,६०० १,०००
विविध व्यय १,४०० ६०० जुना बडु ीत कर्ज
(+) अदत्त विविध व्यय (-) नवीन बडु ीत कर्ज ६००
घसारा : ४,००० ५,००० ७,५००
उपस्कर २,००० (-) बुडीत कर्ज १,५००
संयत्र व यतं ्र विविध उत्पन्न
कसर ९०० ६,००० (-) परू ्वप्राप्त उत्पन्न
+ ऋणकोवर देय्य ८१०
दरु ूस्ती १,७१० कसर
शुद्ध नफा ४६,४९०
(भाडं वल खात्याला स्थानांतरीत)

७२,७०० ७२,७००

317

ताळबे दं ३१ मार्च २०१८ रोजीचा

देयता रक्कम रक्कम सपं त्ती रक्कम रक्कम
(`) (`) (`) (`)
भाडं वल
(+) शुद्ध नफा ४५,००० उपस्कर ४०,००० ३६,०००
४६,४९० (-) घसारा ४,०००
(-) उचल ९१,४९० सयंत्र व यंत्र ५०,००० ४८,०००
विविध धनको ३,००० ८८,४९० (-) घसारा २,०००
प्रकाशकडून कर्ज १८,००० विविध ऋणको १५,००० १२,६९०
अदत्त विविध व्यय ३४,७०० (-) सं. बडु ीत कर्जनिधी १,५०० ४००
अदत्त मजुरी १,४०० १३,५००
पूर्वप्राप्त विविध उत्पन्न १,००० (-) दये ्य कसर निधी ३०,०००
देय्य विपत्र १,५०० पूर्वदत्त विमा ८१० ७,५००
१७,००० संवरण स्कंध २७,५००
बकँ शिल्लक १,६२,०९०
प्राप्य विपत्र

१,६२,०९०

कार्य टीप :
जनु ा सशं यीत व बडु ीत कर्जनिधी तेरीज पत्रकात दिलेला हा बुडीत कर्ज व नवीन संशयित व बडु ीत कर्जनिधीपेक्षा जास्त असल्यामुळे तो
नफातोटा खात्याच्या जमा बाजूवर ` ४०० ने दर्शविला आहे.

उदाहरण क्र. १३
अजय एटं रप्रायजेस यांची ३१ मार्च २०१९ रोजीची तेरीज खालील प्रमाणे आहे. त्यावरून ३१ मार्च २०१९ रोजी संपणाऱ्या वर्षाकरिता
वार्षिक खाती तयार करा.

तेरीज ३१ मार्च २०१९ रोजीची

तपशील नावे शिल्लक (`) जमा शिल्लक (`)
५२,८३५
ऋणको ८,६०५ ४२,८६०
प्रारंभण स्कंध २५,३७५
खरेदी १,८१८ १,६०,०००
इंधन आणि शक्ती ३९,४७२
धनको १,८६० १,३७५
विक्रीवरील वाहतूक खर्च ५,०००
उचल
भाडं वल ८६०
विक्री
परत

318

बकँ ते ील रोख १६,३७५ १५,०००
उपस्कर (१.७.२०१८ ला खरदे ी) ३९,५०० ८००
वेतन ७,०००
मोटार कार २०,५०० ६,८६६
मजुरी ७,००० १,४५०
सामान्य खर्च ७,२९५ २,६७,८२३
८% कर्ज (१.१०.२०१८ ला घेतले) २,०००
बडु ीत कर्ज ४०,८००
संशयीत व बडु ीत कर्जनिधी ५,०००
यंत्ेर
विमा २६,०००
देय विपत्र २,६७,८२३
प्राप्त कमिशन
गतुं वणूक

समायोजना :

१) ३१ मार्च २०१८ रोजी शिल्लक असलले ्या मालाचे मूल्य ` २८,०००
२) बुडीत कर्ज ` १,५०० खाते बाद करून ऋणकोवर ५% दराने संशयीत व बडु ीत कर्जनिधी निर्माण करा.
३) घसारा आकारा - उपस्कर, मोटार गाडी आणि यतं ्रावर वार्षिक अनुक्रमे १०%, ७% आणि ५% प्रमाणे
४) अर्जित परतं ु अप्राप्त कमिशन ` ५५०
५) अदत्त खर्च - सामान्य खर्च ` १,०००, मजरु ी ` ५००
६) परू ्वदत्त विमा ` २,०००

उत्तर : अजय एटं रप्रायजसे जमा
व्यापार व नफातोटा खाते ३१ मार्च २०१९ रोजी संपणाऱ्या वर्षाकरिता रक्कम
नावे (`)
रक्कम रक्कम तपशील रक्कम ३८,६१२
तपशील (`) (`) (`) २८,०००
३९,४७२
प्रारंभण स्कंध २५,३७५ ८,६०५ विक्री ६६,६१२
खरदे ी १,३७५ ८६०
(-) खरेदीपरत ७,००० (-) विक्रीपरत
मजरु ी
(+) अदत्त मजरु ी ५०० २४,०००
इधं न आणि शक्ती
ढोबळ नफा (पढु े नेला) सवं रण स्कंध

७,५००

१,८१८

२४,६८९

६६,६१२

319

वेतन ५,००० ७,००० ढोबळ नफा पुढे आणला १,४५० २४,६८९
विमा २,००० प्राप्त वर्तन ५५० २,०००
(-) पूर्वदत्त विमा ७,२९५ ५,७७१
विक्रीवरील वाहतकू खर्च १,००० ३,००० + अप्राप्त वर्तन
सामान्य खर्च २,००० १,८६० निव्वळ तोटा
+ अदत्त सामान्य खर्च १,५००
बुडीत कर्ज २,५६७ (भांडवल खात्याला
(+) नवीन बुडीत कर्ज ६,०६७ ८,२९५ स्थानांतर)
(+) सं. बडु ीत कर्जनिधी ५,२६७
(-) जुना बडु ीत कर्ज निधी ८००
घसारा :
मोटार कार १,४३५ ६,४३८
उपस्कर २,९६३ ६००
यतं ्ेर २,०४०
कर्जावरील व्याज ३२,४६०
३२,४६०
देयता
भाडं वल ताळबे दं ३१ मार्च २०१९ रोजीचा
(-) शदु ्ध तोटा
(-) उचल रक्कम रक्कम सपं त्ती रक्कम रक्कम
देय विपत्र (`) (`) (`) (`)
धनको १,६०,००० ३९,५०० ३६,५३७
अदत्त सामान्य खर्च ५,७७१ उपस्कर २,९६३ १९,०६५
अदत्त मजरु ी १,५४,२२९ (-) घसारा ३८,७६०
८% कर्ज ५,००० (९ महिन्याचा) २०,५००
(+) अदत्त व्याज १,४९,२२९ मोटार कार १,४३५ ४८,७६८
१५,००० ६,८६६ (-) घसारा ४०,८००
६०० ४२,८६० जमीन आणि इमारत २,०४०
१,००० (-) घसारा ५२,८३५
५०० विविध ऋणको १,५००
(-) नवीन बुडीत कर्ज ५१,३३५
१५,६०० २,५६७
(-) सं.ऋ. संचिती

संवरण स्कंध २८,०००
अर्जित परंतु अप्राप्त वर्तन ५५०
पूर्वदत्त विमा
बकँ ते ील रोख २,०००
गंतु वणूक १६,३७५
२,१६,०५५ २६,०००
२,१६,०५५

320

कृती १ : विद्यार्थ्यांनी त्यांच्या घराजवळील स्वामित्व सखं ्येला भेट देऊन विविध माहिती गोळा करावी जसे खर्च, उत्पन्न, नफा,
तोटा, खरदे ी, विक्री, मालसाठा इत्यादी आणि व्यापारी, व्यापारी व नफातोटा खाते आणि ताळेबदं कशाप्रकारे तयार करतात ते
विद्यार्थी जाणून घेतील.

कृती २ : विद्यार्थ्यनंा ी व्यापार व नफातोटा खाते आणि ताळेबदं ातील चुका शोधनू काढाव्यात. चकु ा विद्यार्थ्यानं ा शोधनू
काढण्यास सांगावे.

व्यापार खाते आणि नफा तोटा खाते ३१ मार्च २०१९ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता जमा
नावे रक्कम
(`)
तपशील रक्कम रक्कम तपशील रक्कम १७,०००
(`) (`) (`) ४०,०००

प्रारभं ण स्कंध १०,५०० २५,००० विक्री १७,२०० ५७,०००
खरेदी ५०० (-) निर्गत प्रत्याय २०० १८,८००
(-) आगत प्रत्याय
मजरु ी १०,००० ६००
जाहिरात २,००० सवं रण स्कंध
अधिकार शुल्क
ढोबळ नफा (पढु े नले ा) ८००
४००
१८,८००

५७,०००

वेतन ४,००० ढोबळ नफा पुढे आणला
विमा ७,२०० बकँ कर्जावरील व्याज
जाहिरात २,०००
भाडे
प्राप्त कसर ८००
छपाई व लेखन सामगु ्री ४००
शधु ्द नफा ७००
४,३००

१९,४०० १९,४००

ताळेबंद ३१ मार्च २०१९ रोजीचा

देयता रक्कम रक्कम संपत्ती रक्कम रक्कम
भाडं वल (`) (`) (`) (`)
अधिक शधु ्द नफा ७०,००० २०,०००
४,३०० इमारत ३०,८००
(-) उचल ७४,३०० संयत्र व यंत्र ३३,०००
धनको ऋणको २,०००
अधिकोष कर्ज ३०० ७४,००० वर्तन ४०,०००
देय विपत्र ९,८०० संवरण स्कंध
प्राप्त्य विपत्र ३०,०००
परू ्वदत्त खर्च ४,०००
ख्याती २,०००
टपाल खर्च ८००
५,०००
२००

१,२५,८०० १,२५,८००

321

टिप : वरील अतं िम लेख विद्यार्थ्यंना ा कतृ ीसाठी दिेलले आहेत. तेरीज पत्रक इतर समायोजना दिलेल्या नसल्याने ताळेबदं जळु णार
नाही.

ppppppppppppp स्वाध्याय ppppppppppppp

प्र.१ एका वाक्यात उत्तरे लिहा.
१) व्यापार खाते म्हणजे काय?
२) नफातोटा खाते म्हणजे काय?
३) ताळबे दं का तयार करतात?
४) अतं िम खाती म्हणजे काय?
५) ‘शदु ्ध नफा’ यापासून आपणास काय अरबथ् ोध होतो?
६) ‘ढोबळ नफा’ म्हणजे काय?
७) उपार्जित उत्पन्न ही सजं ्ञा स्पष्ट करा.
८) अदत्त खर्च ही संज्ञा स्पष्ट करा.
९) घसारा म्हणजे काय?
१०) ‘परू ्वदत्त खर्च’ यापासून आपणास काय अरथ्बोध होतो?

प्र.२ खालील विधानाकं रिता एकशब्द / शब्दसमहू / संज्ञा द्या.
१) न संपलले ्या, कालावधीसाठी करण्यात आलेला खर्च.
२) कमविलेले परतं ु अद्यापपर्यंत न मिळालेले उत्पन्न.
३) विक्रीवर कले ेला वाहतकु ीसाठी खर्च
४) संपत्ती आणि देयतेचे विवरण.
५) व्यवसायाचा शुद्ध नफा किवं ा शुद्ध तोटा जाणनू घेण्यासाठी तयार करण्यात येणारे खाते.
६) लखे ाकं न वर्षाचे शेवटी शिल्लक असलेल्या मालाची किंमत.
७) सभं ाव्य बडु ीत कर्जासाठी करण्यात आलले ी तरतूद.
८) आर्िकथ वर्षाच्या शेवटी व्यवसायाचा नफा किवं ा ताेटा व व्यवसायाची आर्थिक स्थिती जाणनू घणे ्यासाठी तयार
करण्यात येणारे अतं िम विवरण.
९) मालाच्या विक्रय वदृ ्धीसाठी करण्यात येणारा खर्चाचा प्रकार.
१०) तेरीज तयार करण्यात आल्यानतं र परु विण्यात येणारी अतिरीक्त माहिती.

प्र.३ खाली दिलले ्या पर्यायामं धनू योग्य पर्यायाची निवड करा व विधाने पनु ्हा लिहा.

१) ………… म्हणजे संपत्तीचे देयतेवरील आधिक्य होय.

अ) ख्याती ब) भांडवल क) गतंु वणूक ड) उचल

२) मिळालेली कसर ही ……… खात्याच्या जमा बाजवू र स्थानातं रीत करतात.

अ) चाल ू ब) नफातोटा क) व्यापार ड) भांडवल

३) …… म्हणजे विशिष्ट तारखेला व्यवसायाची आर्थकि स्थिती दर्शविणारे विवरण होय.

अ) व्यापार खाते ब) तेरीज क) नफातोटा खाते ड) ताळबे दं

४) अदत्त खर्च ताळबे दं पत्रकाच्या …… बाजूवर दर्शवितात.

अ) देयता ब) संपत्ती क) उचल ड) जमा

५) उचलीवरील व्याज …… खात्याचा जमा बाजूवर दर्शविले जाते.

अ) व्यापार ब) नफातोटा क) ख्याती ड) भाडं वल

322

६) व्यापार खात्याची नावेबाकी म्हणजे …… होय.

अ) ढोबळ तोटा ब) शदु ्ध तोटा क) शुद्ध नफा ड) ढोबळ नफा

७) खरेदीवरील वाहतूक खर्च हा …… खात्याच्या नावे बाजवू र दर्शविला जातो.

अ) व्यापार ब) नफातोटा क) भाडं वल ड) बकँ

८) नफातोटा खात्याची जमाशिल्लक ……… दर्शविते.

अ) शदु ्ध नफा ब) ढोबळ नफा क) ढोबळ तोटा ड) शदु ्ध तोटा

९) सवं रण स्कंधाचे मूल्यांकन करताना लागतमलू ्य किवं ा बाजारमूल्य यापैकी जे …… असेल त्या आधारावर निश्चित
करण्यात येते.

अ) जास्त ब) कमी क) समान ड) यापकै ी नाही

१०) जवे ्हा उचलीची विशिष्ट तारीख दिली नसले तर व्याज …… महिन्याकरिता अाकारतात.

अ) चार ब) सहा क) आठ ड) नऊ

प्र.४ खालील विधाने बरोबर की चकू ते लिहा :
१) प्रत्येक समायोजनेचे किमान तीन परिणाम होतात.
२) तेरीज पत्रकातील प्रत्येक पदाचा कवे ळ एकच परिणाम होतो.
३) कमविलले े परंतु न मिळालले े उत्पन्न हे देयता आह.े
४) ख्याती ही काल्पनिक सपं त्ती नाही.
५) नफातोटा खात्याची जमाबाकी शुद्ध नफा दर्शविते.

प्र.५ रिकाम्या जागी योग्य शब्द लिहा :
१) ढोबळ नफा ……… खात्याला स्थानातं रीत करतात.
२) व्यापार खात्याची नावेबाकी ……… दर्शविते.
३) अप्राप्त उत्पन्न ताळबे ंद पत्रकाच्या ……… बाजवू र दर्शवितात.
४) बँक कर्जावरील व्याज ……… खात्याच्या नावेबाजवू र दर्शवितात.
५) व्यवसायाचा ……… जाणून घणे ्यासाठी नफातोटा खाते तयार कले े जाते.
६) मालाच्या खरेदी आणि विक्रीचा परिणाम जाणून घेण्यासाठी ……… खाते तयार केले जाते.
७) सर्व अप्रत्यक्ष खर्च ……… खात्याला स्थानांतरीत करतात.
८) नफातोटा खात्याच्या जमा शिलकपे ेक्षा नावे शिल्लक जास्त असल्यास ……… होतो.
९) सर्व प्रत्यक्ष खर्च ……… खात्याला स्थानांतरीत करतात.
१०) ताळेबदं हे संपत्ती व देयतेचे ……… आहे.

प्र.६ असाधारण (odd) शब्द लिहा.

१) भाड,े वेतन, विमा, संयतं ्र व यंत्र

२) खरेदी, सवं रण स्कंध, ऋणको, कारखाना भाडे

३) भांडवल, दये ्य विपत्र, ऋणको, अदत्त मजरु ी

४) जाहीरात, प्रवास खर्च, कारखाना भाडे, विमा

५) हस्तस्थ रोख, ऋणको, अप्राप्त उत्पन्न, बडु ीत व संशयीत कर्जनिधी

323

प्र.७ खालील विधानाशी आपण सहमत आहात का असहमत आहात ते लिहा.
१) बुडीत व सशं यीत कर्जनिधी नफातोटा खात्याला नावे करतात.
२) ताळबे ंद हे पत्रक असनू खाते सुद्धा आह.े
३) अप्रत्यक्ष खर्च व्यापार खात्याच्या नावे बाजवू र दर्शवितात.
४) अधिकोष अधिविकर्ष ही अतं र्गत देयता आह.े
५) भांडवल म्हणजे संपत्तीचे देयतेवरील आधिक्य होय.

प्र.८ खालील विधाने बरोबर करून पनु ्हा लिहा.
१) व्यापार खात्याची सतं ुलीत राशी शदु ्ध नफा किवं ा शुद्ध तोटा दर्शविते.

२) सर्व प्रत्यक्ष खर्च नफातोटा खात्याच्या नावे बाजवू र लिहितात.

३) नफातोटा खात्याची जमा बाजूची बरे ीज नावे बाजूच्या बरे जेपेक्षा जास्त असले तर शदु ्ध तोटा दर्शविते.

४) भाडं वल खाते --------- नावे
नफातोटा खात्याला
(शदु ्ध नफा भाडं वल खात्याला स्थानातं रीत केल्याबद्दल)

५) व्यापार खाते --------- नावे

विक्री खाते --------- जमा
(विक्री व्यापार खात्याला स्थानांतरीत कले ्याबद्दल)

प्र.९ खालील गणना करा.

१) भांडवल शोधनू काढा.

सपं त्ती (`) देयता (`)

इमारत २०,००० दये ्य विपत्र १८,०००

उपस्कर १५,००० धनको २०,७००

ऋणको ३०,००० अदत्त मजरु ी १,२५०

गुतं वणकू १०,०००

बँकेतील रोख ५,०००

सयं त्र व यतं ्र २०,०००

२) १ जलु ै २०१८ रोजी ` ३५,५०० मूल्याची यंत्र सामगु ्री खरेदी केली आणि त्याच दिवशी तिच्या स्थापनसे ाठी ` ४,५००
खर्च कले ा. यतं ्र सामगु ्रीवर वार्षिक ७% दराने दरवर्षी ३१ मार्चला घसारा आकारण्यात येतो. घसाऱ्याची राशी निर्धारीत
करा.

३) श्री. प्रमोद यांनी १ ऑक्टोबर २०१८ रोजी भारतीय स्टेट बकँ ेकडनू १२% वार्षिक दराने ` ३,५०,००० कर्ज घेतल.े
३१ मार्च २०१९ पर्यंत व्याजाची राशी निर्धारीत करा.

४) वार्षिक विमा प्रव्याजी ` ८,०००, १ डिसेंबर २०१८ रोजी दिले. ३१ मार्च २०१९ पर्यंतची रक्कम निश्चित करा.

५) ढोबळ नफा किंवा ढोबळ तोटा निर्धारीत करा. खरेदी ` १५,५००, विक्री ` ३०,००० आगत वाहन व्यय ` १,२००,
प्रारंभण स्कंध ` ५,००० खरेदी परत ` ५००, संवरण स्कंध ` १८,०००.

324

gggggggggggggg प्रात्यक्षिक उदाहरणे ggggggggggggggg

१. खालील खात्यांच्या शिलकांवरून श्रीमती जयश्री याचं े पुस्तकात ३१ मार्च २०१८ राेजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता व्यापार खाते
तयार करा.

तपशील नावे बाकी (`) जमा बाकी (`)

प्रारंभण स्कंध ४१,००० ७,०००
खरदे ी ५९,००० १,०३,०००
खरेदीपरत १,६००
विक्रीपरत ३,४००
विक्री १,०००
मजुरी ४,०००
आगत वाहन व्यय
अधिकार शुल्क

सवं रण स्कंध ` ४०,००० आहे. १,१०,००० १,१०,०००

२. संजय बदर्स यांचे ३१ मार्च २०१८ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता नफातोटा खाते तयार करा.

१) बकँ शुल्क ` २२,०००
२) व्याज (जमा) ` १६,०००
३) विविध खर्च ` ४२,०००
४) विमा ` ३५,०००
५) वेतन ` ४०,०००
६) दर आणि कर ` १३,०००
७) टपाल ` ८,०००
८) जाहिरात ` ४०,०००
९) भाडे दिल े ` ३२,०००
१०) बुडीत कर्ज ` १०,०००
११) प्राप्त कमिशन ` १७,५००
१२) छपाई व लेखनसामग्री ` २१,०००
१३) आगीमुळे नकु सान ` १८,०००
१४) कसर (नावे) ` २३,०००
१५) कसर (जमा) ` ३७,०००
१६) किरकोळ उत्पन्न ` १४,०००
१७) घसारा ` ३४,०००
१८) निर्गत वाहन व्यय ` ६०,०००
१९) गोदाम खर्च ` ४०,०००
टीप ः- ढोबळ नफा ` ४,०७,५००

325

३. खाली दिलले ्या तेरजेवरून संजीव ॲण्ड सन्स यांचे पुस्तकात ३१ मार्च २०१९ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता व्यापार व
नफातोटा खाते आणि त्याच तारखचे ा ताळबे दं तयार करा.
तेरीज ३१ मार्च २०१९ रोजीची

तपशील नावे शिल्लक (`) जमा शिल्लक (`)
२२,००० ४,६०,०००
प्रारंभण स्कंध ७६,०००
खरेदी आणि विक्री १,७८,००० ४,०००
निर्गत वाहन व्यय ४,८००
सयं त्र व यतं ्र ५०,००० ३,२००
ऋणको आणि धनको ४४,००० २,४००
परत २,०००
इमारत ५८,००० २२,०००
मोटार व्हॅन ४०,००० ३,३००
छपाई व लखे नसामग्री ३,००० १,४०,०००
मजरु ी २८,००० ८,४००
संशयीत व बुडीत कर्जनिधी ७,१९,३००
कमिशन ५,४००
कार्यालय व्यय ९,०००
वाहतूक खर्च २०,०००
उपस्कर ८१.०००
परिसर (Premises) २०,४००
सटु ी अवजारे २४,७००
उचल
बकँ अधिविकरष् ७१,०००
हस्तस्थ रोख
लाभाशं ४४,०००
भांडवल ५,६००
वेतन २,४००
प्राप्त विपत्र व दये ्य विपत्र ६,०००
बुडीत कर्ज ७,१९,३००
जाहीरात (३ वर्षाकरिता)

समायोजना :
१) ३१ मार्च २०१९ रोजी संवरण स्कंधाचे लागतमलू ्य ` ६०,००० आणि बाजारमूल्य ` ७०,०००.
२) अदत्त खर्च - मजरु ी ` ४,०००, वेतन ` २,४००
३) मोटार व्हॅनवर वार्षिक १०% दराने आणि उपस्करावर वार्षिक ५% दराने घसारा आकारा.
४) बडु ीत कर्ज ` २,००० खातेबाद करा आणि ऋणकोवर ५% दराने संशयीत व बुडीत कर्जनिधी निर्माण करा.
५) भांडवलावर वार्षिक १०% दराने व्याजाची आकरणी करा.

326

४. नदं िनी ॲण्ड कपं नी याचं ी तरे ीज खालील प्रमाणे आह.े त्यावरून ३१ मार्च २०१९ रोजी संपणाऱ्या वर्षाकरिता व्यापार व
नफातोटा खाते आणि त्याच तारखचे ा ताळबे दं तयार करा.
तरे ीज ३१ मार्च २०१९ रोजीची

तपशील नावे शिल्लक (`) जमा शिल्लक (`)

सटु ी अवजारे १,१०,००० २१,०००
उपस्कर व अन्वायकु ्ती ८१,००० ८१,०००
बुडीत कर्ज १,४००
विविध ऋणको ८१,६०० ६००
स्धकं (३१ मारच् २०१८) ५२,०००
खरेदी ७७,००० ३,६०,०००
रोख विक्री ८,०००
उधार विक्री ४०० ७०,०००
परत ४,८०० १,२००
जाहिरात ६,००० २,८००
दर, कर आणि विमा १,२००
दरु ूस्ती आणि दखे भाल १८,००० ४०,०००
वेतन ( ३२ कारखान्यासाठी) २,२००
भाडे (११ महिन्याचे) ८४,००० ५,८४,६००
यंत्रसामगु ्री (१ ऑक्टोबर २०१८ रोजी खरदे ी कले ेली
` १२,००० समाविष्ट) १४,०००
भाडं वल
सशं यीत व बुडीत कर्जनिधी ४०,०००
विविध धनको ६,०००
उचल
व्याज ४,०००
लाभाशं १,०००
बँक शिल्लक ५,८४,६००
अधिकार शलु ्क
९% बँक कर्ज (३० सप्टंेबर २०१८)
निर्गत वाहन व्यय
कसर

समायोजना :-
१) सवं रण स्धकं ` १,००,०००

२) बडु ीत कर्ज ` २,००० अपलेखीत करून ऋणकोवर ५% प्रमाणे संशयीत व बुडीत कर्जनिधी निर्माण करा.

३) यतं ्रसामगु ्रीवर वार्षिक १०% दराने घसारा आकारा आणि सुटी अवजारे पुनर्मुल्यांकन ` १,००,००० करावे.

४) भाडं वलावर वार्षिक २% दराने व्याज आकारा.

327

५. खालील तेरीज आणि समायोजनाच्या आधारे अब्ुदल ट्डेर र्स यांचे ३१ मार्च २०१९ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता
वार्किष खाती तयार करा.
तेरीज ३१ मार्च २०१९ रोजीची

नावे शिल्लक रक्कम (`) जमा शिल्लक रक्कम (`)
वेतन १०,००० २,४००
खरेदी ७१,४०० प्राप्त व्याज
भाडे (११ महिन्याच)े २,२०० भांडवल १,६०,०००
यतं ्रसामुग्री ५६,००० विक्री ८५,०००
अग्रिम मजुरी ४,००० संशयित बुडीत कर्जनिधी २,०००
प्रारंभण स्कंध २०,००० प्राप्त कमिशन १,६००
बडु ीत कर्ज १,००० दये ्य विपत्र ९,२००
पूर्वदत्त विमा २,४०० धनको ५६,०००
मजुरी २,६००
सटु ी अवजारे २६,००० ३,१६,२००
अप्राप्त कमिशन ४००
विविध ऋणको ६४,०००
रोख १,०००
बँक ३,०००
उचल ७,६००
गाडी भाडे १,०००
प्राप्य विपत्र १३,६००
अरुणाला कर्ज ३०,०००

३,१६,२००

समायोजना :-
१) सवं रण स्कंधाचे मलू ्य ` ८९,६००

२) अदत्त खर्च - वेतन ` २,०००, मजुरी ` ४,०००

३) यतं ्रसामगु ्री वार्षिक १०% दराने घसारा आकारा.

४) बडु ीत कर्ज ` २,००० खातेबाद करा आणि ऋणकोवर ५% दराने सशं यीत व बडु ीत कर्जनिधीची तरतदू करा.

328

६. गिता इटं रप्रायजसे यांची तेरीज खालीलप्रमाणे आहे त्यावरून ३१ मार्च २०१९ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता व्यापार व
नफातोटा खाते आणि त्याच तारखेचा ताळेबंद तयार करा.
तेरीज ३१ मार्च २०१९ रोजीची

तपशील नावे शिल्लक (`) जमा शिल्लक (`)
५०,०००
भांडवल १,७५० २२,५००
उचल ८,००० ७५०
प्रारभं ण स्कंध १६,५००
खरेदी आणि विक्री ५५०
परत ६२५
निर्गत वाहन व्यय ४२५ ६,७५०
उत्पादक मजुरी १,००० १५०
अनुत्पादक मजुरी ६००
वेतन १,००० ८०,७००
प्रवास खर्च १,१२५
व्यापार खर्च ३२५
इधं न आणि कोळसा २५०
कसर ४६०
सामान्य खर्च २२५
बडु ीत कर्ज २००
संयत्र व यतं ्र २०,०००
उपस्कर ५,५००
संवेष्टन खर्च १७५
विविध ऋणको आणि धनको १०,०९०
हस्तस्थ रोख २,२००
गुंतवणूक १०,२५०
सशं यीत व बुडीत कर्जनिधी
८०,७००

समायोजना :-
१) ३१ मार्च २०१९ रोजी शिल्लक असलेल्या मालसाठ्याचे लागतमूल्य ` ७,१०० असून बाजार मूल्य ` ७,५०० आह.े
२) प्रवास खर्चात ` १२५ व्यवसाय मालकाच्या व्यक्तीगत प्रवास खर्चाचे आहेत.

३) अशोककडनू येणे असलेल्या रकमपे कै ी बडु ीत कर्ज ` १७५ अपलेखीत करून विविध ऋणकोवर ५% दराने सशं यीत व बुडीत
कर्जनिधी निर्माण करा.

४) विविध ऋणकोवर तसेच धनकोवर अनुक्रमे २% आणि ३% कसर निधीची तरतदू करा.

५) सयं त्र व यतं ्रावर आणि उपस्करावर वार्षिक १०% दराने घसारा आकारा.

329

७. खालील खात्यांच्या शिलकांवरून दिपक ॲन्ड कपं नी यांचे पुस्तकात ३१ मार्च २०१९ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता
व्यापार व नफातोटा खाते आणि त्याच तारखचे ा ताळबे ंद तयार करा.
दिपक ॲन्ड कपं नी याचं ्या खात्यांच्या शिलका ३१ मार्च २०१९ राेजीच्या

शिल्लक रक्कम (`) शिल्लक रक्कम (`)
बँक ३०,००० वेतन
भाडं वल बँक कर्ज ३०,०००
देय्य विपत्र १,२०,००० सामान्य खर्च ३०,०००
उपस्कर ७,५०० व्याज दिले ७,५००
प्राप्त कमिशन १९,५०० यतं ्रसामुग्री १,५००
स्कंध (१.४.२०१८) ३,००० विक्री २५,५००
इमारत २७,००० खरदे ी ९६,०००
मजुरी ३७,५०० ऋणको ४२,०००
धनको ७,५०० खरदे ीपरत ३१,५००
बुडीत कर्ज ३७,५०० हस्तस्थ रोख ३,०००
सशं यित बडु ीत कर्जनिधी ४,५०० १६,५००
विक्रीपरत ३,०००
विमा प्रव्याजी १,५००
(१.१.१९ ते ३१.१२.१९) १८,०००

समायोजना :-
१) अतं िम असलेल्या शिल्लक मालाचे मलू ्य ` ६०,००० आह.े
२) कमिशनचे ` ३,००० अप्राप्त आहेत.

३) ऋणकोवर २% प्रमाणे आणि धनकोवर ३% प्रमाणे कसर निधीची तरतूद करा.

४) उपस्कराचे मलू ्य ` ४,५०० ने कमी करा आणि इमारतीचे मलू ्य १०% ने कमी करा.

५) वेतनाचे ` ४,५०० आणि मजरु ीचे ` १,५०० देणे बाकी आह.े

330

८. खालील तेरीज राजू ट्ेरडर्स याचं ्या लखे ापसु ्तकातील असनू त्यावरून ३१ मार्च २०१९ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता खालील
समायोजना विचारात घेऊन व्यापार व नफातोटा खाते आणि त्याच तारखेचा ताळेबदं तयार करा.

तेरीज ३१ मार्च २०१९ रोजीची

नावे शिल्लक रक्कम (`) जमा शिल्लक रक्कम (`)
राजू यांची उचल ५,००० २,००,०००
प्रारभं ण स्कंध ३०,००० राज ू यांचे भांडवल १,६४,०००
मजुरी ५,००० विक्री
खरेदी ६०,००० खरेदीपरत २,४००
व्यापार व्यय ८०० धनको ४०,०००
अधिकार शलु ्क १,६०० कसर १,६००
वेतन २०,००० देय्य विपत्र १३,६००
ऋणको ८०,०००
संयत्र व यंत्र ५६,००० ४,२१,६००
छपाई व लेखनसामग्री २,४००
बडु ीत कर्ज ९००
कसर १,२००
उपस्कर १६,०००
जाहिरात ३,०००
निर्गत वाहन व्यय ६००
सगं णक
प्राप्य विपत्र १,२०,०००
हस्तस्थ रोख १६,०००
अधिकोषस्थ रोख १,१००
२,०००

४,२१,६००

समायोजना :-
१) सवं रण स्कंधाचे लागतमूल्य ` ४०,००० असून बाजारमलू ्य ` ४४,००० होते.
२) सयं त्र व यंत्रावर, उपस्करावर, संगणकावर अनुक्रमे वार्षिक ५%, १०% आणि १५% दराने घसारा आकारा.

३) वेतन १० महिन्याचे दिलले े आहे.

४) ऋणको ` ४०० बुडीत कर्ज आकारून १०% दराने संशयित व बुडीत कर्जनिधी निर्माण करा.

५) जाहिरात खर्च २ वर्षासाठी.

331

९. श्रद्धा एटं रप्रायजेस याचं ी तेरीज खालीलप्रमाणे आहे त्यावरून तमु ्ही ३१ मार्च २०१९ रोजी संपणाऱ्या वर्षाकरिता वार्षिक
खाती तयार करा.
तेरीज ३१ मार्च २०१९ रोजीची

नावे शिल्लक रक्कम (`) जमा शिल्लक रक्कम (`)
प्रारंभण स्कंध २,४०,००० भाडं वल
खरदे ी ८,५०,००० विविध धनको १३,००,०००
विक्रीपरत देय्य विपत्र १,२०,०००
मजरु ी १५,००० विक्री
शक्ती आणि इधं न २९,००० खरेदीपरत ६०,०००
प्रवास खर्च २१,८०० कसर २५,००,०००
अकं ेक्षण शलु ्क १४,७०० अधिकोष अधिविकर्ष
अधिकार शलु ्क ७,००० संशयीत व बडु ीत कर्जनिधी ८,०००
कसर ७२,००० २,०००
टपाल खर्च १,७५० १,५४,०००
बडु ीत कर्ज १३,५०० ८,०००
विविध ऋणको ३,०००
उपस्कर ५,२०,०००
सयं त्र व यतं ्र १,२०,०००
स्वमालकीचा परिसर १५,००,०००
भाडे, दर आणि विमा ७,०२,०००
४२,२५०

४१,५२,००० ४१,५२,०००

समायोजना :-
१) परू ्वदत्त विमा ` २,२५०
२) सवं रण स्कंधाचे लागत मलू ्य ` ३,८०,००० असून बाजारम्ूल्य ` ४,००,००० होते.

३) मजरु ीचे ` ६,००० आणि भाडे ` ५,००० देणे बाकी आहे.

४) ऋणकोवर ` १,५०० बडु ीत कर्ज आकारून ५% दराने सशं यीत व बडु ीत कर्जनिधी निर्माण करा.

५) घसारा आकारा - उपस्करावर वार्षिक १०% दराने, संयत्र व यतं ्रावर वार्षिक १०% दराने आणि स्वमालकीच्या परिसरावर
वार्षिक १५% दरान.े

332

१०. अयुब ॲन्ड कपं नी यांची तेरीज खालील प्रमाणे आह.े त्यावरून ३१ मार्च २०१९ रोजी संपणाऱ्या वर्षाकरिता व्यापार
व नफातोटा खाते आणि त्याच तारखचे ा ताळेबंद तयार करा.
तेरीज ३१ मार्च २०१९ रोजीची

नावे शिल्लक रक्कम (`) जमा शिल्लक रक्कम (`)
हस्तस्थ रोख ४,५७५ ९००
बकँ ते ील रोख १५,४५० कसर
उचल १८,००० अभयकडून कर्ज १५,०००
उपस्कर ६,००० धनको १८,२२५
सयंत्र व यतं ्र ४५,००० विक्री १,९५,०००
प्रारंभण स्कंध ३०,००० खरदे ीपरत ३,०००
खरेदी भांडवल ९०,०००
वेतन आणि मजुरी १,२०,०००
ऋणको ३३,६०० ३,२२,१२५
विक्रीपरत ३०,६००
अंकेक्षण शलु ्क ७,५००
भाडे, दर आणि कर २,२५०
बुडीत कर्ज ५,४००
प्रवास खर्च ६००
विमा ७५०
अभयच्या कर्जावर व्याज १,२००
व्यापार खर्च ४५०
सामान्य खर्च ३००
४५०

३,२२,१२५

समायोजना :-
१) ३१ मार्च २०१९ रोजी शिल्लक मालाचे मलू ्य ` ६०,०००.
२) पूर्वदत्त विमा ` ६०० आहे.
३) ऋणकोवर ` ६०० बुडीत कर्ज आकारून ५% दराने संशयीत व बुडीत कर्जनिधीसाठी तरतूद करा.
४) सयं त्र व यंत्रावर वार्षिक १०% दराने घसारा आकारा आणि उपस्करचे पनु र्मुल्यांकन ` ४,५०० करा.
५) वेतनाचे ` ९०० देणे बाकी आहेत.

333

११. रजनिश ॲन्ड सन्स याचं ी तेरीज खालील प्रमाणे आह,े आणि अतिरिक्त माहिती दिली आह.े त्यावरून ३१ मार्च २०१८
रोजी संपणाऱ्या वर्षाकरिता व्यापार व नफातोटा खाते आणि त्याच तारखचे ा ताळेबदं तयार करा.
तेरीज ३१ मार्च २०१८ रोजीची

नावे शिल्लक रक्कम (`) जमा शिल्लक रक्कम (`)
स्कंध (१.४.२०१७) १,२०,००० ६,००,०००
खरेदी ४,००,००० भांडवल ३,००,०००
मजुरी विक्री
वाहतकू खर्च १७,००० खरेदीपरत ८,०००
वेतन ६,००० विविध धनको १,८०,०००
भाड,े दर आणि कर ६०,००० देय्य विपत्र
विमा १२,००० ८% कर्ज ९०,०००
अधिकार शलु ्क ८,००० (१.१०.२०१७ ला घेतल)े १,००,०००
कसर १०,००० अधिकोष अधिविकर्ष
कुरीयर आकार ४,५०० ७९,२००
बुडीत कर्ज ५,२००
व्यापार व्यय ७,००० १३,५७,२००
उचल २,५००
यंत्रसामुग्री १५,०००
उपस्कर ३,००,०००
एकस्व १,५०,०००
विविध ऋणको ५०,०००
१,९०,०००

१३,५७,२००

समायोजना :-
१) वर्अष खेरच्या शिल्लक मालाचे लागतमलू ्य ` ३,००,००० आणि बाजारमूल्य ` ३,२०,००० होते.
२) वेतन १० महिन्याचे दिलेले आह.े
३) विमा ३० जनू २०१८ रोजी संपणाऱ्या वर्षाकरिता दिला आह.े
४) आपले ऋणको श्री अमित दिवाळखोर झाल्यामुळे त्यांच्याकडून येणे ` १०,००० वूसल होण्या जोगे नाही.
५) ऋणकोवर ५% प्रमाणे सशं यित व बडु ीत कर्जनिधीची तरतूद करा.
६) यतं ्रसामगु ्रीवर वार्षिक १०% दराने आणि उपस्करावर वार्षिक ५% दराने घसारा आकारा.

334

१२. जॉन ॲन्ड सन्स याचं ी तेरीज खालीलप्रमाणे आह.े त्यावरून ३१ मार्च २०१९ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरिता व्यापार व
नफातोटा खाते आणि त्याच तारखचे ा ताळेबंद तयार करा.
तेरीज ३१ मार्च २०१९ रोजीची

नावे शिल्लक रक्कम (`) जमा शिल्लक रक्कम (`)
उचल (१ जलु ै २०१८) १२,००० ४०,०००
हस्तस्थ रोख ८,००० विविध धनको ४,५००
बकँ ते ील रोख २०,००० खरेदीपरत
प्राप्य विपत्र १५,००० लाभाशं १००
मजरु ी १,८०० भाडे २००
कसर ७०० विक्री ५३,२००
भाडे २,००० बकँ कर्ज ५,०००
जाहिरात ३,००० भांडवल ९९,७००
बडु ीत कर्ज १,२००
प्रवास खर्च ८०० २,०२,७००
खरेदी ४०,०००
यंत्रसामगु ्री १५,०००
मोटार गाडी १८,०००
विक्रीपरत १,२००
स्कंध (१ एप्रिल २०१८) १०,०००
विविध ऋणको ३५,०००
निर्गत वाहन व्यय १,०००
६% गुंतवणकू १८,०००
(१ सप्टबंे र २०१८)
२,०२,७००

समायोजना :-
१) सवं रण स्कंध ` २७,०००
२) यंत्रसामगु ्रीवर वार्षिक १०% दराने आणि मोटार गाडीवर वार्षिक ५% दराने घसारा आकारा.
३) विविध ऋणकोवर ५% दराने संदिग्ध ऋणार्थ सचं ितीची तरतदू करा.
४) उचलीवर वार्षिक ५% दराने व्याज आकारा.
५) विविध धनकोवर ३% दराने कसरनिधी निर्माण करा.
६) परू ्वदत्त जाहिरात ` १,००० आह.े
७) भाडे ` १,५०० देणे बाकी आह.े

335

१३. पुष्पकराज याचं ी ३१ मार्च २०१९ ची तेरीज खालील प्रमाणे आह.े त्या आधारे ३१ मार्च २०१९ रोजी संपणाऱ्या
वर्षाकरिता व्यापार व नफातोटा खाते आणि त्याच तारखेचे स्थिती विवरण तयार करा.

तेरीज ३१ मार्च २०१९ रोजीची

नावे शिल्लक रक्कम (`) जमा शिल्लक रक्कम (`)
उचल
मोटार गाडी २,००० भांडवल ८०,०००
हस्तस्थ रोख ३०,००० विविध धनको २५,०००
प्राप्य विपत्र १,००० लाभांश ४,८००
मजरु ी २०,००० कमिशन २,५३५
कसर १,००० ८% कर्ज (१.७.२०१८) १३,७००
भाडे खरेदीपरत
जाहिरात २३५ विक्री ४००
बुडीत कर्ज ३०० ३८,६८०
प्रवास खर्च २,५००
खरेदी ५००
यतं ्रसामुग्री १,०००
कार्यालय व्यय २७,४००
विक्रीपरत ३०,०००
प्रारभं ण स्कंध ५००
विविध ऋणको ६८०
निर्गत वाहन व्यय १०,०००
बकँ ते ील शिल्लक ३५,५००
५००
२,०००

१,६५,११५ १,६५,११५

समायोजना :-
१) ३१ मार्च २०१९ रोजी शिल्लक मालाचे मूल्य ` २८,००० होते.
२) विविध ऋणकोवर ५% दराने बडु ीत कर्जनिधी निर्माण करा.
३) घसारा आकारा - मोटार गाडीवर वार्षिक ५% दराने आणि यतं ्रसामुग्रीवर वार्षिक ७% दरान.े
४) अदत्त खर्च - भाडे ` ८००, मजरु ी ` १,०००
५) भांडवलावर वार्षिक ३% दराने व्याज आकारा.
६) मालकाने स्वतःच्या वयै क्तिक उपयोगाकरिता ` ४,००० चा माल उचलला.

336

१४. ज्योती टरेड् ींग कपं नी याचं ्या खालील तेरजेवरून ३१ मार्च २०१९ रोजी संपणाऱ्या वर्षाकरिता व्यापार व नफातोटा खाते
आणि त्याच तारखचे े स्थिती विवरण तयार करा.

तेरीज ३१ मार्च २०१९ रोजीची

नावे बाकी रक्कम (`) जमा बाकी रक्कम (`)
स्कंध (१.४.२०१८)
विक्रीपरत ९,५०० भांडवल २,००,०००
सुटी उपकरणे ७५० संशयीत व बुडीत कर्जनिधी १,०००
ऋणको विक्री ३८,७५०
प्राप्य विपत्र ५५,००० खरेदीपरत ४५५
खरदे ी ५०,८०० धनको ४७,०००
उपस्कर ४,००० देय्य विपत्र ८,०००
वेतन २९,४५५ कसर १,८४५
विक्रीवरील वाहतूक खर्च १५,०००
कायदशे ीर खर्च ५,०००
विमा ३,०००
ख्याती २,०००
यंत्रसामगु ्री २,२००
मजरु ी २०,०००
बकँ शिल्लक ४०,०००
उचल २,३४५
गतंु वणूक ३०,०००
८,०००
२०,०००

२,९७,०५० २,९७,०५०

समायोजना :-

१) सवं रण स्कंधाचे परिव्यय (लागत) मलू ्य ` ५८,००० आणि विपणी (बाजार) मूल्य ` ६०,००० आहे.

२) बुडीत कर्ज ` १,२०० अपलेखीत करून ऋणकोवर २% प्रमाणे संशयीत व बुडीत कर्जनिधीची तरतूद करा आणि धनकोवर
५% प्रमाणे कसर निधी निर्माण करा.

३) सटु ी उपकरणे पनु र्मुल्यांकन ` ५२,००० करावे आणि उपस्करावर वार्षिक १०% दराने घसारा आकारा.

४) अदत्त खर्च - वेतन ` १,००० आणि मजुरी ` २२५
५) भाडं वलावर वार्षिक २% प्रमाणे व्याज आकारा. तसेच उचलीवर वार्षिक १०% दराने व्याजाची आकारणी करा.

337

१५. खालील खात्यांच्या शिलकांवरून मनिष एंटरप्रायजसे यांच्या पुस्तकात ३१ मार्च २०१९ रोजी सपं णाऱ्या वर्षाकरीता
व्यापार व नफातोटा खाते आणि त्याच तारखेचा ताळेबदं तयार करा.

तेरीज ३१ मार्च २०१९ रोजीची

नावे शिल्लक रक्कम (`) जमा शिल्लक रक्कम (`)
हस्तस्थ रोख
प्रारंभण स्कंध ५,२०० भांडवल ५०,०००
ख्याती १०,३७० बँक कर्ज १५,०००
एकस्व १०,००० दये ्य विपत्र ८,५००
बँकते ील रोख ४,००० धनको ३८,२६०
गाडी भाडे ४,४०० राखीव निधी १,५००
कोळसा आणि शक्ती २,५०० लाभांश २,०००
उपस्कर १,५०० मदु त ठेवीवर व्याज ३,४४०
खरेदी १२,००० विक्री ४०,०००
भ्रमणध्वनी शलु ्क ३५,२६०
कारखाना वेतन ३,२००
दुरूस्ती २,४००
प्रकाश (Lighting)
निर्गत वाहन व्यय ८००
व्यावसायिक शलु ्क १,०००
ऋणको
सयतं ्र व यतं ्र ३६०
कार्यालय उपकरणे १,२४०
आगत वाहन व्यय ४०,०००
१३,७००
१०,०००

७७०

१,५८,७०० १,५८,७००

समायोजना :-

१) ३१ मार्च २०१९ रोजी स्कंधाचे मूल्य ` ३२,००० होते.

२) एकस्व ५०% अपलेखित करा आणि सयंत्र व यतं ्रावर वार्षिक १०% दराने घसारा आकारा आणि कार्यालय उपकरणावर २०%
घसारा आकारा.

३) ऋणकोवर ५% प्रमाणे बुडीत कर्जनिधी निर्माण करून २% प्रमाणे कसर निधीची तरतूद करा.

४) अदत्त भ्रमणध्वनी शुल्क ` ३०० आणि अदत्त गाडी भाडे ` ५०० आह.े

५) भाडं वलावर वार्षिक ५% दराने व्याज आकारा.

६) नमनु ा म्हणनू मोफत वाटलले ा माल ` २,०००.

jjj

338

10 एकरे ी नोंद पद्धती (Single Entry System)

अभ्यास घटक

१०.१ प्रास्तविक आणि अर्थ
१०.२ एकेरी नोंद पद्धती आणि दुहरे ी नोंद पद्धती यातील फरक
१०.३ अवस्था विवरण तयार करणे
१०.४ नफातोटा विवरण तयार करणे
१०.५ अतिरिक्त माहीती/ समायोजना
F अतिरिक्त भांडवल
F उचल (आहरण)
F स्थिर सपं त्तीवर घसारा
F बडु ीत कर्ज
F संदिग्ध ऋणार्थ संचिती
F संपत्ती आणि दये तचे े अवमलु ्यन आणि अधिमुल्यन
F कर्जावरील व्याज
F भाडं वलावरील व्याज
F अदत्त / न दिलले ा खर्च
F परू ्वदत्त खर्च / अगोदर दिलले ा खर्च

क्षमता विधाने

o विद्यार्थ्याला एकेरी नोंद पद्धतीचा अरथ् समजतो.
o विद्यार्थी एकेरी नोंद पद्धती आणि दुहेरी नांदे पध्दतीचा फरक ओळखतो.
o विद्यार्थी स्वामित्व-ससं ्थेचे प्रारंभिक व अंतिम विवरणपत्रक आणि नफा किवं ा तोटापत्रक तयार करू शकतो.

१०.१ प्रस्तावना (Introduction) :
आतापर्तंय आपण मागील प्रकरणात दुहरे ी नोंद पद्धतीने एकल व्यापारी ससं ्ेथचे लेखाकं नाचे कारय् कसे पार पाडण्यात येत याचा
अभ्यास केला. या प्रकरणात आपल्याला लेखांकनाच्या एकेरी नोंद पद्धतीचा अभ्यास करावयाचा आह.े प्राचीन काळात व्यावसायिक
व्यवहार नोंदविण्यासाठी कोणतीही शास्त्रीय पद्धती नव्हती. तेव्हा ते जमाखर्च लिहण्यासाठी पारपं ारिक पद्धतीचा वापर करत असत.
एकेरी नोंद पद्धती लहान व्यावसायिकाला उपयकु ्त आह.े कारण तिथे आर्िकथ व्यवहाराचं ी संख्या कमी असत.े लखे ाकं नाच्या
दुहेरी नोंद पद्धतीची ही अपूर्ण व अशास्त्रीय पद्धती होय. ही पद्धत शास्त्रीय व बिनचकू नाही.

एकरे ी नोंद पद्धतीची अर्थ (Meaning of Single Entry System) :
या पद्धतीमध्ये रोख पसु ्तक आणि वैयक्तीक खाती ऋणको आणि धनको यांची खाती ठेवली जातात. वास्तविक खाती आणि

339

नामधारी खाती वगळली जातात. एकेरी नोंद पद्धतीच्या वापरासाठी कोणतहे ी विशिष्ट नियम नसतात. लेखांकनाची मुळ उद्दिष्ट्ये परू ्ण
करण्यास अयशस्वी आहे. म्हणून यावरून व्यवसायातील वास्तविक नफा-तोटा व व्यवसायाची खरी आर्िथक परिस्थिती शोधून काढू
शकत नाही.

व्याख्या (Definitions) :
i) कोहलर याचं ्या मते ‘‘एकरे ी नोंद पद्धती ही जमाखर्चाची अशी पद्धत आहे की ज्यात नियमानुसार कवे ळ रोख आणि वैयक्तीक

खातीच येतात. ही सदैव अपरू ्ण असलले ी आणि परिस्थितीनसु ार बदलत जाणारी अपरू ्ण दुहरे ी नोंद पद्धती आहे.’’

ii) कार्टर याचं े मते : ‘‘अशी पद्धत किंवा पद्धती की ज्यामध्ये व्यवहाराचं ी नोंद करतांना दुहरे ी संयोगाचं ा अभाव आणि त्यामळु े
व्यापाऱ्याला व्यवसायासाठी आवश्यक असणारी आर्किथ स्थितीची माहिती काढतानं ा असमर्थता दर्शविते.’’

एकेरी नोंद पद्धती ही एक नोंद पद्धती, द्विनोंद पद्धती याचं ा समन्वय आह.े

एकेरी नोंद पद्धती ही खालील कारणासाठी योग्य आह.े :
१. जमाखर्चाची ही पद्धत फारच साधी, सोपी आहे.
२. या पद्धतीध्ये परु ेशी कौशल्य लखे ाकं नाच्या ज्ञानाची तत्वांची आवश्यकता नसल्यामुळे लखे ाकं नाचे रके ॉर्ड ठेवणे सहज व सोपे

आहे.
३. दुहेरी नोंद पद्धतीच्या तुलनने े जमाखर्चाची ही पद्धत कमी खर्चीक आहे.
४. नफा किवं ा तोटा शोधनू काढणे फारच सोपे आहे.
५. प्रामुख्याने ज्या व्यवसायातील व्यवहार कमी आहेत आणि व्यवसायाची सपं त्ती आाणि दये ता मर्यादित आहे.
६. ही फारच कमी वेळेत परू ्ण होत.े

१०.२ एकरे ी नोंद पद्धती आणि दुहरे ी नोंद पद्धती यातील फरक

Points एकेरी नोंद पद्धती दुहरे ी नोंद पद्धती
१) दहु ेरी पलै ु
या पद्धतीत सर्वच व्यवहाराचं ्या दहु रे ी पलै ंचु ी या पद्धतीत सर्वच व्यवहारांच्या दुहेरी
२) खाती नोंद केली जात नाही. पैलुचं ी नोंद कले ी जात.े

या पद्धतीत फक्त वयै क्तीक खाती आणि या पद्धतीत वैयक्तीक खाती.
रोख पसु ्तक ठेवली जातात. वास्तविक आणि वास्तविक खाती आणि नामधारी खाती
नामधारी खाती ठेवली जात नाहीत. पूर्णपणे ठवे ली जातात.

३) तरे ीज या पद्धतीत तेरीज पत्रक तयार कले े जात नाही. दुहेरी नोंद पद्धतीमध्ये तरे ीजपत्रक
४) नफा किवं ा तोटा कारण ही जमा खर्चाची अपूर्ण पद्धती आह.े तयार केले जाते त्यामुळे गणितीय
५) ताळेबदं गणितीय शुद्धता तपासून पाहता येत नाही. शुद्धता तपासनू पाहता यते .े
६) उपयकु ्तता
या पद्धतीत शदु ्ध नफा किवं ा शुद्ध तोटा शोधून या पद्धतीत नफातोटा खाते तयार केले
काढण्यासाठी नफा तोटा खाते तयार केले जात जात असल्यान े निव्वळ नफा किंवा
नाही निव्वळ तोटा शोधता येतो.
या पद्धतीत फक्त अवस्था विवरणे तयार केली या पद्धतीमध्ये व्यवसायाची खरी
जातात. ताळबे दं पत्रक तयार केले जात नाही. आर्किथ स्थिती समजते कारण ताळेबंद

पत्रक तयार केले जाते.

ही पद्धती लहान व्यावसायिक आणि ससं ्था दुहरे ी नोंद पदधती ही सर्व प्रकारच्या
यांना उपयकु ्त आह.े व्यापारी संघटनासाठी उपयकु ्त आह.े

340

७) नियम एकरे ी नोंद पद्धती ही कोणतेही शास्त्रीय नियम दहु ेरी नोंद पद्धतीत शास्त्रीय नियम
८) खरेपणा पाळत नाही. पाळले जातात.
९) महाग
१०) आर्किथ स्थिती सरकारी अधिकारी ही पद्धती ग्राह्य धरत सरकारी अधिकारी ही पद्धती ग्राह्य
नाहीत. धरतात.

एकेरी नोंद पद्धती ही कमी खर्चीक आहे. कारण दुहरे ी नोंद पद्धती ही एकेरी नोंद
वेळ आणि श्रम कमी लागतात. पद्धतीच्या तलु नेने महाग आह.े

अवस्था विवरणावरून व्यवसायाची आर्िकथ ताळेबंदावरून व्यवसायाची खरी व
स्थिती कळत.े वास्तविक स्थिती कळते.

१०.३ प्रारंभिक व अतं िम अवस्था विवरण तयाार करणे. :
एकेरी नोंद पद्धतीत खालील विवरणे तयार कले ी जातात.
i) प्रारभं िक अवस्था विवरण (Opening Statement of Affairs)
ii) अतं िम अवस्था विवरण (Closing Statement of Affairs)
iii) नफा किवं ा तोटा विवरण (Statement of Profit or Loss.)

अवस्था विवरण (Statements of Affairs) :
संपत्ती आणि दये ताचं ्या आधारे अवस्था विवरण तयार केले जात.े ते ताळेबंदासारखे असते. डाव्या बाजूला देयता आणि
उजव्या बाजूला सपं त्ती, एकरे ी नोंद पद्धती मध्ये व्यवसायातील प्रारंभिक आणि अतं िम भांडवल शोधून काढण्यासाठी अवस्था विवरण
तयार करतात. एकूण सपं त्ती आणि एकूण दये ता यातील फरकाला भाडं वल असे म्हणतात.
प्रारभं िक अवस्था विवरण (Opening Statement of Affairs) :
प्रारभं िक अवस्था विवरण हे वर्षाच्या सुरवातीलाा असलले ्या संपत्ती आणि दये तांच्या शिलकाचं ्या आधारे तयार केले जात.े
वर्षाच्या सरु ुवातीचे भाडं वल शोधण्यासाठी एकणू सपं त्ती आणि एकूण दये ता आवश्यक असते.

प्रारभं िक भाडं वल = प्रारंभिक सपं त्ती – प्रारंभिक देयता.

अंतिम अवस्था विवरण (Closing Statement of Affairs) :
अतं िम अवस्था विवरण हे वर्षाच्या शेवटी तयार केले जात.े अतं िम संपत्ती आणि अतं िम दये ता अंतिम अवस्था विवरणात
दर्शविण्यात यते ात. अंतिम सपं त्ती वजा अंतिम देयता कले ्यास अतं िम भांडवल रक्कम प्राप्त होत असते.

अतं िम भाडं वल = अतं िम संपत्ती – अतं िम देयता

खाली दिलेल्या प्रारूपावरून अवस्था विवरणामध्ये समाविष्ट कले ्या जाणाऱ्या पदांची माहिती कळू शकत.े
---------यांचे पुस्तकात

341