มิตรภาพต่างสายพันธ์ุ

ลูกผู้ชาย ใบไม้ และป่าทึบ

- ๔๙ -

ในป่าเริ่มเข้าสู่ฤดูกาลแห่งความเยือกเย็น น้ำในลำห้วย
ต่าง ๆ ลดระดับ สายน้ำใสจนมองเห็นปลาแหวกว่าย นกกินปลา
เพิ่มจำนวน สัตว์ป่าหลายชนิดทยอยลงจากภูเขาหรือตา มาอาศัย
อยู่บริเวณที่ราบลุ่ม สัตว์ป่าตัวผู้เตรียมผลัดขน อีกไม่นานขนจะ
เข้มและมันเป็นเงางาม นกยูงตัวผู้ก็เช่นกัน

พ่อแนะนำว่า “ปู่เป็นครูพรานของพ่อ” และยังแนะนำเพิ่มว่า
“ปู่ยังเป็นรุ่นพี่เกษตรของพ่อ” หลังจากจบเกษตรในเมืองไทย ก็ไป
ศึกษาเพิ่มเติม ณ ประเทศที่เป็นต้นตำรับเกษตรสมัยใหม่ เมื่อกลับ
มา ก็ตามพี่ชายไปหักร้างถางพงจับจองที่ในหุบเขา

ที่นั่น ปู่กลายเป็นพรานช้าง “ชาวบ้านมาร้องเรียนว่าปลูก
พืชผลไม่ได้ โดนฝูงช้างเข้ามากินหมด ผมต้องออกไปยิงให้”

มันเป็นเรื่องราวที่ผมนั่งฟังอย่างไม่รู้เบื่อ บางเรื่องช่างเหลือ
เชื่อ ตื่นเต้น และเมื่อคิดถึงสภาพป่าในทุกวันนี้ซึ่งเปลี่ยนแปลงไปจาก
เดิม ทำให้ผมแทบนึกไม่ออกว่ามันเคยมีเรื่องราวดังเช่นที่เล่า

ปู่เป็นสุขเสมอเมื่อได้รับฟังเรื่องราวจากป่า เรากลายเป็น
เพื่อนที่พูดคุยในสิ่งเดียวกัน วัยอันแตกต่างไม่ใช่อุปสรรค

แม้ร่างกายของปู่จะเปลี่ยนไป แต่ใจของผู้ชายเช่นปู่ไม่เคย
เปลี่ยนแปลง

- ๕๐ -

ก่อนปีใหม่ ผมไปเยี่ยมปู่กับพ่อ ปู่กำลังไม่สบาย พรุ่งนี้จะ
ไปพบหมอ คนดูแลบอกว่าไม่ยอมกินอะไรหลายวันแล้ว

ปู่แสดงความดีใจ ยอมกินข้าวไปหลายคำ ก่อนสั่งให้ผม
เข้าไปหยิบอุปกรณ์ถ่ายรูปในห้องออกมา ผมยกเลนส์และกล้องออก
มาวางบนพื้นปูนั่งบนเก้าอี้โยก

ในห้องเล็กๆ ของโรงพยาบาลในต่างจังหวัดแห่งหนึ่ง ผมนั่ง
อยู่ข้างๆ เตียงซึ่งมีผู้ชายอายุ 81 ปีนอนอยู่

ผมมองสบตาพร้อมกับจับมือของชายที่ผมเรียกว่า “ปู่”
ท่านบอกให้ผมกลับไปทำงาน ผมลุกขึ้นยืนก่อนจะหันมามองผู้ชาย
ที่นอนอยู่บนเตียงอีกครั้ง ตาของเราสบกัน

“เอามันให้ได้” ปู่หมายถึงงานที่ผมมุ่งมั่น
ถ้อยคำของปู่แว่วอยู่ในหัว มันไม่ใช่คำสั่ง แต่มันคล้ายเป็น
ภาระที่ต้องทำให้สำเร็จ ไม่เพียงเป็นภาระที่ผมต้องทำให้สำเร็จ แต่มัน
คือภาระที่ผู้ชายคนหนึ่งมอบความวางใจให้ผู้ชายอีกคนหนึ่งไปทำ
มันเป็นเหตุการณ์ที่ผ่านมาแล้วกว่าห้าปี มันเป็นการทำงาน
อย่าง “เอาจริง” ตลอดระยะเวลาถึงสามปี สำหรับการบันทึกภาพ
สัตว์ป่า มันเป็นช่วงเวลาที่ไม่นานนัก แต่มันก็ช้าเกินกว่าที่ผู้ชายคน
หนึ่งจะรอดูไหว

- ๕๑ -

ผมพยายามกลั้นน้ำตาเอาไว้ อย่างน้อยมันอาจทำให้ปู่รู้ว่า
ผมยังเป็นลูกผู้ชายในแบบที่ปู่เป็นอยู่บ้าง

นวลจันทร์วันเพ็ญงดงาม
จากบนนั้น ผมหวังว่าปู่คงมองไม่เห็นว่านัยน์ตาของผม
เปียกชื้น
จากบนนั้น ผมหวังว่าปู่คงจะไม่ได้ยินเสียงสะอื้นเบาๆที่
พยายามกลั้นเอาไว้

เสือนอกกรง

- ๕๓ -

มีข่าวเสือหลุดเข้ามาในเมืองอีกแล้วนะครับ
ไม่มีใครทราบแน่ชัดว่าเจ้าของรอยตีนโต ๆ ตัวนี้มาจาก
ไหน เดินเรื่อยเปื่อยมาจากป่าหรืออาจหลบหนีออกมาจากกรง
ที่ไหนสักแห่ง
ขบวนการไล่ล่าถูกจัดตั้งขึ้น อาวุธครบครัน ตามล่ากันทั้ง
ทางภาคพื้นและบนอากาศ เสือตัวนี้ยังมีโชคอยู่บ้าง เพราะขบวนไล่
ล่าตามหาก็ไม่พบ ที่ผ่านมาเมื่อมีข่าวเช่นนี้เกิดขึ้น ผมจะมีความรู้สึก
หลากหลาย เราที่โกรธจนกระทั่งหลั่งน้ำตา
ถ้าเหตุการณ์นี้จบลงด้วยความตายของเสือ ครั้นมีข่าวการ
ไล่ล่าของเสือจึงทำให้ผมรู้สึกว่าสิ่งที่พยายาม “นำเสนอ” ดูจะไร้ค่า
โดยสิ้นเชิง
การที่ผมติดตามค้นหาร่องรอยและเฝ้ารอตามบริเวณที่
“คาดว่า” เสือจะปรากฏตัว มันทำให้ผมได้รับรู้ว่าแท้จริงแล้วเบื้อง
หลังความเป็นยอดนักล่าหมายเลขหนึ่งอย่างเสือคือความเปล่าเปลี่ยว
และการต้องดำเนินชีวิตไปเพียงลำพัง
ข่าวการไล่ล่าเสือที่หลุดเข้ามาในเมืองครั้งล่าสุด ทำให้ผมรู้
ว่าบางที “ทรรศนะ” คงเป็นเรื่องที่เปลี่ยนแปลงไม่ได้ หากต้องการ
เป็นเสือที่ยังมีชีวิต อาจต้องถอยกลับเข้ามาอยู่ใน “กรง” เพราะข้าง
นอกนั้น มันไม่ใช่โลกที่เหมาะสำหรับ “เสือ”

เสือในวัด

- ๕๕ -

เสือขนาดใหญ่อย่างเสือโคร่งเป็นข่าวอีกแล้วนะครับ แต่
คราวนี้เป็นข่าวที่ดูจะแปลกอยู่สักหน่อย ไม่ใช่ข่าวเสือหลุด เสือ
หลงป่า หรือเสืออาละวาด แต่กลับเป็นข่าวว่าเสือที่ว่าดุร้ายหลาย
ตัวเหล่านั้น “เชื่อง” จนดูเหมือนหมดมลายไปเลย

ข่าวบอกว่าพระในวัดแถวเมืองกาญจน์เลี้ยงเสือโคร่งพวกนี้
มาตั้งแต่เล็กๆ พวกเขาจึงเชื่องและคุ้นเคยกันดี แต่มีข้อเท็จจริงอยู่ว่า
รูปร่างของเสือถูกออกแบบมาให้มีหน้าที่เป็นนักล่าอย่างเหมาะสม แต่
ในความเป็นจริง เสือมีหนังบางมาก บางจนกระทั่งลูกปืนเล็กๆ นัด
เดียวก็ฆ่าเขาได้

เสือจะมีชีวิตอยู่รอดขึ้นอยู่กับความสามารถและทักษะในการ
ล่าเหยื่อ แต่เสือล่าเหยื่อตามหน้าที่และเพื่อยังชีพเท่านั้น

แต่ข่าวร้ายที่เสือในวัดเมืองกาญจน์ถูกฆ่าโดยวิธีใส่ยาพิษใน
อาหาร เสือที่คิดเสมอว่าคนคือเพื่อนรัก กลับถูกฆ่าอย่างเลือดเย็น

เมื่อไม่นานมานี้ ผมเขียนถึง “เสือนอกกรง” ไว้ว่า หาก
อยากมีชีวิตอยู่ บางทีเสือต้องถอยกลับเข้ามาอยู่ในกรง เพราะโลก
ข้างนอกมันไม่เหมาะสำหรับเสือ

แต่ดูเหมือนว่าจะผิดข้อเท็จจริง เพราะแท้จริงแล้วนั้นทุกวันนี้
ไม่มีที่ใดเหมาะสมสำหรับเสืออีกต่อไป

ไม่ว่าจะเป็นในป่า ในกรง หรือแม้แต่ในวัด

ข้างหลังช้าง

- ๕๗ -

มีข่าวช้างอีกแล้วนะครับ ดูเหมือนว่าคราวนี้จะเป็นข่าว
ค่อนข้างใหญ่ เพราะมีช้างถึงห้าตัวถูกฆ่าในป่า เป็นป่าที่ผู้คนรู้จัก
มากและไม่สมควรที่จะมีสัตว์ป่าถูกฆ่าในป่าซึ่งมีมาตรการเข้มงวด
ในการปราบปรามอย่างป่าห้วยขาแข้งอีกแล้ว

ในช่วงเวลาของการเป็นช่างภาพสัตว์ป่า รวมถึงตลอดเวลา
สามปีที่ผ่านมา ผมใช้เวลาอยู่ในป่าห้วยขาแข้ง คงต้องยอมรับว่าผม
เป็นส่วนหนึ่ง หรือจะพูดให้ถูก ผมเป็น “พวก” เดียวกับคนงาน
พิทักษ์ป่าในหน่วยป่าไม้

งานประจำหรือหน้าที่รับผิดชอบของเราคือดูแลทำความสะ
อาดรอบๆ หน่วยและลาดตระเวน เราจะลาดตระเวนเดือนละ
ประมาณสี่ครั้ง ครั้งละ 3 - 4 วัน

เวลาลาดตระเวน เราใช้ปืนลูกซองห้านัด ผู้ต้องหาในป่าเวลา
นี้ แยกเป็นสองประเภทง่าย ๆ พวกแรกเป็นชาวบ้านที่เข้ามาหาเนื้อ
ไปกินและขายบ้าง ส่วนอีกพวกเป็นประเภทนักฆ่ารับจ้าง เมื่อฆ่าได้ก็
จะเอาไปเฉพาะชิ้นส่วนที่ต้องการ เนื้อไม่ค่อยสนใจ

อย่างไรก็ตาม เมื่อมีสัตว์ป่าถูกฆ่าพวกเราก็หลีกความรับ
ผิดชอบไม่พ้น ทุกครั้งที่เราพบ เราจะนิ่งอึ้ง โกรธคับแค้น สุดท้ายก็
นั่งลงร้องไห้ เราไม่อายใครหรอกครับ

แต่ป่ามันก็อยู่ลึกเกินกว่าใครจะได้ยิน

สัตว์ป่าและการถ่ายภาพ

- ๕๙ -

ช่วงเวลาราว ๆ ปี พ.ศ. ๒๕๓๐ ผมเริ่มต้นทำประโยคที่ว่า
“คนเราเลือกเกิดไม่ได้ แต่เลือกที่จะเป็นอย่างไรได้” ให้เป็นจริง

ผมเริ่มใช้ชีวิตตามใจหวัง ใช้เวลาส่วนใหญ่อยู่ในป่า เดินทาง
ด้วยรถกระบะขับเคลื่อนสี่ล้อ มีเครื่องมืออันหมายถึงกล้องและเลนส์
อันเหมาะสม

วิถีเช่นนี้ทำให้ผมนึกว่าได้กลายเป็นช่างภาพสัตว์ป่าแล้ว ถึง
ขนาดพิมพ์นามบัตรไว้ไว้แจกผู้คนที่พบปะ แต่หลังจากใช้ชีวิตในป่า
มาสักระยะ ผมก็เก็บนามบัตรไม่กล้าบอกใครว่าผมเป็น “ช่างภาพ
สัตว์ป่า”

ทำงานมาเนิ่นนาน ผมก็พอมีประสบการณ์ที่จะเล่าสู่ให้กับผู้
ที่อยากบันทึกภาพสัตว์ป่าบ้าง

กับคำถามที่ว่า ผมเริ่มต้นถ่ายภาพสัตว์ป่าด้วยเลนส์ชนิดใด
ผมตอบว่า ผมไม่ได้เริ่มต้นด้วยเลนส์ แต่เริ่มต้นด้วยความอยากเป็น

หลังจากใช้เวลาดูนกมาพอสมควร ผมก็เริ่มอยากเป็นช่าง
ภาพสัตว์ป่า

ภาพสัตว์ป่าส่วนใหญ่ ผมบันทึกได้จากการนั่งเฝ้ารออยู่ใน
ซุ้มบังไพร หรือที่เรียกกันในหมู่ช่างภาพว่า Blind นี่ก็คือการมีวิถี
ชีวิตแบบเดียวกับสัตว์ป่า ซึ่งต้องเรียนรู้ถึงการปรับตัวไปตามฤดูกาล

- ๖๐ -

การต้องเฝ้ารออยู่กับความว่างเปล่าวันละ ๙-๑๐ ชั่วโมง ดู
จะเป็นเรื่องปกติในชีวิตประจำวันของ “ช่างภาพสัตว์ป่า” นี่ย่อมไม่ใช่
การโอดครวญหรือทดท้อ เพราะมันเป็นการเลือกวิถีโดยมิมีผู้ใดบีบ
บังคับ

การฝึกฝนเพื่อจะอยู่ใน Blind โดยการเฝ้าถ่ายรูปรังนก
น้ำ ได้เห็นความรักความห่วงใยของพ่อแม่นกที่มีต่อลูก
ผ่านมาอีกหลายปี ผมมีโอกาสพบปะกับเสือดาวอีกหลายครั้ง

ครั้งหนึ่ง เขาเปิดโอกาสให้นั่งอยู่ใกล้ๆ เป็นเวลานาน เขาเงย
หน้าอ้าปากเผยให้เห็นเขี้ยวแหลมคม แต่มือที่ถือกล้องและกด
ชัตเตอร์กลับมั่นคงมิสั่นเทา

วันนั้นเป็นเป็นวันแรก เป็นวันที่ผมเริ่มรู้ว่าผมเป็น “ช่าง
ภาพสัตว์ป่า”

หลังเลนส์ในดงลึก

- ๖๒ -

“หลังเลนส์ในดงลึก” เป็นชื่อหนังสือรวบรวมงานเขียน ๑๙
ชิ้นของผม ซึ่งเขียนประจำในคอลัมน์ “ประชากรชาวดง” ในช่วงปี
พ.ศ. ๒๕๔๐ – ๒๕๔๓

เป็นชื่อที่บรรณาธิการของสำนักพิมพ์ตั้งให้การอยู่เบื้องหลัง
เลนส์เพื่อถ่ายทอดสิ่งที่อยู่ในดงลึกมาให้ “เมือง” ได้เห็นบ้างนอกจาก
ได้งาน ผมได้รับสิ่งที่มีค่ามากกว่านั้น

ขณะอยู่ในป่า ผมสูญเสียการรับรู้เรื่องราวของโลกภายนอก
แต่การได้นั่งเงียบ ๆ และเฝ้าสังเกตความเป็นไปของสิ่งเล็ก ๆ รอบ
ๆ ตัว ก็ดูเหมือนว่าผมจะได้รับรู้เพิ่มเติมทุกวัน

ข้อสำคัญก็คือ ในแต่ละวันการปรับตัวเพื่อใช้ชีวิตอยู่ในป่าก็
ง่ายขึ้น

สัตว์ป่าสอนให้ผมรู้ว่าจำเป็นต้องปรับกายและใจให้เป็นไป
ตามฤดูกาล แม้แต่ต้นไม้ก็รู้ว่าช่วงเวลาใดต้องทำเช่นไร

ชีวิตในป่าดำเนินวิถีร่วมกันไปอย่างสอดคล้อง การเฝ้ามอง
ชีวิตเล็ก ๆ รอบ ๆ ตัว ทำให้ได้รับรู้เรื่องราวอันใหญ่โตมากขึ้น

สภาพป่าที่ถูกเมืองล้อมรอบนั้นเปรียบเสมือนเกาะกลาง
มหาสมุทร เส้นทางของพวกเขาถูกตัดขาด

- ๖๓ -

สัตว์ป่าชนิดต่างๆ ในทุกผืนป่าก็ประสบชะตากรรมไม่ต่างไป
จากนี้ ยังไม่ต้องพูดถึงการถูกฆ่าเพื่อเอาเนื้อ หรือเพียงเพื่อเอาเขา
เท่านั้น

มีคนหลายคนมุ่งหน้าสู่ดงลึกเพื่อบันทึกเรื่องราวเหล่านี้ออก
มาเผยแพร่

ขณะทำงานอยู่หลังเลนส์ในดงลึก ผมไม่ได้รับรู้เรื่องราวที่
เกิดขึ้นในโลกภายนอก สิ่งที่รู้มันก็เป็นเพียงเรื่องใกล้ๆตัวและเรื่อง
ของตัวเองเท่านั้น

กล้องกับรถ

- ๖๕ -

นอกจากกล้องและเลนส์ เครื่องมือสำคัญอีกอย่างหนึ่ง
ของผู้มีอาชีพช่างภาพสัตว์ป่า ก็คือรถยนต์ชนิดขับเคลื่อนสี่ล้อ

ครั้งหนึ่งบนเส้นทางสายแม่ละนามุ่งสู่หมู่บ้านแสนคำลือ เส้น
ทางไต่ไปตามสันดอยเป็นร่องลึกและลื่นไถล ระยะทางไม่ไกลนัก แต่
ผมใช้เวลาหลายชั่วโมง แต่ก็ไปถึงบ้านผู้ใหญ่บ้านจนได้ ด้วยความ
รู้สึกภาคภูมิใจ

สำหรับผมรถขับเคลื่อนสี่ล้อช่วยให้การเดินทางในป่าสะดวก
มากขึ้นระยะทางที่ต้องเดินด้วยเท้าก็เหลือน้อยลง ต่างกับในสมัยที่
ผมยังติดตามผู้ใหญ่เข้าป่าผมรู้จักกับ “ไอ้เฒ่า” รถจี๊ปวิลลี่รุ่นเหลือ
ใช้จากสงครามโลกครั้งที่สอง ซึ่งพ่อใช้ขับเข้าดงตั้งแต่ผมยังเด็กๆ
ทุกวันนี้เรื่องราวความเก่งของมันยังเป็นตำนานที่พ่อพูดถึงอยู่เสมอ

การเป็นช่างภาพสัตว์ป่าทำให้ผมผูกพันกับรถประเภทขับ
เคลื่อนสี่ล้อมากขึ้น

รถขับเคลื่อนสี่ล้อทำให้ผมเดินทางไปในเส้นทางทุรกันดารได้
ไกลยิ่งขึ้น กล้องทำให้ผมมีโอกาสได้เรียนรู้เรื่องราวของสัตว์ป่า

ผมไม่แน่ใจว่าคนอื่นใช้กล้องและรถอย่างไร แต่โดยส่วนตัว
ผมพอจะกล้าพูดได้ว่า

กล้องและรถ ทำให้ผมได้รู้จักกับชีวิต

บรรณานุกรม

ม.ล.ปริญญากร วรวรรณ. (๒๕๕๘). มิตรภาพต่างสายพันธุ์
(พิมพ์ครั้ง ๗). กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์ openbooks ในเครือ
บริษัท โอเพ่น โซไซตี้ จำกัด.