وتلا ن ته ت ت و ًري يتً ؤؤ ؤؤ يةؤؤ وايه ؤؤلإ تي ينإيؤؤ رسؤؤؤؤؤؤؤتؤؤ
ؤ ؤؤؤري ؤؤؤ ؤؤؤ ن ؤؤؤث يؤ ءؤ م ءن ةرو ةي . دسؤؤؤؤهيث ه ةؤؤؤؤً ؤؤؤؤ ث
ي ؤؤ ولاث و غم وإن ؤؤؤ و يوى تيؤؤؤري ؤؤؤ
وييث و ينظيؤ ث ةؤؤؤؤؤؤؤ ؤ
تلً ً ؤؤؤر ي نو ت ث و يهن ؤ ثم ؤر لإ ؤ
ى ةؤؤؤؤؤؤً ؤؤؤؤؤؤ ث ييث
ؤؤؤؤءؤؤؤؤج ولإ ؤؤؤؤه
لأ ث و سث نروا ً
وا ؤ ؤإ ةً ث ر ين ةت
و ر د دًلإ ر ر ي م
لا ت ف و تي ر. ً ؤؤؤؤؤؤ و ي ظؤ ث ؤؤؤؤؤؤؤر ؤ نو
ؤؤؤؤؤؤيؤؤؤؤؤؤ ؤؤؤؤؤؤ را م لإ تي ينإي رسؤت
و نر ر و نو سؤؤؤؤؤؤ سؤؤؤؤؤؤ ف ( ةؤؤؤ و سؤؤؤف ا و
و ي لاةؤؤت ي ى
م لإ تي لا ر ي ً إ م ً ؤؤؤؤؤؤؤؤر يؤؤ نو ي و تؤؤ .)٦5
ن لإا يًت ا الإ ي نو ي رر. ن ي د نر ؤؤر تؤؤ
ةؤهرث ينإي ر لإ د يف وضؤؤؤؤؤؤؤ ث تي دثي ث
و ا ت ير ن ث في ا ي ً ي وس ؤ وض ؤث ؤؤؤؤؤ ؤؤؤؤؤ ١١آلإ ١٩٧٠
س ؤؤنوث ؤؤ وا ين ون ؤؤؤؤؤؤؤ ى ين م
(د) ي ي را ث ن ي نو يوى لانف ؤؤؤؤؤؤؤ ؤ ي ت إؤ
لأءن ي ى د ن م ةؤؤؤؤؤؤؤ ن ؤؤؤلإ تي و تؤؤؤ ي ؤؤؤرر ود
م ؤؤلإ تي ى د "ت و ر ؤؤلء ؤؤث نتًؤؤ ؤؤ ث ين ةؤؤؤؤ ث و نروث يةؤؤؤؤ
يء س تةؤؤؤؤؤؤؤ ي ينإيؤؤ ً هؤ يؤ سؤؤؤؤؤؤؤ ؤر ؤ نؤث
سؤؤؤؤي ً ى ر رسؤؤؤؤؤؤت م لإ تي .ي
د ؤؤؤؤؤؤؤر ث ي ؤ را ؤر ؤر ي إة ب ي ة و ضو
ؤؤؤ ي ءؤؤؤ نؤؤؤف ؤؤؤ ي ث ن ؤ را نؤ م ينإيؤ ؤؤؤ ي ي ؤؤؤ را يإ ؤؤؤ
ؤؤ ؤؤ ف ؤؤ ؤؤ ؤؤؤو ؤؤ ؤؤ ؤؤي
ينإي " و ت ي "ت و لاةؤؤؤؤؤؤت ي ي ً ء
ت م لأ ر ي ر
ينإي " ( ي را ٢ي ا ف).
و ؤ ؤي تؤتؤيؤ ؤ اؤ ؤ ؤؤؤ ث
م ؤلإ تي ي يي ؤ سؤؤؤؤؤؤؤؤ
ًت ؤؤؤؤؤ ؤؤؤؤؤ ته ير ن ؤؤؤؤث
50
و و س يء س تنف لإ و ؤؤثؤؤي ؤؤؤ ؤؤ ؤؤؤ و ؤؤ ؤؤيؤؤ نؤؤ ؤؤؤ ي را ً يسؤؤؤؤؤؤؤ ي ي نو
ولا ت ؤؤؤؤؤؤؤؤ ر ؤؤ لإ ث إؤؤ ه ى د " ينإيؤ و ؤرا يؤ ؤ
د ؤؤؤر د ضؤؤؤؤؤؤؤؤؤؤ م ؤي ؤءؤ ؤس ي ي ي رور سؤؤؤؤؤ سؤؤؤؤؤ
ي رو وتً لإ ي ث يسؤؤؤؤؤؤتي ضؤؤؤؤؤؤي و را ي
تةؤؤؤ ي و تم ًت س ؤؤؤرو ؤؤؤ " و ؤؤؤررث ؤؤي ؤؤؤ را
تةؤؤؤ تي تت تإو سؤؤؤؤ رسؤؤؤؤ ( ي د) ى د "
ود ضؤ م يء س تنف لإ ي ثي و ً ؤؤؤؤؤؤ و و تي ر
يوإن ي ينإي ؤؤ .و ؤؤ ينإي ي ن ً ؤ ضؤي
د ض م يء س تة ي ين ةؤؤؤؤ ويسؤؤؤؤ م د ضؤؤؤؤ م ي ن يو را رو ".
يء س تنف لإ ي ةؤؤؤؤرو
دو يي تتو هم ةؤؤؤؤؤؤؤ وإ تي ترً ي ًت تهم ود ؤ ؤي ؤؤؤ نؤو اؤ ؤ ؤؤؤ ث
وإ ح ثي يء س دو و ر م ؤؤؤلإ تي تي تي ؤؤؤ س
ؤ ضؤؤؤؤؤؤؤو ؤؤؤ ؤ ؤؤؤ .وتؤ تؤ ؤإ دو د ث ي د ضؤؤؤؤؤؤؤ .والإ سؤؤ إ ي و ي ي رر
ؤؤؤر ؤؤ ؤؤى د ؤؤيؤؤءؤؤ ؤؤس يؤؤ نو واؤؤلإ ه ؤؤ ث اي
ي ؤؤؤ ظؤؤؤ ث ينإيؤؤؤ س تةؤؤؤؤؤؤؤ ي ا يء س يء س تةؤؤؤؤؤؤ ي و يء س
نوف ً و ينإي ي س تنف لإ .و يء س تةؤ ي
يء س تنف ؤؤلإ يؤؤ ت إ ؤؤؤؤ ت ضؤؤؤؤي رسؤؤؤؤتو او ه ؤؤؤ تةؤؤؤؤؤؤؤ ؤؤؤ ي
ينإي ؤ ( ي ؤ را )١٠و ت و
ؤؤ يء س تنف ؤؤلإ ؤؤرر ي و ي نو .
ي ثيؤؤؤ ن ضؤؤؤؤؤؤؤو إ
نر ث تو ى يسؤؤؤؤؤؤؤرو تهؤؤؤ ديؤؤؤ يء س تنف ؤؤلإ لا ؤتؤ ؤ ؤ ؤيؤ ؤؤؤ ةؤؤؤؤؤؤؤ
هو ه ؤؤؤ تنف ؤؤؤلإ ؤؤؤ نر ا و ؤنؤتؤً ؤؤؤف ؤيؤءؤ ؤس ؤإؤ ؤ
د ض م ي يء س تنف لإ لا ت سؤؤؤؤ سؤؤؤؤ ون
م ؤؤؤلإ تي ي ينإيؤؤؤ
ؤر و لأينؤ م ؤ ي .ودام و ت و ي س ون ؤؤؤ ؤؤؤ س ودي ن س ؤؤؤؤؤؤ ي
و رر ي لأ ضؤؤؤؤؤؤؤ م لا ي د ضؤ .ودام ًت ؤ ؤ ت
لاًت ؤؤ ؤؤ ث تنف لإ تي ةؤؤؤؤ ا ولا ر ى ثني
ةؤؤؤؤؤؤؤ و ونو ر ء و . اي تً لإ ي ث تةؤؤؤؤ
ي سؤؤه يء س اي ضؤؤي ؤ ي ؤؤؤ ؤتؤإؤو ؤ ؤيؤنؤإؤيؤؤؤ
تنف ؤلإ يون ولأنظيؤ و فظ و نهو ي يه لاءتي
نظؤؤ م ؤؤ م وتنف ؤؤلإ يو نؤؤ
ينإيؤؤؤ وا ؤؤؤلإ ؤؤؤ يء س
وي ي تتو ى ا
ةرو ينإي .
وي لإ ا ي ي ئ م
دني درً تؤؤ تفؤؤ ؤؤؤؤؤؤؤ ؤؤ
ؤؤؤ نو م ؤؤؤلإ تي ؤؤؤلإ
ؤؤؤؤؤؤؤر 4٨ي ولإ
51
ً ؤؤ نو م ؤؤلإ تي ين هم يو سؤؤ سؤؤ ً ؤؤ نث ث لإ ي نو ة ؤؤؤؤ
م ي ؤ ءؤ ؤ ؤ ظ هم. سؤؤؤؤ ي ضؤؤؤؤ يتيري ي
وإ ي و ي ينإيؤؤؤ
اي ي ي ووءر ثو ا ي اؤلإ ؤؤؤؤؤؤؤرر يو يوي ًلإ ن يتإو ءر
و ؤ ؤرا ؤ ف ؤو ي يي س ؤؤ وي يسؤؤ م
ي ر ةؤؤؤؤؤه ر ؤؤؤؤؤر م ؤؤؤ د يؤؤؤ نو ينؤؤؤ
لاةؤؤؤؤؤؤؤت ي "دي ي ن وي ت واو ت و تي ة ؤؤؤى
سؤؤ سؤؤ ير سؤؤتإ و سؤ ي و يه ؤ في يه ت ث سؤؤؤؤؤؤؤ ؤؤ سؤؤؤؤؤؤؤ ؤؤ
د ءر سؤؤؤؤؤؤؤ ي ويتو ن
يضؤؤؤؤؤؤؤ ؤؤؤ ن و لأ ر ن و رر يإ ي م " ١٩٨٠د ولاءتي ولا ت ر .
تإو ثيؤؤؤ ي ولاءتيؤؤؤ ي
رم ةؤؤ ن ر
لإ تي ...وي ر م م لإ تي
ًؤؤؤ و ي ًإؤؤؤ ؤؤؤرو ؤؤؤ يو ي ؤؤؤؤؤؤؤ ؤ و ؤرا ي و و د ؤؤرنؤؤ متؤؤ وم
و را ي ً تء م ؤ ةؤؤؤؤؤؤؤ ؤف و ؤر توضؤؤؤؤؤؤؤ ث ن ي ي را
ؤلإ تي تي ؤ يؤث ي يإ سؤؤؤ سؤؤؤ ثو ا تي دنء ث
ؤ ؤ ؤي و ؤتؤي اؤي ً ؤؤؤرى ف ولأ ر إ رم ر اؤلإ يؤ نو ؤلإ ؤ و ؤر
الإ ي و ت ؤؤؤؤؤ ب ى يؤ ؤيؤنؤءؤ ث ؤ ؤ ؤ ى ؤتؤي
لأسس تي يوم ه ييته ثو ا لأ ن م ةؤؤؤؤؤ ف
س سي رو ود الإ دسؤ سؤه ء ي م ت ر
ؤؤؤؤؤ ي ء ضؤؤؤؤؤ ي ر ت و ء لا يرم ًري و تي م ت د ؤؤؤر م ؤؤؤ
يوي ؤؤؤ ث ي وإ ي" ءؤر ؤ يو ب ثو " (يإ و تى ء نؤؤ ؤؤ يو تي
تيته ه ؤؤؤ يو إ ي
( يو ي و .)4 و .)٩٩ ر م ؤؤؤؤؤؤؤؤؤؤ ى
ُة ؤؤؤ ا يوإنو لأ ر ي
ؤر يءؤ و ا تي يؤث
ؤ ؤى لأ ؤ ر يؤ يؤوإؤنؤ ؤهؤم
تى ت م تهم ن ا
52
ت ي را ثو ا ١٧تيو ؤؤؤ .يؤؤؤ د ي لأيؤؤؤ ؤ ي ؤ ءؤ ي ؤر ؤ تي
ؤؤؤ يؤؤؤث هؤؤؤ ثو ا ١٧تيو
ؤتؤي د ؤ ث ؤ ؤ ؤم ؤؤؤلإ تؤي را ثو ا ١٧ر ين ث يو يء را يضؤؤؤؤ ر ي
ً ً ؤؤؤؤؤؤؤر ؤ نو م
ودنء ث يرسس ت تى د ثيؤؤ ؤؤ ت يؤؤ ًلإ " د ي ؤ لإ تي اي ي ء يسؤتنرا
ؤفؤ ؤ ؤ ف ؤ ؤ ؤؤؤو ؤ ؤ ي
وض ت ً ى ء نف و ءيه اؤلإ يوي ؤ ث يتؤ ً ؤ لاةؤؤؤت ي ونظ ت ننسؤؤؤ ن
ؤؤؤ ؤؤؤ لأ ؤؤؤ ث ي وإ
ي سؤإ ت ي ًنء ث ى س ن ؤؤؤؤؤؤؤوو ي ي و تي تةؤؤؤ ء م يهم
را ضؤؤؤؤؤؤ تسؤ ؤ ؤ ؤ ؤ ؤء رستو دو لاتف ث نر
وتيري ونسؤ ن ى يسؤتوى ؤؤؤ وح يو إن ؤؤؤ وو ؤؤؤرا
ؤ و ؤ م ث ؤ ؤو لأي ؤ هؤؤرب ؤؤلإ او نؤؤ م وإ
دءيه. يسؤؤتي لا دث سؤؤت
" ( يو ي و .)٣
المصادر:
وم وث .٢٠١٧ ر رر يإ ر م س ا لإ ي ود و .١
.٢نة ث و و ا ثي ون م ت ف نون و و ثو ا وننس ر ر .١٩٨٠
.٣ينلإ ة و نظ ي ي ي نو رستو ر و ر نة ي .٢٠٠٧
.4ينلإ ة و سف ا س س لإ ا نة و تو ه ر ر .٢٠١5
ر يي إي يض ر ينةو ث إ .5ينلإ يو ي نض و ي س
تونس .٢٠٠٢
53
54
والرلمة لشهدائها وروادها واللرية والع لع ارق الشموخ وال برياء
ي س ي زف ء ي ردُ ُ ح ظ م ي ز تهري
لا ر ي وم ت ُ تنري
ء ح ي لا إ ُ سي
الإ س ْث يو ظ ًني ي ظ دن ر نس ن ُءْ يهْم
الإ ر وس ي د ر ت ي
لا ة دن ْ ظنوز تواي
ستي ُي ي د سيث ي ْ يث ن ي زر ُر
و رزم ةه را ة ن يت ي
رث و ن ي تلُّي
تيوُ نرن نستء ُ وْي زضز
ي ُ ْ ز ث ُ ت سي ر د ريو ي ن
وم ست و ي ز تظُّي
و ة و ًف
ت و ف تهْم تةفي ي يهْم
ء ُ ي رئ ظ ُيةْ لإي ي وم لإ وُ رم تس ُّيي
ي لأي ن ي يوز نض
ر ن و زر يث ي ةن و
لا ر ن ُ ي ز ُي تي
و يرام سيو إ ءهني
ملسن يوسف /كمو ٢٠٢٢
55