ม่อนเขาแก้วแดนเครื่องปั้น

ม่อนเขาแก้ว
แดนเครื่องปั้ น

ชั้นมัธยมศึกษทปีที่ 5 / 6
ปีการศึกษา 2564 กลุ่มบี

ประวัติและความเป็นมา

เครื่องปั้ นดินเผาบ้านม่อนเขาแก้ว เป็นงานหัตถกรรมที่เกิดจากการสะสมการเรียนรู้ และ
ประสบการณ์ด้านต่าง ๆ ที่สืบทอดกันมาตั้งแต่อดีต โดยมีการปรับปรุง ประยุกต์ และเปลี่ยนแปลง
ตามสถานการณ์ทางสังคม เป็นองค์ ความรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่นที่สั่งสมมารุ่นต่อรุ่นจนถึงปัจจุบัน ชาว
บ้านม่อนเขาแก้วเติมประกอบอาชีพทำนา ทำไร่ และปั้ นหม้อดิน พ่อเฒ่าจันทร์ สายสอน เล่าให้ฟังว่า
การปั้ นหม้อดินไม่ได้เริ่มโดยชาวบ้านม่อนเขา แก้ว แต่เริ่มต้นที่บ้านวังย่าเฒ่า ชาวบ้านวังย่าเฒ่ากลุ่ม
หนึ่ง แต่เดิมทำอาชีพปั้ นหม้อดินอยู่ภายในหมู่บ้านวังย่าเฒ่า ได้พากันอพยพ ครอบครัวไปสร้างหลัก
ฐานอยู่ที่บ้านไร่ ต่อมาบ้านไรโต้แยกออกเป็น ๒ หมู่บ้าน คือ บ้านไร่ และ บ้านม่อนเขาแก้ว และยืด
อาชีพปั้ นหม้อดินขาย หม้อดินที่ปั้ นนั้นส่วนใหญ่จะเป็นหม้อน้ำ ใช้สำหรับใส่น้ำดื่ม การปั้ นหม้อน้ำ จึง
จัดเป็นอาชีพใหม่อาชีพหนึ่งที่ชาวบ้านไร่ให้ความสนใจ ซึ่งแต่เดิมทำไร่ ทำนา ก็พร้อมใจ กันหันมาทํา
อาชีพปั้ นหม้อน้ำอีกอาชีพหนึ่ง ชาวบ้านไร่นั้น จริงจังต่อการ ทําอาชีพ จึงทำให้ผลงานการปั้ นหม้อ
ของพวกเขามีความสวยงาม และเป็นที่นิยมใช้ของชาวภาคเหนือทั่วไป จนสร้างชื่อเสียงให้กับหมู่บ้าน
และได้ชื่อว่าหม้อน้ำที่ดีคือ “หม้อน้ำบ้านไร่”

ตั้งแต่ “หม้อน้ำ” ได้สร้างชื่อเสียงให้กับบ้านไร่ จึงทำให้ชาวบ้านในหมู่บ้านอื่นที่
อยู่ ใกล้เคียงสนใจและเข้ามาศึกษาวิธีการทำ แล้วนำไปเผยแพร่ในหมู่บ้านของ
ตน ชาวบ้านม่อนเขาแก้วก็เป็น กลุ่มหนึ่งที่ให้ความสนใจมากหลังจากที่ได้ศึกษา

วิธีการปั้ นหม้อน้ำอยู่ระยะหนึ่ง ก็นำไปลองทำและด้วยความมีทักษะ ฝีมือที่
ประณีต มากกว่าหมู่บ้านอื่น จึงทำให้ ชาวบ้านม่อนเขาแก้วสามารถทำเป็น
อาชีพหลักอีกอาชีพหนึ่ง สำหรับชาวบ้านไร่นั้น ต่อมาได้หยุดการปั้ นหม้อน้ำ
ขาย เนื่องจากได้เกิดอาชีพใหม่ขึ้นใน หมู่บ้าน คือ อาชีพทำครกหิน นับแต่นั้นมา
อาชีพปั้ นหม้อน้ำจึงกลายเป็นอาชีพหลักของชาวบ้านม่อนเขาแก้ว การปั้ นหม้อ
ดินของชาวบ้านม่อนเขาแก้ว ถือได้ว่าเป็นอาชีพเก่าแก่ที่ทำกันมาหลายชั่วอายุ
คน สืบทอดกันมาร่วม ๒๐๐ กว่าปี จนกระทั่งสืบทอดกันมาถึงรุ่นลูกรุ่นหลาน

กระบวนการปั้ น
เครื่องปั้ นดินเผา

วัตถุดิบและวัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ในการปั้ น
๑. เครื่องมือสำหรับนวดดิน (กระบะรูป
สี่เหลี่ยม)
๒. ดินโป่งมัน
๓.น้ำ
๔.เครื่องโม่ดิน
๕.เครื่องมือที่ใช้ในการขูดดิน
๖.เครื่องมือที่ใช้ในการตกแต่ง
๗.เครื่องมือและวัสดุที่ใช้ในการเผา
๘.เครื่องมือที่ใช้รองฐานเครื่องปั้ น
(แป้นหมุน)
๙.วัสดุสำหรับเครื่องเป็น

วิธีทำเครื่องปั้ นดินเผา

1. การเตรียมดิน ผสมดินเหนียว 2 ส่วนกับทราย 1 ส่วนลงบนกระบะไม้ เติม
น้ำลงไป
เล็กน้อย และนวดให้ได้ที่ ปั้ นเป็นก้อนสี่เหลี่ยมใส่ถุงพลาสติกไว้ไม่ให้ถูกลม
เพื่อป้องกันไม่ให้ดินแข็งตัว
2. การขึ้นรูป ขึ้นรูปชิ้นงานด้วยมือ โดยใช้แป้นหมุน แบ่งดินออกมาปั้ นเป็น
แท่งกลมแล้ว ขดขึ้นไปเป็นชั้นจนได้ความสูงและขนาดตามต้องการ
3. การตกแต่งชิ้นงาน โดยใช้ไม้ตีด้านนอกให้เกิดลวดลาย ด้านในใช้หินรองไว้
ตกแต่ง จนได้รูปทรงตามต้องการ
4. การผึ่ง นำชิ้นงานที่ปั้ นเสร็จแล้วผึ่งไว้ในที่ร่ม อย่าให้ลมโกรกหรือถูก
แสงแดด เพราะจะ ทาให้ดินแห้งเร็ว เกิดรอยร้าวได้ ระยะเวลาในการผึ่งขึ้นอยู่
กับขนาด ถ้าชิ้นงานขนาดใหญ่จะใช้เวลาในการผึ่ง นาน ประมาณ 3 – 7 วัน
5. การเผา นำชิ้นงานออกมาตากแดดประมาณครึ่งวันก่อนนาไปเรียงในเตา
เผา โดย เครื่องปั้ นดินเผาชิ้นใหญ่จะอยู่ด้านล่าง ส่วนชิ้นเล็กจะอยู่ด้านบน จาก
นั้นสุมด้วยฟาง ฟืน (ข้อไม้ไผ่) และ ขี้เถ้าจุดไฟเผาไว้ 1 คืน จะได้
เครื่องปั้ นดินเผาพร้อมใช้และจาหน่าย

กระบวนการจัดการองค์ความรู้




ชาวบ้านม่อนเขาแก้ว ทำอาชีพปั้ นเครื่องปั้ นดินเผามากกว่า 70
หลังคาเรือน เป็นงาน ช่างฝีมือดั้งเดิม ที่ได้รับการถ่ายทอดมา
ตั้งแต่บรรพบุรุษ โดยสืบทอดจากอดีตจนถึงปัจจุบันยาวนาน
มากกว่า 200 ปี มีความหลากหลายผลิตภัณฑ์ให้ลูกค้าเลือกใช้
เลือกซื้อ ตามความต้องการของตลาด และได้จัดแหล่ง เรียนรู้
ภูมิปัญญาท้องถิ่น “การปั้ นหม้อดินบ้านม่อนเขาแก้ว” และศูนย์
ฝึกอาชีพชุมชนตาบลพิชัยขึ้น ใน หมู่บ้าน สาหรับผู้สนใจในการ

เรียนรู้การปั้ นเครื่องปั้ นดินเผา เปิดให้บริการทุกวัน และ
สามารถเยี่ยมชมการ ทาเครื่องปั้ นดินเผาตามครัวเรือนที่ทำ

เครื่องปั้ นดินเผาได้อีกทางหนึ่ง

คุณค่าและบทบาทของวิถีชุมชนที่มีต่อ
มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม

๑.คุณค่าของมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่สำคัญ
เครื่องปั้ นดินเผาบ้านม่อนเขาแก้ว เกิดจากการสืบทอดกันมา ตั้งแต่อดีต มีการปรับปรุง
เปลี่ยนแปลง ประยุกต์ รูปแบบผลิตภัณฑ์ตามสภาพของสังคม และความ ต้องการของตลาด
เป็นองค์ความรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่นของชาวบ้านที่สั่งสมกันมาจากรุ่นสู่รุ่นจนถึงปัจจุบันแต่เดิม
เป็นการทำเครื่องปั้ นดินเผา เพื่อใช้สอย ครัวเรือน แต่ในปัจจุบันได้มีการพัฒนาผลิตภัณฑ์ รูป
แบบที่หลากหลายตามความต้องการของลูกค้า จนกลายเป็นการปั้ นเครื่องปั้ นดินเผาเพื่อการ
ขาย ซึ่งเป็นอาชีพหนึ่ง ของชาวบ้านม่อนเขาแก้ว
๒. บทบาทของชุมชนที่มีต่อมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม ชาวบ้านม่อนเขาแก้ว ได้มีการ
สืบสานการทำเครื่องปั้ นดินเผามากกว่า ๗๐ ราย มีการสืบ ทอดจากรุ่นสู่รุ่น มีการปรับปรุง
เปลี่ยนแปลง ประยุกต์รูปแบบผลิตภัณฑ์จากเดิมปั้ นเครื่องปั้ นดินเผาเพื่อใช้ สอยในชีวิต
ประจำวัน แต่ปัจจุบันได้ปั้ นเครื่องปั้ นดินเผาเพื่อการขาย สร้างรายได้ให้กับตนเองและ
ครอบครัว โดยชาวบ้านยึดเป็นอาชีพรองหลังจากฤดูทำนา ทำให้หมู่บ้านมีชื่อเสียงเป็นที่รู้จัก
ของคนทั่วไป